Harremana

    OEH - Bilaketa

    2945 emaitza leon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 bela.
    sense-1
    1. (gral.; SP, Mic, Deen I 18, Ht VocGr 438, Lar, VocBN , Gèze, Dv, H) Ref.: A; Etxba Eib; Holmer ApuntV.
     Vela (de navío). "Voile" SP, Ht VocGr, Gèze. "Vela de navío" Mic, Lar. "Itxas erdixan, aiziak belia eruan zeskun" Etxba Eib. Cf. Holmer ApuntV ASJU 1968, 111: "Existe una categoría de palabras de origen castellano, que suelen guardar el acento que tienen en este idioma. Así tenemos [...] bélie 'la vela' (V-ger)". v. HAIZE-OIHAL. Tr. Documentado desde Leiçarraga (v. BELA ERAITSI, BELA HAIZEARI ALTXATU), se encuentra tanto al Norte como al Sur, aunque muchos autores meridionales del s. XX lo evitan utilizando oihal, zapi y, sobre todo, haize-oihal.
    Ene zaldiau dabilela / berau pilotu berau bela. Lazarraga (B), 1200vb. Betha itzazu ene arimaren belak zeruko zeure haize eme plazent hartzaz. Mat 285. Haize onez hant etzatzu othoi bela gureak. EZ Man II 138. Iainkoaren manamenduak, idien orgak, xaluparen arrauak, untziaren belak eta hegaztinaren hegalak bezala dira. [...]. Arrauak eta belak ere, pisu dira, ordea hekin batean arintkiago eta lasterrago dohazi untziak eta xalupak. Ax 495 (V 320). Gaztelu zahar hura da unzi baten bela bezain handi. INav 49. Izanen da ene untzia / Ur huntan zure habea, / Ene belak zuk zure thonban / Izatu hil-mihisea. Gç 108. Bizkaiagaz Motriku, / nok eukean sinistu / franzes onzia eukeala / belaetarik billostu! BBizk 29. Urrezko ariz egiña zen onziko bandera, granaz gorritu-ederrak ontz-egal-belak. Mb IArg I 65. Belak zathizka, batürak porrokatürik, hur herrekak ontzian turrustaz sartzen. Egiat 157. Erre zioten mastil nagusia, zeña bela ta jarzia guztiakin bota zuten urtara. Izt C 423. Egiptoko liho fin karantzatua dun ehoa hire belatzat, mastan ezartzeko. Dv Ez 27, 7 (Ol, Ker aize-oial). Zenbat aldiz aurrerazi, anbat bider jaiki zitzaien kontrako aizea, eta aiñ gogorra, eze belak jirabiratzen zituen eta barrenak ya irauli ere bai. Aran SIgn 38. Ixill ixillik basoetako / Burdi irrintzalariak, / Itxasoetan bela baltzakaz / Arrantzalien ontziak. AB AmaE 80. Aurkitzen zan ama bat ur-zelaira urriñ / Begira; eta dakus ontzi bat etorrela, / Bela zuri zabalez uso bat duiñ ariñ. Ib. 378. Haizeak hantzen eta bethetzen duen untzietako bela baten pare. Jnn SBi 161. Uhinak dire aphaltzen / Haren ingurunetan, / Haizeak ditu hanpatzen / Haren belak lorietan. Arb Igand 158. Palu ta erremu, bela ta kordel, / masia ta ura bere bai / sartu daiguzan txalupan laster / itxaron barik gizonai. Azc PB 64. Ontzi erdie egurtu, sua egin da beren kea bela andi baten barruen sartute. A BGuzur 143. Nausia edo nagusia. Aize oial edo belarik andiena. Ag Kr 63n. Ontzi biak nastatu zirean, alkarren belak eta txikotak urratuz. Echta Jos 145. Eta zala itsas-ontziak egiñaz, zala berentzat belak egiñaz, jende askorentzat ogia irabazteko era edo modua sortu zuten. Etxeg RIEV 1908, 194. Ene nagusi maitea / heldu naiz ongi tristerik / ez dut ikusi leihorrik / ez eta ere belarik. Balad 88s. Aize-oial edo bela zabaltzen. Lh Yol 26. Artzen zuten arrantzuari adin zala irizten bazioten, [...] portu-aldera etortzen abiyatzen ziran, arrauneri erme eragiñez, edo, aize-aldi ona eratzen bazitzaien, agai (makilla) lerdenari bela egotzika. Elizdo EEs 1925, 213s. Ezkerretarik, elektrikargiak usu, etxe-multzo bat, untzixka andana bat dena haga eta bela, eta gero itsasoaren espalda bat, leihorrari sartua. JE Ber 96. Etxe ttipi batzuetan dire denak bizi; / Bela eta arrauekin urean doazi. Iratz 33. Bela beltz zabalak haizeak / goizaldebako lui hezeak / joiten ez zituen haboro / eta arraunak oro geldirik / aurrera badarik zihoan. Mde Po 87. Aize izugarriaren menpe, katxoi jagi, uin edo baga andien erdian, aize-oial eta belak urratuta. Erkiag Arran 78. Aize apurraren zeragaz dantzari ziarduan barrako itsas-kolkoan, belak zabal egoan jolasuntzi politak. Ib. 96. Ezkendun euki probetxurik belak izateko da bota gara(nea)n algaratean trabes gagozela ekarri zeuean denporalea. (V-ger). Holmer ApuntV ASJU 1969, 178. Alabearraren aizea, orain-arte gure kontrako izana, gure alde asten bada, gure nai-ontziaren belak beteaz xuxen-xuxen [...] porturatu gaitezen. Berron Kijote 166. Bela josten ekin bearra izaten eban. Etxabu Kontu 205. Norat haize eta harat bela. EZBB II 71. Eta indar hori, bela haiza eta mugi zezakeen haizea, alde batean ikusten nuen. MEIG IX 62.
    sense-2
    2. Velo. v. belo.
    Haren manura haizeak zesatu izan dirade, [...], tenpleko belá artetik erdiratu, iguzkia ilhundu, monumentak ireki eta anhitz gorputz resuszitatu. Lç Adv ** 5r. Iguzkia ere ilhund zedin, eta tenpleko belá erdira zedin artetik. Lç Lc 23, 45 (He bela; Oteiza, Brunet belo). Iguskia ilhündü zen, lürra ikharatü, arrokak porroskatü ziren, Jerusalameko tenpluaren bela urratü zen. CatLan 45. Tenpluko bela bi zati egin zen. TB Mt 27, 51 (Dv, SalabBN bela; He, HeH, Echn, Samper, Hual, Leon belo, Ur, Arriand, Ker, IBk, IBe oi(h)al, Ip mihise, Ur (V), Ol, Ker estalki). Ez gare Moises iduri, zoinek ezartzen bait-zuen bela bat bere begitartearen aitzinean. TB 2 Cor 3, 13 (Dv bela; Bibl estalgi). Errebekak, harturik berehala bere bela, estali zuen bere burua. Dv Gen 24, 65 (Urt, Ur belo, Ol, Ker estalki, Bibl mantelina). Seme berthüteduna aita pikarraiarentako bela bat beita, amaren herbaltazüna gordatzen düen estalgi bat. Arch Gram 59.
    sense-3
    3. Veleta. "Girouette, bela" VocS (sg. el editor hoy en día en S se dice aize-bürü). v. 1 beleta.
    azpisarrera-1
    ARRAUN ETA BELA v. arraun.
    azpisarrera-2
    BELA-HAGA.
    Mástil. "Paloa, bel-agaia, palo de vela" Elizdo EEs 1926, 31 (en una lista de términos de marinería).
    Eder da zinez ur axalean heien [barkuen] junphatzen ikhustea, bere belhaga luze edo laburxagoekin. Prop 1898, 232. Treñero berak zortzi tosta edo exertzeko leku izaten zituan. Gañeraz, bel-agaia (makilla), bela (liñuariz eundua), bera jaso ta eraxteko berga; drisak, boliñak, abortza, sarea, arraunak, [...]. Elizdo EEs 1925, 214.
    azpisarrera-3
    BELA HAIZEARI ALTXATU.
    Desplegar la vela al viento.
    Eta angurák altxaturik itsasoari unzia abandona ziezoten, gobernaillén iunktadurak ere laxaturik, eta haizeari bela altxaturik, tiratzen ari ziraden kostara. "L'artimon levé au vent". Lç Act 27, 40 (He artimoiña hizatu, TB gibeleko mastako bela hedatu, Dv behereko bela haizeari eman, Ol beko zapia aizea edatu, Ker oial nagusia aizetara jasorik, IBk txopako haize-oihalak jaso, IBe brankako oihala haizeari eman).
    azpisarrera-4
    BELA HAIZEARI EMAN; BELAK HAIZEARI EMAN.
    Desplegar la vela al viento.
    Behereko bela haizeari emanik, leihorrera jokhatu ziren. Dv Act 27, 40 (Lç haizeari bela altxatu).
    azpisarrera-5
    BELA ALTXATU; BELAK ALTXATU.
    Izar la vela.
    Belariek bazuten lan haize ukaldier eta uhainen oldarrer behar zen bezala ihardokitzeko, batean belak altxatuz, bestean apalduz, untzia joan zadin edo lasterrago edo emekiago. Ardoy SFran 246.
    azpisarrera-6
    BELA-AMARRA.
    "Anguina, bela amarratzeko soka, belamarra soka, belamarra" Urt II 79.
    azpisarrera-7
    BELA HANDI (V-ger ap. Holmer ApuntV ; belandi Lar).
    Vela mayor. "Papahigo de navío, vela mayor, belandia" Lar.
    azpisarrera-8
    BELA APALDU; BELAK APALDU.
    Arriar la vela.
    Manatu zioten untziaren urhatsa ezti zezaten, hein bat belak apalduz. Ardoy SFran 246.
    azpisarrera-9
    BELA-HARI v. 2 belari.
    azpisarrera-10
    BELA HARTU; BELAK HARTU.
    Arriar la vela. "Belak hartzea, biltzea, tendre (prendre), plier les voiles (EZ)" H.
    Itsasoak iraganik hartzen ditugu belak. EZ Man II 138. Urrean zanean artu ebazan belak, eta arraunketan joanik, artu ebazan enparuak. Echta Jos 253.
    azpisarrera-11
    BELA BATU; BELAK BATU.
    Arriar la vela.
    Batu belak, eroan leorrera, ta gizon bi joan zirean Izaro-ganera. Echta Jos 83. Batu eben belea, ta arraunketan joan zirean lenengo Bermeoko txalupa bategana. Ib. 116.
    azpisarrera-12
    BELA-BERGA.
    "Antenna, berga, belabérga" Urt II 141.
    azpisarrera-13
    BELA BETEAN; BELAK BETEAN.
    A toda vela.
    Au, ontzia bela betean bezala, bere ibikiakin zebillen errespeto andiko bat zan. Cb EBO 42. Errira datoz ipar-aldeti / belak betean ontziak. Azc PB 65 (tbn. en Erkiag Arran 46).
    azpisarrera-14
    BELA BETEAZ.
    "A velas tendidas, bela beteaz, aizapi betez" Lar. "Bela bethez, aizapi betez, à pleines voiles" H.
    azpisarrera-15
    BELA BILDU; BELAK BILDU.
    "Belak hartzea, biltzea, tendre (prendre), plier les voiles (EZ)" H.
    Aizeak ez die marinelei ematen onzi-oial zuriak edo belak bilzeko astirik. Mb IArg I 414.
    azpisarrera-16
    BELA HEDATU; BELAK HEDATU.
    Desplegar la vela.
    Belak hedatzean. EZ Man II 138. Non ere baitaiz enbarkatzen / Itsaso zabal hunetan, / Bela gustiak hedaturik / Arimaren perilletan. Gç 139. Gibeleko mastako bela hedaturik, yoiten ziren ubazterrerat. TB Act 27, 40 (Lç haizeari bela altxatu). Nere mariñel ona / heda zak heda bela / bethi nahi nuena / jina zaitak aldera. Balad 138.
    azpisarrera-17
    BELA-EGILE.
    fabricante de velas.
    Gure aita, arrantzalea izanaz gaiñera, aize oial edo bela egillea be ba-zan. Etxabu Kontu 205.
    azpisarrera-18
    BELA EGIN.
    Darse a la vela.
    Gero Zipreren agerrira genenean, hura utzirik ezkér, Siria alderát bela egin genezan, eta arriba gentezen Tirera. "Tirants vers Syrie". Lç Act 21, 3 (He arruta eman, TB yoan, Dv goan, Ker, IBk jo, IBe jarraitu). Gero biurturik almiranta zen lekura bela <-ell-> egin zuela, guztiok elkarrekin, norat eztakie. CartEsp 457. Martxuaren ondarreko bela <-ell-> eginen omen du. Ib. 465. Zeren bertzela, haize ona denean, bela egin gabe gelditzen den untzia bezala geldi ahal zindezke zu ere. Ax 156 (V 103). Marinelak denbora eder denean, bela egiten du, baiña tormentan geldi dago. Ib. 299 (V 199). Zer probetxu [da], untziak betherik eta kargaturik bela ongi egiteaz, baldin portura baiño len edo portuan galtzen bada? Ib. 466 (V 302). Iakin behar duzu unziak herrirat bela egitekoz joaten direla Ferrol zaharrerat. INav 131. Hirur ilhabeteren buruan, bada, egin ginduen bela Alexandriako untzi batean. He Act 28, 11. Milla eta zortzi ehun untzik egin zuten bela maiatzaren azkenerat. Lg II 412.
    azpisarrera-19
    BELA EKARRI; BELAK EKARRI.
    Arriar la vela.
    Itsasoa dakusagu harta handiz bethea, / Eta bela ezin ekhar daiteken da haizea. EZ Man II 148.
    azpisarrera-20
    BELA EMAN.
    Darse a la vela.
    Gerotxoago ikusi ziran / Aize ta itxaso zuriak, / Burriketakaz bela emoeben, / Arrantzaleak guztiak. Echta Jos 100.
    azpisarrera-21
    BELA ERAITSI; BELAK ERAITSI.
    Arriar la vela.
    Marinerék remedio guziak bilhatzen zituztén, unzia beheretik hersturik; eta Syrtera eror beldurrez, belák erautsirik, berahala eramaiten ziraden. Lç Act 27, 17 (TB belak irriatu, Ol zapiak eratxi, Ker oialak eratsi).
    azpisarrera-22
    BELA ERRIATU; BELAK ERIATU; BELA ARRIATU.
    Arriar la vela.
    Eta nola beldur baitziren eror area pholo batetarat, irriatu zituzten belak, eta ekharriak ziren gisa hortan. TB Act 27, 17 (Lç belak erautsi). Kapitan jauna, arria bela / txalopa nabegantian / ainbat ariñen sartu gaitezan / Mutriku erri onian. Balad 58.
    azpisarrera-23
    BELA HIRAURKE.
    "Foque, una vela triangular en el navío, bela hiraurkea" Lar.
    azpisarrera-24
    BELA JAITSI; BELAK JAITSI.
    Arriar la vela.
    Elantxobeko txalupa bat, belea jatsirik, arazoetan ebillela ikusi zanean. Echta Jos 255.
    azpisarrera-25
    BELA JASO; BELAK JASO.
    Izar la vela.
    Arazo oetan etsaia zebillela beraren indar andiaz ixekaturik itxeden zion D. Antoniok zeuzkan bela apurrak jaso eta donario ederrean. Izt C 447. Aizerik bada gero / beren belak jaso, / galernazo bat igual / ekarri akaso, / kayian sartzen dira / penaturik oso. Arrantz 101. Mastea: aize-oial edo belak jasoteko abea. Ag Kr 78n.
    azpisarrera-26
    BELAK BETEAN.
    v. BELA BETEAN.
    azpisarrera-27
    BELAKO.
    De vela.
    "Aita San Inaziyo" / belako barkua, / amairu gizonekin / ur-pian sartua. Tx (in Imaz Auspoa 24, 53). Belako barkurako a ze pilotua! MendaroTx 231.
    azpisarrera-28
    BELA-LOKARRI.
    "Envergues, bela lokarriak" Lar.
    azpisarrera-29
    BELA LOTU; BELAK LOTU.
    "Envergar las velas, atarlas a las vergas, belak lotu" Lar.
    azpisarrera-30
    BELA LUZATU; BELAK LUZATU.
    Desplegar la vela.
    Bete etzeban bere naia, bela luzaturik igestu eta aizapean zeudenen babesera sartu izan zalako. Izt C 442. Belak luzaturik jarri ziran igesbidean. Ib. 440.
    azpisarrera-31
    BELA-MAKILA.
    "(G), vergue" Dv.
    azpisarrera-32
    BELA-MUSTROKA.
    Punta de vela. "Amuras, cuerdas para atar los cabos de la vela, bela-mustroken lokarriak" Lar.
    azpisarrera-33
    BELAN.
    A vela.
    Hunetxek [Elizak] dik ardiasten belan Parabisua / zeñ[a] baita Kristau onen salbatzeko portua. EZ Man I 30. Errira datoz ipar-aldeti / belak betean ontziak / ondo dirudi egun argitan / belan dabilen ontziak. Azc PB 65 (tbn. en Erkiag Arran 46). Itxaslapur ori agertu zan egun baten, Mundaka ta Bermeoko arrantzale artera, belan, abiada ariñaz. Echta Jos 116. Agertu zan ontzi bat belan: ezagutu zan itxaslapurra zala ta urratuten etorrela. Ib. 118. Ontzi luze bat eidarabille, / Belan zein erramuetan, / Arrantzaleak bilddurrez dabiltz, / Itxasaldeko lanetan. Ib. 120. Goizean goiz aldera, treñero lirain azkarra belan edo arraunka zeramatela, eguneroko bear zuten ogi-zatiya itxasoari kentzera erten oi ziran. Elizdo EEs 1925, 213.
    azpisarrera-34
    BELA NAGUSI (G; Lar; bela nagosi; bela nausi V-ger; Urt) Ref.: A; Holmer ApuntV.
     Vela mayor. "Acatium" Urt I 70. "Boneta de la vela mayor, voz náutica, bela nagusiaren eraskiña" Lar.
    Zabaldu ebezan euren bela nagosiak. Echta Jos 85. Txalupok joazan ur-ganean arin-samr, euren bela nagosiakaz. Ib. 82.
    azpisarrera-35
    BELAN JARRI.
    Darse a la vela. v. BELA EGIN.
    Han aurkhiturik untzi bat Feniziarat zihoana, igan giñen hartarat eta belan jarri. He Act 21, 2 (Dv itsasoari eman). Eta belan jarri, ethorri ginen xuxen xuxena Kourat. Ib. 21, 1.
    azpisarrera-36
    BELAPEAN.
    En tienda de campaña. "Belapean, de camping (V-ger)" DRA .
    Hamabortz bat ehun presuna bizi zauzkigu belapean. Gaineratekoak hotel eta etxe alokatuetan. Herr 32[sic]-8-1957 (ap. DRA ).
    azpisarrera-37
    BELARA.
    "(A la) vela, belara, prest, gertu" Lar.
    azpisarrera-38
    BELA TXIKIEN.
    Vela pequeña.
    Igarri eben aize gogorra etorrena, ta bela txikienak zabaldu ebezan. Echta Jos 90. Aize-oial edo bela txikienakaz egozala. Ib. 339.
    azpisarrera-39
    BELA ZABALDU; BELAK ZABALDU(.
    Desplegar la vela.
    Bereala etsaiak, zabaldurik geiago bere belak, laga zeban jazarra. Izt C 442. Laguntasun onegaz, zabaldu ebezan euren bela nagosiak, eta aize onaz, ordu-erdian eldu zirean Mundakara. Echta Jos 85. Igarri eben aize gogorra etorrena, ta bela txikienak zabaldu ebezan. Ib. 90. Eguraldi onetan ikusten dira [...] ontzi andiak-be euren belak edo aize-oialak zabalduta, itxasoan-zear doazanak. Ib. 28.
    azpisarrera-40
    BELA-ZARAN.
    "Belasaran (V-ger), cesto para tener la vela de la lancha" A.
    azpisarrera-41
    BELA ZEHAR.
    "Bolina, una vela en el navío, bela zearra. Lat. velum transversarium" Lar.
    azpisarrera-42
    BELAZKO.
    azpisarrerakoSense-42.1
    a) De vela, velero.
    Ikusi diogu haatik, nahiz doidoi, belazko untzixka bat, uhin gaixtoetarik landa eztiki zalantzatuz han-harat zoana, urrun. JE Ber 83s.
    azpisarrerakoSense-42.2
    b) De lona. Cf. belaki.
    Bi orenen buruan, belazko barne handi batean sartzen gira. Han ere zoko guziak kolpatuz emokatuak. StPierre 18. Mendian argi zirrintza, Kanpo bat... Ohe, arma, su-toki, nahi bada belazko-etxol eta hola. larz Iru 78 (Lek oialezko).
    azpisarrera-43
    BELA-ZURRUN.
    Verga. "Antena, entena de navío, onziko bela zurruna" Lar.

    bela

    bela
    << bekoki 0 / 0 1 belaki >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper