Harremana

    OEH - Bilaketa

    2942 emaitza leon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    batu.
    tradizioa
    Tr. La forma con aspiración bathu es la más usual entre los septentrionales; no la usa, sin embargo, Axular. Batun (cf. A Morf 259) sólo se encuentra en Echeita, alternando con batu. Al Norte, la forma del radical es bat. Para las formas de sust. vbal., los autores septentrionales usan batze; ésta y batutze alternan en los guipuzcoanos; batute es propio de la tradición vizcaína, aunque batze se encuentra ya en Urquizu y aparece esporádicamente (alternando con batute ) durante el s. XIX, conociendo un importante aumento en el XX.
    Para casi todas sus acepciones v. bildu.
    sense-2
    1. (SP, Urt III 350, VocBN .(-th-)Hb, H), batun (V-m ap. A ). (Intrans.). (Con complemento en caso sociativo). Juntarse, unirse; encontrarse con. "Batu naiz harekin, je me suis rencontré avec lui" SP. "Se rencontrer" VocBN . "Ohoinekin batzea, rencontrer des voleurs (EZ Man II)" ; "ez hadila bat gaixtoekin, ne te joins pas aux méchants" H. Tr. Documentado por primera vez el cantar de Beotibar; es de uso más o menos general durante los siglos XVI y XVII; en el XVIII desciende su empleo (no se encuentra en los autores guipuzcoanos de dicho siglo, y lo usan pocos septentrionales). Desde principios del s. XIX, aparece casi exclusivamente al Sur, algo más entre los vizcaínos (no se encuentra, p. ej., en J. B. Aguirre).
    Gipuzkoarrok sartu dira / Gazteluko etxean, / Nafarrokin batu dira / Beotibarren pelean. Beot 66 (en la versión de Zaldivia, bildu dira). Elas, ene amoria, nola nuzun penatzen, / zurekila ezin bathuz bihotzian erratzen. E 153. Harekila bat banadi, bihotza zait harritzen. Ib. 145. Josafat[en] baturen gara judizion elkarreki. Amendux 14. Bada Ason gurekin bathu zenean, hura harturik ethor gentezen Mitilenera. Lç Act 20, 14 (Dv gutaratu zenean). Bildu izan dirade lurreko regeak, eta prinzeak elkharrekin bathu izan dirade Iaunaren eta haren Kristen kontra. Ib. 4,26 (TB, Dv bildu, Ol, IBk elkartu, Arriand bat-egin, Ker, IBe elkar hartu). Ama askoren seme askogaz / bear dau batu urtean. Lazarraga 1196r. Basoetati ebili naiz, / [...] ni gizonegaz batu ez naiz. Ib. (B), 1200vb. Zori onez naizen othoi bathu sainduarekin, / Ustekabetarik egun alunzioarekin. EZ Man II 91. O Iesus-Krist bi ohoñen artean itzatua, / Kaltetik begira zazu ohoñekin bathua. Ib. 125. Nola ardia otsoaren ikhusteaz latzten, larritzen, asaldatzen, izitzen eta ikharatzen baita: hala egiten gara gu ere etsaiarekin batzeaz eta inkontratzeaz. Ax 271 (V 181). Biortuten direala, eta batuten, gure gorputz propioak euren arimaakaz. Cap 33. Zurekin batu / Et' aise gabe, / Su naiz bilhatu, / Ta kisu labe. O Po 46. Otsoaren ihesi nenbilela, bat nendin hartzareki. O Pr 392. Justizia du ikhusiko / Bakhearekiñ bathua. Gç 157. Eriotzeagaz Iesusen arimea gorputzereanik apartadu zana, biortu zala irugarren egunean gorputzagaz batutera. Zubia 151. Munduaren bazter batekoak baldin bertze bazterrekoarekin egitekorik bazuen, edo bata bertzearekin batzen bazen, elkhar aditzen zuten. ES 384. Bigarren personea batu edo bat egin zan gorputz da arima onegaz. Arz 33. Dagoana legez baturik gorputzagaz. Urqz 57. Eta Jinkua eta arima penitenta batzen dütüzü alkharreki, besarka saintü batetan. "Occurrunt". Mst III 52, 3. Trinidadeko bigarren personea juntadu, edo batuzan gorputz eta arima onegaz, eta au izan zan Jangoikoa gizon egitea. Oe 56. Salbatzailleak lakhet zuen halakoekin batzeaz <bathceaz>. Lg II 82.
    ( s. XIX.) Angeru, ta Santuakaz baturik, nik pere esangot. Añ EL1 108s. Lagun gaistoakaz batuten zarealako. Añ LoraS 18. Errezago da, Zeruba luurragaz batuten, oneek bijok bat egiten baino. fB Olg 156. Garbi izan nai dabenak, ez beiteke onelakuakaz batu. Astar II 152. Franzes mandatariarekin batu zan Irun aranzungo ostatu batean gauaz On Joakin Irizarko jauna. Izt C 162. Aita Santu au bada batu ta alkartu zan Venezijatarrakaz ta Españatarrakaz. Ur MarIl 50. Lau Erregeak Jerusalengoarekin batu ziran, eta Gabaoneronz joanik, ingurutu eta itxi zuten. Lard 116. Miñantz au zeukanik ezin iñorekin batu zitekean. Ib. 390. Eta sendatu zenean, batu zen Iñaziorekin, Iñazioren bizitze sainduan eta obra on guzietan phartelier. Laph 79. Gaur arratsean bertan joan bear degu Erregeren tropakin batutzera. Arr GB 11. Jakin baneutsan nor zan, beragaz neu batu? AB AmaE 273. Motzakin nastau garealako / Orri bagarik geratu, / Maketoakin batzeagaitik / Guk geuk zaitugu amaitu. Ib. 83. Aragoiko eta Naparroako Erregeakiñ batu, eta Granadako erri andi Baeza alderonz joan zala. Arr May 174. Don Iuan batu zan beti betiko / doña Maria lenagaz. Azc PB 169. Ezai beste bein orregaz batu. A BeinB 44.
    ( s. XX.) Arranondora barriro agertueran, andikiakaz batu oi zan beti. Ag Kr 123. Ezadi batu Martiñegaz, naibage geiago ekarri nai ezpok gurasoentzat. Echta Jos 54. Ezeutsan orain Eladiri agirakarik egitten, Josetxogaz batunarren egurastuteko ibiltaldietan. Ib. 262s. Baño eziñ asmatu neike zeintzuekiñ batuko dan gure Juan Andres. Ag G 47. Au languakaz batuten danak, berak daukaz erru gustijak. Kk Ab I 15. Zurekin batzeko daukadan gogo au aintzat artu. ArgiDL 69. Ester, Donibanetik etorria, Bitorenerekin batu zan. Anab Usauri 24. Edo lagun zonbait ezkerretarik jin zaiolakotz guk uste gabean harekin batzera, gure errekako lats gottortua bilakatua dugu kasik tanpez ibai. JE Ber 43. Yesu-Kristorekin baturik egon bear Yainko-graziaz ta maitasunaz. Ir YKBiz 454n. Idekoak alkarrekin batzeko daukezan eskubideak, iñoren kalte barik, gerizatu dagikiez agintariak. Eguzk GizAuz 165. Orain, Oñatiko erromesekin batu gaitezen, guztiok gure esker ona Jaungoikoaren Amari agertzeko. NEtx Antz 68. [Gorputza eta anima] elkarrekin batu gabe ez ditxin gizaki. Or QA 100. Urten neban bidez-bide, / aspaldi nabil kanpotik, / gizonak poztutzearren / aien miñekin baturik. Gand Elorri 113. Zueri kantatzera / nago beartuta, / merezi dezutela / dakit ziertu-ta, / enteratzen naiz sarri / zeuekin batuta. Uzt Noiz 81. Onetan zer edo zer egin eikeenakaz batzea bururatu jatan. Etxabu Kontu 41. Beste erdaldun pilla batekin an batu giñan. AZink 110.
    v. tbn. JJMg BasEsc 80. Itz Azald 202. Inza Azalp 111. Enb 32. Gerrika 58.
    azpiadiera-1.1
    (H).
    Unirse carnalmente.
    Zeren aita ama hek, elkharrekin batzean eta iuntatzean, intenzione gehiago izan baitzuten bere plazer desordenatuen konplitzeko, seme eta alaba izaiteko baiño. Ax 361 (V 239). Lehoin emea leopardarekin batu denean, laster garbitzera doa, batze hark utzi dioen usain gaixtoaren khentzeko bere ganik, lehoina hel dadinean haserre eztadintzat. SP Phil 154 (He 156 bathu). Betetzea gaiti bere gustu txarra Aurelia eritxon andra loi bategaz, il eragin eban bere seme au. Zerren au bizi zan artean etzan beragaz batu gura Aurelia. Añ GGero 254. Emakume batekin ta aren alabarekin soñez ez batu. Ol Lev 18, 17.
    azpiadiera-1.2
    (Ref. a cosas). Encontrarse con.
    Bañan zer pena zinduen / Zeure baithan sentitu, / Zinenean <cinduenan> gurutze / Pisuarekin bathu. EZ Eliç 403.
    azpiadiera-1.3
    (V, G-azp; Urt, Lar, H). Ref.: EAEL 263; Elexp Berg.
     (En construcción absoluta). Unirse, reunirse, juntarse; encontrarse. "Bivium [...] bi bide batzen diren lekhua" Urt III 350. "Aliarse, batu, balleratu, con las terminaciones del neutro" Lar. Tr. Aunque se encuentra en Etcheberri de Ziburu y en un refrán de Oihenart, apenas es utilizado al Norte; documentado sobre todo autores vizcaínos, aunque desde mediados del s. XIX su uso aumenta entre los guipuzcoanos.
    Lekuan dagoz batuta, burua izanik Onsalu Onsalutx. Andram 159. Batu zarrak leku batera. IC I 166 (supuesta etimología de batzarrak). Arratsean direnean / urrun bidean bathu, / Jesus haur mansoa dute / biak eskas aurkhitu. EZ Noel 82. Mendiak eztitazke bat, bai jendiak. O PrASJU 344 (cf. ib. 252: mendiak eztitake [sic] renkuntra, bai jentiak). Ontasun eta egia / Bidean dira batzen, / Iustizia eta bakea / Elkarri zaziko lotzen. Hm 119. Berriro alkargana batzen zirala aren Anima ta gorputz Santua, geiagoren geiago ez illzeko. CatOiq 56. (Cb CatV 27 batuten edo berriro juntetan, Cb CatG 33 batutzen edo berriz juntatzen) Onen etxean batu ziran beraren lagunak. Ub 88. Zergatik batu zerate gezurra esateko Espiritu Santuari? Mg CC 120. Artuak zuritu, ta linuak apaindu biar badira, batuten dira neskatilla ta mutillak. Mg CO 130. Ta emon zerbait, epailla ta batu dirianak ardaua edan dajen. Mg PAb 88. Batuten zirian tabernetan ta nun nai. Ib. 45. Gauza bi nekez batu oi diranak izan zituan: birtute andi bat eta ondasun edo aberastasun andiak. Gco I 452. Beste plazara piestia egitera batuten dan jentia. fB Olg 55. Onetan batuten dira beste adiskide batzuk, eta denpora emoterren asten zara jokuan. Astar II 126. Batuten da ara gizon-tegia / ateraten yake zaragia. Zav Fab, RIEV 1909, 31. Billera gogoangarri onetara batu izan zan alderrietatik guztiz jende asko. Izt C 53. Eta ordu lauren baño lenago batu zan jendedi andi bat mirari au ikustera. Ur MarIl 92. Xoko baztertu batean, / Batzen dire ustekabean. Gy 181. Progu-etxean Judu asko batu ziran, Marta eta Mariari damuan edo miñean laguntzera. Lard 425. Guziak alkarren berrigabe batu ziran. Arr GB 121. Jakin begie gaur Aretx onen / Azpira batu gerala, / Euskaldun zarren seme zintzoak / Erdaldun bildurrik baga. AB AmaE 88. Odei pillo arreak dabiltzaz batuten. Ib. 362. Tronpeta baten soñura konta al baño geiago persona batu, eta beste asko batuaz joaten. Arr May 48. Batu beiz gure biotzak bein da betiko. A BeinB 36. Gureak ustakida geiegian egozan, da etziran batu garaian da bear ziran aiñan. Ag AL 14. Batzarrean batu ondorean errosarioa esatea da lenengo egin daroen lana. Ag Kr 132. Illunabar baten, batu zirean Josetxo ta Eladi. Echta Jos 67. Eladiren lagunagana beste adiskide batzuk batun zireanean. Ib. 149. Baiña, alango zarata-otsera etxea bete jente batu zan. Or Tormes 107. Bañan ainbeste euzkeldun, nundik batu dira? Enb 32. Onakoxiak esaten gengozala, batu ziran neskatuok gure burdiyaren aurretxuan. Kk Ab II 161. Beste barik, erlien antzera batu dira beingo baten erriko andra gustijak. Otx 29. Bein ezkontzaz batu diranak baturik gelditzen dira, bietako bat il arteraño. Ir YKBiz 123. "Bagerala, Ez gerala": mutil eta neska / edonundik batzen dira egitera festa. SMitx Aranz 215. Bai, ondo ustegabean batu dira gure biziak. NEtx Antz 32. Elizan bathüko zirela, aphezak ezkunt litzan. Mde Pr 122. Erri osoa eleizondora batu zala esan zeitekean. Erkiag Arran 168. Tiroen otsera batu zirean lagunek emon eusten danaren barri. Bilbao IpuiB 107. Maitasunetan gañezka daude, / batu ditezkenak pozik. Basarri 184. Jendea asi zan batu eta batu, inguruetakoak batez bere. Erkiag BatB 10. Muttiko-talde handi bat batu ta elkartu zan, hamar urtheko agintari gaizto baten azpian. Osk Kurl 157. Maiz, zeruan batzen diran ur-osteak eta itsasotik ieikitzen diren odoiek ekaitz izugarri bat sortzen dute. Ibiñ Virgil 76. Gauz oek utzi ditzagun bazterrera ta batu gaitezen. Ataño TxanKan 11. Illuntze orretan an batu giñan / erri aldetik giñanak. FEtxeb 97. Batuteko lekuak, Bilbo, Markiña, Gernika eta Euba. Gerrika 192.
    v. tbn. JJMg BasEsc 108. CatLlo 25. CatBus 16. BBatzarN 203. Azc PB 124. ForuAB 159. Jaukol Biozk 71. BEnb NereA 248. Etxabu Kontu 66. Onaind STeresa 8.
    azpiadiera-1.3.1
    Unirse carnalmente. "Cubrir el macho (B); unirse carnalmente (V-m)" A Apend. .
    Azi-ixuriz batutako gizon-emakumeak, urtan ikuz bitez. Ol Lev 15, 18.
    azpiadiera-1.4
    (SP, Dv, H). (Con aux. intrans. bipersonal). Encontrarse; juntarse. "Bat zakizko, parlez-lui. Batu natzaio, je lui ai parlé" SP. "Hi han bat akidan, que là tu me joignes, me viennes trouver (O Po)" H. Tr. Documentado desde Dechepare en textos septentrionales; desde principios del s. XIX prácticamente sólo se encuentra al Sur.
    Jende oro bat dakion Iosafaten bildurik. E 51. Zoazte hirira, non bathuren baitzaizue gizon bat, pegar bat ur daramala: zarreitzate hari. "Vous rencontrerez". Lç Mc 14, 13 (He bathuko zaitzue, HeH eta bathuko baitzaitzue; Dv aitzinera ethorriko zaitzue, Leon kausituko baituzue). Aingerua bathu zaie / thonbaren eskuñean, / morroin gazte kortes baten / iduri ederrean. EZ Noel 105. Zeren han berean batzen baitzaika bere etsaia, eta etsairik gaixtoena etxe barrenekoa da. Ax 428 (V 277). Alde guzietarik beraz bathuko zaitzu gurutzea. Ch II 12, 4. [Animaz] Jainkotasunari batu edo uniturik. Cb CatG 33. Euren gañera dakarrez gurasuen madarikazinoiak, zeintzubei geienian batu jaruake Jaungoikuarena. CrIc 70. Nai eban bada modu onetan ibilijagaz batu ekijozan [soldadu] geijago. Astar II XII. Legua erdi batez lenago batutzen zaio beste [ibai] bat ifarraldetik. Izt C 112. Siriarrai jendetza andia batu zitzaien. Lard 539. Lukas bere aidea ere, askok diotenez, bidaje onetan batu zitzaion. Ib. 512. Berak atotsiturik, beste Aita-lagunak batu zitzaizkan. Aran SIgn 98. Eta denbora berean gorputz eta anima oni batu edo yuntatu zitzaien Jangoikoaren Semea. Legaz 15. Bandera auxe dakust azkenez / Gure Arbola gañean, / Arren euskeldun dan danok batu / Gakiozan gaur oñean. AB AmaE 39. Beren alarauetara ainbeste auzoko batu edo batzandu iakozan. A BeinB 76. Entzule asko batu iakozan, da norbaitzuk samurturik gelditu ziran. Ag AL 31. Batu yakez etxe-artian olgetan ibilli diran erriko ume txiki gustijak, eta danak batera jarraitzen dabe. Kk Ab I 57. Bein olantxe aldatza gora yoiazanian, Mañari baño gerotxuago batu yaken gizonezko bakar bat. Kk Ab II 143. Bereala zerutar-samalda aundi bat batu zitzaion Aingeruari. Ir YKBiz 21. Laguntalde aundia be aundia batu yakon. Ker Mt 13, 2 (Lç, TB, Dv, Ur, Ip, Ol, Arriand, IBk bildu). Ta besterik gabe, egur txorta bertanbera utzi ta batu zitzaion gure aberatsari. NEtx LBB 164. Laster batuko nazaizu / eriotz bestalde. Ib. 359.
    azpiadiera-1.4.1
    (Ref. a cosas). Encontrarse con.
    Zure señoriaren karta emen batu zait(a). CartEsp 451. Iarriko da Olibeteko / mendiaren gaiñean, / preparaturik bathuko / zaion tronu ederrean. EZ Noel 128. Kadira ederra bathuko / Hiri zaik zeruetan. EZ Eliç 97. Han da bethiere xahu / Erregeren Gorthea, / Han bethi bathuko zaitzu / Iustuaren Athea. Hm 153. Alde guzietarik beraz bathuko zaitzu gurutzea. Ch II 12, 4. Ezi bertan ihurk so egiten dü, batzen zaion zunbait gaiza eder eta maithagarri zaioni. "Respicitur enim cito in aliquod delectabile, quod ocurrit". Mst III 33, 2.
    azpiadiera-1.5
    (Con alativo).
    Lagun bi edo iru alkarregana batu ezkero. fB Ic II 192. [Alde bateko urak] Debako ibaira sarturik Kantauriako itsasora, eta bestekoak, Zadorrakoagana batu ta [...] Ebrora. Izt C 93. Alan gura dabenak / Beragana batu, / Daiuke ardura baga / Bijotza gozatu. Ur MarIl 127. Alkarregana batu orduko. Kk Ab II 155. Meza-ondoan, aurreko urtetan ezagutuak zituanez, iruñar-sendiarengana batu zan. NEtx Antz 155. Alkarrengana batzen dirala. Etxba Ibilt 483. Auzo onetako yendeak yoaten dira meza entzutera Berara, eta gauzak erostera ere bai; ta nai zuten Berako errira batu. Auspoa 77-78, 146.
    v. tbn. Etxeg in Muj PAm 25. Enb 63. Uzt Sas 58.
    sense-3
    2. (V, G-azp; Lcc, Lar, Añ, Dv, H, A DBols, Zam Voc ). Ref.: A; EAEL 267; Iz ArOñ, UrrAnz; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Elexp Berg.
     (Trans.). Reunir, recoger, recolectar. "Coger", "recoger" Lcc. "Cogedor, batzaiten dabena" Ib. "Recoger", "reunir", &c. Lar y Añ. "Barreduras [...] loi batuak" Añ. "Cueillir, récolter [...]. Recueillir" H. Tr. Acepción propia de la tradición meridional, sobre todo del vizcaíno; aparece ya en Refranes y Sentencias. Se encuentra tbn. en un refrán de Oihenart.
    Gatz esuroa galduro batu doa. "La sal vertida malamente se recoge". RS 353. Ezta orduz etxeratzen, bidean ari dena pusken batzen. "Qui s'amuse à amasser". O Pr 594. Aen modutan eze bere gorputza sustentetarako etorri zan limosnea batzera. Urqz 24. Emen batu gaituan Jaunak berak Zeruko glorian guztiok batu gaitzala. Cb CatV 109. Tronpetaren soñuarekin batuko ditue gizon-emakume guziak. Ub 139. Irailla bederatzi / frutak guztiz batu / gero kalera etorri / jasarri ta saldu. DurPl 70. Ereiten ditugun azien frutubak batuteko orduba. CrIc 34. Erein zuten asko, ta batu dute gutxi. Mg CC 151. Datorren urtian batuko dan garijagaz jango da aurten? Mg CO 102. Askoz gozuago dira aza ta okela zati eskuz ebagi, atzakaz ta ogiz batu ta jaten dirianak. Mg PAb 54. Batu biar dira basuan iraurkinak, orri igarrak ta ota-sostrak. Ib. 150. Egin dot alegiña, librutxo baten batu, lotu ta alkartuteko, libru askotan zabaldurik dabiltzen adibide santuak. Añ EL1 3. Dabiltzeen legez guraso asko, batu ezinik jatorduan erri guztitik zabaldurik dabiltzen euren ume deungaro aziak. Añ LoraS 96. Eta ero-zoro andia da, bildu ta batu bear dan denporan, ereintera doiana. Añ GGero 133. Irugarren egunian edo istantian batu zituban Jaungoikuak zerupeko urak guztiak leku batera. fB Ic I 11. Orreek, batu aldagijen guztia, gitxijegi dabee soinerako, saraurako, jokorako, ta komediantiak pagetako. fB Ic III 307. Ibillera zoro ta lagun deungeetatik eureen arimeetara batuten ditubeen kalte andijak. JJMg BasEsc 161s. Batu begiz gizon batek errege guztijak euki al leikezan ondasunik ugarijenak. Astar II 163. Belar usai gozoko / aukeran batubak, / sortatxoak egin ta / zintakin lotubak. Echag 137. Ikusi ere bear degu Erri txiki onetako eun artaldeen obariak pilla batera batu, eta noraño igotzen dabeen. Izt C 170. Probinzia onetako mugapean ezin batu leikeala txitxirioa. Ib. 30. Nolasco ta bere semiak batuten ditue diruak, duaz Afrikako presondegijetara, askatuten ditue katiguak. Ur MarIl 22. Zerren kontxa asko batu biarko da soñeko bat gorrituteko. Ur Dial 21s (It, Dv bildu, Ip bildü). Irugarrenean beeko ur oiek batu, edo leku batera bildu zituen, eta leorra agertu zan. Lard 1. Eta batuko ditu Ebreoz Armajedon deritxan lekuban. Ur (V)Apoc 16, 15 (Ur (G), Echn bilduko, Dv bilaraziko). Sortatxo batean bezela Lagundiko bizibidearen marra edo legerik garaiyenak batu ta zuzendu zituzten. Aran SIgn 95. Aurrak urrezko edontzian batu zituan negar malko aek guztiak. Zab Gabon 82. Ark batu ditu oiek / aitz-zulo batian. Ud 101. Beti ebillan nondik arto asko batu, / Al ebana auzoan egiñagaz ostu. AB AmaE 209. Gaztaina-kirikioak, / indiar mats eta artoak / batu eta etxera / eroatera. Azc PB 289. Ara ioanezkero / mutila bizirik, / dirua batuten dau / ta ez gauza gitxirik. Ib. 313. Batuko dan diruaz Txiliren alabeari zerbait erostekotan. A BeinB 53. Sartu zituan zotzean iausita eukazan orratzaldaera batzuk, batu eban atzaparretan ule jira-bira. Ag AL 71.
    ( s. XX.) Aurrenengo beintzat diru mordoskada bat batu bearko zan zelanbait. Ag Kr 200. Batek egurrak batu ta sua egin daiala. Ib. 140. Ardiak batu bear izaten dira eskortaldera lenbizi, ta pozik bat edo beste galdu ezpazait. Ag G 7s. Etxean ezegoan lekurik gauza guztiak ondo jarriteko, ta zelan batu alan saldu ebezan gauza asko. Echta Jos 25. Palbik orduan batun ebazan berak eta barruko guztiak eukezan diruak. Ib. 138. Batzuk egiten dabe eskoiegaz emon da ezkerragaz batu. EZBB I 61. Amaseiko bat ixan da batu dana. Kk Ab I 98. Zenbat anega arto batu ebala uste dozue? Kk Ab II 143. Basterretan aurkittu daikezubezan zatarkeri ta naste gustijak eskubereaz batu ta etxe atara bertara jaurti oi dozubezanok. Otx 27. Garija ta olua batzeko igittaia. Ib. 42. Euskerari ez iltzen laguntzeko, ezin ditezke amar milla peseta zikin batu. Ldi IL 105. Eskean dabilenak baturiko ogiaren zati bat. A EY I 126. Usain ta edari bakanak / batzen dabez kai gustijetan. Laux AB 61. Orretarako bear zan beste diru batu zuenean. TAg Uzt 173. Ba-zan antxe lan, batu diran soñeko, oñetako, janari ta abar banatzeko. NEtx Antz 78. Zenbait bezela, batu ta batu dirua, beti beartsu bizitzeko? Ib. 104. Jarraituko dot aurrera be ipuin batzen. SM Zirik 7. Beorrak berak batuko dauz nik baiño errezago ta ariñago. Bilbao IpuiB 118. Mutil koskorrak urteten deude aterik-ate, Santa onen bizitze arrigarrie kantatuez, arrautze, lukainka ta beste txarriki batzuk batzean. Akes Ipiñ 20. Joadi ollotegira ta batu egik ollarraren korotza. Osk Kurl 102. Argitasunak eta zeaztasunak batu ditualako. Erkiag BatB 132. Intzez bustitako sagarrak amarekin batzen ikusi zindudan. Ibiñ Virgil 55. Ilberan batu belarrok, ilberan egosi ta artu, eta zera ere, ilberan egin. NEtx LBB 176. Iak-eta erdi-illuntzia zan ezkero, batu nabazan pintatzeko tresnak. Alzola Atalak 47. Batu zitxuan festari eta zerbitzalle guztiak. Etxba Ibilt 490. Eta eberkeraz Armagedon deritzan lekuan batu ebezan. Ker Apoc 16, 16 (Ol, IBk bildu). Ikusiz, oartuz, ikasiz batu ebana guztiz azaltzen dausku idatzitako liburuetan. Onaind STeresa 117. Amaika pezeta batu genduzan. Gerrika 28.
    v. tbn. CatBus 59. BBatzarN 201. ForuAB 87. Enb 138. Eguzk GizAuz 24. Zait Plat 43. And AUzta 136. Etxabu Kontu 155.
    azpiadiera-2.1
    (V-arr-gip; Dv (que cita a Ur)). Ref.: Gte Erd 74; Elexp Berg. .
     Extraer (la leche). "Beieri esnea batu (V-arr-gip)" Gte Erd 74. "Esneak jeitsi. Esniak batutakuan afaldukou" Elexp Berg. Cf. infra (7).
    Lelengo iraziten da ezne batu barrija. Ur Dial 86 (It jatzi, Dv daitzi, Ip jeitsi). Abereak zainddu, ezneak batu, gaztaiak egin eragin. Echta Jos 307. Nun-nai erakusten dok / abillaren antza; / esnia batzen, barriz, / aparteko jasa. Enb 161. Goizaldean eta egunez batzen dan esnea, gabaz kallatzen da. Ibiñ Virgil 102. Esneak batu, gaztaiak egin. FEtxeb 73.
    azpiadiera-2.2
    Obtener, recibir; contraer.
    An egiten dira ixil-mandatuak ta batuten da aragiaren gosia. fB Olg 198. Etxe artako neskiak, batu eban seina norbaiteganik. fB Ic II 231.
    sense-4
    3. (Lar, Añ, Hb, Dv, H). (Trans.). Unir (dos o más cosas o personas). "Unir, juntar" Lar, Añ. "Unir, joindre ensemble" H. v. BAT EGIN.
    --Zelan erresuzitadu izan zan? --Ostera batu eta juntadurik arimea eta gorputz gloriosoa. "Tornando a juntar". Cap 33. Arimea ta gorputza batu edo unidu zituan. Cb CatV 69. Euskaldun guztiak, / morroi-nagusiak, / beltz eta zuriak, / batuko gaitu bizi- / -modu berriak. It Fab 213. Jaungoikoak [...] batu zituan itxasuak. Ag Serm 253. Ezin batu doguz elburu batean / amets ta egiña. Laux BBa 120. Euren irabazkiak geitu ta ugaritzeko bai ugazabok be indarrak sarri alkartu ta batu dabez. Eguzk GizAuz 156. Bere mendeko indarrak batu bearra. EAEg 23-11-1936, 367. Beraz, Yainkoak batu zuna gizonak ez beza bakandu. Or QA 106. Zeruak alkartu zaituzte; ez, nik. Arantzazuko Amak batu ditzala bion biotzak. NEtx Antz 68. Haragizko lokarriak ez zituen beraz batu. Mde Pr 148. Baiña bi gauza auek nola alkartu ta batu? Vill Jaink 100. Orretarakoxe batu ginduzan Jaunak emen. Onaind STeresa 77. Batasun-bidez abiatzekotan, nahitaezkoa da, aldez aurretik, zer batu nahi dugun jakitea. MIH 221.
    azpiadiera-3.1
    (Con sociativo).
    Alabatzen dot zeruan Jauna, / bide dodana eginik, / zegaiti naben zuregaz batu, / lindea, eben bakarrik. Lazarraga 1170v. Arima ta Gorputz ori instante atan bertan Semeen Personeagaz batu edo unidu zituan. Cb CatV 69. Gorputza ta arimia batu zituzan alkarregaz. CatLlo 22. Gorputza ta arimea alkarregaz batu edo unidu zituan. CatBus 43. Batu geure bijotza santu guztijenenakaz. Ur MarIl 119. Egin euden beste erabagi barri bat lengoakaz batuteko. Ur BulaAl 16. Batu eta alkartuteko Bizkaiko Kolejiuaren direkziñoia berari itsatsita daguan Insitutuarenagaz. (1866). BBatzarN 221. Ai! Esposoa esku orregaz eidazu batu, / Nire esku au gaur deutsudana eskiñiten. AB AmaE 157. Errosario Santua zala lokarriya, bere biotza Mariaren Biotzagaz batu eta lotuten ebana. Itz Azald 71. Esku ta oñak untze gogorrez / gurutzagaz dauz baturik. GMant Goi 59. Gure oiuak aingeruenakin batu ditzagun. ArgiDL 63. Ai al baneza nere izen ilkor onekin batu / zure izen altsu-bizia! Jaukol Biozk 58. Yainkoak batu au nigaz-ta. "Dios te ha hecho merced en topar conmigo". Or Tormes 63. Onenbesteko ontara eldu gabe geratzen diran kondarrak, beste zenbait kidekoekin batu litezke beste Aldun bat autu al izateko. EAEg 13-10-1936, 36.
    azpiadiera-3.2
    (Con dat.).
    [Arimia] beriala batu eutsan Adanen gorputzari. CrIc 17. Ez deusetik atera zuen anima bat; eta gorputz ari batu edo unitu zion. Legaz 15. Zeure laguntasuna [...] Diputaziñuak eta bere otseñak darabilen alegiñai batu ezkero. ForuAB 91.
    azpiadiera-3.3
    (Con -gana).
    Urte oek, ta lenagokoak alkargana batu, ta Mundua asi zanetik, Jesu-Kristo jaio zan arteraño igaro ziran guzitara lau milla urte. Ub 72. Jangoiko errukiorrak, bigundurik ama santiaren erregubakaz, batu eban beragana pekatari andi au, Santu andijagua izateko. JJMg BasEsc 9. Alkargana baturik / arri-koskortxoak, / erreza oi zenduzan / Errosarioak. (Canc. pop. in Lek SClar 104).
    sense-5
    4. (S, R-is ap. A; H; bath- Gèze, VocBN, Dv). (Trans.). Encontrar. "Batzen nauzu, vous me joignez, me rencontrez (O Po)" H. "Rencontrer" VocBN (?) A. "Rencontrer" y "acueillir" Gèze. Cf. infra ELKAR BATU. Tr. Documentado en autores septentrionales, con mayor frecuencia en los suletinos, desde mediados del s. XVII; al Sur lo hallamos en Mendiburu y en algún autor moderno.
    Zu nahiz batu / Eta minzatu, / Hora nol' erbiratzean, / Bazterrez bazter, / Bethiere laster / Ari naiz zure hatzean. O Po 13. Balak daraman indarrarekin, berunezkoa izanagatik, batzen badu bidean gizon bat, urratzen diozka aragi-ezurrak. Mb IArg I 255. Ara zen kalonje gazte bat eta sartu zen andustez ta igan-naiez ongi betea, ta batu zuen batez, esan zion S. Felipek bere esku leunak soñean ezarzen ziozkala. Ib. 286. Bidean bathu dugu gizon bat zure ganat egorri gaituena. Lg I 363. Arte hartan Magdalenak bathu zituen Yaun-doni Petri eta Yaun-doni Yauni. Lg II 286. Bidian joaiten zirelarik [...] bathu zutela laborari bat. AR 145. Ürhünago joaiten bazen, berze errege bat ziala bathüren mündüko ohoin handiena zena. Egiat 159. Tupina hutsa zuten batu iluntzean. Iraultza 74. Miserikordiak egia / Han du batzen; / Eta bakeak justizia / Besarkatzen. 'La miséricorde y rencontre la vérité'. Monho 88. Elkharren kontrako haize muthirienek, batak bertzea itsasoan bathu dutenean. Dh 159. Bathuko ditutzun traba guziak. Ib. (ap. Dv). Ene koblak enzünen zütin, nik han ükhen banü bathü. Etch 522. Eta baturik bidean / Marmalo bat enboskadan, / Hunen sare traidorean / Finatzen da ordu gaitzean. Gy 301. Batzen ditu gerthuz ohoiñak bidean. Ib. 286. Üthürri hun bat hortxe bathüren beitüzü. ChantP 378. Bidian doalarik batzen dü gizon gazte itxüra hon bat. Ip Hil 156. Eiherazain bat, oro irin, batü zian egün batez, elge zolan, zorro gaitz bat suinian. Const 32. Hor nonbeit, Lapurdin, batzen dute emazteki bat, kuia bat buruan zoana. Barb Leg 70. Bide phuska hun bat egin unduan, ollo andana bat batu zien. Mde Pr 125. Ta orain usapalak / maitekide laguna / batu du ibaiondo naroan. Gazt MusIx 193.
    azpiadiera-4.1
    "Bolunburun batu degu, nos hemos encontrado en Bolunburu (V-m)" A Apend. .
    sense-6
    5. (V-gip ap. Elexp Berg; Añ, H).
    Envolver(se). "Envolver" , "faxar niños", "empañar a los niños" Añ. "Envelopper" H. "Emmailloter. Seina zapietan batutea (V), emmailloter l'enfant" Ib. "Envolver. Papelian batu idazu liburua" Elexp Berg. Tr. Casi exclusivamente vizcaíno; en autores de otros dialectos, sólo se encuentra en Guerrico.
    Izara santea zeinegaz batu ebeen. Cap 141. Izara santaan, zeinean batu izan zan zeure gorputz santisimoa. CatAnz 1. Erakutsiko deutsu xaio dan eguzkia, / Belengo portalean baturik oxalean. Acto 366. Baturik oial pobre batzuetan. Urqz 42. Konfesio ta edertasuna alkarrekin janzi edo batu dituzu. "Confessionem et decorem induisti". Mg CC 139. Kristo Sepulturan batu eben izara, ta izerkaria. Añ EL1 89. Oialtxo garbi batzuetan batu zuen. Gco I 174. Karidadiaren estalgi zabalak guztiak batuten ditu. fB Ic I 92. Gero iminten da prentzan zurdazko eunian baturik. Ur Dial 106 (It bildurik, Dv inguraturik, Ip üngüratürik). Illargi motela zelan mendi ostetik agertu, / Ikatzezko kapeagaz [Espiritu ekatxgiñak] bereala dau batu. AB AmaE 365. Eskutitz bat eta sedazko paper bigunetan baturiko gordairutxo bat. Ag Kr 164. Erantzi bere ganeko gonea ta batu Josetxo lengo estalkien ganetik. Echta Jos 342. Kendu eutsan soñeko arkondara bustia, ta batu eban ondo eroan eban estalkiaz. Ib. 342. Ikusi eben etorten eleizarantz enparantza galdatuaren erdi-erditik gizon bat kapiaz batuta burutik oñetara. Kk Ab II 103. Bere gorputza arraintzale sare bategaz narru gorrijaren ganian baturik aurkeztu zan bakaldun aurrera. Otx 41. Ikusi ebanian sestotik ataratzen papelian batutako gauza aundi bat. SM Zirik 82. Paperean batuta jaurtiten zan dirua. Etxabu Kontu 194. Neskato jaio-barria daroa besoetan, zapi zuri-gorriz batuta. Onaind STeresa 20.
    sense-7
    6. Retirarse, recogerse.
    Egiten dabe pekatu mortal seme alabak agindu arren gurasuak denporaz batu deitezala etxera, berandu artian etxetik kanpora dabilzanak edo dagozanak. Astar II 78. Taberna zale, etxera ordu txaarrian batu edo erretirau oi diranak. JJMg BasEsc (ed. 1845) 15. Egun batzukaz ostatu batera batu nintzan. Or Tormes 121. Ta zer egiten dezu gau onetan etxera batu gabe? NEtx Antz 113.
    azpiadiera-6.1
    (Participio en función de adjetivo).
    Biotz batu edo barriundua ez darabiltenai. Mg CC 232. Biotz batu ta humillarekin pensatzen zer artu duten, nor etorri zaien. Ib. 216. Eskintzen ezpadira bizitza batu edo erretirau garbijagaz erregu, penitenzija edo egite onak eurak gaitik. JJMg BasEsc ed. 1845, 271. Pensadubaz bakarrean ta biotz batuaz nor artutera guazan, zelango amoreaz jatorkun, etc. CatBus 52.
    azpiadiera-6.1.1
    Bere gauzetan batubagua, ta begiratu onekua gaiti [dino bere artian gaistuak]: Ezertako eza dala.fB Ic II 223. Sokrate bere barruan batuago, ta gai ugariagoak eta sakonagoak aditzen zituen nekerik bage. Zait Plat 88.
    azpiadiera-6.2
    (Trans.).
    Orazinoe denporan ezin biotza batu badogu, itxi biar ete jako lan balioso oni? CrIc 74. Ea sosega zaiteze; batu egizuez o arimak, zeuroen zenzun ta almenak. Añ LoraS 132. Munduko ardurak eta zer egin guztiyak aldebatera itxi, sensunak ta biyotza batu ta egon pensetan. CatLlo 75.
    sense-8
    7. (V-arr-oroz-gip, G; Aq 411, Añ). Ref.: A; Iz ArOñ, IzG. .
     Ordeñar (a un animal). "Ordeñar, esnea iritsi, batu (G). Aunzak batuak daude?" Aq 411. "Batzía, el ordeñar [...]. Batzéi/a, batzíe, el ordeñar [...]. Batu-ardixe batu, ordeñar [...]. Batu, ordeñar. Batzen noia, voy a ordeñar" Iz ArOñ. Cf. supra (2) ejs. de esnea batu.
    sense-9
    8. (V-gip; Lar, H). Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg. .
     Cerrar; entornar. "Eskibatu, de eskui, [...] mano derecha, y de batu, cerrar, recoger" Lar s.v. esquivar. "Bart, gau guztian eztot begirik batu" Zam Man 17. "Atía batu, juntar la puerta" Iz ArOñ. "Cerrar o entornar la puerta o los ojos" Elexp Berg. "Gero etxetik urtetzen dozunian batu atia" Ib. "Gau guztian eztot begirik batu" Ib.
    Berbaak urri egin, begiak batu, edo alde egin biotza argituko leuskezun lagun, toki eta ibilteetarik. Añ EL2 47. Ea ibilli diran sekula / Lotsaz begiak baturik. AB AmaE 35. Begiak tinko zeuzkan berak. Kritonek ikusi zueneko, batu egin zizkion ao-begiak. Zait Plat 109. Euria ez da gelditzen... Gizakumeak, leiatilla pixka bat batu du. NEtx LBB 103. Eta ikaraz beteta, jarri ziran begixak batu barik egun-sentixan zaiñ. Etxba Ibilt 461.
    azpiadiera-8.1
    Plegar.
    Gero [mezatik] urten ebanean / batuta mantua. Azc PB 156 (Ur PoBasc 268 altzauta mantua). Batu eben belea, ta arraunketan joan zirean. Echta Jos 116. Narrua, lurrean jarri eban zabal zabal; urrengo, polito polito batu eta tolestu eban, narru-olaetara bialtzeko gertu ipiñiaz. Erkiag BatB 56.
    azpiadiera-8.2
    Diñuenari begira, besuak batuta egon baziran beste guztiak.Gerrika 276.
    sense-10
    9. (VocBN, A). Mamar. "Bath, bath-u, (vb.), téter, tété" VocBN . "Aratxea batzen da behiari, el ternero mama a la vaca" A s.v. batze.
    azpiadiera-9.1
    (BN, Sal ap. A ; H), baatu (BN ap. A ; Dv).
    "Baatu (BN), téter, faire téter les agneaux" Dv. "Mettre un petit à la mamellle de la mère. Axuriak, aratxeak batzea, allaiter les agneaux, veaux" H. "Hacer que los corderillos mamen. Xal kori batu bear nagun (Sal), tenemos que hacer amamantar este ternero" A s.v. baatu.
    Aratxe ttipiaren batzen gelditia. Larre ArtzainE 83.
    sense-11
    10. (Con aux. trans. tripersonal). Dar, proporcionar.
    Gorde gurarik, galdu zaittut, nere Maittia; zure zorion naixan batu detsut eriotzia! Etxba Ibilt 489. Eta senarra, beste barik, jausi zan kontuan zer zoro-gaiztoko biar-eza batu zetsan bere buruari. Ib. 458.
    sense-12
    11. (Part. en función de adj.). Unido; reunido, unificado. "Aunado" Lar.
    Ordea San Agustin da, beingoan argi ura oso, eta puskatua beingoan: argi batua eta bakandua. Lar SAgust 11. Eta zeinbat onelango erri batubetan, alperrerijari emonak. Mg CO 285 (v. tbn. erri batu en Mg PAb 149, JJMg BasEsc 97s, Ag Serm 419). Familiya ondo batuetan gerta oi dan bezela batzuk irabazten duena danentzat izatea. Ag Serm 86. Gudari Batuen Buruzagia. "Comandante de Milicias Unificadas". EAEg 11-4-1937, 1480. Ikusiz "euskara batu" baten alde gogo beroa duela lau urte Arantzazun azaldu zela. Mde Pr 52. Liburu huntan ontsalaz euskara orokor bat edo euskara batua delakoa behar nuen erabili, bainan ez nuen hori ongi eginen. Xa Odol 69. Hor ginuen bururatu nolazbaiteko "Meza Batua". Ondorioa zer den badakite Euskal Meza Telebixtan daukaten guziek orai. Larre ArtzainE 287. Hizkuntza nolarebait batua da, nahiz batasun hori herri batekoa izan, eskualde batekoa edo Euskal herri osokoa. MIH 218. Euskara batuak, izkribuzko batasunaren bitartez, juduentzat adina jentilentzat egina behar du izan. Ib. 124.
    v. tbn. Olea 365. Ayesta 93.
    azpiadiera-11.1
    Unido, apegado.
    Txiki-txikitatik ain batuak izan gaitun biok. NEtx Nola 19.
    azpisarrera-1
    BATUAN (H). En bloque, en conjunto. "Batuan [...], ensemble. Batuan saltzea, erostea, vendre, acheter en bloc (AA)" H.
    Bekatutan erori ditezke, ta erortzen ere dira zenbait Kristau idien, beien, ardien tratuetan, balio duen baño geiagoan ematen dituela zeren batuan ematen dituen, orobat artoan, garian ta beste gauzetan. AA III 591.
    azpisarrera-2
    BATU-BANATU.
    a) "(V-ger), saber y publicar noticias" A.
    b) "Aves que ora se esparcen ora se juntan" A.
    azpisarrera-3
    BATU-BATU EGIN.
    azpisarrerakoSense-3.1
    a) Envolver(se) totalmente.
    Danok gengozan burkeletan estalkiyekaz batu-batu eginda. Kk Ab II 161.
    azpisarrerakoSense-3.2
    b) Recogerse, reconcentrarse completamente.
    Gabaz, ogera orduko batu-batu egiñik daukazu Jainkozko autu gozotan, pentsamentuok ausnartuz. Onaind STeresa 30.
    azpisarrera-4
    BATU-BATURIK. Muy junto(s).
    Izurdien erasoaldiakaz izututen danean, batu baturik eta azal azalean geldituten da antxobea. Ag Kr 37.
    azpisarrera-5
    BATU-GURA. Ahorrador.
    Zuk juzgetan dozu laguna, zitala dalako, [...] batu guria dalako, esker txarrekua dalako. fB Ic II 235.
    azpisarrera-6
    BATURAKO (Lo) que está en vías de unificación.
    Euskara batu nahiz baturako batera, ez han-hemengo eskualdeetako hizkerara. MEIG IV 111. Baturakoa erdi batu bihurturik eta batasunaren berria bazterretan zabaldu ondoan. Ib. 112.
    azpisarrera-7
    BATUZKO.
    Concentrado, recogido.
    Aruzkoan, neure osabak liburu bat emon eustan, "Irugarren Abezea" deritxona, batuzko otoitza ederto erakusten dauskuna berau. Onaind STeresa 45.
    azpisarrera-8
    ELKAR BATU. a) Unirse, juntarse.
    Gorputz da arimea alkar baturik, biak iraungo dabe betiko. Añ EL1 40 (EL2 46 alkarregaz). Medikuak alkar baturik ta konseju arturik. Añ GGero 274. Euzkotar buru argijak, / Alkar batuta, gertau ditubez / Euzko-jai goragarrijak. Enb 122. Eskuin-alde, gurekin ipartzen da, luzatuz, haran zabalsko bat, sahetseko mendien itzalak eta izarretarikako argi xuriak, elgarren batuz, ametsetarik bezala eztiki daukutena agertzen. JE Ber 95.
    b) Recoger.
    Ogia egiten da gariagaz, baña oñetarako gari garauak alkar batu bear dira. Añ LoraS 54.
    azpisarrera-9
    EZIN BATUZKO. "Qui ne peut se réunir à d'autres; inalliable" Dv.

    batu

    batu
    << batto 0 / 0 bautista >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper