Harremana

    OEH - Bilaketa

    2945 emaitza leon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    beha.
    sense-1
    1. (L, BN, S, Sal, R; SP, Lecl, Dv) Ref.: A; Gte Erd 20, 27, 48.
     (Con dat. o alat.). (Estar, etc.) atento (mirando o escuchando). "Beha nago, je regarde. Beha nagoka, je le regarde" SP. "Behagoitea, demeurer spectateur" Lecl. "Beha egon, rester" Dv. "Haurrari beha niz (BN-arb)" Gte Erd 20. v. 1 adi, 1 begira. Tr. Propio de la tradición septentrional; no hay ejs. alto-navarros, ni meridionales en general, hasta el s. XX (Irigaray, Orixe) y aún entonces escasean. Aunque no es fácil determinar el sdo. exacto en todos los casos, parece que la tradición labortana y bajo-navarra emplea beha sobre todo en el sentido de "mirando, atento con los ojos"; la suletina (salvo algún ej. de Eguiateguy), en el de "escuchando, atento con el oído". Leiçarraga se sirve siempre del alativo, incluso con seres animados; salvo en él, se usa más frecuentemente el dat. en cualquier caso, estando el alativo restringido a inanimados.
    Bethiere konsideratu behar dugu Legea ezarten duenaren naturá, ezen hura, eztago behá kanpoko obretara solament, baina bihotzeko afekzionaren eskez dago. Lç Ins D, 7r. On guzién hire eskutik ukhaitera beha gaudezenzat. Ib. A, 3v. Bethiereko gure desir guziak fin hartara beha egon behar dirade. Ib. E 4r. Bethi hiregana beha gaudelarik. Lç ABC A, 8r. Ezen nehork Legea eta Profeta guziak ungi mira eta konsidera ditzanean, eztu eridenen hitz bat ere hunetara beha eztagoenik eta hunetara gidatzen ez gaituenik. Lç Adv ** 8v. Ezen Iaunaren begiak iustoén gainera beha daude, eta haren beharriak haién othoitzetara. Lç 1 Petr 3, 12. Eriaren inguruan asko jende tristerik, / beha ziagok hark duen penaz damu harturik. EZ Man II 95. Hirurak egotu zaizko / beha espantaturik. EZ Noel 64. Bethi lurrera beha zaude. Bethi gogoa lurrean duzu. Harb 128. Hei dagote mundua ahoa zabaldurik, eta beharriak ernaturik beha. Ax 44 (V 27). Hanbat erhokeria egiten du eta erraiten, non hari bere plazerera beha dagokana, ahalketzen baita. 'Que el que está a su gusto contemplándole'. Ib. 281s (V 188). Gogoetan lurrera beha iartzen da. Ib. 350 (V 232). Orduan gogoratzen zaika ikhusi dutela bere adiskidek, eta bai etsaiek ere, guztiak beha egotu zaitzala. Ib. 282 (V 188). Azkenean, bertze alderat beha zaudela ere, hitzen erdiak eskiribatzen baititutzu. Ib. 91 (V 61). Golde nabarretan [...] lur lantzen eta aphaintzen gibelat beha dagoela hari denak, hildoa makhur eginen du. Ib. 468 (V 303). Emaztearen begiei, begitarteari, gorputzari, edertasunari eta ibilguneari beha egoite hark sua pitzten du. Ib. 392 (V 256). Hauk goiztirir' izar bati / (Zenagati / Berri) beha iarririk, / Hartan Iudu erregearen / Sortzearen / Senale ardietsirik. O Po 60. Behazalea maizago bere gaizkiari ezen ez hunkiari beha dago. "Qui demeure aux écoutes, entend plus souvent son mal, que son bien". O Pr 84. Otsoa senar duenak oihanera beha. "Jette souvent la vue vers le bois". Ib. 386 (cf. RS 338 otsoa senar dagianak beti oianera begira). Beha eztagoena aitzinara lerra daite gibelara. "Qui ne prend pas garde en avant". Ib. 77. Zori onari irekok atea, eta gaitzari auko beha. Ib. 438. Zeri zagotza hemen horra huna beha, ikusirik eztela hau zure pausalekua? SP Imit II 1, 4. O Iauna, nintzen baino lehen beha zinagozkidan, eta deitzen nenduzun neure izenaz. SP Phil 531. Ni hillari nagokala / Beha pensamenduaz, / Nadiñ amurus bezala / Neror neure buruaz. Arg DevB 157. Hari beha gaude, bertze danjerak oro ahatzera utzirik. Tt Onsa 96. Jarririk zagoan Jakinsien erdian, her beha eta galthoz. Bp II 34.
    ( s. XVIII) Haren begia bethi dago atzarria, eta gauza guztiei dagote beha. ES 142. Begiak goiti altxaturik, jeusi guardiarik egin gabe, zeruei beha zegotelarikan, [...] erori zen zulho batetara. Ib. 170. Zeruari eta izarrei beha baitarama denbora. Ch I 2, 1. Kreaturei beha iartzen zaizko]n[tenean, galtzen duzu bixtatik kreatzaillea. Ch III 42, 2. Liburura beha ez egoitea gatik. CatLav A, 5r (V 6). Merezituko duzu khoroa errezibitzea yuie soberanoaren eskutik, zeiña Zeruko Gorthe guziarekiñ, zure gonbatari beha egonen baitzaio. He Gudu 102s. Mintza zite Jauna, zeren beha beitaüzü zure zerbütxaria. Mst III 2, 1. Egon zitzaizkon beha begietarik galdu arteraino. Lg II 297. Orhoit zaite Jainkoa beha dagotzula. Brtc 191. Ta ükhen nahiak dereionak egarria, hantik dago bethi beha, bethi gogomenak hartara. Egiat 207. Batzük kokatzen die [lürreko paradüsia] Indietan, berez Mesopotamian dilobioari galtho, beha zereien gaiza. (Interpr?). Ib. 196. Berze bat deusetarik jina, zorthü honak behin konkaitz ekhar[ri]rik, dialakoz gero [...] zen lehen lekhian jarri, haren marraker giradia beha egonen? Ib. 250. Hirur mila urthez lehen [...] dügün Job Santia beha berze biziaz dioanian. Ib. 183.
    ( s. XIX) Remestiatü düzie Jauna / eta hura beha düzie. 'Vous avez remercié le Seigneur, / et il vous écoute'. Xarlem 1173. Bertze guziak ahantzirik, xoratuak bezala gagozko beha. Dh 175. Langileak, bertzenaz lazatzen badire ere, entseiatzen baitire bere eginbidea arthoski egiterat nausia edo jabea beha dagotenean. Ib. 204. Oithoitzeko denboran konsidera ezazü Jinkuaren aitzinian zirela, beha dauzüla. UskLiB 73. Jarri nintzen hari beha, begiak nigarretan urthuak, eta erran nioen. MarIl 72. Musde Xaho mintzo datinin, hari beha laket date. 'Il se plaira à l'écouter'. Etch 582. Barkoxen badira / bi ama alhaba; / algarri segretien khuntatzen ardüra. / Hek uste gabe heltü, haier beha zena. 'Il s'est trouvé pour les écouter'. Ib. 404. Hola minzo zen erbia / beha zelarik egoiten. "Et cependant faisait le guet". Arch Fab 109. Etsitua zagolarik illhun urari beha. Gy 56. Orkatza bere buruari beha ithurri batean. Ib. 63, tí. Bethi beha entzün nahiz nunbaitik zure botza. 'Toujours écoutant, désirant entendre'. ChantP 172. Eman ninduzun, barrandan, eta gakho xilotik beha, eta ez ninduzun guti estonatu ordian ikhusi nintuen gauzez. Elsb Fram 174. Andrea orduan eman zen / Zeru ederrari beha. Zby RIEV 1908, 292. Ohartzen da nausia / beha dagokola. / Behatze hark jo dio / bihotzaren zola. Ib. 212. Erreboteko partida bati beha. Ib. 88. Martinaren izpiritua galdua bezala zagon Jainkoarekin batean, eta beha aingeruen eta sainduen kantu xoragarriei. Jnn SBi 175. Debalde dugu lehengo mende eta jende dohatsuak gogoan jarririk egoitea, gibelerat beha. HU Zez 82. Bainan gure jaun handia ezin egon da oren laurden bat beha. Ib. 164.
    ( s. XX) Zaude khurutzefika bati beha, edo zoazi gogoz Kalbariora. CatJauf 18. Handik beha zagola urrutirat, artzain ala ardiak nun zabilzkion. JE Bur 16. Egiak baditu hiru itxura, baldin beha egoiten bazaizkio aitzinetik, parrean edo, han harat joan eta, gibeletik. Ib. 162. Heien soldadoak oro, harriturik, bazterretik beha egon zirela, guduak ziraueno. Barb Sup 183. Atheari beha zankez paratzen da, lilluraturik bezala. Ib. 94. Zer othe du beha niri? Ox 47. Lurrera beha dagozin aita xahar ile xuridunak. Ib. 178. Kanberako leihotik so eta beha zagon garder. Const 31. Burua gutika goititu zuen eta hazienda aldera bea, etxearen ebasgoan ari zirela ikusi zuen. FIr 147. Beha eta beha emaiten da; bainan, nola arras ilhun baitzen, ez du deusik ikusten. Barb Leg 134. Aitzinean agertzen zaiku haur bat, bi begiez guri beha eta beha. JE Ber 27. Kathedraleak berak merezi zuken egon gindizkion astikixago beha. Ib. 26. Munho ttipi bateko ordoki-gainean jarria, iduri alde orotarat so: baituke ere zeri egon beha. Ib. 20. Jesus amenez larraiña garbi; / odeiari beha daude. Or Eus 343. Otoi! ez egon hola suari beha nigarrez. Iratz 134. Gero baitzaio Jaun Goikoari beha egonen, / zorionaren zorionean dohatsu. Ib. 104. Lohi hautarik nago zeru-alde beha. Ib. 162. Neboko mendiaren gainerat iraganik, Lur aginduari beha han hil zen. Zerb IxtS 42. Hor berean gelditzen da bideari beha. Lf Murtuts 42. Sankristaua, eliza-dorretik beha eta beha alde guzietarat, begiek ikus ahala urrun. Ib. 7. Ez da dudarik ondoko egunetan pilotari berri handi bat izan dezakegula [...]. Gauden beha. Zerb Azk 117. Hogoibat urratsetarik beha zagon bigarren kontrabandixta. Ib. 102. Ez zuen erantzun. Jarra[i]ki zen solairurat beha, isilik. Mde Pr 161. Oroitzapen eta antze-lanei begira, hark ematen zizkion azalpenei beha. Mde HaurB 74. Aita besoetakoaren botz beroari beha zelarik. Ib. 67. Eni beha zauden argi hek, ene begiak lehertu eta itsutu behar baluzte bezala. JEtchep 37. Nere bidean abian nintzan, ezker, eskuin eta aintzinerat beha. Ene begiak etzauden ez lo! Ib. 37. Denak dudan zauden, bat bertzeari beha. Ib. 85. Etzegon iñor beha, / Txerren leize zuloan. Or (in Gazt MusIx 202 (Gazt ikusmira, Onaind begira)). Emaztea beha, bere min ikaragarriak ahantzirik. "La femme regarde [traduction imparfaite, beha incluant à la fois regard et attente]". Ardoy SFran 165s (y nota 8). Ezin sinetsia zuen "daimio" jaunak, Frantsesi beha eta beha, "iduri du egiazko Jainkoa!" ziola. Ib. 237. Hau zerbitzari dohatsua, / jinen denean, Nausiak beha kausitua. (Mt 24, 46s). Ib. 350 (Dv atzeman baituke horrela hari). Anai-arrebak, ez, otoi, pentsa / neure gustura nagonik, / poz gehiago izango nuen / albotik beha egonik. Xa (in Uzt LEG II 252). Lorentzo eta biak leihoaren kanpotik jarri gintzaizkioten beha. Xa Odol 37. Zer dabilan jakin nahiz / hiri beha dük herria. Casve SGrazi 130. Han etxola eta bordari begira egon zen ixtanbat, eni eta bordari beha. Etchebarne 28.
    v. tbn. Hm 170. CatS 132. Elzb PAd 70. PierKat 50. Etcham 201. In SMitx Aranz 192.
    sense-2
    2. (L, BN; VocBN , Dv, H) Ref.: A; Satr VocP (bea); Gte Erd 48, 171.
     (Con gen. implícito o explícito). Esperando, a la espera (de). "Adv., position où l'on se tient à attendre quelqu'un ou quelque chose" VocBN . "Beha egoitea, attendre quelqu'un, quelque chose" H (s.v. behatzea). "Beha 'attendre', au sens de participe présent, se construit avec le génitif: Haren beha nago 'je reste à l'attendre'" Lf Gram 446. "Busaren beha naiz (BN-ciz-arb)" Gte Erd 171. "Egun batzutan zure beha egon zen (BN-arb)" Gte Erd 171. Tr. Documentado en Leiçarraga, Axular, Oihenart y Tartas; salvo Eguiateguy, no se encuentran nuevos testimonios hasta la 2.a mitad del s. XIX, momento en el que la documentación vuelve a ser abundante.
    Halaz hazi, sustengatu eta entretenitu ukhan dute bere speranzá, Iaunak promettatzen zerauenaren konplimenduaren beha zaudelarik. Lç Adv ** 3r. Iainkoaren iujemendu handi, gizonén entrepresa guziak moment batez berzaldera itzuliren dituenaren beha gaudelarik. Ib. ** 7r. Handia da [...] Aingeruei luzamendutan ibiltzeaz egiten derauegun bidegabea. Zeren desira handi batekin, gure penitenziaren eta konbertitzearen beha baitaude. Ax 556 (V 356). Aro emearen beha dagoena uda-neguetan, eskas date bere gauzetan. "Celui qui attend le temps doux". O Pr 546. Zaude othoi gauaz grazian iratzarririk, eta egunaz goitan zure azken orenaren beha. Tt Onsa 64. Zürübü baizik berze biziala igaraiteko eztien egiten, igaite hartara hanitz urthez adelatürik, bethi zaudian manhiaren beha. Egiat 191.
    ( s. XIX) Haren urhats khexuak erran nahi zuen aspaldian norbaiten beha zagola. Laph 85. Oren on baten beha zagon Nafartarrekin solhasean sartzeko. Ib. 122. Adinen beha gaude, egia erraiteko, / gure ontasun ororen phartitzeko. 'Nous attendons notre majorité'. ChantP 264. Eguerdi baino lehen, ahate bat saltsan, oilo bat eltzean, antzara bat gerrenean eta ni lorietan, zuen beha gaude. Elzb PAd 76. Belhaunikatua eta burua apaldua, ezpata kolpearen beha zagon. Jnn SBi 141. Zeren beha zaude? Zergatik ez nauzu joiten? Ib. 141. Han dago, nigarrez urturik, bere lagunaren beha. Arb Igand 131. Hau ez da egon azken orenaren beha. HU Aurp 155. Hilketariek ere ez nahi kutxan sartu hila, Adéma apeza hilaren beha han. Ib. 162.
    ( s. XX) Jainkoaren populua Mesiasen beha zagon. CatJauf 28. Abiatzeko, manuaren beha omen zagon. JE Bur 128. Ezagun zen estakuru baten beha zagoela. StPierre 31. Higi zaite! Ez da ez gero treina zure beha goait egonen. Barb Sup 17. Elgarrekin zauden, edan eta kanta, orenaren beha. Ox 204. Herrian sartzian adixkideak haren beha zauden. Zub 71. Eta nere aldi, noiz bada? Oren huntan hementxet beha bainago, nere hiru libera xahalkiak pagaturik! Barb Leg 143. Hoinbertze urthe hautan beha nindagon, meza hau erran beharrez zeruan sartzeko. Ib. 126. Bazkariterat joanak ditugu gure otoen zaintzale maitagarriñoak; eskupeko sariaren beha ere ez dute nahi ukan gaixoek egon! JE Ber 24. Hau, afal-ondo, oherat joaiteko tenorearen beha dagoke. Ib. 97. Abiatzen gira karraskan, gizonaren beha egon gabe. Ib. 51. Lau mila urthe segurik, haren beha egon da mundua. Zerb IxtS 114. Bertze zazpi egun beha egonik, Noek berritz usoa igorri zuen. Ib. 14. Jaun erretora esposen beha dago, barurik, mahain saindu ondoan. Lf Murtuts 54. Aipatzeko, mementoaren beha ginauden bakarrik... Zerb Azk 83. Haatik, bet-betan, batere beha ez ginauden zer atheraldi xoragarri ezin ahantzizkoak? Lf (in Zait Plat XV). Orhoitzapenez bizi nuk geroaren beha. JEtchep 68. Haugi etxerat, gaixo Marti, haugi etxerat! Ni hemen nuk hire beha. Ib. 74. Zer hago?... Kanperoren beha? Larz Iru 68. Zer ongi etorria! Portugesak hor zituen beha portuan. "L'attendaient au port". Ardoy SFran 244. Nola dagon Jainkoa nahi bezain luzaz beha, noiz eta ere gizon batek emanen dion, bere baitarik, bere baia! "Comment Dieu attend". Ib. 110. Ez dugu haatik uste [...] Konpostelako beilarien beha egon direla [...] gure eskualdun herri eta bas-herriak, egiazko giristino molde zerbaiten hartzeko. Ib. 12s. Zeruan justuentzat beha dauden gauzak, / debekatzen dauzkigu bataio eskasak. Xa Odol 346. Ene ama gaixoa bezperatik ene beha zagon. Etchebarne 74.
    azpiadiera-2.1
    (Tras tema nominal nudo).
    O zer hiltze latz' enetako! / Hura galduz gero zertako / Hemen, ala gaitz-beha nago? 'Pourquoi est-ce que je reste ici? pour attendre des souffrances, sans doute?'. O Po 48.
    azpiadiera-2.1.1
    (Tras pronombre no declinado).
    Hemen nauzu hatsantua: nun ote zaude gordea? / Hemen nagozu, Maitea, maitez nigarka zu beha. Iratz 174.
    sense-3
    3. (Con interrogativa indirecta como complemento). A la expectativa. "Maite noiz jaliko ote den beha niz (BN-arb)" Gte Erd 302.
    Eta itzuliz ezar zezan harribat monument borthán. Eta Maria Magdalena eta Maria Iosesen ama, beha zeuden non ezarten zen. "Regardaient où on le mettait". Lç Mc 15, 46s (He, TB, Leon beha; Dv, Ol, Or, Ker, IBk, IBe begira). Beha egotu naiz ea zer erraiten zuten iendek nik ze[r]bait urth]ut[e duela eskiribatu nuen Giristinoaren Dotrinaz. Mat XXV. Ingurura beha dago nork dezaken defenda. EZ Man I 93. Naturaleza bere probetxura hari da, eta beha dago zer irabazia heldu zaion bertzetarik. SP Imit III 54, 2. Alferrik beha nago nork libratuko nauen. Ib. 45,1. Hargatik, neure adiskidia, zaude beha zeiñ aldetarik jinen den. Tt Onsa 70. Azken hatsa noiz aurthikiko zuen beha zaudelarik. Laph 15. Beha zagon nundik edo nola bidegabe eginen ahal zioten. Prop 1882, 143 (Dv traduce: 'Il guettait l'occasion de leur faire du tort'). Harrabots handi bat entzunik, / zer othe zen beha zagon. Zby RIEV 1908, 291. Beha zagon Jinkoak zer harenganik galthatzen zian eta berhala haren egitera ekharten zen. Ip Hil 192. Beha gautzi, orai, hunen aldi noiz izanen othe den. "Nous sommes ici à nous demander". Barb Leg 24. Egun oroz mendixka baten gainerat joaiten zen, nor nundik agertuko zen beha eta beha. Zerb IxtS 63. Beha nagokio, zer ari den hor aphezpiku distirant hori bere eliza-arropetan. Lf Murtuts 2. Aspaldion beha ginauden noiz mintzaraziko zituzten tusuri horiek. Lf (in Casve SGrazi 17).
    sense-4
    4. (Sust.). Mirada. v. 1 behako.
    Munduari / beha bat emaiten diozu [...]; bainan ez diozu kausitzen / auhen, min eta pena baizen. Etcham 91.
    azpisarrera-1
    BEHA-ALDE (Dv).
    Aspecto, faz. "Aspect, face" Dv.
    Baldiñ akzione batek izan ahal baletza ere ehun bisaia edo behaalde, bethi ederren duen aldera behar zaio behatu. He Phil 349 (SP 347 begitarte).
    azpisarrera-2
    BEHA-BEHA.
    (Intens. de beha). Mirando fijamente. "Neskatxari beha beha plantatu zen (BN-arb)" Gte Erd 54.
    Eta ikusirik Piarres berotzen zegoela, beha beha jarririk, erran zioen: "Zu ere Jesus Nazarethekoarekien ziñen". He Mc 14, 67.
    azpisarrera-3
    BEHA EGOILE.
    Observador. "Simeon, beha egoilea" Lç Decl Mm, 4v.
    azpisarrera-4
    BEHA-KOLPE.
    Mirada.
    Halako beha-kolpe bitzi batekin erraiten dio lagunari. Zerb Azk 40.
    azpisarrera-5
    BEHA EDUN.
    (Usado en modo imperativo). Tener cuidado, guardarse (de). v. BEGIRA EDUN.
    Behautzu idek nihori! / haurra, biziaren penan, / non ez dautzuketen erran / adiskide seinaletzat: [...]. Gy 112. Orduan kofesor on bat / Deith zazu zuk aldakera, / Ordu haiñ proziatu bat / Utz behautzu itzurtzera. Ib. 17. Behautzu, othoi, hargatik / gauza huntaz mintzatzetik. Ib. 148. Behautzu / Lohirat eror, zuk, aingerua. Elzb Po 186. Behautzu! behautzu! higitzen da! erortzera doha! Elzb PAd 27. Beautzue oraikoan etsaiak etzaitzaten garhait. Jnn SBi 130. Bainan jaun-alabak burrasoekin, gazte lagunekin eskuaraz ele, beautzue! Lehenago frantsesa jakin gabe murruzka, murtzuka, dakitenen irringarri. HU Aurp 216. Ehaiz haur bat!, erraiten diot, beauk ehezan tronpa. Prop 1903, 141.

    beha

    beha
    << begiztatu 0 / 0 behako >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper