OEH - Bilaketa

2946 emaitza leon bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
behar.
tradizioa
Tr. General en todas las épocas y dialectos, con ligeras variantes fonéticas (fruto del distinto tratamiento según las zonas de las vocales en hiato) que no suelen recogerse en los textos, a no ser en los de marcado carácter dialectal o coloquial. Ber, por ej., aparece casi exclusivamente en bersolaris (escrito bêr o b'er ). La única variante que posee tradición literaria de cierto nivel es biar, presente en el vizcaíno literario desde la llamada escuela de Marquina y hasta comienzos del s. XX (en Lauaxeta, p. ej.).
sense-1
I. (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; SP, Urt I 10, Ht VocGr, Lar, , Lecl, Arch VocGr, Gèze, Dv, H), bar (R-uzt), beer (V-ple-gip, G-azp-to-nav), ber (G-azp-nav, AN-araq-gip), biar (V-oroz-arrig-ger-gip-m, G-azp-to-bet, V-ple-gip, AN-araq-erro-gulina-gip-5vill, R; Dv (V), H (V)), bier (V-ger-gip-m-ple, G-azp-nav, AN-araq) Ref.: A; EI 59; Iz ArOñ; AEF 1924, 7; Lrq .
Necesidad, urgencia; pobreza, penuria; obligación, deber. "Menesteroso, bear deuena " Lcc. "Besoin, nécessité" SP. " Estali nau ene beharretan, il m'a favorisé en mes besoins" Ht VocGr 360. "Importance" Ib. 373. "Indigencia", "penuria", "pobreza" Lar, . "Necesidad" Lar, . "Obligación" . "Le besoin" Arch VocGr. "Position besogneuse" VocBN . "Aucun mot français ne correspond exactement à behar, qui se rend le plus souvent par 'besoin', mais qui comporte aussi le sens d'obligation, de devoir" Dv. " Beharrak jorik ethorri da, il est venu touché par le besoin" Ib. " Behar gabe, sans besoin, sans nécessité" Ib. "Besoin, nécessité, indigence" H. " Behar, nécessité, besoin. [...] Behar-gorri, extrême nécessité" Lrq. " Biarra, necesidad, penuria. Biarra ze dan eztakizue " Elexp Berg. En AxN se explica mengoa gabe (421) por beharrik gabe. Cf. Lf Gram 655: "Notons quelques emplois de behar: haren beharra dugu 'nous avons besoin de lui (litm. le besoin de lui)'". Cf. VocNav: "Biarra: necesidad, y, en general, todo aquello que nos fuerza y a lo cual es imposible sustraerse. La biarra te hará comer (Cuenca y Montaña)". v. behar-ordu, beharrune, behartasun; premia. Tr. De uso casi gral, aunque menos empleado en vizcaíno, debido sin duda a la especialización de behar en su segunda acepción ('trabajo'), sustituido gralmte. por beharrizan (q.v.); se conserva mejor en este dialecto en la construcción tras participio. Las expresiones del tipo "necesidad de..." se realizan bien con genitivo (siempre, si se trata de un pronombre), bien con el sust. indet. antepuesto; la 2.a posibilidad es algo más frecuente en los textos meridionales. Al parecer, sólo Eguiateguy emplea instrumental en estos casos. Si se trata de un verbo, lo general es usar el part., pero hay ejs. septentrionales desde mediados del s. XIX (de Hiribarren, Hiriart-Urruty, etc.) y tbn. alguno meridional más reciente (de Orixe, p. ej.) en los que se emplea el sust. vbal., con o sin gen.
Amoriak bano dira harzaz berze guziak; / behar handien denian faltaturen berziak. E 91. Saroia da lohitu eta eztut haren beharrik; / nahi badut, ukhenen dut orai ere berririk. Ib. 167. Ezen badaki zuen Aita zerukoak ezen gauza hauen guzién beharra baduzuela. Mt 6, 32 (He, TB, Ip, Echn, IBe -en be(h)arra izan (ükhen); Dv -en beharretan izan, Ur -en premian egon, Ol, Ker -en bearrean egon; SalabBN, Or, IBk behar izan ). Nahi dituan aiutatu bere aflikzionetan eta konsolatu, beharra dutela ezagutzen duan bezala. Ins A, 3r. Anhitz dugularik ere, eztugu deus, beharraren araura Iaunak emaiten duena baizen. Ib. E 6v. Bi hitz hauzaz irakasten gara kontentamendu ukhaitera <-tara>: eta gure beharrak emaiten duen baino gehiago ez desiratzera. Ib. E 6r. Iainkoaren eta gizonen artean akordu ezartera iar leiten ararteko eta moienazale baten beharra izan da. Adv ** 2r. Gure eginbide guziaren beharra sendi erazi iezaguk. ABC B, 5v. Oi onezkero / ez da merkatu bearrik. Lazarraga A28, 1202r. Bearrak bearra eragitan du. "La necesidad hace hacer lo que ha menester" . RG A, 63. Neure miseriaren eta behar handiaren handitasuna konsideraturik, ezin nagoke [...] zure gana fabore eske ethorri gabe. Mat 287. Asko daki zarrak, erakutsi bearrak. "Enseñóle el menester" . RIs 19. Au danean ezta beste bear[r]ik. CartAzp 124. Iuramentu egiten duenak dakiela eztiola egia, edo gauza gaistoaren gañean, eta bear bage. Ber Doc 143r. Zuri agertzen darotzut neure behar handia / eta deskargatzen gogoan dudan gauza guztia. EZ Man I 37. Egiak, berthuteak, eztu edergarriren beharrik, bera da eder asko. Ax 514 (V 331). Bere anaia salduaren beharrera eta menera ethorri ziran, herstura handian iarri ziren. Ib. 328 (V 218). Probea gezurti izaitea, ezta hain miretsteko, zeren beharrak anhitz gauza eragin dezake. Ib. 189s (V 128). Beharrak aharra. "La nécessité engendre noise" . O Pr 78. Beharra eragile handi. Ib. 80. Beharrak zaharra merkatura. Ib. 81. Beharrak izurriaren mañak <manac> ditu, askazi-adiskidez gabetzen gitu. Ib. 82. Iatea, edatea [...], trabaillatzea eta naturalezaren bertze gainerako beharren azpian egoitea. SP Imit I 22, 2. Konparazione baten beharra dut ene erranaren adiarazteko. SP Phil 149. Haren konplitzekotzat eztela beharrik hura oso egin dezazun aldi batez, bainan hainitz alditan. Ib. 509. Birjina, fabora nazazu / ene behar guztietan. 143. Jinkoaren izena jura eztezala ez beste gaizarik behar gabe. Bp I 46 (tbn. en FPrS 13s y CatS 7). Ageri da, nola saintiek hobeki ezagützen baitütie Zelütik gure galthoak eta beharrak. Ib. 88. Armarik batere gabe hura errezibi graziatan, eta beharra bada onsa kofesatürik. Ib. 73.
( s. XVIII) Denbora hartaraino Munduko hitzkuntzak etzuen izenik: zeren bat baizik ez baitzen, etzuen izen beharrik. ES 390. Hagitzez dohatsuago bide gintezke orai garen baiño, gorputzeko behar guzien gatibu garen huntan baiño. Ch I 25, 9. Beharra baginduke berriz has litezen gure nausiak gauzarik xeheenak guri irakasten. Ib. 22,7. Frogatzen du bere baitan hobeki Jai[n]koaren beharra, zeiñ gabe ez baitagikegu deus onik. Ib. 12,2. Gauza guztiak dauzka presente eta eztu memoriaren bearrik. Iraz 55. Zeñaren, bear dan bezala, edertzeko eta apaintzeko, grazia askoren bearra daukat. Lar SAgust 5. Lurreko eta zeruko gauzak ezagutzeko, argiaren bearra degu. Ib. 16. Jinkuak baletsa halako beharrik elizan, [...] zuñ elas aski bekhanki gozatzen beitütügü! Mst I 25, 9. Bena bizi zireno, zelüko armen beharra ükhenen düzü bethiere. Mst III 35, 1. Bestetzaz ihardesteko beharrik eztüzü, bena zihauren khontiak behartüren zaitzü eman. Ib. 24,1. Heltü behar dien gaizak, egin izan ziren beno lehen ezagütü züntian, eta eztüzü beharrik nurbaitek abisa zitzan. Ib. 50,6. Ez duela onek jauregi ederren edo etxe andien behar andirik. Mb IArg I 236. Berez zenbat ere geiago ontziko gizonak, anbat geiago ontzi bereko gizonen behar, gizonen gaitz eta gizonen eritasunak. Mb IArg II 341. Artu, bada, berarekiko debozio andia, [...] balia dakizun zere aldian edo beharra agertzen zaitzun horduan. Ib. 323. Lotsak lenbizian gogortzen bazion ere, beharrak azkenean ar-erazi zion bide hau. Ib. 353. Ona anima triste bat zure berri onen bearra daukana. Cb Eg III 299. Bearra daukanari konseju ona emotea. Oe 38. Bazuen Salomon bezain gizon zuhur baten beharra. Lg I 327. Zer kontsolazione gozo yakitea [...] botheretsu bezain arrai agertzen dela gure behar guzietan! Lg II 103. Sendoek etzutela miriku beharrik, bainan bai eriek. Ib. 83. Ikusten duzu nolako beharra dudan bihotza alxatua izateko. Mih 114. Ez zaitezela izan aberats gogor eta abarizios heien pare, zeñek bere erraiak zarratuak baitituzte bere anaien beharren gañean. Ib. 83. Eta berexiki zeren egün huntan fornitü dazkozun gure gorphutzari bere behar güziak. CatLan 163. Othoiztü behar dügü kontinozki, [...] zeren Jinkuaren sokhorriaren beharra baitügü bethi. Ib. 67. Zü zirate ene lekhü segurra, nura retiratüko beiniz ene beharretan. Mercy 23. Sainduek estimatu dute othoitza, zeren ezagutzen bai zuten haren beharra eta balioa. Brtc 184. Bilhatzen gaitu, gure beharra balu bezala. Ib. 246. Ez, baldin orretarako behar edo premi andirik ezpadago. Ub 182. Bada konfesio beharrik, bekatu txiki arin benialen barkatzeko? Ib. 213. Arimaletan sortzen dian zalegarria, khoietara edo beharretara gilikatzen dütiana. Egiat 207. Jinkoa egin naizazü halako non hil nizaitekenian Purgatorioko süiaz beharrik eztüdan. Ib. 178. Zure beharra badu oraino Frantziak. Iraultza 123.

( s. XIX) Lagüntüren beikütü / etsai hoien kuntre, / ikusirik badüzüla / behar handia heben. Xarlem 1260. Tresorak garni, Jauna, / beharra ükhenen düzü. Ib. 845. Orain ekusi bear degu zer dan aozkoko [sic] konfesioa, ta oni dagozkion gauza bear andikoak. Mg CC 101s. Euskereak ez dau iñoren biarrik edozein gauza esateko. Mg PAb 197. Mankauko da; etorriko dira nire biarrera, ta gero egingo ditut kontubak ederto. Ib. 75. Ez dot [konfesore] onen bear geiago? LoraS 157. Begira, zelan daukan gero bere egoen bearra, pozik egaz egiteko aidean. Ib. 128. Gure gorputzeko eta animako bear edo premia guziak sokorri ditzala. Gco I 448. Zeruko graziaren edo laguntasunaren bear andia degu. Ib. 464. Ezi óngi daudének eztúte Mediku-bearrík, baizik gaizki daudének. LE Ong 121v. Ene beárra ta miséria ándia dá: baña andiágo orrén podórea ta miserikórdia. Ib. 138r. Eta sentitzen ahal dugu laguntza hekien zer behar handia dugun. Dh 219. Hortarakotz etzen giristinotasun beharrik; aski zen mundua uztea zen bezala. Ib. 232. Bat bereziki hautatzen dute, [...] zeinek bere beharren arabera. Ib. 53. Hekien behar[r]a edo beldurra dutenek zenbait agur eginen diote, lausengu aphur batekin mintzatuko zaizkote. Ib. 196. Kristinau gustijak dauke biar edo obligazinoe estuba, fedeko egintza edo aktuak egiteko. Astar II 6. Pekatubak parkatuteko asko dala Jesu Kristoren erijotza eta pasinoia, penitenzija eta damu biarrik baga. Ib. 16. Eztauka janen, ez luaren biarrik. Ib. 283. Laguntasun au aituten da, ez gorputzeko biar edo nezesidadeetan bakarrik, baita arimakuetan bere. Ib. 81. Noiz obligaturen dute bekatuaren azpian? --Gizon iakintsunek behar handia dela iuiatzen dutenean. CatLuz 21. Nork begiratzen ditu Igandeak eta Bestak? --[...] Beharrik gabe trabailatzen ez denak. Ib. 18. Salba ezazü gizuna, / zütan ezparanxa dügü, / zeren beharra beitügü. UskLiB 220. Othoitz egiten delarik Elizako beharrentzat eta Aita Sainduaren xedetara. MarIl 6. Kit'ezazü Phetiri jin bada beharra, / gure gobernadore hura aski beita. Etch 280. Heien behar guziez artha du. Jaur 134. Aithor dezagun gaitzaren handitasuna eta erremedioaren ezin bertzeko beharra. Ib. 147. Kontsidera dezagun gure errumeskeria eta aberastasun dibino heien izaiteko ginuken beharra. Ib. 199. Pazientzia eta errezinazione beharra badu luzamenik den mendrena jasaiteko. Ib. 188. Agertuten zarianian bere aurrian epai betikua artuteko, ez da izango salatzalla, ez ikusleen biarrik zure pekatuak jakiteko. Ur MarIl 71. Eta ene pena guzien / xede bakharra da, horren / plazera prokuratzea / edo beharra estaltzea. Gy 260. Nere gorthean eztut nik / zaren bezalako hitzkari beharrik. Ib. 182. Guzien beharrerat denak eroria / ez dezake antola nihongo herria. Hb Esk 192. Jakin bear zuen onelako prestamen bearrik etzala, igesegin nai etzuen bat eskuratzeko. Lard 443. Ez darotzut erran oraino nola egin daitekeen samats lasterra, beharra den orduan. Dv Lab 160. Yainkoak ez du mintzatze beharrik, ixilik egin dezake bere lana. Hb Egia 16. Gizonak ez dire bethi aski, beharrei buru egiteko. Ib. 25. Ez detzakete soldadu egor gazteak zuzen kontra, ez sobera itxikaraz harmetan, ez odolik behar gabe ixuraraz. Ib. 128. Ez dauke juanaren biarrik, emon egijezube zeubek jaten. Ur Mt (V) 14, 16 (Echn eztute goan bearrik ). Eguzkiyaren biarrik gabe / argi egiten dezuna. Bil 66. Aita Sainduari zitzohakon ikhustea ordre berri baten beharrik bazuenez Elizak. Laph 174. Ikusten gireleik zenbeit bear, tentazio edo peligrotan. CatAe 16 (CatSal 17 bear, CatR 17 biar ). Eztügü nahi ükhen goratü libürü baten preziua, zuñen beharra hain handi beita familia orotan. CatS VII. Beharra gauza meharra. "Le besoin est chose déliée, c'est-à-dire: Pressante nécessité fait accepter la loi" . Dv Prov REusk I 296 (refrán recogido tbn. por Inza NaEsZarr 1733: Bearra, gauza miarra (AN-5vill)). Ez du buru galdubak / txapela bearrik. JanEd I 39. Ez nian libururik ez eta ere beharrik, irakurtzen ez nakielakotz. Elzb PAd 19. Bere bear eta premiak agertuaz, arren salba zezala erregutzen zion. Arr May 173. Saldea edaten dalez / agin bear barik / ezteutso ondo barruak / artuten saldarik. Azc PB 75. Maitatzea, horra gizonaren bihotzaren lehen beharra. Lap 47 (V 26). Eztüzü ene aithortziaren beharrik ene bekhatien jakiteko. Ip Hil 224. Eskual-herrian baino araiz behar gehiago ikusiz [...], noiz nahi Landesetako zoko batzuetaraino bazoan predikatzerat. HU Aurp 148. Behinere ez dute, ez dugu orok ere izan laguntza eta argi behar gehiago! Ib. 71. Ago, ago; ez diat hire sos zikinen beharrik. HU Zez 60. Beharrik gutiena dutenak dire ardura kopeta eta mihi tzarrekoenak. Ib. 34. Bazakian Jinko Jaunak / gure behar handia, / nula gü ezkintakian / gur'indarrez balia. UNLilia 14. Ez dago orren bear ez premiñarik. Itz Azald 39.

( s. XX) Haragirik jan denetz ortziraletan [...], behar egiazkorik edo permisionerik gabe. CatJauf 17. Biarra denian otoiak on. Mdg 155 (refrán; cf. A s.v. bearrordu: "Bearra dionak, saintiuer otoiak on (R-vid), el que tiene necesidad dirige buenas oraciones a los Santos"). Jaungoikoak ur ari edozein bearrez bat-batetan sendatzeko birtutea eman diola. Goñi 101. Orrengatik etzuten guziak esamiñatzeko betarik, ez eta bearrik ere. Ib. 93. Bai ama, mutil ona izango da, baña nik eztaukat oraindiño senar bearrik. Echta Jos 170. Beren mintzai ederra bazterrerat utzirik, bertzetarat lerratzen ohi dira, ardura batere beharrik gabe, handiarena egin nahiz. JE Bur 177. Beharra handiago, handiagoa izanen da heien lana, hertsiagoa elgarri dakarten amodiozko laguntza. Ib. 103. Etzakiat zer gibelondo ukanen duen ene solasak, bainan xuxendu gogo hit, baituk beharra. Ib. 95. Gure Malenek txukunduko du bai Martin; baita osaba ere. Txukundu eta etxean lotu. Badaukate bearra. Ag G 247. Lapurren artian iñun baño agintari-biar geiago ixaten da. Kk Ab I 116. Errientzako bearrak aunditu diralako. ForuAG 285. Jaungoikoa gizon egittearen bearra obeto adirazteko, oiek bietaz nai dizut itzegin aurretik. Inza Azalp 41. Jaunak bere amatako artu bear zuana, ezkondua bear zan izan [...] aitta ordekoaren bearrak izango zittuelako. Ib. 57s. Bihotzaren hazkartzeko, beharrik balu ere, kanta detzagun [...] persulari zaharrak eman koplak. Barb Sup 117. Maitatua sobera nintzelarik haurra, / ez nakien nik zer zen amaren beharra. Ox 144. Nik ez det kale-bearrik: nik basarria nai det, baiña basarri nerea, ni jaio nintzanekoa. Mok 10. Gizon leiala omen zan, beren bearretan besteai gogoz laguntzen ziena. Muj PAm 6. Bizi izan ziren, ez beti bakian, bata ez bestia ez beitziren berjitez maitagarri, bena beharrak eskerniatürik izan gabe, 80ra urtetara hüillan. Const 36. Bearra lako irakaslerik ez da. Or Tormes 51. Baditeke zorrotzegi ta gogorregi izan izatea, baño bearra ere bazegoan norbaitek ori egitekoa. Or SCruz 10. Gure gazte denboran, baditu urteak, etzen garbitasuna batere edatua, etzen oroz gainetik baitezpadako behar bat, orai bezala. Zub 90. Iduri zaiolakotz yende arrunta eta eskola gabekoen izkuntza dela, eta sekula ez da mintzatzen, beharrak ez balin badu bortxatzen. Ib. 66. Bizkitartean orotarik behar dugu, bizitzaren beharrei iardokitzeko. Ib. 117. Ezin utzizko beharra duela urte guziz iragaitea ahal den epe luzena herri eskualdun huts batean. Ib. 94. Gozo biarra neukon barruko miñean. " Falto de dulzuras" . Laux BBa 30. Ez dugu galdegitearen beharrik nun giren, afixa zozo batzuek erakutsia baitaukute. JE Ber 74. Eztit nik senar beharrik / ohian lo egoiteko. PierKat 53. Iñoren laguntza-bearra nabaitzen asi nintzanean, orduantxe iges egin zidaken albotik. Lek EunD 21. Asmo aundi guziak neke-bear ori berekin daramate. Ldi IL 155. Zaldunak, Urretatar Mikel du izena, ta aurkezpen bearrik ez du. Ib. 156. Esanaren ereskitasunari (musicalidad), otsaren eztiago-bearrari zor zaio berea. Ib. 36. Aldi bakoitzeko bearrak erakutsiko luke "Erri-lan"eko dirua nola banatu. Ib. 123. Baña, besterik gabe, euskelzale aberatsen laguntza (ta laguntza zabala) gabe, eztegu bearra osatzen. Ib. 74. Lengo tresna asko galdu ziran; orain ez zan alakorik egiten, beren bearrik etzalako. JMB ELG 55. Ortik ageri da bada Aitortzaren bearra. Ir YKBiz 533n. Gure etxean, berriz, bear izan edo bearrik ez izan, noiznai lanegiten saiatzen ikasiak gera. TAg Uzt 196. Bearrak eskatzen duanean guziak alkarri laguntza ta leialtasuna eskeintzen dizkiotelarik. " Las necesidades" . EAEg 24-10-1936, 127. Nik ez diat ezpata beharrik: Israelitar Jainkoa enekin duk eta Haren laguntzarekin garhaituko haut. Zerb IxtS 53. Memento hartan jendeak predikari kartsu batzuen behar handiagoa zuen holako juie baten baino. Zerb Azk 93. Alare, etziduridan katoliku bidea artze-bearrik [...]; ezta nere siñestea utzi bearrik ere, bi aldetako arrazoiak berdintsu ziralako. Or Aitork 123. Gutxiago maita bear al zaitu Zure errukiaren bear gutxiago zulakoan? Ib. 49. Laguntzia on du, / bearra omen du. Yanzi 237. Geiago nai bide dut, eskeintzen zaidana gutxi bailitzan, eta geiago-bear orretan mugitzen naiz alai eta triste. Txill Let 64. Iñork ezin dezake beregan nortu besteren zorion-bearra. Ib. 95. Jainkoak bearra berdintzen duala baleki bezela ibiltzen zan. Anab Poli 8. Leziño on baten bearra euken areik, ez besterik. Bilbao IpuiB 147. Ez ginakian oraino amodioaren izenik ere ta elgarren behar bat senditzen ginian. JEtchep 67. Orain goan gaitezen denak goatzera; denak ere badugu lo egiteko bearra. Izeta DirG 52. Bazan bearra, nere ustez, euskeraz onelako zerbait egin zedin. Vill Jaink 7. Lagunarte-bearrak, aldakuntza-bearrak ta abar piztu du zugan kanpora irtetzeko gogoa. Ib. 140. Premiña ta bear gorria sarri bai sarri bular-bizkar, jasan eta iragan zituan. Erkiag BatB 34. Zuzena da izan baiña, [...] Aren artez-bearrak beti erabilli oi dau, buztarturik lez, maitetasuna. Ib. 199. Gogoan har-azu Konpainiak zure baino gehiago zuk Konpainiaren beharra baduzula. Ardoy SFran 335. Bestenaz ere, Bergson handiak ziona, bere behar lehenentzat eginen ez duena, bere soberakinenzat egiten gizonak! " Pour ses besoins essentiels" . Ib. 189. Eskuara aldiz amaren bularrean zelarik erran ditake esnearekin batean xurgatua zuela eta etzuela ikaste beharrik. Ib. 70. Emen egin-ezakin / ez balitz okerrik, / gabe pasa gindezke, / ez da lan bearrik. Uzt Sas 84. Bierrak ondutako matsa duk ori. (AN-araq). Inza NaEsZarr 20 ("Gaitzak ikusi ta ondu edo zentzatu danaz esana"). Bearrak erakusten du atzeko aldea nola dantzatu. (G-nav). Ib. 52 ("lana nola egin"). Bearrak, mutur beltza. (AN-ulz). Ib. 929. Sosa ahal baduk emak bazterrera, zeren ukanen baituk beharra gaur ez bada bihar. Etchebarne 97. Maiz izaten genduan mediku bearra. JAzpiroz 213. Esana det len ere, gaztearoan bearrak eramaten ninduala mendira. AZink 149. Ez duela aski hizkuntza batek hitzak, beharra sortu ahala, ingurukoetatik hartzea. MIH 251.

v. tbn. (para textos vizcaínos) Zav Fab RIEV 1907, 92. AB AmaE 81. Ag Kr 177. BEnb NereA 160. Biar: JJMg BasEsc 189. Altuna 5. SM Zirik 70.
azpiadiera-1.1.1
(Con suf. de superlativo, con el sdo. de 'la mayor necesidad').
Noiz eta ere baitzuen Elizak buruzagi on baten beharrena, orduan dio Jinkoak eman [...] iraunkorrenetarik bat. HU Aurp 133.
azpiadiera-1.1.2
(Con part.). "Afán (V). Arako jan-bearra! " A Apend. " Aretxena da "esan biarra": afán de decir. Cuando alguien dice o cuenta algo con afán le decimos: Zeuria da esan biarra " Etxabu Ond. "Manía, ansia excesiva [...]. Ori da jan biarra daukazuna " Elexp Berg. " Gaurko gaztiak daukazue ibilli biarra, Jesus, Maria ta Jose " Ib. " Ikasle orrek eukitzen dau preguntau biarra " Ib. " Hura zan hura jendian erosi berra " ZestErret. Cf. Lar y Añ: "Doctrina Cristiana, Kristauen jakin-bearra".
Ikas dezagunzat mundu hunetan herri arrotz batetan bezala iragaiten, hemendik ioan beharraz ardura pensatzen dugularik. Ins C, 8r. Konsideratzen du zer egin behar duten bertzeek, eta eztaduka konturik berak egin beharrez. SP Imit II 3, 1. Badakigu ez garela / Inmortal mundu huntan, / Kontestarikan eztela / Noizbait hill behar huntan. Arg DevB 165. Ahanzi du inprimatzailleak lerro hau bigarren lerroaren ondoan eman beharra. INav 167. Jesus-Kristek batheiatü beharra ziana? Bp II 28. Badire bertze batzuk [...] zeiñek eziñ bertzez aditzen badituzte munduko gauzak eta gogoaren bortxa iarraitkitzen baitzaizko bere bizi beharrari. Ch III 4, 5. Onekin batean pisa dezagun illuntasun andi beti demonioak begiz ta alde guzietatik ikusibear gogorra. Cb Eg II 122. Ai, ene galdubearra! Ib. 68. Zure ao gozotik kondenazioko itzak enzun bearra, pensatuak berak ikaratzen nau. Ib. 114. Gogoan guk artu ezkero geren laster ta fite ill-bear hau, emengo gauzei ez diegu anitz begiratuko. Mb IArg I 289. Nondik duela uste dezu Kristo Jaunaren Erreinu onek bein ere ez bukatu bear hau? Ib. 343. Barurak nekaturik utzi zuten eri gaisoa ta jateko zerbait artu behar andiarekin. Mb IArg II 354. Lehenik iakin beharra. Giristino-kalitatiaz. CatLan 18. Oriek ere barkatzen zaizka bere bataioan, bere bekatu etorki orijinalarekin batean baita oriei zegoten Infernura beharra ere. Ub 193s. Jainkoa bein ere ikusi gabe, Infernuan beti surtan erretzen ta erretzen egon-beharra. Ib. 158.
( s. XIX) Nolako garbitu bearra idukiko ez dute bekatuetatik irten berriak bezela diranak? Mg CC 221. Agur adiskidiak; etxera biarra eldu jat, agindu ta gera zaiteze Jangoikuaz. Mg PAb 194. Ez dozuela bata bestearen jarraian joan bearra. LoraS 63. Joan bearra daukat urlia etxera. Ib. 23. Au gerta diteke era askotara, eta ez da guzia esan bearrik. AA II 143. Edalea bere edan bearrarekin ta alferkeriarekin zorrez betetzen da. AA III 375. Iñoiz nai ta ez lagunakin bildu bearren bat tabernan edo beste lekutan gertatzen bazaio. Ib. 385. Zure idoloa da ezkondu bear, bear ta bear ori. Ib. 632. Asko bertze, meditazione egitetik desenkusatzen dire bere lanean hari-beharraren gainean. Dh 93. Arako ito biar ta ito ezin ta esturasun desesperau, amorruzko, esplikau eziñ dodana. JJMg BasEsc 92. Ez da dotrina onen ikasi biarra ez daukanik bere. fB Ic II 183. Ez dago Jerusalengo Piszinara juan biarrik [...] geure arimak garbituteko. fB Ic III 306. Pekaturik eztaukana eta euki bere ezin leijana, dago aragija eziten ezi biar baga. Astar II 248. Baru egin biarra edo baru egiteko obligazinoia. Ib. 242. Zure neke, atsakaba, premiña, gaixo aldi ta osterantzeko ikusi-bear guztietan. EL2 75. Eban baia larritzen / yan bearrak gaistoa. Zav Fab, RIEV 1909, 32. Ben'etzaie erran beharrik, berek beitakie hori! Etch 332. Non ateratzen dituzten aixa aski, arlanza eder zabal galantak, eta landu-bear andirik ez dutenak. Izt C 59. Hola he! yaunttoa yauts bazinte hortik? Segur ez zinduken nik erran beharrik. Gy 200. Ibilli-bear andiak izan zituen. Eguzkiaren sortaldera joan zan; eta eguzkiaren sartaldera etorri ere bai. Lard 532. Baserri bat erosi det, eta au ekustera joan bearra daukat. Ib. 416. Ipiñi zieten len ainbat adrillu egunoro egin bearra, baña lastorik eta beste errekiñik eman gabe. Ib. 67. Añenekoa bota du. Zertako degu iñork esan bearra? Añenekoa aditu dezute. Ib. 447. Bere il-bearra bazetorkion. Ib. 106. Jainkoa bethikotzat galtzea, haren bekhunde zoragarria behinere ez ikusi-beharra, hori da ifernuko gaztigurik latzena. Dv LEd 231. Ez dago Indijetara juan biarrik sedia izateko. Ur Dial 4. Eztute goan bearrik: maiozue zuek yatera. Echn Mt 14, 16 (Ip, Ol, Or, IBk, IBe joan (juan, etc.) be(h)arrik; Ur (V) ez dauke juanaren bearrik, SalabBN ez da beharrik yuan diten; eztute ioaiteko mengoarik ). Bere erran beharrak hari erranen ziotzala. Laph 91. Zenbat bider izan ez dezu damutu-bearra? Arr GB 91. Betiko sutan aien mendian / egon bearra ezta atsegiñ. Xe 322. Jaikitzen diranian / kalera korrika, / eztago mugitzeko / esan biarrika. JanEd I 54. Zuek utzi ta juan biarrak / neri ematen dit pena. PE 38. Topau ezinda kantagarritzat gei egokiak. / Zer ete da zer, zeren gañean kantau bearra? AB AmaE 442. Ze garratza dan edan bearra kalizatxo au. Ib. 170. Gertatzen bazitzaion aldamenetik igaro biarra, igaroko zan beste aldera begiraka. Bv AsL 38. Pekatu hura konfesatu-bearrak ematen zion lotsa. Arr May 69. Zer damugarria gaur, ez eman bearra gure Jaungoikoak ordu beteko bizia Juane eta Fraiska zorionekoeri, au ikusi dezaten! Apaol 123. Ezeben itxaro bear andirik izan danak bere. Ag AL 46. Danak euken Arnoldoren izen garbiari loikeri apurren bat bota bearra. Ib. 77. --Ill da. --Ill? Aiñ laster? Zer izan dau bada? --Ptxe... Ill bearra. Ego aizeak baiño urte geiago eukan-da... Ib. 92. Ez da gauza ikaragarrizkoa [...] berba orreek esanbearra? Itz Azald 162.

( s. XX) Jaungoikoan aurpegie ikusi gabe egon biarra. CatUlz 48. Zer esan andirik ezeuken euren artean, baña etxera joan bear andirik bez. Ag Kr 105. Martiñek, aittamarik ez aide urkurik baga, ezkondu-bearra eukan. Echta Jos 127. Billatu zak, Manuel; arrekiñ egon bearra zeukat. Ag G 287. Oñazerik ez, baño ito-bear estuak oi ditu. Ib. 374. Bai jauna, badegu iñori eman diogun gaizpidea kendu bearra, eta bear aundia gañera. KIkG 56. Batzuena ta besteena entzun-bearra dago, iritzi zuzena emate eskeroz. Or SCruz 7. Zere denboran izandu zera / tunantia ta litxarra, / infernuetara joan bearra / ori daukazu lan txarra. Tx B 141. Eni duk eman beharra / oilasko pare ederra. Etcham 201. Goiz oeratu ta goiz jeiki-bearra izaten da emen. Anab Usauri 107. Alde-egin biar bat "suertau" yakela, ta axe agindua nori itxiko ete eutsoen topau eziñik ebizala. Kk Ab II 76. Orretan biyok alkar aitu bierra dogu. Ib. 151. Axek peseta bat ordaindu biarrak, asko asarratu eban jentia. Ib. 151. Bart ire etorri bearrakin ez omen zikan begirik itxi. Alz Ram 89. Oi, zein dan ituna / bêra-bear au! Ldi BB 130. Yondone goiangeru / garale goitarra, / gure arazo latza / duk bizi-bearra. "Se reduce a querer vivir" . Ib. 160. "Euskaldun Bat"i erantzun-beharrak nenkarrela, gogotik etzendun baztertu bear. Ldi IL 113. Erderaz ari-bearra bidezkotzeko asmatzen ditugun guziak, maratil utsa dirala ta ez arrazoi. Ib. 90s. Zirt edo zart egin bearra dago, sariaren orrekin. Ib. 106. Gizona! Ori ere bada, ba, urrutira begiratu bearra! Ib. 100. Guztiak aldran lan-egin bear orrek, neke gorriak dakartsez. Eguzk GizAuz 133. Baserritar lugiñai orain darabillezan bazter eta lurren jabetzea kendu arren, bazterra bera kendu bearrik ez legoke. Ib. 124. Zurekin luzaroan itzegin bearra daukat. TAg Uzt 245. Etzuan izan Yolandak iñork agindu bearrik, mutillengana zer nai zuen galdezka joateko. Ib. 217. Kontuz ibilli bearra zegok. Gutxienen usten duenen batean, errizaien eskuetan eroriko dituk. Ib. 176. Dabidek ederki frogatu beharra zuen hori bere azken urtheetan. Zerb IxtS 55. Ordutik dator, askirik gabe, / aunditzen eta aunditzen / Arantzazuko azi-bearra. / Mugarik nunbait etzuen. SMitx Aranz 89. Basoak larrutu ezkero ezin-bizia, gosea, legorte galgarriak, toki aldatu bearra, lekaroa, baso mortua datoz. Munita 105. Gaur dana jaso zara, / lore ta orri barriz, / igo bear batean. / Gaur, Udabarria, / zeure adar pean. Gand Elorri 33. Nornai joan leike igesi / aiengandikan, al balu... / Nik aiekin egon bear / orrek dit egiten dolu. Mde Po 42. Isabelaren etorri-beharraz gogoratzen zen, eta eguerdiko hamabiak hurbiltzen ari ziren araura, haren alaitasuna itzaliz zoan. Mde HaurB 31. Bere zorigaitza, ardotan ito bearra zeukan. Etxde JJ 32s. Bai, aitor egin du baiño ez berealakoan. Min zun zeu salatu bearra. Ib. 192. Joseuss! A zan ezdabaida ta errieta egin-bearra! Bilbao IpuiB 145. Askotaz obeagoa zan bestaldekoa. Esan bearrik be!... Ib. 63. Gure azeriak eukan baten bat zatitu-bearra! Ib. 187. Guzti au jakin ebenian, izan eben zati baterako barrea ta esan bearra. Ib. 25. Eta, emakumiok parkatu oin be zuek txar laga biarra. SM Zirik 119. Azkenian, ez gizenak euazelako, baña bai zarrak ziralako, txerriok il biarrera eldu zan Erratxu. Ib. 59. Ez dakinat nundik heldu zatan bizi behar bortitz hori. JEtchep 69. Diranek or badute bere zertako izana, zertara bearra, nora bearra, Sokratek zionez. Zait Plat 86. Barri barriak erosi bearra izaten dauala txitean pitean. Erkiag BatB 152. Gure irritsa asaldatu egiten da bukatu-bear onen kontra. Vill Jaink 112. Beste korapillo bat ere askatu bearra dago, ordea. Ara zein: [...]. Ib. 37. Izan ere, mundu au esplikatu bearrak ekarri du beti gizona Jainkoagan siñestera. Ib. 30. Besteak itz bakarrean emaiten duzten itzak, guk bitan eman bearra daukagu. Or ( in Gazt MusIx 14 ). Orretarako zeuk be daukazu / gizon jokatu bearra. BEnb NereA 186. Toki mear ontan ibilli bear onek eragozten dit gai oni ekitea. Ibiñ Virgil 110. An beti zegon ontziren bat bete, naiz ustu bearra. NEtx LBB 34. Ez eban Zaldunari luzero itxaiñ biarrik, ba onek beriala urten eban. Etxba Ibilt 484. Juan zan bere betiko etxera, zer gertatzen jakon ikusteko, ikusi biarrik bazan. Ib. 467. Agindu bear aundirik ere / guk ez gendun sasoi artan. Uzt Sas 149. Mundu onetan danak ditugu / geren oitura plakuak, / eta azaldu bearra dago / geraden bezelakuak. Ib. 233. Ikusten nuen asi bearra / neskatxan bati esaten, / eta ark baietz esatia're / ez da seguru izaten. Ib. 204. Ni ixillikan neguan baña / daude deklaratu bêrrak. Saiburu ( in Uzt LEG I 233 ). Gure erran zaharra "euskaldun fededun" / bere erran beharraz gabetu da egun. Xa Odol 241. Ondo janak beste ustu biarrak be alan ekarten ditu. Gerrika 81. Eskola ori itxi bearra izan zuten. Albeniz 23. Betikotasun betean murgildu beharrak artegatzen zuen Unamuno. MIH 265.
azpiadiera-1.1.2.1
(En oraciones exclamativas, sin un vb. principal expreso, con un sentido de lamento).
Mundu batetik bertzera, o erdutu beharra! / Egia duk, bekhatuez iustu dela nigarra. EZ Man I 52. Ai! Bereala ill bearra! Juizioaren bildurra; ta betiko zer izango dan, laster ikusi bearra! Cb Eg II 237. Pekatu bakar batek galerazo biarra ainbeste penitenzija! Mg CO 205. Zelango desberguenzak enzun biarra gizon onrau batek! Mg PAb 67. Oi nere bihotzmina! Zure aho gozotik nere kondenamendua hartu beharra! Dv LEd 204. Aren irintsi bear tristea! Apaol 119. Au gauza guztien amaitu bearra! Ag G 214. Nik ez jakin-bearra, beronen ikaskizunetan aria emateko adina! A Ardi 30. Au pena; bi ezagunik aundienak nere bazterrean umill eta lotsaz beteak eraman bearra! Ill Testim 14. Ene zoritxarra! / Neure kumetxu maiteok / ik ostu biarra! Enb 56. Gizonaren menderatu-bearra! Anab Usauri 41.
azpiadiera-1.1.3
(Con rad. en vez de part.). .Cf. Añ: "Contribución, paga-bearra".
Eztuela kofesa beharrik, eta ez bere konzientzian harrik. Ax 452 (V 295). Kondenatzeko bidean dago? Galtzeko perillean dabil? Goarda bearrik badeu etsai gaistoetatik? Lar Carta a Gandara 161. Irurogei ta amasei urte, / garaia da umiltzeko, / bultza bearrik ez nadukake / goitik bera amiltzeko. Tx B II 267. Euskalerri osoko / elbarri ta eri, / galde bearrik gabe, / bat-bana dakizki. SMitx Aranz 204. Ez baitute [...] Zure itza ezaguteko irakur bearrik, Zure aurpegia beti ikusten ari baitira. Or Aitork 392. Ogei lagunen lanak egiten / dago makina bakarra, / era onetan derrior dago / jendea sobra bearra. Basarri 132. Obeki azter-bearra lizake, ezpaita gauza errezaz iarduna. Zait Plat 147. Barruko ler bear / zoragarrizkoak. Gand Elorri 49. Bizitzaren laburrak eta buka-bearrak uzten digun ondoez aren pareko garraztasuna. Vill Jaink 117. Nik gau orretan lo egiten dot, / ez badot ibil bearrik. BEnb NereA 209. Patxiri beste gonadunik zanik ere, etzitzaion bururatu! baiña mundu ontako gauza guzien alda-bearra! NEtx LBB 123. Asturiarrak sendatu zuan Santxo, ez bait zuan onek, izan ere, nagusiak baiña gutxiagoko senda-bearra. Berron Kijote 175. Ezin uka gainera, barrengo mintza-beharrak hala agintzen zielako edo, nahiago zutela bere bidetik ibili hizkuntza gaietan. MIH 234.
azpiadiera-1.2
2. (V, G; VP 8r, Lar, Aq 447, , Dv, H, Zam Voc), biar (V-gip) Ref.: A; Etxba Eib ( biarra ); SM EiTec1 ( biar ); Holmer ApuntV; Elexp Berg ( biar ); Gte Erd 209, 250 .
Trabajo, labor, tarea, obra, quehacer. "Labor", "trabajo", "afán" Lar, . "Obra, bearra (G)" Aq 447. "Sus menesteres, bere bearrak (G)" Ib. 448. " Biar (V), c'est le même mot que beharra, le besoin. Le bisc. l'emploie dans le sens de 'travail'" Dv. "En Eibar, este vocablo tiene uso dominante sobre su sin. lana " Etxba Eib. " Ez zan pozgarri txikixa sasoi artan biarra eukitzia, ainbeste geldi ziran artian " Ib. " Geldi ziran biargiñeri biarra emoteko asmuan aindu zan Izurako bidia " Ib. " Bizi guztirako biarra artu dau ba oiñtxe gure gizajuak " Ib. " Ezta biarrin erreko. Se dice de quien es poco trabajador" Etxabu Ond 109. Cf. Lcc: "Día de hacer algo, bearr eguna". v. egiteko, lan, behargai. Tr. Fundamentalmente vizcaíno, donde el general lan es poco frecuente. Hay ejemplos de otros dialectos, sobre todo guipuzcoanos, pero cf. el ej. de Etcheberri de Ziburu, el proverbio de Oihenart y las siguientes indicaciones de Harriet en su dicc.: "5. travail [cita O Pr 256]. 6. affaire, occupation: Bere beharrak arthatzea, soigner ses affaires. Beharrez ilkhia da, il est sorti pour affaires. Nere beharretara noa, je vais à mes occupations. Syn. egitekoa, eginbidea, egin beharra ". Esa especialización de significado en vizcaíno dio lugar en algunos medios a una preocupación normativa por encontrar equivalentes precisos y distintos a cada una de las acepciones de la palabra; cf. p. ej. AG 958, nota: "El vocablo lan no pertenece al Euskera Bizcaino. [...] Los bizkainos, además de 'trabajo', significamos con bearr o biarr 'necesidad' y 'deber'; pero 'trabajo', 'necesidad' y 'deber' son significaciones genéricamente iguales, pues equivalen a 'sujeción', pero específicamente diversas: por esto, juzgo que 'trabajo' debemos significar con lan, y 'necesidad' con biarr, debiendo formar otra voz para 'deber'" (v. NeolAG ).
Hurrieteak hurri gauzak, ta hurri dira aren bear[r]ak. "Menguadas son sus obras" . RS 149. Bear igesi Castrora, an ere bearrik (asko da). "Allí también (hay harto) trabajo" . RIs 15. Zerori ziñen etxeko / beharretan nekhatzen, / zerorrek zerbitzariei exenplu on ematen. EZ Noel 156. Erraz ioan deitezala bere bearrera. "A sus ocupaciones" . Cap 148. Iainkoari otoi eginez, eta beharrari ekinez <egui->. O Pr 256. Oetik jagitzen naizanean, oera noeanean [...] eta edozeinbere bear egiten asitzen dodanean. CatAnz 2. Kriadu izango naiz ni / bearrak pozik egingo ditut. Acto 472. Jainkoari erreguz, bearrari malluz. "A Dios rogando y con el mazo dando" . Lar (s.v. Dios ). Bearrik asko daukagu, astia bagendu. Aq 447. Aspaldiko urteetan ekin diot nere euskeraren bear ta lan oni. Lar Carta a Gandara 162. Senar emazte santu oiek beren bear, neke, ta izerdiakin [...], beren arteko amorio andian bizi izan ziran. Cb Eg III 334. --Zeñzuk dira egin bear eztirean bearrak? --Gorputza nekatuta egiten direanak. Oe 102s. Noiz baliatu bear degu siñale onetzaz? Obra onen bat asitzen degun guzian, ta orobat gure lana edo bearra asitzean. "Nuestra labor o trabajo" . Lariz 18.
( s. XIX) Euren biar prinzipala / lelengo illian / eskubariaz basora / orbelen atzian. DurPl 67. Itxasoan dijoazanak ez due onekin bearrik; [...] ezin eragotzi lezakee ez aize kontrakoa, ez aizegabetasun edo kalma kaltegarria. Mg CC 189. Ekusi bear degu bada zein diran zimendu onak, erori ez didin animako bear guzia. Ib. 185. Geiago jaramon baga, asi nintzan neure bearrean. Mg PAb 198 (cf. infra BEHARREAN (d) ). Illa betean egon zan buru austen, ta oraindino ez eban bearraren erdirik egin. Ib. 198. Etorkizuneko oliak, biarrik ez. Ib. 123 (cf. RS 15: balizko oleak, burdiarik ez ). Eguraldi txaarrak eragozten deustazanian baso ta solo biarrak, jardun daruat mai, aulki ta ezgauza batzuk egiten. Ib. 152. Gabeko biarra, egunerako lotsaari. Ib. 123 (tbn. en JJMg BasEsc 114). Ta arik aurrerako biar edo lanak geratuten dira ijeliarentzat, zeñi jagokan ijestea edo irutia burdiñia. Ib. 127. Bazaube [...] Misionarijak, zelan euren biar asko galdu daruazan Diabrubak. Mg CO 294. Izan zuen astoak jabe obe bat, zeñek ematen zion ondotxo jaten ta ez bear gogorregirik eragiten. VMg 47. Prestatu bear dala zer jan, bearrik ezin dan egunetarako. Ib. 35. Diotela beren artean, iñoren lumaz janzi nai duela belatxikiak; au da, besten bearrak artu nai ditudala. Ib. IX. Kitutuko dau onelan, galdu baga orregatik bere bearra ta denporea. LoraS 98. Lau egun iraungo daben bizitzea gaitik bear latz gogorrak egiten dodaz. Ib. 194. Jaungoikoak alakoen nekeari eta bearrari bere bendizioa ugari ematen dio. Gco II 90. Urliak nai luke idi-uztarri bat, bearrerako azkarra eta gogotsua. AA II 168. Mirabeai jai osoetan bear debekatuak eragiten badieztezu. AA III 556. Biarrak amaituta, illuntzian dua bakotxa bere etxera. JJMg BasEsc 113. Geure jenijuak, kondezinoiak edo naturaleziak beti sen baten, biar baten edo gauza baten gobait egin bagarik iraun ezin dabelako. fB Olg 15. Piesta zaleentzat ez dago piesta eguna baino priesakuagorik. Orduban dira goix parteti etxe biarrak gaztiak egitia. Ib. 56s. Ez da ain biar gatxa euskeera garbiko izeneetan imintia. fB Ic I X. Zuaze biarrera eta zeuben arazubetara. Astar II 204. Gizon ezkondu bat, zeinek bere biar edo irabazijagaz emoten eutsen bere emazte eta semiai biar eben gustija. Ib. 100. Etxean aziriko / zekortxu ederrak / egin oi daroadez / soloko bearrak. Zav Fab, RIEV 1909, 37. Bear litekean baño lan ta bear gitxiago egin izan badozu. EL2 152. Pozez kantari gogoarekin / daude nor bere lanean, / eta sarritan dantza oi dira / bearrik ez dutenean. Echag 182. Gu orain astera guazan biar edo lanak. (1848). BBatzarN 167. Bere mastirako langilleen eske irten zan. [...] arkitu zituenean, bakoitzari erreal biña eskeñita, bearrera bialdu zituen. Lard 422s. Sarriten konfesetie ta komulgetie; egun bakotxeko lanak eta biarrak egun guztijetan Jangoikoari ofrezietie [...]. Ur CatArrig 95. Urregorrizko luma eder bat / eskuan dozu saritzat, / bear andiak zenduzalako / egiñda itxi guretzat. AB AmaE 195. Onen bestegaz urten egin zan kalera, / ordu batak jotean, sartu bearrera. Ib. 265. Aiñ dira enkantugarriak / gabak dituzan ezkutapenak; / arima zoratu oi dabe / Jaunaren alako bear eskergak. Ib. 384. Bear asko, ian gitxi, / beti bizi nekez. Azc PB 316. Asko dagoz geldirik / bearrik bakoak / onek eztira alperrak / ezpada zintzoak. Ib. 111. Nekazaleak astegunean / atzamarrakaz daroa / kontua ziur noiz izango dan / eguna bear bakoa. Ib. 76s. Utsean eta alperrik egin dogu txarrerako geure bear guztia. Itz Azald 151.

( s. XX) Gizon zuzena, bere bearra zuzen egiten zuena, jakintsua, oso biotz onekoa. Goñi 37. Ondasunik ezpeukan be, beukazala gorputz azkarra ta beso indartsuak bearrerako zein burrukarako. Echta Jos 45. Asi zan lenago lez, baserri bearrak egittera. Ib. 245s. Juadi etxe-osteko solora, antxe yabik gure Praisku biarrian. Kk Ab I 69. Nire gauzak aintzat artzen asi dozak, itxuraz [...]. Orrezkero nasai ta pozik amattuko yuat biarra. Altuna 20. Len zan bezela ipiñitzeko / izango degu biarra. Tx B I 103. Ene seme gaiztotxuak, aita yagok ona, / zein biar egin dozuen / jakin daunik ona! / [...] sasi-eskola eginda / ibil zare atzo. Enb 165. Enintzan gauza ordu laureneko bierrari eltzeko, asi orduko izerdi larriyak urteteustan. Kk Ab II 58. Beiak, berotuz, asi balitez / nai ez luken bearrean, / Petirik zorrotz agindu dio / egon dedilla erne an. "Comienzan a hacer lo que él no quisiera" . Or Eus 340. Zeuri adi neskatxak / itxi dabe biarra. Laux AB 27. Uzaba-pekoak, errentadoreak, kofradi-basoetan landara-sartzeko bearretan ibilten zireana [...] egi utse da. Akes Ipiñ 26. Neska gitxik dakie Japonen bordetan. Era orretako bierrik onenak mutillenak dira. EgutAr 19-9-1960 (ap. DRA ). Gogorra da eguneroko beharra. Hau da gizonaren izaerak merezitu duen nekerik gogorrena. Arti Ipuin 65. Eibarren krisis gogor bat izan zan, ta biargiñik geienak biar barik gelditu ziran. SM Zirik 48. Burdiñako biarretan asko erabiltzen da cianuroa . Ib. 23. Pernando gizajuak baeban naikua biar zutiñik egoten da ate-morrolluan giltz zulua billatzeko zelan izango zan ba gauza. Ib. 37. Zelan igaroten dodan denporea / otoitz, ikastaldi, esku-bearretan. Gand Elorri 152. Eztakizu zelako biherra emoten deustan! Osk Kurl 51. Ekaitz txar batek ondatu leikez / urte guztiko bearrak. BEnb NereA 243. Ari [emaztiari] biar zetsan mesedia, sarri auzuan eitten eban, naiz biar ixillian. Etxba Ibilt 469. Ez eutsen jaramonik egin eta etzan gelditu bere biarrean. Alzola Atalak 42. Gaur eztau denporaik bertsuetan ibillteko, bier asko dau-te. Ib. 92. Neu be iñoz juan nintzen, gustau egiten jatan biar barrixe be jakitie eta. Gerrika 35.
azpiadiera-1.3
3. "Culpa, bearra " Lcc. "Culpar, bearr egotzi " Ib. Cf. behargabe.
Ez dauko Peru Garziak bearrik / Ain gatx andia apukadua gatik. " No tuvo culpa" . MLastur 17s. Ni zugaz amoraduagaiti / eztaukat nik bearrik. Lazarraga A16, 1184r. Ene bearra da, ezta zurea: / neurk konfesatzen dot au alaklara. Ib. B20, 1193v. Gu nagitzen bagera, gurea da bearra edo kulpa. Mg CC 189 ( CO 284 geuria izango da erruba ).
azpiadiera-1.4
4. (Sobre todo pl.; usado eufimísticamente). Necesidades fisiológicas. " Beharrak, les besoins naturels" Dv. "Nécessités naturelles (plur.). Bere beharrak egitea: faire ses besoins" H. Cf. BEHAR-GELA.
Ahalkegabea da gizona non-nahi jarriko dena jendearen ibil-bidetan, hitz estalika baizik aiphatzen ez diren beharretako. Dv Lab 173. [Zerriak] azpi guztiya loitsua baldin badauka ere, txokora jun ta egingo ditu bere biarrak. Sor Bar 102. Txakur baten azurra ipiñi dautsozuben ezkero, zelan arrano gura zenduben ba gixon onek bere biarra egitia, ankea jaso ezik orma baten ondora urreratuta? Kk Ab I 22. Bearra egitera zijoalakoan, oñetakoak jantzi zitun, eta bere artan goraka-antzean asi zan abokorroka zeriola. Or SCruz 96. Aldi artan, apaiz-gaiek etzuten gau-ontzirik izaten eta beren bearrak egitera zoko illun batera joaten ziran. Etxde JJ 19. Han egon nindian estekatua, kanperoak atzeman artio, kordez kolpatia, ahuldia, salbu hi eta, ene beharrez galtzak orhatuak. Larz Iru 60. Urduri zegoan [...]. Behin baño gehiagotan joan zan sukaldera tabako erretara eta ixuritegira bere beharren egitera. Osk Kurl 21.
azpiadiera-1.5
5. Faena, mala pasada.
Izter bijak ausi be... A zuan biarra! Enb 178.
sense-2
II. (Adj.).
azpiadiera-2.1
1. (Mic, SP, Lar, , Gèze, Dv, Dgs-Lar, A).
Necesario, preciso, indispensable; forzoso, obligado. "Necesaria cosa" Mic. " Beharren dudan gauza, chose de laquelle j'ay le plus de besoin" SP. "Necesario" Lar. "Tuautem, [...] bearrena " Lar, . "(La cosa más) necesaria, gauzarik bearrena " . "(Muy) preciso" Ib. "Necesario, necesitate medii. Noraezian biarra " Dgs-Lar. "Nécessaire" Dv. Tr. Documentado en todos los dialectos. Parece que su uso desciende notablemente el s. XX. v. beharrezko.
Enetako ohoin zira, ohoin ere handi zira; / nik beharren nuien gauza daramazu zurekila. E 183s. Guk dugu halaber sinhesten ezen on eta behar dela superintendent izateko elejitu diradenék gogoa eta ordena dezaten elkharren artean Eliza. Ins G, 6v. Iainkoagana hurbiltzeko moienik ukhaitekotz behar eta nezesario izan da Allianza berri bat. Adv ** 2r. Biotza ta zenzuna guduan dira bearrago iskilluak baño. " Son más necesarias que las armas" . RS 7. Bekatariak bearren duena bekatuetatik atratzeko da Iaungoikoa urrikari dedin arzas. Ber Trat 107r. --Eta zein bear da sinestatzea fedesko gauzak salbatzeko? --Anbat eze hau bage ezin ihork ere erdetsi dezake gloria. Ber Doc 101r. Iongoiko handiak bada aditurik nigarra, / sokorri bidalduren du damuturik beharra. EZ Man I 70 (donde beharra parece que califica a sokorri ). Arrazoiñekin sentituko duzu eta damu hartuko, Iainkoa bera, den gauzarik hoberena, handiena, baliosena eta zuk beharren zenduena, galtzen duzunean. Ax 576 (V 369). Zure flakotasuna hain handia dela, non hargatik bertzeek baino behar[r]ago duzula norbait hel eta lagun dakizun. SP Phil 544. Zeiñ gauza beharrak baitire / eskuak armen hartzeko, / nigarrak haiñ beharrak dituk / arimaren salbatzeko. 158. Sua da[n] legez gauza bearra aldean deabe ifini. EiBer 532. Orothan gainti ene Anaie maitiak, ezakhit hain behar nola urri den lan hontan, ezi horren sari Zelüko gloriaren khoroa badükezie. Bp I 25. Gure Relijionian beharrenik eta gozatsien diren gaizak. Ib. 123.
( s. XVIII) Nihoiz ere eztuzu beharrago zure buruari billa izatea nola gutien nahi zinduken gauza ikhusi edo pairatu behar duzunean. Ch III 49, 5. Zein bearra da aien sines]nes[tatzea? --Ain bearra ezi aien fedea bage ezin ior salba daike. El 28. Lenengo bostak dira premiazkoak edo bearrak artuz [...] eta oek bage ezin salba diteke iñor. CatOiq 260. Bearrenak iges diazkit, nola etorriko zaizkit besteak? Lar SermAzc 55. Ez genuke on andirik aterako, geren obenez gero bearren dugun aldian galzen bagenu. Mb IArg I 372. Konfesio on batekin animen erremedioa billatzen ta Eleizaz kunplitzen besteak ikusi, ta berak guziak baño bearrago zuela ezagutzen zuen. Cb Eg II 197. Bizkaiko, Nafarroako ta Gipuzkoako iru dialektoetan eskribitzea, guztiz premiazko ta gauza txit bearra da. Cb EBO 63. Guztiz da bearra konfesetea Salbetako? Oe 127. Ez du gizonak deusere beharragorik hau baino. Brtc 193. Kontrizione hau da penitentziako sakramenduan gure ganik galdetzen den disposizionerik beharrena. Ib. 164s. Guzientzat beharra da, beraz, Bataioko Sakramentua. Ub 193. Gü, balima, hüskaldünak, hartan inhur beno enjogiago giradialakoz medika sendogarriak beharrago güntüke. Egiat 225. Nahiak, aldiz, medio beharrak dütianian arrazantzü da esperantza. Ib. 243. Diela ontzier aize beharra emaiten ekharreraziteko lekhü batetara mündü güzian berhezirik diradian aberatstarzünak. Ib. 195.

( s. XIX) Iñork esaten badu Konfesioko Sakramentu santua ez dala Jangoikoak agindua, ezda bere aginduz bearra salbatzeko, izan didilla deskomulgatua. Mg CC 102. Geien geienentzat da bearra ta obligazio estukoa. Ib. 163. Bada fedia baisen biarra da grazija salbeetako. Mg CO 89. Ez dinot nik dongarorik zure biargintzia gaiti: gizon biarrak zaree zelanbait: bizarra kendu baga ezin egon geindez. Mg PAb 49. Kristau-dotriña, zeñetan erakusten baitire gure Fede Sanduko gauzarik bearrenak. CatAN 1. Asten dira [...] adobetan zuloak, ez guztiak beingoan, ezpada banaka ta bearren daben lekutik. LoraS 46. Ain bearra zein zeure begia eta eskua izan arren bere, larga bear dozu. Ib. 23. Ogia bera gorputzarenzat baño bearragoa degula Jaungoikoaren hitza animarenzat. Gco I 426. Oen eta oek dakazten beste askoren ezaguera argia edukitzea gauza bearra eta guztiz probetxugarria da gure buruak obeto ezagutzeko. Gco II 7. Zerurako bidean bear eta on izango dedan guzia, batez ere bekatutik aldegiteko eta bizitz onean irauteko doaia. AA I 519. Askotan bearra da dotea, baña bearragoa da bizi laguna zintzoa eta Jaunaren beldurrekoa izatea. Ib. 602. Ain dira bearrak ta balio andikoak, non ezin utzi nitzakean banaka [...] adirazi gabe. AA III 308. Bat bederak hauta dezan hobekienik dagokon eta beharrena duen meditazioneko geia. Dh 102. Bilatuten dogu geure ondo egotia ez daguan lekuban, ta biarreen dogunian, geratuten gara utsik. fB Ic I 58. Nos preminago ta biarrago Zeruko argija, norberari jaokan lagun bategaz bat egiteko? fB Ic III 332. Ez dago gauza biarragorik salbazinoia baño. JJMg BasEsc 78. Inos estututen badau gizona agindu onek, ez inos obeto, ez inos biarrago mundu onetatik bestera irago biar danian baño. Astar II 229s. Ez da beraz nesesario hemen markatzen ditugun pratika guzien besarkatzea [...]; beharrena da hautatuko direnen begiratzea fidelki. MarIl 26. Galdegiten ditugu haren [...] othoitzak gure biziaren denbora guziko eta oraino heriotzeko mementekotzat, zeintan protekzione hori beharrago izanen baitugu. Jaur 353. Munduan gutxiena / uste duan personak, / egiten oi dituzte / lanik bearrenak. It Fab 99. Gaztañak ematen daben garau maitagarria, sagarra ta matsa baino ere askoz obea eta bearragoa da Gipuzkoarako. Izt C 149. Ai zein biarra ta premiñazkua dozun kristiñaua, salbauko bazara, Marijaren laguntasuna! Ur MarIl 7. Baiña ikhusten dute laster, munduan omen ona / prenda orotarik eztela gutien beharrena. Gy 59. Egin arte karrosen bide hain beharra, / higan diteke urez nahi bezen gora. Hb Esk 97. Ez dire bizi tripa ungi bethetzeko, / beharra yaten dute xoilki bizitzeko. Ib. 89. Jesu-Kristoren legea zerua irabazteko zein premiazkoa eta bearra dan [...] erakutsi zuten. Lard 508. Zeren garbitasuna den guziz beharra osasunarentzat. Dv Dial 35 (It beharra, Ur premiñazkua ). Jangabia guretako bezain behar da aberentako eri denian. "La diète est nécessaire" . Ip Dial 76. Bainan nork daki, hekientzat gaizki direnak, ez direla on eta behar Yainkoaren xedetan? Hb Egia 30. Biarraguak zituen errepausa eta janariya gonbatia baño. Bil 162. Debekatu zion bere buruari bizitzeko ere bearrenetakoa zuena. Aran SIgn 21. Orai ari gira beharrenera. Prop 1882, 239 (Dv traduce: 'À ce qui presse le plus, [...] au plus pressé'). Gauza bearra da beñ edo beñ nere besoaren indarra orrek sentitzea. Arr May 181. Arretaz begira zazu zeñ bearra zatzun salbatzeko Mariaren laguntza. Ib. 17. Han, airea eta argia bezala, eskas ziren gauzarik beharrenak. Elsb Fram 106. Eskoletan erakasten ezteno, beharrago baizik ez bakotxak bereaz egin, ahal duen ber. HU Aurp 218. Bide makurretik doanak du bide xuxenaren erakusle beharrena. HU Zez 82. Alta bada pereku eta maina guti zuten etxean, beharrez kanpo. Ib. 70. Bizirik zaude eta ori da bearrena. Apaol 110. Zu zara neure egunen / eguzki bakarra / ta gaua argituteko / ilargi bearra. Azc PB 61.

( s. XX) Urhats bat bakarrik ez dutelarik egiten non ez den beharra. JE Bur 163. Nere barrengo illunpe aundi au alaitu dediñ, bearra arkitzen det beti zure onduan izatia. Ill Pill 10s. Orretarako biarrak dira ba beso sendua ta azkora andi zorrotza. Kk Ab I 3. Zenbakizti-gai (artimetika-gai) bearrenetan dakitena azaldu. ForuAG 291. Nere suan nik dakot moldatzen aintzurra, / Nihaurk arthatzen ere --nola den beharra-- / Golde nabarra. Ox 169. Len ere, amaika bider [...] esan izan degu ori bearra dala, zenbait arlo astindu ta eragingo badira. Ldi IL 74. Garizumaren adarra, / luzea, baiña bearra. Or Eus 183. Zerimoni au bearra zuten / Naparroako oituretan. "Era obligada" . Ib. 407. Orduan, ugazaba ta langilleen arteko eretxi-batasuna iñoz baño bearragoa izango da. Eguzk GizAuz 142. Iñoiz baño bearrago zaio Jaurlaritzari barkapena erabilli al izatea. "Indispensable" . EAEg 22-11-1936, 358. Mundu onetan eroapena gauzarik bearrenetakoa. Bilbao IpuiB 136. Gaixo Frantses! Etzuen beste beharragorik bere azken indar bakarren galtzeko! "Il n'avait besoin de rien de mieux" . Ardoy SFran 263. Katixima baten moldatzeko: ez luzea, segur, bainan elhe alferrik gabe, egia beharrenen bilduma. "Vérités indispensables" . Ib. 163. Ik ere nik bezela / bearrena palta. Uzt LEG I 319. Alkartasuna bearra dogu / andra eta gizon danak. FEtxeb 125. Momentuan bearrena ura zan: etxe-bizitza eta lanean astea. Albeniz 103. Bere bizitzari buruz, argitasunik beharrenak emango ditugu huts hutsik. MIH 235. Euskara idatziaren barrutian, irakaste lanean dugu beharrenik batasun hori, [...] literatura "ederrean" baino areago. Ib. 95.

v. tbn. (para ejs. posteriores a 1900) CatJauf 45. NEtx Nola 12. Munita 139. Gazt MusIx 7. Xa Odol 158. Berron Kijote 87. TxGarm BordaB 54.
azpiadiera-2.2
2. (Lc, BN ap. A ; Mic, SP, VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ).
Necesitado, pobre (tbn. usado como sust.). "Menesterosa cosa" Mic. " Pobre beharra, on-beharra, pauvre nécessiteux" SP. "Pauvre, nécessiteux, indigent" VocBN . "Pauvre, besogneux" Dv. "Le pauvre, l'indigent", "(adj.) indigent, nécessiteux" H. v. pobre; behartsu. Tr. En vizcaíno sólo lo hallamos en un refrán recogido por Garibay.
Gizon bearra, gogo uts. " El hombre necesitado, todo es pensamientos" . RG B, 21. Konsola itzazu tristeak, senda itzazu eriak, fabora itzazu beharrak. Mat 221. Limosna andiak jende bearrei. Ber Trat 110r. Egun oro behar gara, iguzu mantenua, / eta guk berzeri legez hutsen barkhamendua. EZ Man I 36. Ezen ni naiz kreatura gauza guztiz beharra. Ib. 35. Eske dagoena emozu beharrari. EZ Man II 11. Erromerian dabilzanak eta berze beharrak ostatatzea. Harb 28. Nagia bethi da behar, eskas eta errumes. Ax 42 (V 26; v. tbn. ES 183). Behar duguna hartu, eta ethorkizuneko kasuetako ere zerbait gelditu, eta gaiñerakoak probe beharrenak dira. Ib. 225 (V 149). Dohatsu da beharraren eta probearen gaiñean enplegatzen dena. Ib. 219 (V 146). Beharrari emaitea ezta emaitea, baizi ereitea. Or Pr 83. Amatasunaren karraz, / Birjina zara xahu: / Gu beharroz egiozu, / Seme Jaunari oihu. Hm 91. Iainkoaren grazia heldu zaionean gizonari, indarsu eta ahaldu egiten da gauza guzietara; bainan ioaiten zaionean behar eta flako gelditzen da. SP Imit II 8, 5. Pobre behar bat ikusi dut eta enatzaio heldu izan ahal bezala. SP Phil 157. Ederkiago preparatzen da besta egunetan [...]. Penitenziazko denboran, nola Garizuman, hagitz behar[r]ago iarten da [arropaz] . Ib. 331. Baiñan beharra bezala / Heldu naiz haren gana, / Eria doan bezala / Mirikuaren gana. Arg DevB 198s. Garbi zazu odol hunetan / ene arima beharra... 113. Nola gabeziari iarraikiren gira? Maithatzez jente beharrak. Bp II 20. Nere urrengo zu Egiptoko erreinu guzian, ta gaurdanik zu munduko bearren ariñle ta salbale. Mb IArg I 393. Egin dituen milagro ta gauz andiak eta guziak izandu dira eskatzen zituen beharrari zegozkanak. Mb IArg II 269. Pobre bear oni begi onez begira zaiozu. Cb Eg II 77.
( s. XIX) Jende bear guztia alferra, burugabea ta besteren kostuz bizi nai lukeala iritzitzea. AA III 630. Jende beharrak, biziko badire bethi ta bethi lanean hari behar direnak. Dh 100. Persona bearra edo pobria baldin bazera [...], izan zaitez ere espirituz pobria. Echve Dev 317s. Zü idüri süjetik, Franzian eztela / hain ürrikal dianik, persuna beharra. Etch 590. Ondikozko Rolandok orro berritz ere; [...] / Karlek oraino berritz aitzen lagunekin; / Rolando dela dio behar etsaiekin. Hb Esk 60. Sal zaiteken ezen diru hainitzetan usain gozo hori, eta beharrari eman. HeH Mt 26, 9 (Dv, Ip behar;paubre, He, TB, Echn, Hual, Samper, Leon pobre, SalabBN probe, Ur eskale, Ol lander, Arriand txiro, Ker, IBk, IBe be(h)artsu ). Txit ona eta Jainkoaren bildur andikoa zan [...]. Persona bear asko estaltzen zituen. Lard 498. Oi zeruetako Erregina, eri behar huni begi onez begira diozozu. Ib. 142. [Diru hori] andre batek egorria nuen norbait beharri emateko. Hb Egia 21s. Elizak egin ditu eri, zahar, haur galdu, behar eta zaurthuen lehen etxeak. Ib. 103. Urrikalmendu nitaz, zeren hainitz beharra eta dohakabea nagoen. Dv LEd 129. Aberatsaren jauregian nigar gehiago egiten dela beharraren etxolan baino. Dv Lab 3. Ttipi eta handiek, aberats eta beharrek, pelut eta gathibuek. Dv Apoc 3, 16 (Ip beharrer, Ur (G) behartsuai ). Yende beharrek ez dute yotzen / gure etxeko atean / non ez duten mahainean / [...] lekua gure aldean. Elzb Po 197. Zu zirelakotz eskualdun, / Beharrarentzat bihotz hun. LuzKant 133. Oraiko eskelariak eskergabeak balinbadire, ez dire gutiago urrikaltzeko, egiazki beharrak direnean. HU Zez 35.

( s. XX) Eman dezala handik sos hura herriko behar bati. JE Bur 149. Den beharrena ere jendea baita, eta erikor. Ib. 187. Badakik errana: zarrago eta biarrago. EEs 1918, 121. Hiritik jali ziren: hirian ezpaitzen / eskale beharrari atherik zabaltzen. Ox 65. Jende bearrak zirala aren gurasoak, eta laister umezurtz gelditu zala. Or SCruz 17. Ontasunetan igeri baitzen / etxeko seme bakarra, / espos-laguntzat hautatu zuen / nexka gazte bat beharra. Etcham 151. Eskual-Herri Nabarroako herri batean bizi zen familia bat arras beharra. Barb Leg 129. Dituzuen gauza guziak saldu ta yende bearrai eman. Ir YKBiz 282n. Ez ditu oroitutzen / guraso bearrak. Yanzi 216. Prefetak ordena ematen zuen baserrietan irina biltzeko, arto ta ogi, jende beharreri partitzeko. Mattin 35. Zenbat eta zarro, ordun ta berro (zaarrago, orduan ta bearrago). (AN-gip). EZBB II 141.
azpiadiera-2.2.1
(Tras tema nominal nudo). Necesitado (de). Cf. behar izan (3).
Nehor ez hain saindurik non barkhamendu behar ezten. Ins E 6v. Gure buruak bekhatore eta miserikordia behar ezagutzen ditugularik. ABC A, 7r. Beste amore bilatuko nax / amore bear banadi. Lazarraga A4, 1165r. Ez othe daoke ere dena den, Yainko bat urre eta zilhar zalea, hainbertze neskato beharra bere mainatzeko...? Hb Egia 66. Landare gazteak [...] itzala, babesa nai du lenengo urteetan. [...] Zortzi bat urte ezkero, ez da itzal-bear. Munita 45. Argi-bear ez dan zugurtasunak bestek nork argi detzake gure buruak. " Nullo indigens lumine" . Or Aitork 161.
azpiadiera-2.2.2
(Tras construcción vbal. o adv.). Necesitado (de ser, de estar...). " Ongi beharra, qui aime ses aises, qui aime le confortable" Dv.
Ea egundaiño baiño ongi nahiago, adinaren arauaz hobeki beharrago, eta plazerei ere emanagoa zarenean, zeure burua penatuko duzunz. Ax 179s (V 121). Bere buruaz itsutuki hartua, eta oroz gainetik, ohore gose errabiatua, orotan bera nausi beharra. HU Aurp 64. Hil ditu Herodes tzarrak / Betlehem guziko haurrak / bulharrean beharrak. Ox 67.
azpiadiera-2.3
3. (Tras part.). " Ethorri beharrak nonbaitik heltzen dira " SP. " Beharra lié à un participe verbal exprime que l'objet de ce participe doit être fait, porté, etc. Idi hori saldu beharra da, hil beharra, gizendu beharra, ce boeuf doit être vendu, doit être tué, doit être engraissé" Dv. " Laster ezkondu beharra naiz, je dois me marier bientôt" Ib. " Hil behar du, il doit mourir; id. hil behar da, hil beharra da, il doit mourir, il est destiné à mourir" H. " Egon bearra naiz (AN-arce, Ae) egon biarra naiz (AN-ulz), eon beharra nuzu (BN-ad)" EI 269s. Cf. Lar s.v. cimarrón: "Ezibearra significa indómito, que necesita domarse, de ezi ezitu, domar, y bearra, necesidad".
O Birjina, zeru-lurrek / ohoratu beharra: / zu baitharik sorthu da / munduaren ibarra. EZ Noel 68. Orduko iustuak eta salbatu beharrak ezin sar zitezkeien zeruko erresuman. SP Imit III 18, 2. Alabaiñan badakigu / Hill beharrak garela. Arg DevB 107. Ikhus ezak, ene arima, / zer bekhatu egiñ duken, / eta halaber zer ontasun / egiñ behar utzi duken. 58. Jinkoak zer egin nahi ükhen dian gure salbatzeko, eta gük ere hargana helzeko, zer egin beharrenik dügün. Bp II 3.
( s. XVIII) Joan beharrak baitziren fedearen irakhastera; hartarakotz bada Mundu guztiko hitzkuntzen ezagutza eman nahi izatu zioten. ES 393. Ontasun guziak idukatzu [...] ene ganat bere ethorkira gisa bihurtu beharrak bezala. Ch III 9, 1. Hil guziak piztu bearrak dira orduan? CatBurg 19. Zertako elkharri atxiki berdiñ hautsi beharra liteken lokarri batez? He Phil 51 (SP 50 urratu behar den ). Etzitiala, ene semia, izan jakin behar hetarik, eztezazüla ükhen arranküra behar gaberik. Mst III 24, 1. Ill ziran Bada bakea ta bakea. [...] Bake on guk billatu bearra da Jangoikoarena edo Jangoikoaren grazitik datorrena. Mb IArg I 301. Eta galdetzen die non jaio bearra den goiztar arrotzak dioten Errege berri au. Ib. 160. Andik atera zen lenbiziko egunean [...] baño ere agitz nekatuagoa ta zerbait artu beharragoa. Mb IArg II 354. Mundu galdu bearrari begira diozagun alde guzitik, gose ta izurriakin, gerra ta eriotzakin. Cb Eg II 139. Zure arpegiko argian zeñ gauza eder miragarriak ikusi bearra nagoen! Cb Eg III 311. Ondo illtzeko, lau gauza andi edo lau pauso lenago eman bearrak dituzu. Ib. 219. Hori izanen da seinale bat gure gaitzak ez direla Israelgo Jainkoa ganik heldu; bainan ethorri beharrak zirela. Lg I 258. Hume txiki gazteak, jaio ziranetik zenbatgarren urtean dira komulgatu bearrak? Ub 185.

( s. XIX) Dixidatzen omen tutzu gazte eta zaharrak / eta beldurrez hastantzen lausengatu beharrak. 'Ceux qu'il faudrait flatter' . Monho 50. Beldur onekin estaltzen dio zirkunstanzia esan bear ura, ta bakarrik konfesatzen ditu egin dituen bekatuak. Mg CC 114. Guziok agertu bearrak gera Jesu-Kristoren jar-leku edo tribunalaren aurrean. AA III 457. Eztaki milla gauza berorri esan bearrak banituan, baña gaur ez dago betarik guzia esateko. Ib. 559. Madrillen uste zuten zezenak ginela, / toleiatu beharrak mokanesekila. FrantzesB I 33. Erakutsi edo esan izan badozu [...] gure arimea eztala betiko iraun bearra. EL2 133s. Orain aldian igo bearra dala Euskara odeiaz goiti, edo botako dutela arras beera. Izt C 231s. Jainkoak ala argituta, esan zuen mundu guzia gosete izugarri batek artu bearra zala. Lard 501. Urramendiko errege hori bezala da gizona lurrean, laster yoan beharra handik. Hb Egia 33. Jesu-Kristoren ospean sekula guzian parte idukitzekotan, zer da nik egin beharren nukeena? Dv LEd 60. Landarea ez dezazula xertha sorthu den lekhuan, ez bada han berean zahartu beharra. Dv Lab 380. Neskatxa onradurik / baldin juaten bada, / lotsatuta kanpora / irten biarra da. Bil 31. Bakhotxak uste zuen bakharra zela, Iñaziorekin Lur Saindurat juan beharra. Laph 137. Gaur arratsean bertan hill bearra zera. Arr GB 27. Miseriyaren adarrak / dauzkat itzegin biarrak, / eragin ditzadan farrak. Xe 231. Eman biarrak gera / txit kontu estuak, / gure lanak ez dira / izango aztuak. Ud 94. Yakin bearrak yakiten ez dituenak. Legaz 24s. Egia erraten darotzuet, zuetarik batek saldu beharra nauela. Jnn SBi 27. Bainan nola etsi gindezakeen, gosta beharrak gosta, Mezako sakrifizioaren gure Aita dohatsuaren hobi gainean emaitea. Prop 1893, 129. Non ginitazken erran dut, non gira erran beharra. ba, ba: non gira? HU Zez 87.

( s. XX) Dabidek bere psalmoetan aitzinetik aiphatu zituen Salbatzale ethorri beharraren bizitze eta heriotze miragarriak. CatJauf 27. Lentabiziko bortzak dire nezesidadezkoak, obraz edo deseioz errezibitu biarrak. CatUlz 36. Arratsaldean aitari Tolosara lagun egin-bearra naiz. A Ardi 141. Noizbait azkenean, makila horrek galdu beharra zen gure gizona! Barb Sup 146. Emazte berak du gantzutuko Jesus ehortzi beharra. Ox 73. Bidean bazituzten galbide andiko bi leku iragan bearrak. FIr 150. Astiasuarrak lagundu ezpaliyo / galdu biarra zan noski. Tx B I 223. Egun batez, errege ethorri beharra eta, erraiten dio bere andreari: [...]. "Un jour que le roi était annoncé" . Barb Leg 132. Sanmieletan badakik nora bearrak izaten zeraten apaizgaiok. Lek EunD 20. Noiz arteko burruka / iasan-bear naiz ni? Or BM 42. Piko-masustondo baten gañera igo zan, Yesus ikusteko, andik igaro bearra zan ta. Ir YKBiz 366. Zer da Erri-ertia?... Itz bikoitz orrek zatirik azaldu-bearrena erti du. Ldi IL 124. Jainkoaren aintzinerat agertu beharra niz egungo iguzkia sartu gabe. Lf Murtuts 50. Noiz gare denak lano gainetan batetaratu beharrak? Iratz 150. Atzerritar etsaia, beraren izkiluz garaitu beharra zen. Mde Pr 238. Egun hura izan dük, frantsesen arauera, libertatiaren hatsarria; erran beharragorik, egiazko libertatiaren ehorztia. Ib. 50. Biak alkarrekin zijoaztela nola tiroa bota? Bati sartu bearra besteari sar zezaioken illuntasunean. Etxde JJ 146. Utzi bearrak zitun lagunai barkapena eskatu ondoren, abiatu ziran kalera. Ib. 277. Eguberri ederrak pasatuko zituzten, ez ordea bertze zenbait beartsuk. Ok beltzak ikusi bearrak ziren. Izeta DirG 95. Hau, gaztena, mutxurdin hil beharra zen. "[Il] devait mourir célibataire" . Ardoy SFran 58. Berez ortako sortua zera / ta obeditu bearra. Uzt Noiz 116. Berriro ere gu Lizasori / gaude erantzun bearrak. Ib. 93. Bilakatu beharrak gaitu gu amentsak / arimarik gabeko izaite deus ezak. Xa Odol 225. Bi sos behezi beitüt / untsa izan beharrak gütützü. "Bi sos aurreratu bait ditut" . Casve SGrazi 42. Bainan ez baitziren han hil beharrak! Etchebarne 116. Bestela, beraien esku gelditu bearrak izango giñan. AZink 83.
azpiadiera-2.3.1
Abrahan ta profeta guziak, eta zu ta zure eskolarrak zarazte zori oneko gizon bein ere ill ez beharrak? Mb IArg I 260.
azpiadiera-2.3.2
Lehenago beharra zen / finkatu larderia, / orai etzaio itzuliren / bakotxari beria. Bordel 87.
azpiadiera-2.3.3
(Tras alativo).
Hara biribillaturen dire sura beharrak, / bai ikhusiko tuztenak oiñen azpian izarrak. EZ Man I 62. Gaisto oriek ere beste orien gisan sulezeko etxera beharrak dira. Mb IArg I 236. Ikhusi zuen Zakee arbola gainean, erran zion arraiki yautsteaz handik, eta egun hartan haren etxerat beharra zela. Lg II 216. Nola baitzakien nausia kanporat beharra zela gau hartan. Hb Egia 16.
azpiadiera-2.3.4
Bainan ni ez bainintzan hango beharra, bi urte eta erdiren buruan deliberatu nuen Ahatsara jitea. Etchebarne 89.
azpiadiera-2.3.5
(Con rad. en vez de part.).
Nola bethiere aprendiz eta ikhas-behar baikara [...]. Mat XXV. Guziak dira sinists-beharrak, zeren Espiritu Santuak agertuak eta erakutsiak diran. Ub 109. Baño gañerontzean berak ba zun zerekin zuritu Seminarioko paga-bearra. Or SCruz 18. Uts au orde, zerbait al da? / Pekatu. Beste zerbait al nintza / utsera biur bearra! "Que me tuviese que convertir en nada" . Or BM 80. Antzigar ori urtzeko gai da / ezkon-bearren biotza. "El corazón de los esposos" . Or Eus 361. Urka-bear bakoitzak bere egin-okerra / berez naiz bestez, bazun koplatzeko oitura. Ib. 120. Ebaz-bear oro ebazten du. Or Aitork 404.
azpiadiera-2.3.6
(Con elipsis de izan o ukan ).
Behin batez, Lamin bat haurra beharra zen. "[Elle] allait avoir un enfant" . Barb Leg 25.
azpiadiera-2.3.7
(En composición con sust. o adj.). (El) que ha de ser, futuro. " Hau da ene andre beharra, voici ma future, celle qui doit être ma femme" Dv. " Senar bear, novio. Emazte bear, novia (G). Senar-emazte bearrak, los futuros cónyuges" A Apend. " Nire koñata bearra (AN-gip-5vill, BN-arb), koñadu bearra (AN-gip-5vill, B) [...] Irene da espos laguna beharra (BN-lab)" Gte Erd 199. Tr. Documentado al Norte a partir de mediados del s. XIX; al Sur lo emplean Orixe, Zaitegi y Tx. Garmendia.
Emazte hartu zuen Urraka ederra, / Aragonan Aznarren ondoko beharra. Hb Esk 65. Zure lagun beharrak gorphutz ederra du; / baso]a[ errietan pare nihon ez du. Ib. 178. Nork ez du konprendituko aise, aphez-gai batetarik komuzki soldado txarra eginen dela; nola soldado beharra, aphez egiten bada, aphez hitsa baiditake? Elsb Fram 153. Koraje egiñ bada / kristaba bearrak, / Sakramentubarekiñ / artuaz indarrak. Auspoa 97, 78. Izpirik ez zen ohore gosea, ez handikaria, nahiz ez zuten handiek, ez handi beharrek izitzen. HU Aurp 178s. Ezkontza bat egiteko zenean, espos beharrek mintzatzen zuten katixima egilea. Prop 1898, 236. Ene senar beharra, / Zu, Ameriketan. LuzKant 144. Kantak "illea oria", baiña / Andre-bearrak "gaztaiña". "Pero la desposada de hoy lo tiene castaño" . Or Eus 361. Oro elhe dorpe, oro mehatxu, bai alabaren kontra, bai suhi-beharraren kontra. Lf Murtuts 118. Ikasten asi zedilla gizon aundi-bear ua. "Ut ille vir tantus futurus iam inciperet discere" . Or Aitork 140. Sofista gizagaixo lausoa, guzien nagusi bearra, ordea, guzien esku-makil eta mutil gertatzen zan azkenik. Zait Plat 151. --Norekin? --Ene lagun beharrarekin (edo Ene emazte-gaiarekin). Larz Iru 140. Hiru letra uzten ditu: batean, aintzinetik onhartuz Ordena berriaren lege beharrak. "Les futures constitutions" . Ardoy SFran 143. Bainan "ulitxak zituen" Alfonso da Souzak: Indietan gobernadore beharra, Indietarat joan nahia! "Devant être gouverneur de l'Inde" . Ib. 157. Adimendu ezin xorrotxagokoa, oro ikasi nahia eta egiazko jauna egiten duten guzietan lehen beharra. "Jaloux d'exceller en tout ce qui [...]" . Ib. 280. Kontseilu-gaia herritarra zen, / mera-beharra arrotza. Mattin 66. Guraso bearrak eta errain bearra alkar agurtu ondoren. TxGarm BordaB 185.
azpiadiera-2.3.7.1
Jesus, Mariaren haurra / Errege zela beharra / Zukan hire beldurra? Ox 67.
azpisarrera-1
BAITA BEHAR ERE v. 1 baita.
azpisarrera-2
BEHAR-ALDI v. beharraldi.
azpisarrera-3
BEHAR-ARTE.
Momento de descanso en el trabajo, rato libre. v. lanarte.
Ai-llagiña zaletu zan liburubetara, zeiñda biar arte ta jaijegunetan euretan billatuten eban bere atsegiñ gustija. JJMg BasEsc 1. Aitak erakusten eutseen etxian eskolia jaijegun ta beste biar arteetan. Ib. 28.
azpisarrera-4
BEHAR-BEHAR.
azpisarrerakoSense-4.1
a) "Urgente, premiazkoa, bearrezkoa, bear-bearra " . " Behar-beharra, adj., qui est d'absolue nécessité, indispensable" Dv. " Bear-bearra, behar-beharra, lo absolutamente necesario" A.
Jainkoa serbitzeko bear bear dana emango dizut. Cb Eg II 42. Beraz, esamina kontuzko au da biar biarra edo preminazkua? Mg CO 17. Ororen buruan ezta gauza bat baizen behar-beharrik. Dh 207. Asiera ona ondo da, jarraitutia gustiz ona, baña azkenik ondo amaitutia [...] biar biarra, salbauko bagara. JJMg BasEsc 75. Ez, arren Yauna, ene arimeari ukatu dotrina argi ta yanari bear bear oneek. EL2 109 ( EL1 100 beartsu ). Lenengo bostak dira bear bearrak [...], zeintzuk baga ezin gizona salbau leiteke. CatBus 28. Gauzarik bear bearrena balitz bezela. Ag Serm 203. Asi adi len-bai-len mintzo bear-bear ori ikasten. A Ardi 18. Bere osasun, bere ogasun, / Ixerdi eta nekiak, / Biar-biarrak zitualako / Euzko-Aberri maitiak. Enb 52. Egunean eguneango gertari ta arazoen berarizko ispillu litezken irakurgai argitara ematea bear-bearrago da, ezbairik gabe. Gazt MusIx 7.
v. tbn. VMg 18. Biar-biar JJMg BasEsc 75. CatLlo 54.
azpisarrerakoSense-4.2
b) (Tras gen.). Muy necesitado (de).
Zuen bear-bear da gure bazkuna. Ldi IL 146.
azpisarrera-5
BEHAR-BEHARREAN.
"Dans une nécessité absolue" Dv.
Ezi behar-beharrenean, / hel-helez egon naizenean / etzitzauzte hurbiltu, ez heltu / aitzitik zitzauzte gibeltu. 'Au comble de la détresse' . O Po 48. Argatik Jesusek eskatzen du, bear bearrean baizik ez egiteko [juramenturik] . Lard 381. Gaztelu artan kapillarik ez zala armak belatu aal izateko [...]; baña berak ba zakien, bear bearrean non-nai belatu zitezkeala, eta, gau artan, gazteluko patioan belatu zezazkean. Berron Kijote 50. Bear-bearrean ikasten dala oñez da esaera. Alkain 120.
azpisarrera-6
BEHAR-BEHARREKO v. beharreko.
azpisarrera-7
BEHAR-BEHARRENEAN.
"Au plus grand besoin" SP.
azpisarrera-8
BEHAR-BEHARRENETAKO.
(Lo) más necesario.
Biziko bagera, bear-bearrenetakoa gañera: alkar-maitasuna. Ataño TxanKan 88.
azpisarrera-9
BEHAR-BEHARRENEZKO.
" Bear bearrenezko kondizioak bete bear dira (G-azp)" Gte Erd 144.
azpisarrera-10
BEHAR-BEHARRETAKO.
Urgente.
Bere morroiak antz-eman zuten idazki (carta) ura bialtzea bear-bearretakoa zala. EgutTo (ap. DRA ).
azpisarrera-11
BEHAR-BEHARREZ.
"Par absolue nécessité" Dv.
Baña bear-bearrez / noaie itsasora, / gosea kamusteko / zerbait billatzera. Bera EEs 1915, 34. Bainan, iduri zaut, behar beharrez baizik ez zindukela mugitu behar. Barb Sup 18.
azpisarrera-12
BEHAR-BEHARREZKO v. beharrezko.
azpisarrera-13
BEHAR BEZALA, BEHAR BEZALAKO v. behar izan.
azpisarrera-14
BEHAR BIDEAN (Dv, H).
En vez de. " Erran behar bidean, erran bearrean (G)" Dv. "Au lieu de (L)" H. v. BEHARREAN (b). Tr. Propio de la tradición septentrional no suletina; apenas lo hallamos en el s. XX.
Gaizki egiten duela abisatu behar bidean ixilik egoitea. Mat 32. Badakit, Iauna, munduan gizonak hunela partidatuak diren orduan pazegatu behar bidean errabiatzenago direla. Harb 143bis. Erran behar bidean: benturaz hala izanen da, benturaz kondenatuko naiz, erraiten duzu: benturaz ez naiz kondenatuko. Ax 71 (V 47). Iesus Iauna ekharri behar bidean, Adonis daritzon amuruskerietako Iainkoa ekharten baitute. SP Phil 392. Ezta gure imajinazionerat etorri ere zuen habitantek [...] hartu duten [...] libertatea zuek reprenitu bear bidean authorisa ahal dezazuekela. CartUrruñ 133. Ni urrikari behar bidean, ene etsaiek trufatzen baitire nitzaz. 45. Mintzatu behar bidean ixilik egon zen. ES 152. Ezen berzela, zure bihotza arindu behar bidean, gehiago asalta-araz baizen ez lezakete. He Phil 195. Zeruko fagoreek erakharri behar bidean yuduak humilago izaterat, ez ziren supherago baizik agertu. Lg I 210. Ez othe duzu zure baitan mañaztatu zenbait pasione perillos, zure bihotzean pixten zituen lehen inharrak, abisatu zaren bezain laster, hil behar bidean? Mih 121. Zeren ordian obligatu baita proximuaren bere beharrian laguntzera [...] eta hala egin behar bidian menturaz [...] laudatzen bezala baitu. AR 443. Kreaturez baliatu behar bidean ene maitatzeko, hetaz zerbitzatu haiz ene desohoratzeko. Brtc 126. Debruarekin bethi gerlan bizi behar bidean, hura hartu eta atxiki duk hire aitatzat. Dh 149. Berze bide guziek zerura bidatu bihar bidean, ez gaituzte errebelatuko baizen. CerBid 7. Begira gaiten Jainkoaren loria bilhatu behar bidean, gurea xerkhatzetik. Jaur 183. Askotan gerthatzen baita gauza bat zenbatenaz xehatzenago, eta hanbatenaz dela, argitu behar bidean goibeltzenago. Gy V. Debruaren gathea herrestatu behar bidean, Aingeruen kargua bethe dezadan nahi duzu. Dv LEd 132. Ideki behar-bidean, atheaz ahurpegian eman darotzu. Ib. 196. Bainan ihardetsi behar bidean, mintzatzen zitzaizkon bere handitasunaz. Hb Egia 32. Adiskide behar-bidean, ez bilhaka zure lagunaren etsai. Dv Eccli 6, 1. Gibelerat egin lezake, aintzinatu behar bidean. Dv Lab 356s. Jaunaren eguna izanen da bada zuretzat debruaren eguna, [...] izan behar bidean zuretzat merezimenduzko eta santifizionezko egun bat. Arb Igand 188. Bizi behar bidean / beti hobekituz, / ene denbora doa / ezin korreituz. Etcham 198. Izan behar bidian urrikalmendia / zerbitxatu izan nuen krudelitatia. Balad 119.
azpisarrera-15
BEHAR EDERREZ .
(Expr. irónica). ¡Buena falta que hace!
Ez lezokete hoinbertze neskatori burua bero-araz: [...] jakintsun handi, andre handi izanen direla zer nahi amets eder egin-arazten baitiote. Behar ederrez! HU Zez 106s. Pagatu nahi ez badu fuera kanporat. [...] non ez duen herriak harentzat eske bat eginik, bertze aterbe bat bilatzen [...] edo egiten etxe berri bat, ontsa gostarik, behar ederrez!... Ib. 189.
azpisarrera-16
BEHAR EGIN.
azpisarrerakoSense-16.1
A) (Compuesto vbal.).
azpiadiera-1.1
a) ( VP 8r, Lar, , Aiz (G), Zam Voc), BEHARRA EGIN (biarra eiñ V-gip ap. Etxba Eib ).
Trabajar. "Trabajar. En G es lan egin, que también se dice en B, pero no tanto como bear egin " Zam Voc. " Biarra eiñda bizi izatia, Jaungoikuan legia " Etxba Eib. Tr. Sólo meridional; más común en vizcaíno, aunque aparece tbn. en textos guipuzcoanos. Su frecuencia disminuye en el s. XX. Beharra egin es ligeramente más frecuente, aunque suele alternar con behar egin aun en un mismo autor. En oraciones negativas aparece gralmente. beharrik egin, aunque hallamos ejs. sin partitivo en DurPl y Arrese Beitia.
Bear egin deutsaneen alogera. Cap 109. Pekatu da bearra gauza gitxitan edo bear direanetan egina? " Será pecado trabajar" . Ib. 47. Bearra egin daigun benzietarren. Ib. 69. Domeekaak eta Eguzeriek gordeetan, da oneetan ez bearrik eiten. VJ 12. Egin leije biarra gerrako misterijoan. ZBulda 13. --Norzuk eztauke obligazinoau? --Gexorik dagozanak da bearra egiten dabenak. Arz 46. Nezesidade baga biarra egiten dabena. Arz 46. Nezesidade baga biarra egiten dabena. Ib. 43. --Nork santifikatzen ditu jai egunak? --[...] Aetan bearrik egiten eztuanak. Iraz 30. Nagusiari esan zioten Isidrok bearrik egiten etzuela. Cb Eg III 335. Idi uztarri zuri galantakin pozik soloan bear egiten. Ib. 335. Beharra egiten duan langilleari zor zaio bere saria. Ub 187. Mutil neskatillentzat / ondo alegria / endemas badagoz bertan / Braulio ta Pepe / olgetan pasetako / biar egin bage. DurPl 71.
( s. XIX) Bear egin bear du graziak gurekin batera, dio San Pablok. Mg CC 188. Euskara eztakian Librugilleak ezin bear egin lezake ain zuzen, nola dakianak. Ib. 259. Serbitzari onak egin daruaz borondate onaz ugazabaren esanak [...] ta ez dabill biarrik egin gura ezda, ugazabak ikusten ez dabenian. Mg CO 49. Soluan biarra egiteko, ez dau begiratu biar atzera, ta bai ekin bere lanari. Au egin biar da birtuteko biarrian. Ib. 277. Jangoikuak bedeinka zuben biar egiteko gogua, ta besuetako sendotasuna. Mg PAb 141. Eskuak bear egiten dabe; begiak, ikusi; belarriak, entzun. LoraS 151. Abere ta animalia adimenturik eztabenak bere, beintzat erleak ta iñurriak, errazoiaz esango deuskue bear daigula. GGero 24. Ez nuen udan astirik izan bear egiteko, ebilli nintzalako erririk erri [...] soñua jotzen. VMg 78. Nai dek iñoren maian jarri, galanki bazkaldu ta bearrik egin ez? Ib. 52. Nere urte loratuetan bear egin nion; nere bidez ill zituen erbi asko. Ib. 29. Eman bear zaie egiazko pobre bearsuai, eta batezere lotsatiai; bearrik ezin egin duenai eta eritasunean [...] daudenai. Gco II 37. Sei egunetan bear egingo dezu, eta bukatuko dituzu zure lan guziak. AA II 43. Ezpazera saiatzen bearra galanki egitera, umeak ta familia mantentzeko. AA III 595. Ez dozu zapatuko egunian (orain Domeekan) biarrik egingo. fB Ic I 23. Sei egunian biarra egingo dozu. Ib. 23. Ez zan iñun obato biarrik egiten baseer[r]i onetan baño. JJMg BasEsc 95. Nai ezpadabe eztira egongo Jaijegunian biarra egiteko nezesidadian. Astar II 75. Gorputzarenzat biarra daigun, emoten deuskuz asteko sei egun, eta bat bakarrik arimiagaitik biarra egin daigun. Ib. 76. Edo beste edozeinbere onelako bere ofizijo edo lanian biar egiten dabenak. Ib. 67. Zuk bere bazenduke / egingo bearra. Zav Fab RIEV 1909, 37. Bearra egiteko ustean meatze zulora sartu eta lanen pitinik egin gabe aste osoak jokuan igarotzen zituztela. Izt C 68. Jai osoa bada, bear edo lanik egiten ez dabeenak, premiña estu edo errazoeko baga. CatBus 24. Boozi biotza bete zion Ruten bear-egiteko eresiak, era morroiai esan ere zien, ez eragozteko. Lard 160. Bitartian an bere biar eginda bizi da jentia. Ur Dial 41 (It lan eginda, Dv lanean hariz, Ip lan eginez ). Bearrik egiten ez badegu, etziok emen ezer guretzat. Zab Gabon 54. Orretarako zoli egiñ eban bear. AB AmaE 235. Karidadeak eingo ezpaleu bearra, / Lurreko soñu dana litzake negarra. Ib. 317s. Arrats-aldean gero / etxean bakarrik / eztot gorputza ausiko / egiten bearrik. Azc PB 235. Ezta idien bearra / beretzat izaten; / berak bear egin da / inok deutso jaten. Ib. 110. Santuak egun guzian, lenengo beargilleak bezala, bearregiten eta gauaren geiena orazioan igarotzen zuen. Arr Bearg 288 (ap. DRA ). Nok gordetan dituz jaiyak? Meza oso bat entzun, eta premiña baga biarrik egiten ez dabenak. Itz Azald 90. Zer autuko leukean berak, zeruan bereala sartutea ala lurrean geratutea, Jaungoikoaren zorionagaitik bearra egiteko. Ib. 65. Beti da pekatu ilgarria ordu bi baño luzeago biarra egitea? Ib. 94.

( s. XX) Amak agiraka asko egitten eutsan ainbeste bear egitten ebalako. Echta Jos 193. Auxe dok eguraldi ederra baratzian biar-egitteko! Altuna 64. Orretara, gure mutillak Errotarijarentzat egitten eban biarra. Ib. 66. Itz-egiteko bidian dagoz euzkeraz idatzi dabenak, bestiak ez, lanaren neurrija biar-egin dabenak dakilako. Laux BBa 142. Ipiñeburutarrak bear egiten deuden toki guztiok euren guraso zarren pozgarrizko gomutez beterik aurkituten dituez. Akes Ipiñ 22. Oingo munduan, zenbat biar ein biar dan, biarrik ein barik bizi izateko. SM Zirik 44. Eibarko basarritar bati, kalian biarra eiten ei ebana ei zan, [...] preguntau ei zetsan kapitanak, ia zer ofizio eban. Ib. 72. Ordu libreetan bier egiñaz irabazten eban eskolakoa ordaintzeko dirutxoa. EgutAr 27-10-1960 (ap. DRA ). Aitak basoan egiten eban bierra egur ebagiten. Alzola Atalak 48. Andra Sabadiña, seme alaba pilloa azi daben alarguna, eskatzean egiten deusku bierra, janaria gertatzen. Ib. 92. Gogo zintzoaz bear eginda. FEtxeb 50. Buleguan biarra egiten eban gernikar lagun bat. Gerrika 110.

v. tbn. Apaol 59. Biar egin: CatLlo 41. Bearra egin: Oe 103. Echag 45. Biarra egin: Zav Fab RIEV 1909, 37.
azpiadiera-1.1.1
Ontzian ainbeste dabill geldirik dagoena, nola bear asko egiten duena. Cb Just 46. Idijak biar asko eginda arikatu dirianian. Mg PAb 109. Txarri abillagorik ezin lei billatu, / gitxi jan ta bear asko egiten deusku. Enb 184.
azpiadiera-1.2
b) (Con aux. trans. tripersonal). Hacer falta.
Aiei dei egiteko turuta edo korneta batek bear egiten ziola, len zerabilena ausi bai zitzaion. Or SCruz 16. Gari gorria atzera duzu oraino [...]; baño aize onek balirau, igitaiak bear egiñen digute. ' Vous verrez les faucilles manquer au travail!' . Or Mi 87.
azpisarrerakoSense-16.2
B) (Sust.).
azpiadiera-2.1
a) Trabajo. Cf. BEHARGINEAN (s.v. behargin
Zaar nekatuei ondo begiratu; / Bear egiñak ondo saristatu. VMg 30. Maitetasun geiago ekusiko litzake beren serbitzari ta errenteroen alderonz, zeintzuen neke ta bearegiñez dauden anbeste era ta jauntasunean. Ib. 61. Bakotxari emon biar jakala bere biar eginaren sarija. Astar II 244.
azpiadiera-2.2
b) Trabajador. v. behargin.
Besterik ezpada bere, asko izango da zure lepora ezarteko luma biar egiñen nekesarijak. ' Los gajes de la gente de pluma (lit. los que hacen trabajo de pluma)'' . Mg PAb 80.
azpisarrera-17
BEHAR EGINARAZI.
Hacer trabajar.
Premiña andi baga bearrik egin edo egin-erazo badozu. EL1 130.
azpisarrera-18
BEHAR-EGUN.
Día laborable. "Día de hacer algo, bearr eguna " Lcc.
Gobernadore Jaunen / disposizinuan / dagoz materijala / fabrika guztijan / baita oraintxe bier egunak / bere eskubidian. DurPl 113. Asteko biar egunak eskatuten dira ogija billatuteko ta gorputzeko bizitziari iraun eragiteko. Mg CO 289 ( CC 192 bearegunak ).
azpisarrera-19
BEHAR ERAGIN, BEHARRA ERAGIN.
Hacer trabajar. " Zek egin zenduzan beargin? bearrak bear eragin (Vc), ¿qué te hizo trabajador? la necesidad obliga a trabajar" A (s.v. beargin ).
Saldu zion bere jabeak errotari txatar bati, zeñek eragiten zion bearra txit agitz, ta eman jateko gutxi ta makillada asko. VMg 47. Alperrari bear eragitea, lotia irazartzea ta ardura bagea estutu ta arduratsu egitea. GGero 17 (Ax 28 (V 16) trabailla arazitzea ). Ez daukee edo ez dakijee beste pozgarririk ume inozentiak [...] isilik eukiteko, esanak ta biarra eragiteko [...] dantzako ibilte batera agindutia baino. fB Ic I app., 17s. Guraso batek maite dabela bere semia, ta ez nekerik emotearren, dauka biarrik eragin ta ofizijorik erakutsi baga. JJMg BasEsc 10. Premiña andia bagarik bearrik zuk egin edo besteri eragin badeutsazu. EL2 138. Badakit barritsuak, ez gitxik auzoan, / derautsela nigaitik gaur modu gaiztoan, / bearra eragiten azur bageari [= 'a la lengua'] . AB AmaE 335. Zelan dira [esetsiak], arimako lanetan guri biarra eragiteko? Itz Azald 186. Zek egin zenduzan beargin? bearrak bear eragin. (Vc) "¿Qué te hizo trabajador? la necesidad obliga a trabajar" . A. Orregaittik, esakunea dan lez, bearrizanak bear eragitten eutsan Karlosi. Echta Jos 107. Emakumia dozu etxeko ardurea daukana, gauzeari iraun eragitten dautsana, sendija jagoten dauana, otseñai biar eragitten dautsena. Otx 21. Derrigorrezko biar orrek biarra eraitzen zetsen. Izan be eurendako ori zan biziaren garratza: biarra. SM Zirik 11. Neri ere bearrak eragiten zidan bear. AZink 28.
azpisarrera-20
BEHAR ERE (S).
"Il faut ésperer que" Lrq. Cf. beharrik.
Parisen bada andere, zunbait unest behar ere / bena üskal herri hoietan, oro halako dirade. Etch 524. Zer erranen die irakurzalek prefaziotto horrez? Haboruek erri eginen die, eta behar ere. Const 25.
azpisarrera-21
BEHAR-ERRAZ.
Fácil de laborar.
Onek [lenengo gizonak] pekatu egieban baño leenago, lurra samur ta biar-erraza bazan bere; ta pekatu egiebanian gogortu, arantzatu ta lartu jakola. Mg PAb 149.
azpisarrera-22
BEHAR ETA BEHAR.
azpisarrerakoSense-22.1
a) Trabajando sin descanso.
Iru aste osoan erabilli eban biar da biar. Eta jateko guztitzat bedar siku apur bat besterik ez eutson emon. Bilbao IpuiB 203.
azpisarrerakoSense-22.2
b) Obligadamente, forzosamente.
Aurtzaroan etzun maite eskolarik. Bear ta bear bialtzea ongi egin zioten. Or Aitork 24.
azpisarrera-23
BEHAR- ETA BELTZ.
necesidad extrema.
Beti mintzatzen ari danari, itz arrotz tartean bertako ez oituak ere jaulki egiten zaizko. Bañan itzik jatorrenak bearrak eta beltzak eragiten ditu. Ayerb EEs 1915, 2. Nork irakatsi dizkio orren itz eta eskari egokiak? Bearrak eta beltzak. Ib. 2. Nik nai nuan berak asmatzea erderazko itz oiek, eta berak euzkeraz esatea, esan bearrean eta beltzean arkitzea. Ib. 3. Bearrean eta beltzean egiten degu. (AN-larr) 'Ezinbestean' . Inza NaEsZarr 208.
azpisarrera-24
BEHAR-EZ.
azpisarrerakoSense-24.1
a) (AN-gip ap. A ).
Infortunio. v. ezbehar.
Iturri artara dijoaz Ama Birjiñaren izen santua aboan dutela, beren bearezen sendatze billa. Goñi 80s. Jausi zan kontuan zer zori <-o> gaiztoko biar-eza batu zetsan bere buruari. Etxba Ibilt 458. Gaitzak edo beste olako bear-ezen batek lotzen ez bazitun beñepin, txintxo asko jetxiko itun elizara. Etxabu Kontu 86. Ta beste asko gaitzaren mende / gaxo-etxetan daudenak. / Ta beste zenbait bearrezetan / azken arnasa emanak. MMant 70.
azpisarrerakoSense-24.2
b) (Tras part.). No tener que. Cf. Lar: "Excusado, inútil, bearreza" y Añ: "Bear eztana, bear eza".
Zeugan maitatzen danik itxi biar eza; / oro zeu zaralako, muin eta azala. " No tener que dejar" . Laux BBa 102. Guzurra zirudian arranegitar neskatxa guzti guztiak an egon bear eza. Erkiag Arran 67.
azpiadiera-2.1
Piñua karutu zanean, dana piñua. Baiña ortik etorriko da iñork bear eza. And AUzta 96.
azpisarrera-25
BEHAR EZ BEZALA v. behar izan.
azpisarrera-26
BEHAR-EZEKO.
Innecesario.
Bekhatore konbertitu eta penitent bakhar batek zeruian atsein eta bozkario gehiago kausatu duiela, eziketz laur hogoi eta hemeretzi justu penitenzia behar-ezekuek. KadBet 117.
azpisarrera-27
BEHAR-GELA.
"Retrete" Bera. Cf. supra (I, 4).
azpisarrera-28
BEHAR IZAN v. behar izan.
azpisarrera-29
BEHAR LEKUAN.
" Egiñ behar lekhuan, au lieu de faire" Ht VocGr 380. " Erran behar lekhuan, au lieu de dire" Ib. 380. v. BEHAR BIDEAN.
azpisarrera-30
BEHAR-MAHAI.
Mesa de trabajo.
Ze erremienta biar da arotzijarako? Enzuzuz: askoria, azuelia [...], zurmalluba, biar-maija, barrenia. Mg PAb 152.
azpisarrera-31
BEHAR-MODU.
Trabajo, faena.
Ikusi dot iños, jostun edadiak obligeetan ebana, juan bere biar modura baseerrira baru egunian ta etxeko andriak esaten, ez egijala barurik egiñ. JJMg BasEsc 204. Afal osteko erpillauste, liño aterate ta beste biar modu, jente gazte ta nasai asko batu oi diranetan. Ib. 118s. Beste biar modu batzuk dagoz zeinzuk Jangoikuen honrarako eta Elexien onerako izan arren ezin euretan biarrik egin leitekian jaijegunian. Astar II 69. Iñor ez dot ikusi belarri-motzdunik / gogotik biarrean ekiten dautsanik; / [...] Biar-modu batean eztauke paltarik; / Orren artean bada emazte bakorik? / Laster topauko dabe, ez artu bildurrik. Enb 162.
azpisarrera-32
BEHAR ORDUAN, BEHAR ORDUKO v. behar izan.
azpisarrera-33
BEHARRA EGIN v. BEHAR EGIN.
azpisarrera-34
BEHARRAGOKO cf. beharreko.
azpisarrerakoSense-34.1
a) Más pobre, más necesitado.
Ez naizela hik uste dukan gizon aberatsa, nahiz ni baino beharragoko hainitz baden. Elzb PAd 12.
azpisarrerakoSense-34.2
b) Más necesario.
Ango agintariak, auntzak baño bearragokoak dirala basoak, zuaiztiak, eta debekatu omen ditu auntz guziak. Munita 132. Kapital hori gastatu balu / beharragoko obretan, / bertze aldiko estimua're / izanen zuen dobletan. Mattin 66. Kai askotan barrako moilla orreik ezer baiño bearragokoak diran arren. Etxabu Kontu 127.
azpisarrera-35
BEHARRAK EGIN.
Hacer efecto.
Ardaotxoak bearrak egin ebazanean, da bero-bero egozanean, iru mutil lagunak asi zirean Karlos zirikatuten. Echta Jos 43. Gaur Jaungoikoak nai badau, zigorrak bearrak egingo dittu: orrek ume zittalok eztira Murguara joango beste baten. Ib. 35.
azpisarrera-36
BEHARRAREN BEHARREZ.
En extrema necesidad, en extrema pobreza.
Nere etxe-gañean ezer arkitzen badezute, artu. [...] bearraren bearrez ez gera. Muj PAm 67.
azpisarrerakoSense-36.1
En caso de extrema necesidad.
Orduan ere, agintaritza berentzat onen bat dalakoan, ezta artan onik igaroko dutelakoan ere, beaiek baino oberik, ezta kidekorik ere aukeran eztalakoan bearraren bearrez baizik. Zait Plat 140.
azpisarrera-37
BEHARRAZ v. BEHARREZ.
azpisarrera-38
BEHARREAN.
azpisarrerakoSense-38.1
a) (SP, Lar, , Dv; beharrin S).
En estado de necesidad, necesitado; en caso de necesidad. " Beharrean dago, il est en nécessité" SP. "Necesitado así [el que ha menester], bearrean, premian dagoana " Lar, . " Beharrin izatia, être dans le besoin" Lrq.
Ikhusirik anhitzetan beharrian pobria, / eri, gose, egarria eta buluzkorria. E 67. Bearrean egonen aiz bada. " En necesidad" . (Guesálaz, 1597) ReinEusk 101. Zu zara itsasoko izarra eta beharrean daudenen faboratzaille handia. Mat 362. Bearrean dagonari konseju ona ematea. Ber Doc 90r. Ene amoreak gatik nekeak sofrituak / beharrean zeudezenak ere faboratuak. EZ Man I 86. Beharrari emaillea, ezta beharrean iarriko. ' El que da al necesitado no padecerá necesidad' . Ax 232 (V 155). Ha, iauna, errazu zer? Zeren beharrean gaude. ' Porque buena falta nos hace' . Ib. 604 (V 388). Beti bearrean gagozan egunean eguneangoa eskeetako. Cap (ed. 1893) 37. Damu zuten gorputzaren serbitzatzeaz beharrean ere. SP Imit I 18, 3 (Mst mengua zienian, Ol, Pi bear zanean ). Eztut deus eskaz, aberats naiz / naizelarik beharrean, / baldiñ zurekiñ bizi banaiz / karitate ederrean. 205. Beharrean erakutz-kitzu / zeiñ tutzun indar handiak. Ib. 144. Ikusten badu bere anaia beharrean eta zarratzen badio bere bihotza. He 1 Io 3, 17. Beharrian denari hunki egitia gatik. Mst I 15, 1. Bearrean ta gabe arkitzen diranei geretik al duguna ematea. Mb IArg I 316. Noiz, Jauna, ikhusi izan zaitugu sofrikarietan eta beharrean zuri emateko gure laguntza? Lg II 249. Billusten ditu aberatsak, beharrean direnak untasunez bethetzeko. Mih 54. Bearrean edo premian arkitzen bada norbait, ori da edo zeren nekatu nai ez duan, edo zeren ori dagokion bere onerako. AA III 342. Zer bidez hobeki ta bizikiago erakhar gintzaken, gure anaia beharrean direnei gure ahalaz laguntza egiterat? Dh 227. Egin behar nor nahik gerla beharrean / etsaia hondatzerat heldu zaienean. Hb Esk 13. Seme baten kontra ezer egiteak min ematen zion; baña bearrean arkitu zan. Lard 199. Sinhesten dut [...] etzarela beharrean zuregatik [...]: Zenbaten zorra dukezu? Ez naiz aberatsa; bainan lagun zaitzaket. Hb Egia 21. Zu guziz bearrean zaude; baña Jaungoikoa aberatsa da. Arr GB 25. Tori janari oriek eta, biarrian arkitzen diranian, or gorderik dauden erlijioso orieri emango diezu jaten. Bv AsL 105s. Langille gajoa, bera añ bearrean zegoelarik... Arr Bearg 263. Biarrian dagonai konseju ona matia. CatUlz 35 (Añ CatAN 41, CatAe 48, CatSal 49 bear duenari ). Oso bearrean gaude. Aita, bere bizi guztian, ziranak eta etziranak eralgitzen ibilli da. Ag G 278s. Bearrean dagonari burubide onak ematea. KIkG 65 ( KIkV 81 bear dauanari ). Bearrean dauden Eliza, Seminario, Gaxotegi ta Beartsutegiai laguntzeko izaten da. Ib. 64 (KIkV 80 bearrizanean ). Eskalerik badea, guziz beharrean, / dabiltzaner othoizka bide bazterrean? Ox 164. Erruki nitaz, Mirei, ta Yainkoari otoitz, oraintxe bearrean naun eta. Or Mi 69. Zertako Donibane-Garazin eta Hazparnen bezalako batasun azkar bat ez egin Azkaindarrek ere, beharrean Senpertar, Saratar eta Ainhoarrekin bat? Zerb Azk 51. Ez da ezer asko. Guk ere, bearrean gertatuko bagiña, laguntzea nai izango genuke. Etxde JJ 160. Oihuz ar nintazke ainitz ikastea gogoan dutenen kontra, beren jakitateaz baliarazteko orde beharrean direnak. " Ceux qui sont dans le besoin" . Ardoy SFran 336. Xalbadorren loreak dira: bertso eder batekin gogoeta indartsu errateko molde nasai eta betea, poesia, eta beharrean hirugarrenik irriparra sortzen duen alaitasuna. Larre ( in Xa Odol 18 ). Kostata irabazia gordetzen ikasten da. Nik ere ala egin nuan. Bearrean gertatu nintzan. BBarand 110.
azpiadiera-1.1
(Tras gen.).
Ene arima agertu da zure begien aitzinean zure haiñ behar handian, nola baita lur xukatu eta idortu bat uriaren beharrean. 50. Esklabo gaude guztiok, / haurra, zure beharrean. Ib. 64. Baldin Axular kausituko baliz orai dagoela purgatorioan gure othoitzen beharrean. ES 154. Bizi izatu naiz gauza guzien beharrean. Ch III 18, 1. Indarren eta konsolazioneen beharrean naiz. Ib. 5, 2. Jainkoa nausi dela gauza guzien, non ezin izan baitaiteke nihoren menean edo beharrean. CatLav 26 (V 20). Hau da zerbaiten beharrean arkitzen denak bere otoitz aldietan egin behar duena. Mb IArg II 352. Erromes eta miserable da, gauza guzien beharrean da. Brtc 102. Jan egizu atsakaba baga, ta bijar edo etzi arkitu neinde zure biarrian. Mg PAb 189. Nere bearrean jartzen bazera, lagunduko dizut. VMg 8. Ongi daudének eztúte Mediku-bearrík, baizik gaizki daudének. O, Jesus ona, erranzózu, oná non duén heribát orrén beárrean. LE Ong 121v. Bertzeren laguntzaren beharrean. Dh 71. Andere dena Maria, birjina garbia, / zure lagüntzaren beharrian gira! Etch 656. Anartean, pazientzia beharrean gare. Jaur 188. Zerbaiten bearrean daudenai laguntzea. Lard 436. Zur baten beharrean zarenean, haritzari azala sei hilabethe bederen aintzinetik khenduko diozu. Hb Egia 375. Graziaren baten bear edo premiñan gagozanean. Itz Azald 58. Euri edo eguzkiaren bearrean arkitzen diran lur-jabeak. Belaus Andoni 22. Eguneroko ogi beraren bearrean dago aberatsa. Inza Azalp 143. Ama Birjinak bazakik nor den / ophil baten beharrean. Ox 55. Oraindio nere bearrean arkitu bear dezu, eta ordun ordainduko diazu dana. Lek EunD 30. Zuen guzion bearrean da "Eusko-Ikaskuntza". Ldi IL 128. Bide-erakuslearen bearrean da. Zait Sof 93. Etxean ikaragarrizkoak gertatzen ari ditun, ta zuzenbiderik jarriko badiñagu, ire bearrean gaitun. Etxde JJ 122. Giza-soin-atalak elkarren bearrean dauden eran. Zait Plat 126. Orduan konturatu ni danak ez zutela artzen aien bearrean arkitzen zan guztia. Anab Aprika 65. Dena dela Jainkoaren bearrean, Jainkoa gabe dena dela ulerteziña. Vill Jaink 10. [Nobela] ikutu batzuen bearrean daukat. NEtx LBB 11. Haur handixiaguak ere / dütügü adin gaixtuan, / Altxatzeko zure beso / azkarraren beharrian. Casve SGrazi 142. Orren bearrean al zaude bizitzeko? BBarand 7. Beraren bearrean / gera denerako. Zendoia 190.
azpiadiera-1.1.1
" Lauen bearren dago irabazteko, está a falta de cuatro" A Apend.
azpiadiera-1.1.2
(Con adjs. como handi, gorri, etc.).
Ikhusten dut pazienziaren behar handian naizela. Ch III 12, 1. Bata ta bestea arkitzen ziran [...] Espiritu Santuaren bear andian. Mb IArg I 367. Serora gaixoak ere, hain beharrak herrian, / ginauzkanak egoitza on baten behar gorrian. Xa Odol 158.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nominal nudo). " Lo beharrean nabil (G-azp), lo beharrean nüzü (S)" Gte Erd 213.
Baldin bere haserre hartan kolperik egin badu, barber beharrean nehor ezarri badu. Ax 282 (V 188). Nere laguna laguntza beharrean da; goanen natzaio esku ematera. Dv Lab 9. Atseden bearrean Praisko zan aurkitu. AB AmaE 292. Potiñetakoak eurak eioazan laguntasun bearrean. Ag Kr 198. Gaizki janean ta lo bearrean. Ag G 254. Diru bearrean geiagotan arkitu zan diruz aseta baño. Muj PAm 18. Iñoren laguntza bearrean dagozan langille ta alogerekoai berariz lagundu bear dautse estaduak. Eguzk GizAuz 171. Arras diru beharrean baitzen, Heliodoro igorri zuen Jerusalemerat hango tenploan ziren aberastasun guziak har zetzan. Zerb IxtS 75. Guztiok dakiguna da sail aundiak daudela egur-bearrean. Munita 22. --Zer dalata baña gizonak iretargira juateko ainbeste amorru? --Nunbaitx leku biarrian izango gaituk. SM Zirik 23. Botikarixua botika biarrian. Etxba Ibilt 472 (tít.). Diru-bearrean izango zala aurki. TxGarm BordaB 166. Bera lagun bearrean zanean, an ibili giñan ura oiean utzi ta gu belar pillan lo egiñez. BBarand 103. Hitz beharrean aurkitzen da galesa ia behinere erabiltzen ez den barrutietan. MIH 186.
azpiadiera-1.2.1
"(Todo lo habrá) menester, guztia bearrean egongo da " . " --Zelan dago ama gaixua? --Dana biarrian, así así, regularcito" Etxba Eib (s.v. dana ).
Narras ta guztia bearrean ibilten da. Txanponak nekez datorkioz; joan, barriz, errez. Erkiag BatB 152.
azpiadiera-1.2.2
(Con adjs. como handi, gorri, etc.).
Sendagilleak ikusi nintzala agindu zun, eta arek, atxeden-bear gorri-gorrian nengoala. Or SCruz 94.
azpiadiera-1.3
(Tras -tzeko ).
Nola lur-lantzea, aphaintzea, laboratzea eta begiratzeko beharrean eta premian ere iartzea, bekhatutik sortzen eta heldu diren [...] ondoreak baitira. Ax 22 (V 12). Etzare izanen gizonen laguntzaren galdegiteko beharrean. Ch II 1, 2. Beren langintzaren uzteko beharrean aurkitu ziren zorigaiztoko gizeraileok. Mde Pr 139.
azpisarrerakoSense-38.2
b) (V, G, AN, S; Lar, , Dv (G), H) Ref.: A; Lh; Gte Erd 244, 157 .
(Precedido de part.). En vez de, en lugar de. "(En) lugar, en vez [...]. Agitz hitz egin bearrean, ain malsoro hitzegiten diozu? " Lar. "(G, V), au lieu de. Syn. behar bidean, behar zuela, zuelarik " H. "Se usa éste con verbo infinitivo. Or egon-bearrean, zatoz barrena (G), en vez de estar ahí, venga V. adentro" A. " Etxerat jin beharrian, ostalilat juan da (S)" Lh. " Kopletan ibilli bearrian, biarra eiñ (V-gip), lana egin bearrian, denbora alperrik galtzen (V-gip, G-azp, AN-gip) [...] bear in bearrean koplea bai asko (V-arr)" Gte Erd 157. v. BEHAR BIDEAN. Tr. Propio de los dialectos vizcaíno, guipuzcoano y alto-navarro, y atestiguado tbn. en roncalés; a pesar del testimonio de Lhande, no lo encontramos en textos suletinos (sí aparece en un refrán de Oihenart, versión del recogido por Isasti).
Idiak erausi bearrean, gurdiak iño. " El buey había de mugir, y el carro gruñe" . RIs 49. Idiak erasi beharrean, gurdiak. Or Pr 273. Negar ta negar egin beharrean anima bekatuz ilzen dezun aldian, irriz ta farraz zaude. Mb IArg I 171. Zu onen biotzeko ateetan deiez, ta idiki bearrean, ateaz arpegian eman zizun. Cb Eg II 109 (Dv LEd 196 ideki behar-bidean ). Ori ere kontu ona degu, barautu bearrean, mai bietan jatea. Cb Just 46s. Kendu bearrean geituko zakoz. Mg CC 159. Zelan aragija jagiko ez da ezi biarrian gozatu ta gizenduten bada? Mg CO 286. Zorrak pagatu bearrean, geirik geira doazala zor barriak. LoraS 32. Gu joán beárrean berarén billa, bera lenzen gure deitzerá. LE Ong 123v. Berari begiratu bearrean, edo ordean, naiago genduke noaski fedearen argiak animako begien aurrean ipintzen ezpaligu Jaun bera. AA III 316s. Dotriñara etorri bearrean batzuek joaten dira plazara pelotara. Ib. 595s. Kastigau biarrian gauza andijaguak ikasi ez daijeezan, biar bada ez deutsee jaramonik egiten. JJMg BasEsc 11. Emakume pekatarijari arrika asi biarrian, zaarrenetati asita, banaka ta binaka ixil ixilik jente guztiak alde egin eban andi. fB Ic II 236. Benturaz atzera zuaz aurreratu biarrian. Astar II 167s. Ematen zaiolarik / kulpa Jainkoari, / nork eman bearrean / bere buruari. It Fab 74s. Bere odoleko Jainkoaren serbitzari bat emazte egin bearrean, Heten jatorriko bi neskatx idolozalerekin ezkondu zan. Lard 31. Ikasitoki andira sartu bearrean, bat batean bestera pensatu zuen. Aran SIgn 68. Gaiztotzen asiya da / ondu biarrian. Xe 251. [Kandelak] ipiñi bearrean San Anton Abati, / Jarri eutsazan bere arerio bati. AB AmaE 274. Nola etzekiten ango izkuntzarik, esan biarrian ez, berdin esaten zuten bai . Bv AsL 166. Lurrian zegoana zutitu bearrian, zutik zegoana lurrera erori. Urruz Urz 16. Liburularia izan bearrean palankaria edo pelotaria izan balitz, beste txorik erezi edo kantako eutsan. A ( in Azc PB 16 ). Eskatu bearrean itxi ez dagigula jausten, ez litzateke obeto izango eskatutea librau gagizala esetsietatik? Itz Azald 66. Gero Karlosen gerran, karlisten deituzteinian mitilak [...] balle koni mitilak eraman biarrian paka arazi zein ogeita bi milla duro. Mdg 138. Errezago ipiñi bearrean, dana ipiñi dogula geroago ta gatxago. Ag Kr 9. Au ez dago ongi iñoren iritzian, eta gauzak zuzendu bearrean okertzeko modua da. Goñi 82. "Barkatu" esan biarrian, gutxik egin zuen nola etziyon eman begi ondoko bat. Iraola 60. Mutillak banandu ta bakian ipiñi biarrian, amorratu ta sututen ebezan. Kk Ab I 32. Ta uste dau bideztiak / eriotz baltz ituna, / ekaitz-bidez ludiaz / yabetuko dala; / gogaldu bearrean / udabarri pozkilla / ekaitz-bidez gertatzen / dabillela Yauna. GMant Goi 40. Elizaren Legeak bete bearrean olako legerik ezpalitz bezala bizi diranak. Inza Azalp 11. Eulijak jo biarrian, bere buruba baño ezeban joten. Otx 160. Ori, korapilloa askatu bearrean, moztea izango zan. Or SCruz 113. Mordoska aundia utzi-bearrean, aien aberatsari ala dagokiolako, uskeri batez etsiko dizute, ta kito. Ldi IL 74. Orregatik ematen die Yudak aurretik ezaupide ori, Yesus atzeman bearrean besteen bat lotu etzezaten. Ir YKBiz 470n. Ikasketari, oi bezala, burua lotu bearrean, leio-oñari besoak egotziz egon zan. TAg Uzt 68. Egazkariz Bogotá-ra igo ziran. Bi ordu t'erdin, ibaiez gutxienaz bost egun pasa bearrean. JAIraz Bizia 67. Ekaitzak aurtiki oi ditu itsasgizonak, iretsi bearrean. Or Aitork 189. Piarres Etxahundarraren adintsukoa zen, baiñan, oñordeko izan bearrean, zazpi senidetan gazteena. Euskalerrian etzeukan etorkizunik. Etxde JJ 10. Berotu bearrian / etzaiztela oztu. Yanzi 225. Donostian jaio bearrean, txinatarren artean jaio izan balitz, itsaslapurra. Anab Poli 16. Lurreko iakin-gai guziak ikasten ari izan bearrean, norbere burua ongi ezagutzen asi zan. Zait Plat 88. Ardaua izan biarrian ura. SM Zirik 42. Berak egin beharrean, amak egiten zuan negar orduan. Osk Kurl 38. Baiña esplikazio orrek, ezer argitu bearrean, ez ote digu korapilloa naasiago biurtzen? Vill Jaink 58. Tabernan egun gustiyen ibili bierrien, zu be etorri baseiñien neugaz, obeto eiñgo zeiñun. Alzola Atalak 55. Salto eiñ biarrian, jausi zan artoz betetako zorro bat bezela. Etxba Ibilt 461. Mutillaren deadarrak geldi-arazi bearrean, neskatxaren erabakia aurreratu egin zuten. NEtx LBB 53. Semearen utsegiteak, diran lez ikusi bearrean, grazi oneko biurrikeritzat artzen ditu. Berron Kijote 17. Aurrera etorri bearrean, balantza egin omen zuan atzera. JAzpiroz 105. Eta mendira juan biarrian, gaixozain. Gerrika 81. Bazterrik bazter ibili beharrean, aspaldi honetan gabiltzan bezala, hobe genduke Hegelek irakasten zuen Aufhebung hura zer den ikastea. MIH 666.
azpiadiera-2.1
(Con el part. elidido). "(Lo que ha de cantar el carro, canta la) carreta, idiak bearrean gurdiak orro " Lar.
Beldur naz nere baruak, nere otoitzak [...], atsegin beharrean, atsekabe eman diezaten nere Jaunari, edo garbitu beharrean, zikiñagoa utzi dezaten nere barrena. Mb JBDev 260. Beste leku askotan letrak trukatuak daude: [...]. An bearrean au: ta au bearrean an . Cb Eg III 396 (en la fe de erratas). Madrilla bearrean / galdurik bidea / Cataluñara joan da. Echag 163. Arraia biarrian / zuten aragiya. JanEd 77. Aurrera biarrian / atzera salida, / indarrik asko bazan / portatu balira. Ub 122. Zerren bakigun baten giñala / ibilli oker begira, / nun Iparrera bearren [sic] jo / genduan Eguerdira. AB AmaE 61. Egunaren atariruntz / zauri bat, gordiña, / odol-bearrean urre. Ldi BB 106. Firma beharrean, zentzu gabeko lerro bihurri batzuk imini zituen. Arti Ipuin 35. Ango etxeek ez dute balkoirik. Tellatua bearrean egon-toki zabalak dituzte. Anab Aprika 18.
azpisarrerakoSense-38.3
c) (Precedido de part.; acompañado frecuentemente de verbos como izan, egon, aurkitu, ikusi etc.). Debiendo, teniendo que; necesitando; en la obligación de, en la necesidad de. " Eon bearrean naiz (G-azp)" EI 269. v. BEHARREZ (a, c).
Badira guraso, beren seme alabeekin konturik iduki ez duenak urte askotan [...]; jakiñagatik, edo jakin bearrean, bizi dirala pauso gaiztoetan, atzeraten ez dituztenak. Mg CC 171. Bardin okasino donga ta torpia euki dabenak etxe baten, badua ara jakin biarrian jarten dala pekatu egiteko peligruban, juanaz beste baga egin dau pekatu mortala. Mg CO 128 ( CC 91 jakin bearrik ). Egin dituan kalteak, al badu, erremediatu bearrean arkitzea. Gco II 53. Gauza bat zuri esan bearrean nago, eta da oraiñ adituko dezuna. AA III 491. Guda kaltarkitsuak oi dakartzien ausiabartza gaiztoai arpegi emateko [...] zenbait mendi-lur gozo saldu bearrean arkitu diralako. Izt C 177. Atzeneko aulkira lotsa gorrian jatsi bearrean ikusi etzaitezen. Lard 416. Saul bere itza jan bearrean arkitu zan, Dabidi alaba emaztetzat ematen ez bazion. Ib. 167. Jueza ordea beti libre ta ontzat eman bearrean arkitzen zan. Aran SIgn 56. Mendi santu au berriz ere kontaira onetan aitatu biarrian nago. Bv AsL 117. Lenengo aietan kristau buru zagiak amor eman bearrean ikusi ziran. Arr May 174. Autortu bearrean nago, aspalditxoan eurak izan dirala bakearen areriorik gogorrenak. Ag AL 48. Biziera onetan sartu bearrean ez gagoz iñorbere, atara deituak izan ez bagara zerutik. Itz Azald 199. Kenduriko onera eta izen ona biurtu bearrean geldituten da. Ib. 110. Ontziko guztiak geratu zirean etxeratu bearrean, ontzia France-ko ikurriñaz jarten zalako. Echta Jos 274. Erdaldunen artean, erderaz mintzatu bearrean. Ag G 109. Zer egin bearrean gelditzen da dongaro autortu dana? KIkV 99 ( KIkG76 bearrean ). Pekatu txikiakgatik Garbitokiko oñazetan egon bearrean naiz. ArgiDL 30. Ori barkatzeko duro erdi-banako bi meza atera bearrean zera. Muj PAm 71. Estüdiantek etziela gaiazko untzirik eta jeiki beharrian gertatzen zenak juan behar ziala [...] zoko ülüntto batetan zen barne hartara. Const 21. Bere adizkiderik onena naz, bai?, ta zaindu biarrian nago. Altuna 57. Gaur nago, Manu, agur gozo bat / zeuri egin biarrian. Enb 120. Ernegatuta jarri giñuzten / zerbait egin biarrian, / zergatik gerra eman ziguten / arrazoi-bide txarrian. Tx B I 105. Agur egin zion uriari ta yakiñaren gaiñean [...] bere landako zerua besterik ez ikusi bearrean gelditu zen. Or Mi III. Arrotz-erri batera yoan bearrean arkitu zan bizitzera, bere errian iñork yatera eman nai etziolako. Ir YKBiz 79n. Gizona, izakera berri oen mende, bere bizi-bideak zuzendu bearrean gertatu zan. JMB ELG 55. Eurentzat baño len nagi aentzat lan egin bearrean dagoz. Eguzk GizAuz 110. Egunen batean egundoko gorriak ikusi bearrean aiz, txalu ori. TAg Uzt 168. Alakorik egin bearrean arkituko zanik etzun uste. Etxde AlosT 39. Izeba harrotu zen, bere burua zaindu beharrean igurukitzen ez zuen oldar hortarik. Mde Pr 86. Nekez aitzinatzen da, [...] hipotesis anda bat egin baitaitezke beti edozein galderari ihardetsi beharrean. Ib. 218s. Geok ere latzak ikusi bearrean gera, oraindik sasoikuak geralarik. Etxde JJ 255. Jaungoiko errukiorra! [...] Zer ikusi bearrean ete gagoz? Erkiag Arran 157. Karta bat bialdu deuste goizeon, eta errira joan-etorri bat egin bearrean ipiñi nabe. Bilbao IpuiB 262. Bidea lenik erakutsi zuten gizon iakitunen aurrean begirunez gure txapela kendu ta burua makurtu bearrean gaude. Zait Plat 54. Eta sustraia, kausa edo zergatia, oraindik aztertu bearrean gelditzen gera. Vill Jaink 64. Gaur jakin-arazi bearrean nauk iri, nere bizitzako ixilleko bat. NEtx LBB 125. Beti bildurrez eta begi biak zabalik dirala ibilli bearrean gaude. Ib. 83. Martin bera nobio egin bearrean gertatu etzanean, kontentu. Uzt Sas 336. Edan zuaneko, alako bota-bearrean asi zan goraka, ez zitzaion ezer ere urdaillean gelditu. Berron Kijote 188. Bere aitaren etxera biurtu bearrean aurkitu zan. Onaind STeresa 30. Zazpi urtian mobimentu guztiak iñok eragin biarrian gertau zan. Gerrika 124. Gaur probatu bearrean izango gaituk! Albeniz 147. Norbait hautatu beharrean, Lizardi hautatuko genduke askok. MIH 175.
azpiadiera-3.1
(Con rad. vbal.).
"Aurreraxego dago goxoa" / zeuden sinis-bearrean. " Tenían necesidad de creer" . Or Eus 327. Zer ikhusi behar zünian, / haiñbeste egar beharrian, / azken hatsa eman ezinian! " [Il] avoit tant à souffrir" . Casve SGrazi 64. Betiko leloa aipa beharrean naiz, berriz ere. MIH 177.
azpiadiera-3.2
(Con el part. elidido).
Jakobek esan zion bere gurasoen etxetik iges-egin eta ara bearrean zerk ipiñi zuen. Lard 36. Neskatxa bere etxera ezkontzen zanean / oge bat ekartzen zun mutillak dotean; / ergia, artaz gaiñera, ume-bearrean. " Una novilla preñada" . Or Eus 359. An barriz aste guztietan diru-mordo barrie etorkiela sakelera-ta, ara bearrean yoateko zaletasunea geiagotuez yoan yakien. Akes Ipiñ 23.
azpiadiera-3.3
Con la intención de, afanándose en. v. BEHARREZ.
Mesede andiren bat egiten bazenio bezala asitzen zatzaizka konbidatu bearrean: "primo, kuñado, hermano [...] Atoz edan dezagun". AA III 368. Inziria eta marrua izugarriak egiñaz, buruaz pareteak puskatu bearrean abiatzen zan. Arr GB 142. Egun guzian aien pardelak / nere bizkarrian; / gero illunabarrian / estimaziyo txarrian / ibiltzen naute soñeko galtzak / kendu biarrian. Xe 244. Seme-alabak bizi bide barria artu bearrean edo ezkongei dagozanean. Ag Kr 107. Nunbaitetik sartu bearrean, aldamenetako guztiai bultzaka. Ag G 83. Joanes eiztari / erdi-bearrean dago egin zun einkari. " Está deseando abortar una hazaña que hizo" . Or Eus 47. Egun ederra igaro bearrean giotzik [...]. Biarritzera juan bear diagu. ABar Goi 56s. Orain, beste makurkeriren bat asmatu bearrean izango aiz, osaba maltzurra. Etxde JJ 77. [Mendi] kozkorrari bira eman bearrean, iru kamionak alkarren ondoan gertatu ziran. Anab Aprika 76. Goiak eta beiak ausi bearren asi zan. Erkiag BatB 93. Gabonak dira urrian / da etxeratu bearrian, / gurasuakin apaldutzeko / oitura zarrian. Uzt Sas 71. Nekazaria bere burua madarikatu bearrean zegon alako erokeri-makiña entzunaz. " Se iba dando al diablo" . Berron Kijote 68. Igarri geuntsan aik zetozala / dana iruntsi bearrean. FEtxeb 51.
azpisarrerakoSense-38.4
d) Trabajando.
Nezesidade andirik bage trabajatu ote deban [...] eta zenbat tenpora jaurdun zeban bearrean. OA 150. Bearrean banago: zuri begira. Lotara banoa: an ere zuri begira. Cb Eg II 45. Oneek [armerubak] ezpalitzatez / beti biarrian / zer egingo genduke / gerria danian? DurPl 113. Ezagutu dituzue jai egunetan bearrean aritzeko eta dotrinetatik iges egiteko oitura duenak. AA III 425. Zegaitik bestiori [seme ori] eleisarako? Biarrian atzeria ta makala dalako. JJMg BasEsc 214. Jostun edo dendari asko abijetan dira biarrian zapatuban. Astar II 72. Orduterdi edo bi baño geijago egiten badabe biarrian. Ib. 72. Iñorentzat alogerean edo bearrean ibilirik, bear litekean baño lan ta bear gitxiago egin izan badozu. EL2 152. Beti badiñardu / gogor bearrean. Zav Fab RIEV 1909, 36. Egunez bearrean aritzen ziran, ta gabak orazio luzietan igarotzen zituzten. Echve Imit 52. Egunaz gogotik bearrean / eta deskantsuz gabean. Echag 118. Zeugaz eskolan, biarrian, bidian ibilli oi zirianak. Ur MarIl 41. Erliak goxetik gaberaño diardube biarrian gelditu baga. Ur Dial 26 (It, Dv lanean, Ip lanian ). Patxi eta Paulolo lantegi batean / Ibilten diralako beti bearrean. AB AmaE 327. Baratzian biarrian eguala. Altuna 61. Atzenik, gura neban gizagaxo ak niri lagundutea bearrean. Or Tormes 79. Iñor ez dot ikusi belarri-motzdunik / gogotik biarrean ekiten dautsanik. Enb 162. Argintzan alkarregaz bierrien ibilli giñiela. Kk Ab II 58. Soloan bearrean aspertute, iluntze guztietan auntzek etzera ekarten yoaten zan. Akes Ipiñ 32. Ezin igarri biarrian ala denpora-pasa ziarduan. SM Zirik 55. Zaratara laster azaldu ziran inguruan biarrian ebizan baserritar batzuk. Gerrika 169.
azpisarrerakoSense-38.5
e) (Tras part.). A punto de. " Zolditu bearrean, a punto de enconarse (V)" A. " Ito bearrean (V, G, AN)" A EY III 328.
Bere arpegiko kolore guziak galdu, gorputz guziko izu-ikara laborriak artu, eta estutasunaren indarrez ito bearrean. Arr GB 89. Neska bat ikusi nun / erotu bearrian, / ikusi zualako / kaka oriñalian. JanEd I 104. Olatuen tartian / ito biarrian. Arrantz 98. Goseak eta egarriak amaitu bearrean, gizonaren itxurarik ezekarren. Ag Kr 17. Ta asi ziran batzuek berriren berriz biriak bota bearrean, eztarriak eten bearrean ojuka. Ag G 103. An zegoan gizona edo gizantza, argal, beltzeran, zuriz jantzirik, begi biak erten bearrean. Ib. 250. Lertu bearrean taupadaz dago. GMant Goi 101. Galdu-bearrean zebillela, beste oiek Zabala baña argi eta zorrotzagoak ziruditelako. Etxeg ( in Muj PAm 23 ). Sasi ta bedar txarrez / itto biarrian, / ikusirik baratz au / ain zori txarrian. Enb 174. Lertu bearrean asi zan parrez. Anab Usauri 127. France-n, batez ere, poesi gaia, aldakuntza gogorra jaso bearrean dago. " "Está a punto de sufrir" . Aitzol ( in Laux BBa X ). Au ikustian, bajoian gure mutilla pozarren-pozez ler egin biarrian. Otx 156. Goseak amorrau bearrean natxeoan. Lek EunD 28. Erotu bearrean nago! ABar Goi 58. Lertu bearrean dabilkit barrualdea. TAg Uzt 124. Begiak azaltzen dute, alkar iretsi bearrean, mintzoak ez dezakeana. Ib. 7. Zirgillu latzak soñean, / goseak il-bearrean... SMitx Aranz 223. Iru milla metro bañan goragoko atso aren etxe artan otzak ebaki bearrean. JAIraz Bizia 82s. Lotzen dira, euren inguruan --argiarenean inguma ta tximirritak bezela-- jira ta bira egoak erre bearrean. Erkiag Arran 48. Taupadaren taupadaz biotzak urten bearrean. Bilbao IpuiB 276. Zenonek motz eta zorrotz egiten zituen korapilo-matazak arilketan, burmuinak urtu-bearrean ari ziran entzule bizkor atzarriak. Zait Plat 40. Or nun asi zan gure Pernando egarriaren-egarriz iturriak ez-eze errekak be agortu biarrian. SM Zirik 18. Nireak egin dau, dirudianez. Sukarrak erre bearrean nauka. Erkiag BatB 198. Zoratu biarrian jarri zan dama aura erantzuna artu ebalako. Etxba Ibilt 463. Ordu txarrean bigundu nintzan zure esanetara! Eta orain nere okerrak eta lotsak auzoan arrotu bearrean dira. NEtx LBB 25. Emen dabiltza soiñeko erropa / danak kendu bearrean. MMant 76. Gero txuleta bati ozkaka, / autsi bearrean aua. Zendoia 220. Eseriko dira orduan kai-ondoan dauden mahai luzeetan, nork bere botila ardoa aurrean, eta zintzurra urratu beharrean ekingo diote kantuari. MIH 310.
azpiadiera-5.1
(Con rad. en vez de part.).
Ezpañak dardar, lepo-zañak ler- / bearrean, muinki dut estu nere eder / besoetan, ta atsa yaurtiki. Ldi BB 164. Zu berriz lurpe otzean, / maitea, or zaude: / zora bearrean nabil, / beti zure galde. NEtx LBB 359.
azpisarrerakoSense-38.6
f) " Obeto bearrean, creyendo hacer mejor (V)" A EY III 312. " Ondo bearrean, con buena intención (V)" Ib. 306. " Ondo bearrean in noan (V-arr)" Gte Erd 240. . BEHARREZ (e).
Ikasle zenbait biurriagotu egin ziran, obe bearrean, eta txarretik txarragora io zuten, inoren itzalik onartu nai gabe. Zait Plat 104.
azpisarrerakoSense-38.7
g) "De necesidad" A.
azpisarrera-39
BEHARREANAGO .
(Forma con suf. comparativo). En mayor necesidad.
Han abariziosa, diruz betherik zegoena, nezesitate handian, munduko beharrik beharrena baiño beharreanago iarriko da. Ax 591 (V 380).
azpisarrerakoSense-39.1
(Tras rad. vbal.).
Zeure umea edo zerbitzaria, korrijitu, emendatu eta zentzatu nahi duzunean, anhitzetan ere, zerori iartzen zara zenza beharreanago. Ax 278 (V 186).
azpisarrera-40
BEHARREKO.
azpisarrerakoSense-40.1
a) (Adnominal, tras part. o rad.). Que ha de, que debe, que tiene que; que tiene necesidad de, necesitado de. " Arek egin-bearreko testigutza zan ori eta, ez egiñean, oso gaizki geratzen giñan gu " Gketx Loiola 35. " Esan biarreko guztiak esaittuzu? " Elexp Berg. Cf. beharreko. Tr. Documentado en textos meridionales a partir de comienzos del s. XIX.
Eskusa txaarrekin konfesatzen duenak bekatu mortal edo bere zirkunstanzia esan bearrekoren bat, egiten du sakrilejioa. Mg CC 120. Gauzaren bat danian ikasi biarrekua ta ikaserraza, ez ikastea ta ez jakitia pekatuba da. Mg CO 40. Bide luze au guztia arkitzen da lan gogor anitz egin bearrekoa. Izt C 89. Ezta mirarituteko gauzea [...] leundu bearreko esakera bat edo beste idorotea. Ag Kr 8. Joandako edo etor-bearreko gauzak gogoan zituan eztakit. Ag G 51. Buruko zorabioa duela ta etzin-bearreko asmatzen dala ta lotara doala esan digu. A Ardi 122. Nere joan bearreko samiña, zure espa atsekabeak garrazten didate. Alz Ram 55. Gero, egurastu bearrekoan, ez soingañeko ta ez buruntza, atsegiñez iganen ninduken errege senarrarekin dorrearen galdotsera. Or Mi 32. Arrezkero egin ditudan bioz-bertsuetatik zenbait, [...] ilunbetan geldi-bearreko nitun. " Habían de quedar en la oscuridad" . Or BM 6. Ona egin-bearreko azterketaren zati nagusitxoenak. Ldi IL 79. Euskerak, zuk ainbat dezaketenak argitara-bearrekoak zaitute. Ib. 88. Nai ta ez siñestu bearreko eskutuki edo misterioak. Eguzk GizAuz 77. Erne ibilli bearreko piztitzar tajuzkoa izan bear dik. TAg Uzt 141. Belarrira ixuri diatenez, anbat izango die sendi orretan zerbait lotsaz ezkutatu bearrekoa. Ib. 105. Errira datozen komediante guztiak ikusi bearrekoa diagu au. NEtx Nola 24. Besterik etzekinan gaizo arek: Espainian komunista asko zala, ta il-bearrekoak zirala. Or OA 84. Etxean nausi, kontrabandoan nausi, orra! jende guzia ankapean artu bearreko gizona! Etxde JJ 40. Alkar maite dabenen biotz-arimeri banandu bearreko unea eltzean zer gerta oi yaken esatea, ezta iñolaz ere gauza erreza. Erkiag Arran 168. Nork igarri onetan zein zan geiago? Eurek jakin-arazi bearreko gauzea zoan au. Bilbao IpuiB 268. Jaun Elustondok esan dizkigu / gaur esan bearrekoak... Basarri 23. Zintzo ta kirmen izaten bazekiten, eta il bearrekotan ilten ere. Zait Plat 102. Zerbait agertu bearreko daukenak, lekukoak izatea nai izan oi dabe. Erkiag BatB 36. Soldau joan bearreko ordua eldu yakan. Ib. 26. Kant-ek, ordea --eta au esan bearrekoa dugu aren alde-- etzuen uste. Vill Jaink 90. Bada emen zerbait aztertu ta sakondu bearrekoa. Ib. 124. Asko edaten omen zuan. Aitortzera joaten zan guztietan, "barrua busti" zuala esan-bearreko beti. EgutAr 11-9-1963 (ap. DRA ). Aipabearrekoak ditugu gaiñera, nekazari azkarrei dagozkien iskilluak ere. Ibiñ Virgil 73. --Badet, ba, zuri esan bearreko kontu bat. --Ez al degu, ba, esan bearreko guzia agortu? NEtx LBB 44. Zenbat ote ziran desegin bearreko kalteak, zuzendu bearreko okerrak, onbideratu bearreko bidegabekeriak, neurriratu bearreko geiegikeriak, ordaindu bearreko zorrak. Berron Kijote 41. Jarri zan bidean, nai-ta-ez atorradunek pasa-bearreko bidean, erdiz-erdi. Ib. 209. Ixil gorde bearreko gauzak izaten ziraden tartean. JAzpiroz 222. Jazoera au be kontau biarrekotzat jatorkat burura. JAzpiroz 222. Jazoera au be kontau biarrekotzat jatorkat burura. Gernika 129. Egingo nuke [...] gorde behar genituenak oro gorde ez ditugularik, ez ditugula ere galdu galdu beharreko guztiak. MIH 361. Nahi ta ez irakurri beharrekoa izan ez banu, hasiko ote nintzen irakurtzen ere? Ib. 358.
azpiadiera-1.1
(Con el vb. elidido).
Lurrarekin burruka ari oi diran nekazariak [...] ainbat neke izerdizko egiten dabenik [...] ote da besterik? Geienaz ere izango da indar bearreko lanean oek bardinduko dituana. ' Trabajo forzado' . Izt C 76. Leen ikustaldiz egin bait ziran bein betiko elkar-bearreko lagun min. Markiegi ( in Ldi IL 11 ). Berez zan txerakor (afectuoso), gizartetsu eta lagunarte bearrekoa. Etxde JJ 266. Besterenganako lera, norbere kidearekiko griña, gizonen ta emakumeen alkar-bearreko erantzupen estua. Erkiag Arran 94. Ba ekian Zuriñe etxera bearreko zana. Ib. 124.
azpiadiera-1.2
" Guztia bearreko gizona (V), imperfecto; litm. hombre a quien le falta todo" A EY III 302. " Eiñ daben lana, dana-biarrekua, todo le hace falta" Etxba Eib (s.v. dana ).
Guztia bearrekoa dala batzuk esanarren, euskaldun garbia ta euskaldun garbien semea dozu. A BeinB 65 (en el voc. del final: "el hombre desprovisto de todo").
azpiadiera-1.3
(Con oración completiva).
Ez ote ziñan bearrekoa, / gure aiten Euskalerri, / erri-lurretik alde egin bage / biur zindezen mende-erri? " No mereciste" . Or Eus 255.
azpisarrerakoSense-40.2
b) Que está a punto de.
Oroitzen zerate zeiñ tirtiri egon ziñaten, jantzi luzez ta ille arroz apaindurik lagun artera lenbizi erten bearreko garaian? Ag G 334. Zuaitz batzuek osto berri makalez jantziak, eta beste batzuk, jantzi naian, lertu-bearreko orri-buru berdez beteak. Ib. 43. Entzutekoa zan, ta parrez lerregin-bearrekoa, ango aria. Ldi IL 49. Mendi tartean sartzean, aize zantzurik gabe, itxas ertzean bañan berogo. Ito bearrekoa. JAIraz Bizia 47. Ito bearreko arnas uts-utsa biurtu banintz bezela. Ugalde Iltz 16. Ai, au lertu bearreko / biotzaren poza! NEtx LBB 353. Alde eban [...] urringo beste gela illun batera, bakar agertzeko bere atsekabe astunagaz eta bakarrian amaiñ emoteko bere lertu biarreko illetiari. Etxba Ibilt 487.
azpisarrera-41
BEHARREKOTAN.
En vez de. " Baztanera joan bearrean... (V-arr-gip, G-azp-goi, AN-5vill), joan bearrekotan (V-arr)" Gte Erd 244. v. BEHARREAN (b).
azpisarrera-42
BEHARREN-BEHARREN.
(Lo, el) más necesario.
Baña norzubenzat dan biarren biarren liburu au, da otsein eta ekinza edo ofizijoren bat ikasten dagozanenzat. Astar I pró. Zure semetxoa ain maite dezula, nola ba saltzen dezu dirutan ark bearren-bearren duana? Ezale 1897, 408a. Deusetan ez litzaguke baitezpadakoago langilentzat elgar laguntze hori, nola bizitzeko beharren beharrenik diren pusken erosteko. JE Bur 202.
azpisarrera-43
BEHARREN-BEHARRENEKO .
(tens. de beharreneko. ).
Bearren-bearrenekoa auzoetako etsaiak oartu baño lenago, uriko paretak aurreratzea zan. Lard 329. Bere ustez au baitzan estu-aldi larri artatik irtetzeko bearren-bearrenekoa. Berron Kijote 224. Lau-bost urtez gora igaro itun, gudateak egin zitun bearren-bearreneko zuloak estaltzen. Ataño TxanKan 60.
azpisarrera-44
BEHARRENEAN.
En la mayor necesidad, en lo más urgente. "(La) galga de Lucas, onenean larga, bearrenean utzi " Lar. " Bearrenean (c.), en lo más preciso" A.
Ethortzen gara egin behar ditugun orenera, ordea han ixtitzen eta gibelatzen gara, han anu eta ukho egiten dugu, beharrenean faltatzen dugu. Ax 47 (V 30; v. tbn. ES 180). Salba ahala salba, hire alde ariko nuk... Ez ditiat beharrenean ene adixkideak ukatzen. Larz Iru 88.
azpisarrera-45
BEHARRENEKO.
(Lo) más necesario. " Bearrenekoak eginda, alde egingo degu (G-azp)" Gte Erd 222. Cf. beharreko.
Bizibidea edo jana lortzeko era, langintza edo laneko tresnak, jakintza, ertiak [...]: orra erriak beren lanbide bearrenekoai eman oi dizkiten erabakiak. JMB ELG 24. Bearreneko eginkizunak ase al izatea da erabaki onen elburua. "Las necesidades más importantes y perentorias" . EAEg 3-1-1937, 714. Alperraren indarrak, aularen enpeñoak eta pobrearen arrazoiak, bearreneko garaian kale. EZBB I 31.
azpisarrera-46
BEHARRENEZKO.
azpisarrerakoSense-46.1
a) (Lo) más necesario. Cf. beharrezko.
Aurtxoak lenengo ikastetxean ikasten bai dittu bearrenezko gauzak. Inza Azalp 29. Kristau-ikasbidea (dotriña) da kristauaren libururik bearrenezkoa. Ib. 5. Siñisteko egi bearrenezkoak aldatuz dabiltza beti ta ezin bestela izan. Ib. 95s.
azpisarrerakoSense-46.2
b) (Tras part.).
Geiago daki aurtxo onek [...] jakintsu guzti oiek batean baño, egirik jakin bearrenezkoak. Inza Azalp 21.
azpisarrera-47
BEHARRENEZKOEN.
(Lo) más necesario.
Jana bearrenezkoena dala jakiña zegok, baña jantzia ere nai-ta-naiezkoa dek. Ataño TxanKan 59.
azpisarrera-48
BEHARRETAN.
azpisarrerakoSense-48.1
a) (Dv, H).
En estado de necesidad; necesitado (de); a falta de. v. BEHARREAN (a). Tr. Exclusivamente septentrional hasta el s. XX, en que se encuentran algunos ejs. de Orixe y Villasante.
Hontarzun hoiek oro ditzogun Jinkoari eskent haren askazi edo beste arima behar[r]etan direnegatik. FPrS 31. Korpitzez eri, edo behar[r]etan badira, ahalak heltü behar zaie. Bp I 93. Ikhusi dut beharretan, eta ahala nuelarik, ez dut lagundu. Brtc 209. Sal diezadazu bat. Beharretan naiz ezin gehiago. Hb Egia 131. Phenatan direnen konsolatzia, beharretan direnen aholkatzia. CatS 44. Zure bihotza nahiz hauts-arazi, haur gaixo hura beharretan ikustearekin. HU Zez 34. Auzoan aurkitzen zena norbeit eri edo beharretan? Bazoakon ikustera ixil, altzoa betherik. JE Bur 67. Ori, ongi beharretan balin bazira, altxatuko duzu zuhaurek! " Si vous en avez réellement besoin" . Barb Leg 131. Bakarrik eta naigabetan zegolarik, bere ondoan artuko nindula iduri zitzaidan, bearretan dagonak laguna bezala. Or QA 164. O Jauna, hel zakizkigu, gauzkatzu beharretan! Xa Odol 183.
azpiadiera-1.1
Aldi huntako güdüka / dükek ezinagokua; / Guri bere beharretan / so Eüskal Herri osua. " Dans sa détresse" . Casve SGrazi 146.
azpiadiera-1.2
(Con handi ). " Behar handitan aurkhitzen da " H.
Haurrak gaztexko munduan utziz / hil den aita baten pare, / gu zure behar handitan eta / itzali zira zu ere. Xa EzinB 44.
azpiadiera-1.3
(Tras gen.). " Zure beharretan naiz, j'ai besoin de votre aide" Dv. " Zure laguntzaren beharretan gira (BN-lab)" Gte Erd 224.
Naizen bezalako ilhauna, graziarik puxantenaren beharretan naiz, Birjina Saindua. Mih 17. --Noiz gira berexikiago obligatiak othoitztera? --[...] Zonbait grazia partikülarren beharretan girenian. CatLan 67. Urrikarri ditut orien / beharretan direnak. Bordel 88. Andre Dena Maria / Birjina garbia, / zure laguntzaren / beharretan gira. Ib. 190. Hau bihotzeko gaztelutik ataratzeko, zure beso hazkarreko indarraren beharretan naiz. Dv LEd 158. Haren beharretan zela asko galde handiri ihardesteko. Hb Egia 74. Jainkoak gure beharrik ez du, den gutienik; eta gu aldiz haren beharretan gare, gauza guzietan eta bethi. Arb Igand 65. Bihotzminak, herabeak, beldurrak laguntza gehiagoren beharretan baitaukate. JE Bur 207. Zerbeiten beharretan zaren aldi guziez askiko duzu zaku handi bat idekitzea, behar duzun hura zakurat ethorriko zaitzu. Zerb Ipuinak 156. Gizonak, bethi emazteen beharretan! Larz Iru 18. Aberats ala deus-gabe ziren, berdin zitzaion: etzirena oro Jainkoaren beharretan? Ardoy SFran 312. Hi orroit araztea dukek alferretan / etxea daukagula hire beharretan. Xa Odol 202. Ez alda olorik zaldiaren beharretan zarelarik. EZBB I 108.
azpiadiera-1.4
(Dv, H) .
(Tras tema nominal nudo). " Diru beharretan, en besoin d'argent" Dv.
Guziek ez dukete oihana egin arterainoko astia. Diru beharretan denak lehenago motz dezake bere xara. Dv Lab 371. Hamabortz gizonen deihadarra entzutearekin, kapitainak oihu egiten du: [...] eta bera sokhorri beharretan, badoha bertzer sokhorri emaiterat. Laph 223. Bazabilan laguntza beharretan zitezkela jakiten zuen giristinoen ikusten. Jnn SBi 129. Zer zinen ba, Jainko maitea, / aingeru-beharretan? Etcham 108. Irri egiten ez dakiena, irri beharretan beti. JEtchep 117.
azpiadiera-1.4.1
(Tras sust. det.).
Emaria bearretan dagonari eman oi zaion gauz emana bera da, ots, dirua, iana, edana. Or Aitork 413.
azpiadiera-1.5
(Con handi ).
Arras nekez, diogu adiarazten horma-beharretan gintazkela bada, behar handitan. JE Ber 70.
azpiadiera-1.6
(Tras -tzeko ).
Egün oroz Jinkua ofensatzen dügüla eta hari barkamendü galdegiteko beharretan kontinozki girela. CatLan 71.
azpiadiera-1.7
(Tras part.).
Mintzoa asmatu eta landu bearretan aurkituko da. Vill Jaink 72.
azpisarrerakoSense-48.2
b) A punto de. v. BEHARREAN (e).
Ordun guziek biotza lertu-bearretan dute. Nigar-ibaia darite. Or Mi 150.
azpisarrera-49
BEHARREZ.
azpisarrerakoSense-49.1
a) (S ap. Lrq ; Dv, H), BEHARRAZ .
(Con part.). A fin de, con el propósito de, pretendiendo, empeñándose (en). " Zu ikhusi beharrez dabila, il cherche à vous voir" Dv. "Dans le dessein arrêté de, la volonté, le grand désir de" H. " Beharrez, voulant arriver à (jun beharrez, voulant réussir à partir)" Lrq. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga, y al Sur, donde es menos empleado, a partir de mediados del s. XVIII. La forma beharraz sólo se encuentra en Cardaberaz y Moguel.
Bere aita ohortze beharrez konjit eskez zegoen diszipulua. Mt 18, tí. Ikhusirik Antekristek prestuen ausartzia, / hil beharrez asma ahal eginen du guztia. EZ Man I 72. Elisabeten hauzoa / ethorri zen lasterrez, / Ama Birjina saindua / salutatu beharrez. EZ Noel 45. Hunen aparaillu nobleaz / harriturik iguzkia, / huni agur egiñ beharrez / utzten du bere biaia. 138. Sinhesten dut hartzen dudala / Ogi saindu huntan barna / Mundua salbatu beharrez / Jainko, gizon egin zena. Ib. 121. Etzabilzala fama handi bat ardietsi beharrez hañitz adiskide egiñ nahiz edo handien estimua merezitu beharrez. Ch III 24, 2. Berzek segitzen dituzten legeak guk ez segitu beharrez errezelurik eta aitzakia alferrik bilhatu gabe. CatLav 378 (V 182). Baldiñ bethi eta bethi suspiraz egoten bagare, harengana beharrez. He Gudu 73. Ikhusazu nola hari den borroka, bere burua libratu beharrez. Ib. 93. Gogua emazü arren, ene semia, zure jakitia beno gorago diren gaizetzaz mintza etzitian, hen ikhasi beharrez. Mst III 58, 7. --Penitenziaren iru parte orrek zeinzuk dira? --[...] Batzuk, obeto esan bearraz, diñoe: Bost. Cb CatV 76 (cf. infra (e) ).
( s. XIX) Eskandala izigarria / gau et' egun hor dabiltza / beretu beharrez herria / maingu tropa bat tringilka. Monho 38. Mundu guztia ondatu biarrez ondaturik dago. msOñ 3r. Zelan ori [aditu], ituaren itoz, ta arin esan biarraz, ta arnasa ots batzuben artian badino guztia? Mg PAb 158. Ta diotsa Astoak burla egin bearrez: O Zaldi Jauna! Eta zein aberatsa zeran! VMg 47. Egin bezate, ez bakharrik bizi beharrez, edo bertze arrazoin naturalez, bainan egin bezate Jainkoa gatik. Dh 72. Desertüko ihizik jenten beldürrez / prekozionatzen dira ebiltera gordez; / nik hurak imitatzen gaxoa nigarrez / ene bizi tristiren konserbi beharrez. ' Afin de conserver' . Etch 78. Ethorri zitzaitan gutizia Laphurdiko hitzkuntzan lan beraren egiteko; ez hek baino hobeki egin beharrez segurki. Gy V. Iduri du ifernura heldu beharrez, nere egin-ahal guziak erabiltzen nituela. Dv LEd 137 (Cb Eg II 74 infernuratzegatik ). Ez naiz itsurat mintzo, ez gaizki erran beharrez: ezagutzen ditut! Hb Egia 89. Iñazio nahi zuten ikhusi, ez khanbiatu beharrez, bainan Iñazio ikhusgarri bat zelakotz. Laph 73. Hanitx lan agertü beharrez hari oro xori-lepho. " (Dans leur désir) de montrer" . ChantP 180. Bortz pentsaketa eginik nago / zurekin ezkondu beharrez. LuzKant 30. Au ikustean ezin geiago ixiotuta, / kendu bearrez Erroldaneri bizitzea. AB AmaE 452. Buruzagiek igorri zituzten zortzi mila gizonen ingurua [...] petizione bat hari presentatu beharrez. Elsb Fram 97. Zuri gaude Maria, oihu ta nigarrez, / Jaunaren justizia / eztitu beharrez. Zby RIEV 1908, 289. Bertzeak hari zitzaizkon haren gorputza funditu beharrez gerren mehe batzuekin. Jnn SBi 175. Gure eginbidea betea dukegu, erakutsiz, ez gabiltzala nehori penarik eman beharrez, merezi ez badu. HU Aurp 127. Hau erran beharrez dugu hemen solas hau hasi. Ib. 190.

( s. XX) Etzuan iñon olesik egiñ azkar ibilli bearrez. Ag G 110. Gau baten atara eben osalarijok eta lagikarijok matraka galanta, areik euren ogibidiaren aldez, oneik eurena goratu biarrez. Kk Ab I 18. Euskal-Herrian ere ibili zen moroak Espainia gainetik urrundu beharrez. StPierre 25. Norbeit ba othe zabilan Oxalderen kantuak galtzerat ez utzi nahiz, bilduma batean ezarri beharrez? Ox 193n. Makilkari bat egin zen izigarria, nehor nihun ez baitzitzaion, borroka-aldi bat harekin egin beharrez, gogo-kontra baizik atheratzen. Barb Sup 180. Meatze orietako goraberak zuzendu bearrez an-arat biali zuten. FIr 134. Herria azkar bai eta / gora atxiki beharrez, / lagunt ditzagun guk ere / guziek gure ahalez. Etcham 46. Ara hortara zituzten egin elizak, aitzineko mendetan baino hanitzez luzeago eta zabalago egin beharrez. JE Ber 21. Heien bi xerriak elgarrekin nahasi ziren; hasten dire berexi beharrez. ' Ils [y] vont pour les séparer' . Barb Leg 128. Lan ederra jarri diguzute orrenbeste galtza txuri josi bearrez. Lab EEguna 98. Semea igoa baitzun, zeruko / goikia ikusi-bearrez. " En su empeño de conocer" . Ldi BB 22. Eta ez diot iñori arririk yaurti, nere burua gerizatu-bearrez. Ldi IL 114. Alaxe, eraztunez yosia ta erdera arroa dariola, dabil, or zear, bere burua erakutsi bearrez. Ib. 81. Zergatik zabiltzate ni il bearrez? Ir YKBiz 313. Berriki apez suhar bat hil beharrez zeramaten; / hil-harrietan tiroka odolez estali zuten. Iratz 25. Harat-hunaka bazabilan tanpa-tanpa bere kanbaran, bere xedeak finkatu eta gogortu beharrez. Lf Murtuts 24. Beti zurekiko arduraz aiolatsu, ta zure soiña zaitu bearrez, eskale-bizibide ontan. Zait Sof 127. Besoak zabalik dauzka laztan eman bearrez. " Queriendo abrazarnos" . Or Poem 549. Gizona beldur zen bai, [...] mundu zahar honetatik alde egin beharrez. Mde HaurB 95. Badela indar berri bat, giza gorputzari datxekiona [...] eta, erraztu bearrez, arimatiko indarra dei dezakeguna. Mde Pr 330. Olakotan beren mingañak suge pozoituen eztenak ziruditen alkarri larrutu bearrez. Etxde JJ 12. Ogibide bat billatu bearrez, Prantziko gudari-taldean mandazain sartu zen. Ib. 21. Eragozpen aundia ematen omen zien adarrak; eta lana erreztu-bearrez ondotik metro biz-berako adar guztiak iñausi egin omen zizkioten. Munita 61s. Zertxo bat ikutua [...] erderakadaren batzuek koplaetatik kendu-bearrez nunbait. Lek SClar 108. Aizkolariyok dira / Luxia ta Latasa, / elkar probatu biarrez / zeñendako baza. Yanzi 207. Gau osoan erosta joten txindorreme isilari, onen neke-oiñazeak arindu bearrez. Erkiag Arran 102. Etxebarnek zer tenore zen behatu zuen, norapait higitu beharrez. JEtchep 95. Begiak zabal egoten nintzan / guztia jaso bearrez. Gand Elorri 109. --Bañan zuen semea, ijitua, ez odolez, bainan zorrez eta zorriz [...] --Holakatua balitz, ez laiteke zure alaba, hura bildu beharrez ariko! Larz Iru 131s. Aren inguruan ari dira etengabe burrundari hura iagon-bearrez. Ibiñ Virgil 112. Edozoin libro izaiten baita / nahi bada presentatu, / batzuk bertzeak hautsi beharrez / bi lixta ginen muntatu. Mattin 65. Ez ginuke hargatik, rimaren itxura egin beharrez, gure hizkuntza gaizki erabili behar. Xa Odol 59. Egün phausian ez ginaintia / goxoki egon beharrez? Casve SGrazi 98. Hortan ezagutu nuen ni gezurrean arrapatu beharrez ari zela. Etchebarne 138. Irribarre dagitse [...], arrera ain begikoari zelanbait erantzun bearrez. Onaind STeresa 92. Josu maite ta beste gudari / il diranen izenean, / monumentu bat egin bearrez / gagoz gu Gorbai ganean. Ayesta 110. "La letra con sangre entra" delako hura [...] ez zen alferren bati, denbora eman beharrez, burura zitzaion aterakari hutsala. MIH 220.
azpiadiera-1.1
Ez beharrez elkhar utzi / pasatzera lehenbizi, / sobera lehiaturik, / biak betan lerraturik, / urera ziren erori. Gy 185. Lur Sainduei beharrez laguntza ekharri, / balentriak eginik handik zen ethorri. Hb Esk 71. Ethorri ziren... Zertarat othe? Zerbeit beharrez ebatsi... Ox 29. Gizon jakintsu oiek / dirade saiatu, / Lesakaren mendiyak / biarrez mugatu. Yanzi 150.
azpiadiera-1.2
(Con rad. en vez de part.).
Ta ito-larria arin-bearrez / leio zekenera dut nerekin narrez. " Queriendo aliviar" . Ldi BB 164. Egunez kuku zeuden bareak / intzetara dira gauez / [...] maldetan gora balitz azarik / ostoa zula-bearrez. " Para perforar sus hojas" . Or Eus 319. Arreba bixtatu orduko, bere Mayi kuttuna, arengana jo zun kontsola bearrez. Etxde JJ 56. Orain nik, aldiz, ama, zeu jantzi naiez, / zertxu bat eundu deutsut, ordain-bearrez. ' Para pagarte' . Gand Elorri 210. Askotxoren alderat betea naiz zorrez; / ez naiz hasiko denak izenda beharrez, / hartzedun haundienak huts egin beldurrez. Xa Odol 317. Besteren hitzak, esaerak eta legeak dauzka beti gogoan haiei nola egokituko zaien asma beharrez. MIH 84.
azpiadiera-1.3
Estando obligado a, debiendo; necesitando.
Elizatik hurrenxe direnek, meza ezin enzüten dienian etxezain egon beharrez, zer egin behar die? Bp I 107. Damuturik gelditu ziran aren gisako gizon bat galerazi beharrez. Mb IArg I 265. Andereño bat ikhusi nuen igande goizño batez; / [...] Ene bihotza tristerik dago harekin izan beharrez. ' Par le besoin d'être avec elle' . ChantP 326. Iñoren eskuetan ipiñi bearrez, Lisboako Katedral, Eliz nagusiko Kanonigoen ikastetxera bidaldu eban. Belaus Andoni 4. Haurrak diot, zerbeit erran beharrez, ez baitzaut heldu eskura haurrak baino ere gutiago [...] den zerbeit, hemen ezartzeko. HU Zez 143. Emen zan berriz, joan zan baino ere ilago, mailadian gora igoteko eskuzalari eldu-bearrez. A Ardi 90. Abiatu nindukan [...] hitzik yakin gabe hango mintzaira, eta norbait kausitzen nuelaik keinuka konpreniazi beharrez. Zub 50. Hoinbertze urthe hautan beha nindagon, meza hau erran beharrez zeruan sartzeko! " J'attendais d'avoir dit cette messe" . Barb Leg 126. "Kristau fidel moduan / oñutsez, dolorez..." / gaituzu oraingoan / oroitu bearrez. SMitx Aranz 120. Aen nagi ta astuntasuna, aen larri-usaiña, oin eta belaunak lanean jarri bearrez, eskolako mailletan gora joateko! Erkiag BatB 17. Kanonigotik berakorik ez ei eben lagatzen Capilla Sixtinara sartzen, eta Azkue zana, penaz ei zan Capilla Sixtina ikusi barik itxuli biarrez. SM Zirik 89. Goiza aurrera joanagatik, jan-bearrez baño ni ere zerbaitean aritzeagatik asi nintzan. Anab Aprika 59. Jainkoak daki zer dutan jasaiten merezi duten gaztigua geroko utzi beharrez. Ardoy SFran 119. Biotza det samiñez, / begiak negarrez, / zu legorrean / utzi bearrez. NEtx LBB 358. Tiroa tira bearrez arkitu ezkero. Alkain 35.
azpiadiera-1.4
(Tras gen.).
Oraindik bere aurkitu ziran / indar geiagon bearrez. FEtxeb 24.
azpiadiera-1.5
(Tras tema nominal nudo).
Bainan zu jina zira pentsione beharrez? Etchebarne 137. Laguntza bearrez arkitzen baaiz. Alkain 116.
azpisarrerakoSense-49.2
b) (V, G, L-ain ap. A ; SP, Lar, ).
Necesariamente, forzosamente; por necesidad; si es necesario. " Beharrez egin dut, par nécessité" SP. "Necesariamente" Lar. "Forzosamente" Lar, . "Par nécessité" Lf Gram 655.
Noiz ere beharrez trabatua baita, bethi iduki beza gogo ona eta intenzione saindua [komunionea] errezibitzeko. SP Imit IV 10, 6 (Ch zenbait arrazoiñ iustuk komuniatzetik gibelatzen badu ). Hainitz aberatsek ebatsten dutela, ez beharrez, bainan abariziaz. SP Phil 255 (He 257 ez beren eskasiaz ). Zenbat gauza Kristabak jakin bear ditu bearrez, arrazoiaren usu ta argitara datorrenean? CatBurg 12 (corrección de Lar; la versión de Mb decía jakitera dago obligatua ). Zenbeit er]r[itasunetarik berriro sendatua den gizon bat ibiltzen da beharrez, ordean baratxe eta pisuki. He Phil 5 (SP 5 nezesario duen bezanbat ). --Nola santifikatzein tügü gure apairiak? --Hek beharrez bezik ez hartüz. CatLan 109. Jar onthuruntzez kanpoan ez jateko eta ez edateko usantzan, beharrez edo bertze zenbait arrazoin onez landan. Dh 54. Ene ezagun eskelari bat, egiazki beharrez dabilana eske. HU Zez 39. Laguntza asko berak egin zezakena herrian, eta beharrez ardiets ere ba gorago danik. HU Aurp 129. Hor ezarri dute Ferry zenatorren buruzagi, geroxeago ezarriko zutela ministro eta nork daki? Beharrez oraino zerbeit gehiago. Ib. 65. Ontzen ez bada [haurra], hauts-zozue burua eta bertze bat har, hamabortz alditaradino beharrez. Prop 1896, 114s.
( s. XX) Eta maite balin badituzte, beharrez dituztela maite. JE Bur 106. Janzkitzu, etxek-andrea; beharrez, iretskitzu, zailak iduritzen balin bazaizkitzu. Barb Sup 69. Gogoz edo beharrez ez dute pestarik. " De grado o por fuerza" . Or Eus 248. Nehork ez daki xuxen beharrez ala trufaz pasatu zenetz. Lf Murtuts 21. Negar dagit, ezin baitzaituz ikusi, gizonengandik bearrez dukezuen zuen bizitza latzaren enparaua ausnartuaz. Zait Sof 98. Ontziko mutilla jaikitzen zan aurrena, bearrez goizeko ordubitan. Anab Poli 41. Atso xahar bati eskuko xakua kenduko zuela, eta beharrez hilen! JEtchep 113. Bethi zaindu dauzkiat eta zainduko ere, beheiti joaiten bahiz beharrez, bainan ez beheiti joaiten bahiz plazerrez. Larz Iru 82. Beste 'martir' andana bat heldu zen [...], nahiz bilakatu zinez Jainkoaren lekuko: beharrez odoleraino, zer nahi gisaz azken hatseraino. " Au besoin" . Ardoy SFran 114. Bainan izana gatik bihotza hoin guri, / egin izan daukuzu beharrez beltzuri. Xa Odol 133. Berantago Frankua zen / herri orotan hedatzen, / Bena gure papatxetan / beharrez esperrekatzen. ' Ezinbestean leher egiten' . Casve SGrazi 128. Gu, biarrez, bestiak baño geiago eta gogorrago. Gerrika 31.
azpisarrerakoSense-49.3
c) (Con sintagma nominal en caso absoluto). Deseando; buscando, en pos de.
Bainan jakiteko duzu menturaz handik zerbait beharrez joaten bazare. INav 135. Behiñ ere beraz, uste ez dezazula, / nihor zu beharrez hirritsan dagola. Gy 67. Batzuek dute utzten ona, / beharrez hobea dena: / biak galtzen ohi tuzte, / nola merezi baitute. Ib. 31. Lorea, sorlekuan, apexa beharrez / begiak apaldurik zagoen nigarrez. Elzb Po 189. Erran gabe doha Espainiako Eskual-herrietan ere ez dela pilota partidarik gabeko bestarik. Guti beharrez han ere, asko herritan nausitu zaiote plekako jokoa. Zby RIEV 1908, 85. Erreleki hau galdu'ta / Jendeak zauden nigarrez, / Saragozerat oihuka / Hunen ordain bat beharrez. Ib. 419. Behatzen diote Xobadinari, haren ganik zerbait laguntza beharrez. Barb Sup 123. Dohatsu zaudeztenak oraino nigarrez / ezin helduz indarka, zorion beharrez. Ox 70. Beti goranai, / kide goitar bearrez / duzu biurtzen ortzigai. Ldi UO 37. Huna emazte hori jaun zuhurraren etxean berriz ere kontseilu beharrez. Lf Murtuts 36. Ez ibil omen handi baten itzalaren ondotik, ez eta adiskide hanitz beharrez. Leon Imit III 24, 2. Jolas lagunen bearrez, noiz-nai alkarrekin zebiltzan etxe batekoak eta bestekoak. Etxde JJ 227. Ainbeste gauza aditzera eman naiak [...] neke aundia ekarri zion Engraziri eta aldi batez itzik bage gelditu zen atseden bearrez. Ib. 278. Arratsean ei dira alkar-bearrez diranen aitorpen bigunberaak. Erkiag Arran 194. Alako batean kamiona ura-bearrez geratu zan. Anab Aprika 59. Nork ez dugu otoizten behar orduz Jauna, / Haren ganik beharrez gure zoriona? Xa Odol 307. Mattinek seme bat du eta seme hori Parisera joan zaio; lan beharrez edo. Ib. 165. Euskaltzaindia, gainerako helburuak gainerako, batasun-beharrez sortua izan baitzen. MIH 223.
azpiadiera-3.1
(Tras gen.).
Gizon izantsuna, / egun aberats dena / inguratua pobrez / haren amoinen beharrez, / biharkotz daiteke / eroria. ' Avides de ses aumônes' . Monho 140. Mai donetuan zu ikusteko / danok pozaren indarrez / aurkitzen gara, gagozalako / Bizkaian zure biarrez. Enb 82. Lasai sentitzen ez bazara, zeure giroan / gorputz eta izpiritu gainezka / mundu zabalaren beharrez. Azurm HitzB 90.
azpisarrerakoSense-49.4
d) (Tras part. o rad.). A punto de. v. BEHARREAN (e).
Kurutzean untze gogorrakaz yosirik... odola esku-oñetako zilloetati zara zara geldi bagarik eriola... egarriz ito bearrez... AL 226. Negarrezko begiakaz / dakus Amak Semea, / galdurik ta il bearrez. Ib. 193. Kanta ta kanta / dago, eztanda / egin bearrez soñutzen. Zav Fab RIEV 1907, 94. Mendi bat aspaldi lehen / erdi beharrez zagoen, / eta emagiñik etzuen. Gy 45. Hura ni nondik ifernura eramanen nauen lehertu eta zapartarazi beharrez dabila. Dv LEd 61 (Cb Eg II 27 errebentatzen edo desegiten dabill ). Osalarijok ebiltzan gau ta egun zoratu biarrez, zer ete zan ezin igarrita. Kk Ab I 22. Makila hasten zaiote, hantxet, kiski kaska, zafra eta zafra, jendeeri eta gauzeri zapartaka, oro xehatu beharrez. " menaçant de tout briser" . Barb Leg 65. Itto biarrez begijak be bijortu egitten zittuzan, txerrenak artuta baileguan. Otx 166. Urdeak lepondoa puztu lêr bearrez. " A pique de estallar" . Or Eus 136. Nik, ordea, gaixo onek, ori dan ori ikusirik, etxe barnean, negar egiten dut, urtubearrez. Zait Sof 19. --Biotza!-- ekin zun Otxandak bere semetzakoa musuka jan bearrez. Etxde AlosT 26. Eta ito bearrez eman dio eztulari. Txill Let 140. Gizonezko ta andrazko, bata besteari bultzaka ta sakadaka, ta umeak ostikopean zapaldu bearrez... Erkiag Arran 36. Itzi eiozuela, joranei naiak lez, / [...] murkil daizala zeugan, zoratu bearrez... ' Que se sumerjan en ti, locos de gozo'' . Gand Elorri 127.
azpisarrerakoSense-49.5
e) " Obe bearrez, creyendo hacer mejor, con la mejor intención. (V, Altube)" A EY III 312. " Obebearrez bakarrik esan nion etxen geldi zedin " Asp Leiz2 (que tbn. trae obekibearrez y ongibearrez, con el mismo sdo.). " Honek ongi baino hobeki beharrez egin du (AN-5vill), zure on beharrez egin det (G-azp), ondo bearrez in noan (V-arr), ongi bearrez esan eta gaizki artu zun (AN-gip)" Gte Erd 239. v. BEHARREAN (f)
Jin ziren müxeruak, büxüatik hekiko, / eni hobe beharrez, aldiz leher onddo. ' Et pour moi, soi-disant meilleurs, des champignons vénéneux' . Etch 324. Dabidek esan zionean ara zerk zeraman, obeto bearrez, Nayot-era bialdu zuen, emen etxe ezkutu batean gorde zedin. Lard 169. --Obe biarrez esaten diyotet... --Ondo esana da. Sor Gabon 63. Egiten zuna obe bearrez egiten zun, beti asmatzen ezpazun ere. Or SCruz 69. Labur beharrez, Axulartarrak dei genitzake, maisutzat Axular hartu dutenez gero. MIH 251. Ez dugu, beraz, hobe beharrez bada ere, itxuragaiztotzeko eskubiderik. MEIG VII 131.
azpisarrerakoSense-49.6
f) (Tras bere, neure, etc.). Por necesidad (mía, suya...). " Bere beharrez ethorri da, c'est le besoin qui l'a amené" Dv.
Zertako barutu zen Jesus [...]? Bere bearrez, ez; bada etzuen Jesusek gorputza baruz edo beste bidez zer nekatu. Mb IArg I 227. Ez amorioz bena bai bere beharrez. " Mais par nécessité" . ChantP 152. Hargatik handik goiti, bakharrik zagon ahalaz, non etzen agertzen, beren beharrez, harren gana ethorri zitezkenen gatik. Jnn SBi 127. Nik orduan hanxet, nere beharrez, egin nuen indarraren erdia, ba eta laurdena ere, orok egin baginu aldi bat, [...] ez ginintazke giren heinean. HU Zez 138. Aita ta ama merkaturat joanak. Beren beharrez. Ez gininan ez gauza handirik esperantza. JEtchep 43.
azpisarrerakoSense-49.7
g) (Tras gen.). Por culpa (de).
Konsolaitan naiz da / konsola zaitez [...] / Galterik asko jatort <jatorc> / neure bearrez. Lazarraga B8, 1171v.
azpisarrerakoSense-49.8
h) (Dv ( A )).
Afortunadamente. v. beharrik.
Nik nahiago nuke [erauntsia] berehala ather baladi [...]. Beharrez uria gelditu zen arratsa gabetarik, eta iguzkiak, etzatzera zoalarik, bero aldi bat eman zaukun. Prop 1888, 243s.
azpisarrerakoSense-49.9
i) (Tras gen.). Por falta de.
Ortzen bearrez itzak "fi-fa"-ka zijoazkion abotik kanpora: "orrenbeste istillu arri koxkor fatek fi odol tanta atera dizkiolako". Anab Usauri 81.
azpiadiera-9.1
(Tras tema nudo).
Alik-eta aize bearrez sua itzali arteraño. Anab Usauri 19.
azpisarrerakoSense-49.10
j) (Tras part.). En vez de.
Bañan, etsaiarengana joan bearrez, berriz ere goitik bera guregana. Alkain 56. An, neskatxai eman bearrez, lurrari eta loiari ematen genion musu. Ib. 62.
azpiadiera-10.1
(Tras tema nominal nudo).
Bañan mesede bearrez, kaIte izan genduan. Ayesta 128.
azpisarrera-50
BEHARREZKO .
(Tras part.). De necesidad de, de obligación de. v. BEHARREKO. Cf. beharrezko.
Mundu hunetan bizi beharrezko moien xipitako ofizioetan ere, badakusagu zenbat denbora eta zenbat pena nehork ezarten duen. Adv ** 6r. Eta izorra izanez heiagoraz zegoen erdi beharrezko minez. Apoc 12, 2 (Dv haur minetan eta oinhazetan erditzeko ). Salba zazu zure mutilkoaren arima hil beharrezko bizitze hunetako perillen artean. SP Imit III 59, 4. Nork libratuko nau gorputz hil beharrezko hunetarik? Ib. 47,2 (Ch heriotzezko gorputz, Mst hiltzezko khorpitz, Ip heriotzezko khorpitz, Ol, Pi, Leon (h)ilkor ). Etsaiei barkhatu beharrezko pontu horren gainean. 'Sur cette question de la nécessité de pardonner aux ennemis' . He (ap. Dv ). Gure artean bizirik arkitzen dan erabaki bearrezko arazo batean begiak josi bear ditugu. EAEg 6-11-1936, 227. Onela uste dut nik neuk, beintzat, aitortu bearrezko dugula orain. Zait Plat 137. Jainkoak ala nairik, egingo ziran egin-bearrezko zeremoniak, ziñetan zaldun armatua gelditu zediñ. Berron Kijote 50. Ori ondo pentsatu bearrezko gauza degula. BAyerbe 185.
azpisarrerakoSense-50.1
De intención de, de deseo de.
Zu maithatu beharrezko lehia. 'L'ardeur du désir de vous aimer' . He (ap. Dv ). Idazti onek ames-bide xuxpergarririk ematen aal dezakio gipuzko-euskerari ta aundiki-soiñekoz yantzi-bearrezko leiaketa gorri ontan gabiltzizun xoxokumeei. Markiegi ( in Ldi IL 7 ). Urratu bearrezko erabakia agertu zionean Xalbatek, Engrazi antsika ta negar zotinka jarri zitzaion. Etxde JJ 200. Baiña edan-bearrezko uste zuana edan baiño leen. Berron Kijote 201.
azpisarrera-51
BEHARREZKOAN .
(Tras part.). En estado, en situación de necesitar.
Torre on ori agertuten da / konpondu bearrezkuan. FEtxeb 162.
azpisarrera-52
BEHARRIK Cf. beharrik.
azpisarrerakoSense-52.1
a) (Con part.). Debiendo, teniendo que; en la necesidad de, a falta de. v. BEHARREAN (c).
Okasio gaiztoa iduki duenak etxeren baten, jakin bearrik jartzen dala bekatu egiteko peligroan ara badijoa, joanaz beste gabe egin du bekatu. Mg CC 91 ( CO 128 jakin biarrian ). Ezkondu bearrik zuzen edo oker jartzen diran askok egiten duena. AA III 382. Barau-zaro egunetan, barau egin bearrik, galdu egin badozu. EL2 138. Astoari / garagarra / il ezkero ondotik, / biziari / zarra zarra / yaten emon bearrik. Zav Fab RIEV 1907, 535. Lehenekoak desegitea nere eskuan balago, mila bizi galdu beharrik-ere, oi nola guzien desegitera lot nindakeen! Dv LEd 107 (Cb Eg II 56 milla bizitzaren kostuan baliz ere ). Zer egiten dugu? Deus ez. Zer uzten egitekorik, egin beharrik eta egiten ahal ginukenik? Asko. HU Zez 139. Gure semiak amenazatzen / luzeturikan eskuak, / itz bat euskeraz aditzen bada / autsi biarrik kaskuak. Tx B II 169. Bi zabalkunde batera egin-bearrik gaude, ta au zalla da ongi egiten. Ldi IL 152. Orretarako zuk dakizu zer egin bearrik zeran. Ldi ( in Or BM 8 ). Azkeneko musua bera, etzitzaion biotzetik jalki (atera) azken agur bat egin bearrik. Etxde JJ 65s. Atx eta mendiz inguratuta, / [...] gora begitu bearrik nago, / urrun begitu bearrez. Gand Elorri 185. Ala ere, aitortu bearrik arkitzen gera latindar klasikoak euskeraz iazten zerbait egin dutenak apaizak izan direla. Ibiñ Virgil 23.
azpisarrerakoSense-52.2
b) (V-ger ap. A EY III 328, 23 ) .
(Con part.). A punto de.
Denak zeuden buruaz gañ, ikusi nairik begi biyak atera biarrik. Bv AsL 137. Guztiak ill bearrik asten ziran kapelu zabalaren billa. Sor Bar 84. Gertetako ta jazo bearrik aurkitzen zana, / adu tristeak gorderik euken biotzetan. AB AmaE 448. An dabill trabena batian dantzan bazter guziak apurtu bearrik. Urruz Urz 22. Ikusi ebazanean itobearrik, beingoan joan zan eurakana. Echta Jos 253. Zoratu bearrik ebillen Masima etxe barruan, bein batera ta bein bestera. Ib. 71s. Asto oni emoiozu jaten, / eztago egarriyak, / gosiak sartu bearrik / daukaz begi biyak. Noe 129. Farrez lertu biarrik / malkua jariyo. JanEd II 123. Emen alairik / nago begijok urten biarrik, / gauza gustijak ikusi nairik. Enb 202. Danok etxe-bete liburugaz gau ta egun ikasi ta ikasi, begiek erre biarrik ezkabiltzalako, ez etorri esaten basatiak garala. Kk Ab II 110. Ta, etsitu-bearrik, yo zak batera, yo zak bestera eskuak zabalik, ukaldiak boteaz... Alperrik. Ldi IL 30. Txilioka ta sokorruka asi zan, kiskaldu bearrik egoan-da! Bilbao IpuiB 202.
azpisarrerakoSense-52.3
c) Forzosamente. (Los ejs. no son de interpr. totalmente segura).
Ama, [...] Nere galarik ederrena betor. Ha zer guraria! Zer ill janzi berezkoa! bearrik bazuen ama orrek ekarri. Cb Eg II 192. Berak nai zuen baño lasterrago, bearrik ukondoz arrasta eginez eta Jainkoak ala nai zuela, zaraka batetan, [...] erdi dilindan gelditu zen. FIr 146.
azpiadiera-3.1
En situación de necesidad.
Eta, bearrik egoanez, nora joko eban ba jateko billa? Orbelaunera, jakiña! Bilbao IpuiB 202.
azpisarrerakoSense-52.4
d) (Tras gen.). Necesitando.
Zeu zara atan be? Oraintxe egon naiatzu ba zeure bearrik! Bilbao IpuiB 201.
azpisarrera-53
BEHARRIKAKO.
"Qui est nécessaire, qui doit être" Dv (que cita a Gy).
O ene Yainkoaren amodio infinitua! amodio hain infinitu batez pagatu beharrikakoa! Gy Visites (ed. 1885) 88.
azpisarrera-54
BEHARRIK-EZ .
(Uso det.). " Biarrik-eza. Crisis económica, falta de trabajo. Gerra batetik besterako bittartian, biarrik-eza ixa eten-bako gaitza izan zan Eibar-en " Etxba Eib.
azpisarrera-55
BEHAR-SARI (V-ple ap. A ; ; biartsari Bera).
Jornal, salario; recompensa. "Derechos, estipendios", "jornal", "pago, retribución", "premio", "remuneración", "salario" .
Ze arrazoi arki lezake anima Jainkoaren serbizioan sartu danak iges egiteko, largatzeko [...] bearsariak ugari ta laburtu gabe emango diozkana? Mg CC 184. Bestelango gaiso ikustetan baño aloger edo biar sari geijago emoten bajatzu odola ateratiarren. Mg PAb 50. Gozetako zeugaz batean Zeruko bear-sari ugari gozoak. EL1 186. Ezteutsut beste bear-saririk eskatuten, ezpada izan zaitezala esker onekoa, aztuten ez nozula zeure oraziño ta eskarietan. Ib. 4. Emotia adiuntzaz edo ordu onian zor deutsen biarsaria edo soldatia. CrIc 69. Beargille bati aztu eragiten badeutsaz bere neke izardiak, itxadoten daben bear-sari edo alogerak. LoraS 127. Artu zenduan zeure bear-saria. "Recepisti mercedem tuam" . Ib. 180. Bide batez arinduko dozue bearra, ta irabaziko dozue ain bear-sari andia! Ib. 152s. Eman egidazu nere bearsari edo agindu didazun alogera. VMg 9. Azkenean zure laguntzan zeruko bear-tsari gozoak izateko. EL2 193.
azpisarrera-56
EZ-BEHAR v. ezbehar.
behar
<< behako 0 / 0 beharreko >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper