baserri.
Tr. Aunque se documenta por primera vez en Pouvreau y Etcheberri de Sara, es relativamente poco usado por autores septentrionales. Aparte de la var. más extendida baserri, encontramos basarri en CatBus, J. I. Arana, Pello Errota, Xenpelar, EusJok, Enbeita, Mokoroa, Munita, San Martin, Akesolo, M. Atxaga y N. Etxaniz, así como en bersolaris guipuzcoanos modernos, baseerri en fray Bartolomé y J.J. Moguel, baso-erri en D. Agirre, Enbeita y Alzola, y basa-herri en Hiribarren, Lapeyre e Inchauspe. Basherri (Pouvreau, Zerbitzari) y bas-herri (Etcheberry de Sara, Inchauspe, Barbier, Oxobi, J. B. Etcheberry, Arradoy) son sin duda grafías etimológicas. En DFrec hay 395 ejs. de baserri .
1.
(V, G, AN-5vill; Hb, Dv, H),
basarri
,
basa-herri
. Ref.: A; VocNav ; Etxba Eib.
Aldea; barrio rural. "Basherria, basoan edo aldaratuta den herria" HeH Voc. "Hameau" Dv y H. "(Vc, G, Aq), pueblo silvestre, aldea" A (en Aq sólo hallamos baserritar). "Población montícola. (Antón.), Ibai'erri, población de la ribera" Etxba Eib. v. bailara
(3).
Tr. Usado por autores septentrionales desde Pouvreau, tbn. lo hallamos en algunos vizcaínos del s. XX.
Bertzeek, zeren zerbait dakiten, nahi dute munduak ohore eta agur egin diezen, guziek hekin gana eskolara ibilli behar balute, eta hek nausitzat iduki behar balituzte bezala: hargatik basherriko irakhastunlariak deitzen dire.
"
Pédants"
.
SP Phil 199 (He 201 pedantak eta basa-nausiak
).
Iruiñea Eskualdunen hiri buruzagia, murraillak urraturik eta aurthikirik kontra altxa etzekioen amoreagatik, bas-herritzat egina utzi zuen.
ES 113.
Herritik urrun joan gabe exenpluak baitugu Angelun eta Mearritzen, bi bas-herri hauk bere ethorkiz Eskualdunak direlarik.
Ib. 137.
Nihor, herriz kanpoan dabillala, gauak azarkatuko du bas-herri batean, zeiñetan ez baitu aurkhituko ez oherik, ez jatekorik, ez berze errekaiturik.
"
Bicoque"
.
He Phil 277 (SP 276 zenbait herri xumetan
).
Basa-herri hainitzek ez nahi serorak, / Erranez dituztela egiten señorak
.
Hb Esk 175.
Eta hiri handietan basa herrietan bezala, oihu hau adiarazten dute.
Lap 324 (V 148).
Egun guziez ikusten duelakotz, elhatzen, haztatzen, bat bederak ezagut dezake bere laguna basherrietan egin ez dezaken bezala.
JE Bur 201.
Ene irakurliak, azaldu gura dautsubet nire baserriko ekandutxu bat.
Kk Ab I 60.
Ibaitarteko zorrotza igaro, ta beste ibai-adarretik gora juan ziran danak baltzen baserrira.
Ib. 83.
Bas-herri batetako etxe garbiño batean.
Barb Sup 165.
Basherrietan badire Indianoak beren izerdiaren gostuz orai beren etxe eta ontasun ttipiaren jabe direnak.
Zerb Metsiko 251.
Mendekoste arratsez Ainhoko izkilak / Botzik airean dauzka baserri hurbilak.
Ox 25.
Lasterka bazabiltza bas-herri askotan, / Zure ustez eskuara mintzatuz nunbeit han.
Ib. 176.
Egurgiñaren semiak eta baserriko umiak destañez erabilten ebazan.
"
Of the village"
.
Altuna 94.
Sari nausija atarako dau neure erri koskor Mañari, atxen artian galduta lez dagon baserri txikiko musika-bandeak eta orfeoiak.
Kk Ab II 125.
Bas-herri batean, bertz'orduz, larunbat egun batez, etxek'andre bat ari zen laborearen egiten.
"
Dans un hameau"
.
Barb Leg 140.
Mendirik-mendi ta baserririk-baserri ekiñalak egindda, ama-semiak idoro ta jauregira ekarteko.
"
Villaggi"
.
Otx 104.
Oiharzunari ehausika zakurra zaio ari. / Horra nun neskatxa boz bat airez aire doan... / Barna sartzen zait baserriko gau eresi hori.
Iratz 58.
Oingoak eta gerokoak gure auzotegie zer ixen dan ikisteko argibidetxoen bat euki daien, basarri polit onen barri batzuk ementxe imintea etorri yat gogora.
Akes
Ipiñ
5.
Kanpaña bas-herrietan.
Etcheb MGaric 34.
Gure eskualdun herri eta bas-herriak.
"
Villes et villages"
.
Ardoy SFran 13.
Kristiñauen erlejiñoa Bizkaiko basoerrietara zabaltzen asi zan denporetan.
Alzola Atalak 36.
v. tbn. Zby RIEV 1908, 770 (basherri). Mde Pr 235. Mañarikua in Akes Ipiñ 4.
(V-gip, G, AN; Lar, VP 9r, Añ, Dv, H),
basarri
(V-gip, G-azp),
basa-herri
(Urt),
baso-erri, baseerri.
Ref.: VocNav; AEF 1955, 74; Etxba Eib; Iz ArOñ, Als, Ulz; Gte Erd 43, 190; Elexp Berg (basarri); ZestErret; Zt (comunicación personal). Caserío, granja; explotación agrícola. "Redeo a villa, basaherritik vel basaherritikan nathor" Urt I 6. "Casería" Lar, VP, Añ. "Granja" Lar, Añ. "Cortijo", "alquería", "quinta" Lar. "Las caserías de que está sembrada Guipúzcoa se llaman baserri, etxalde, etxondo, cuyos significados son diferentes [...]. Las que están más lejos del pueblo se llaman baserri, y significa lugar de monte. Pero ya en muchas partes de Guipúzcoa se usan promiscuamente estos nombres, llamando etxalde al baserri y llamando baserri al etxalde. Pero el que prevalece y debe prevalecer como propio es el de baserri" Lar Cor 81. "Bien rural; maison de campagne" Dv. "Bien, propriété dans la campagne" H. "Baserríe, el caserío" Iz Ulz. v. BASERRI-ETXE, basetxe, bazterretxe, etxaguntza, etxalde.
Tr. Usado por autores meridionales desde mediados del s. XVIII; en el s. XX tbn. hallamos algún ej. septentrional (en Xalbador y Mattin).
Ta zenbat Monica txiki onelako griña ta miñaz beteak, baserri orietan, ta ez gutxiago kaleetan ote dira?
Cb Eg III 366.
Baserri edo kinta bat bere soro ta lurrakin, bere kontura, urtean onenbestean artu zuen.
Cb Senar 23s.
Zer egin biar dabe baserriko jente mezarik astegunian enzun ezin dabenak?
CrIc 152.
Nola merezituko ez du asko baserrietan ta erri barruetan serbitzen dauden mirabe ta morroe gaixoak?
Mg CC 151.
Maisuba, bedeinkatu daigun maija; nire etxian ta baserrikoen artian beti jan aurreti alan egin oi da.
Mg PAb 56.
Abere kontuak ondo ezagunak dira gure baserri ta mendietan.
VMg 89.
Erosi det baserri bat, eta uraxe ekustera joan bear det.
(Lc 14, 18).
AA III 421 (Lç posesione, He borda, HeH landetxe, Dv bazterretxe, Leon etxalde
).
Onetariko bigiraak izaten dira baseerrijeetan, edo ezpatetiaren, edo gorubetiaren, artozuritutiaren, edo gazteen apari-merijenda baten ondorik.
fB Olg 110.
Ez zan iñun obato biarrik egiten baseerri onetan baño.
JJMg BasEsc 95 (
ib. 205 baserri
).
Jaijegunian baño eztatoz baserrikuak kalera.
Astar II 74.
Erri batean berreun baserri badira.
It Dial 67 (Ur baserri; Dv etxalde, Ip etxalte
).
Gorrienea izendatzen dan baserrian bizi zanari.
Izt C 191.
Au da guztiz bearra basarrietan.
CatBus 53.
Baserri bat erosi det, eta au ekustera joan bearra.
Lard 416.
Elormenditxoko basarri ondotik beera ezkerrera dijoan baso-bidea arturik.
Aran SIgn 77.
Bildu ziran Txomin-Urretaren baserrira iru senar-emazte aldi.
Zab Gabon 57.
Astiasu ta Alkiza / juntatu bi erri, / klase guzitakuak: / kale ta basarri.
PE 110.
Ez da asko bañan guretzat baserrirako aski.
Sor Bar 97.
Santuari gogoratu zitzaion Tiforen baserrian egaztiya janaz laster indar berritu zitekiala.
Bv AsL 145.
Baserri bat nik dakit kaletik urrean, / Abia bikoduna tellape batean.
AB AmaE 243.
Jaio zan Zoietako baserrian aur eder bat.
Urruz Urz 29.
Gauza erreza ezta baserrietan / musikurik egotea.
Azc PB 116.
Baiña aretarikorik etzan mendietaraiño eldu, ta zerbaiten susmo ta zurrumurrua baiño asko geiago etzan iakiñ orduan basoerri basterretan.
Ag AL 70.
Baserrietan abizarie iminten iako oiloari abien.
A BGuzur 132.
Tolosa inguruko baserri batean iruditzen da gertaera.
Moc Damu 4.
(s. XX)
Oraiñ aldatz bera datorren solo gariz betea, gero sagastitxo bat, laster baserri eder bat, beingoan iratza zabal berdea.
Ag Kr 138.
Labatzetik bera zinzilika, zeziñaren itxuran, baserri artakoen azkiñiko busti ta basaz loituak.
Ag G 16.
Demiku eritxon etxebiko baserri bat.
Echta Jos 39.
Aita San Martin jaio zanean / Beasaingo partean, / Amonabarro deitzen zioten / baserri eder batean.
Tx B I 41.
Urijetatik bidaldu eben / Euzkerea basarrira; / Uri ondoko baserritik be / Bultza-bultzaka mendira.
Enb 144.
Baso-erri ta txaidian.
Ib. 36.
Guziek gauza bera egiten zuten: zizpak artu, sailka bildu eta erriz-erri, baserriz-baserri ebasgoan ibili.
FIr 136.
Bañan agiri guztiok diote emen Irizar-en jaio zala "Etxegoiko" baserrian.
Lab EEguna 86s.
Uriko gau ori! Maltzurren laguna! / Baserri aldera / zetan eltzen zara, argi orrein kiñuz, / gaizkiñen antzera?
"
Hasta el caserío"
.
Laux BBa 118.
Zuen aitak baserrirako gogo gutxitxo zikan.
Lek EunD 15.
Leiotik, ogei baserri, / mendiaren apaingarri.
Ldi UO 17.
Irian diranak aldegin dezatela, baserrietan diranak ez ditezela errira sartu.
Ir YKBiz 409s.
Goldea kidarretik / --akullu antzera-- / zuzen artuta dio: / --Ara an baserria--.
Or Eus 35.
Gero, ipiñiriko baldintzak be zeatz bete eragingo leuskioez eta bete gura eztituanari baserria kendu.
Eguzk GizAuz 124.
Txikitandik maite izan zun arek baserrietako biziera. Atsegarri zitzaion baserriko lanetan astia ematea.
TAg Uzt 290.
Bost milla metro inguru tubo zabaldu zituzten, kale-etxera bezela basarri bakartuetara.
Munita 115.
Baserri atarira ertetzen ziran etxekoandre maratzak.
Etxde AlosT 15.
Inguruetako errietan sortu zan gosetea, baserri baketsu arexeraño be eldu zan.
Bilbao IpuiB 211.
Arrate balleko basarri bateko maiorazko bat ei zan, zeken txamarra.
SM Zirik 51.
Gau haretan baserri batetik nentorren ni, kristau bati olioak ematetik.
Arti Tobera 279.
Eta bean, baserri ttikiak agertzen ziran sakabanatuta.
Osk Kurl 83.
Txikitxu zanean arrankaritan eta, ezkaillutan eta, sarri ibillia dalako, baserrian bizi izan zanean.
Erkiag BatB 119.
An baserri batean jarri omen zan morroi.
Salav 14.
Eta Theseeren ondorengoek ere gizon argientzat sariketak antola zituzten erri, baserri eta bide-buruen inguruan belar gurian.
Ibiñ
Virgil
90.
Pedro, auzoko basarri bateko semea orain Basaburuko nagusi gazte egiña.
NEtx LBB 17.
Apatamonasteriyoko baserri eder batean bizi ziran nere gazte denporan.
Alzola Atalak 57.
Ahetze deitzen zaitugun herri ttipia bainan garbia, / zure baserri pollit batean ikusi nuen argia.
Xa Odol 294.
Idek errexak dira / baserri xaharrak, / ate leioak askotan / berritu beharrak.
Mattin 54.
Orduan lasai biziko ziran / Artikutzko basarriak, / ezkurrarekin mantendutzen or / ardiak eta txerriak.
Uzt Sas 285.
Arriñe izena duan baserriko mandioa.
JAzpiroz 18.
Biarrik ez zala faltako segurua zan, baserrian iñoz eztan legez.
Gerrika 39.
Arkume otxan, baserri xuri, lore klabelin eta errekatxo marmartiez ari zara.
MIH 138.
v. tbn. Echag 148. Arr GB 14. Ud 157. Arzac EE 1884a, 37. Noe 114. Ill Pill 11. Muj PAm 6. Jaukol Biozk 15. Inza ib. IX. MendaroTx 152. JMB ELG 91. EA OlBe 24. SMitx Aranz 81. Munita 7. Txill Let 54. Anab Poli 115. BEnb NereA 51. Basarri 62. AZavala in Goñi 9. Vill in Gand Elorri 12. And AUzta 115. Etxba Ibilt 466. Olea 106. Alkain 17. Etxabu Kontu 32. Ataño TxanKan 60. MMant 15. FEtxeb 103. BBarand 24. AZink 14. Ostolaiz 46. Basarri: Xe 167. Ag Serm 512. EusJok II 157. Mok 10. MendaroTx 26. MAtx Gazt 7. MMant 159. BAyerbe 35. Insausti 300. Albeniz 15.
2.
(
Dv),
basa-herri (
Urt)
Campo, zona rural. "Pays champêtre" SP. "Agrariæ [...] larretako vel bazterretako vel basa herritako sentinelak" Urt I 462. "Pubes agrestis [...] basaherriko [...] gaztéria" Ib. 462s. "Chorepiscopus, iphizpigu lagúna, basiphizpikua, basa herriko iphizpikua" Urt V 4. "Pays de campagne" Dv.
Non fiñean yaunak, eziñ yasanez ya / Duende haren erasia, / baitzuen egorri fite baserrira, / Bere burhasoetara.
"À la campagne"
.
Gy 204.
Hiriko arratoiña eta baserrikoa.
"Le rat des champs"
.
Ib. 35.
Esan zion arrebak baserriko igesleku hortara erbesteratzera zioalarik.
"This rural retreat"
.
Mde Pr 95.
Ez zen oraino lurraren gainean baserriko sasirik, ez eta sorturik oraino baserriko belarrik.
Bibl Gen 2, 5 (Ol basalarrik, Ker basoko landararik; en el voc. del final del libro "baserri: kanpaña").
(SP (basherri), Urt, Lar DVC 178, Gèze).
Lugar despoblado, agreste.
"Pays [...] sauvage"
SP.
"
Baserria, casería, sitio campestre, montuoso"
Lar DVC 178.
"Désert"
Gèze.
v. basabazter, basamortu.
Bozik zoala gaizoa, / Ikhusten dautzu karroa / Kolpe-kolpez gelditua, / Zilho batean sarthua. / Baserria nola baitzen / Laguntzak urrun zaudezen.
Gy 131.
Nik ere dut othoizten Birjina Maria, / Baserrietan galdu haurren gidaria; / Neretzat, othoi, dezan ardiets grazia, / Bakean kausitzeko nik egun herria.
Elzb Po 183.
Eta phausa-erazi ondoan, lagüntü nahi ükhen zütian basa-herri hetarik kanpo, Ejiptako mügetarano.
Ip Hil 128s.
Hau ikhusi nianian bas-herri handi hartan oihütü neion: Hel zakitzat! Nor ere beitzira, itzal edo gizon egiazko!
Ip Dante (ap. DRA).
baso-erri.
Zona montañosa.
Cf. baxerrikoak, aplicado en Ollo a los de Etxarri-Aranatz (EI 382).
Bizi bitez arrotzak ordu onean euren erri beietan nai daben erara; baiña itxi daiguela guri gure baso-errian.
Ag AL 15.
3.
basaherri.
País salvaje, incivilizado.
Elizak biltzen ditu soska miliunak, basa herrietarat egortzeko egiaren predikariak.
Hb Egia 103.
4.
(Como primer miembro de compuestos).
"Paisana, tañido, baserri dantza
"
Lar.
"
Baserri-bizitza, vivienda rural, caserío. Berregun bat baserri-bizitza ziran Eibarko mugen barruan
"
Etxba Eib.
Baserri-Osasunbidetza Batzordean.
"Consejo de Higiene rural"
.
EAEg
2-1-1937, 705.
Uriben eta Asterrien be baserri-eskolak egin zireala-ta.
Akes
Ipiñ
10.
Baserri-ikastolak.
Ib. 10.
Gustora zebiltzan beren basarri-giroan.
TxGarm BordaB 146.
BASERRI-AUZO.
Barrio rural.
Bizkaiko beste Baserri-auzoetan, Diputaziñoaren diru laguntza txiki bat arturik yarri diran beste ikastola batzuk.
Belaus LEItz
120.
Politena, baserri-auzo batekoa izan zan.
Erkiag BatB 102.
Basarri-auzoetan bakarrik gorde dute antxiñako egun aien lurriña.
NEtx LBB 119.
BASERRI-BORDA.
Borda.
Urruztoiko baserri-borda batean atxillotu zuten Piarres.
Etxde JJ 162.
BASERRI-ERRENTERO.
"Caserío arrendado. Kiñarra ballian, baserri asko, baserri-errenteruak" Etxba Eib.
BASERRI-ETXE
(V-gip ap. Etxba Eib; Dv, H). Caserío.
Badakizu, Maisu Juan, zelangua oi dan baserri etxeko janlekuba.
Mg PAb 103s.
Baldin Bizkaiko baserri etxe guztiak balebitz ain zuzen, zelan zuria.
Ib. 105.
Piesta egun bakotxeko kastuba eun dukategaz egiten ez dabeen baseerri etxiak.
fB Olg 96.
Baserrietxerik geienak dituzte, nork bere iturri jakiñak atari inguruan.
Izt C 81.
Baserri etxeen jaubiak alkar aitu biar leuke eta kofradijan sartu erreko baldin balira bere.
Ur Dial 65s (It baserri, Dv bazter etxe, Ip etxalte
).
Landetako basarretxe ondora.
Aran SIgn 77.
Baserretxe izen berarekin.
Ib. 4.
Gizaburuagako baserri-etxe baten.
A BeinB 74.
Simona amaren baserrietxetik kaleruntz zijoan txuri txuri jantzirik.
Urruz Zer 92.
Baserri-etxe bateko atarte-aurrian auzoko emakumiak batuta dagoz.
Kk Ab I 68.
Aian baserri etxe batian / egin dute banketia.
EusJok 157.
Biztoki biko baserri-etxe tellatu zabaldun baten.
Enb 166.
Baserri-etxe politian.
MendaroTx 95.
Gipuzkoan ba-dira amar milla baserri-etxe.
Munita 66.
Oingoa aurrera yoatekotan, baserri-etze bat baiño geio geldituko da ateak itxirik.
Akes
Ipiñ
23.
Bi bizitzako baserri etxe batean bizi ziran bi neska.
And AUzta 59.
Donosti aldera, kamiyoaren eskubitik dago beste baserri-etxe bat, "Mantulene" izena duana.
Salav 36s.
Karez zuritu barriak basarrietxeak.
Alzola Atalak 85.
Adrian Kerexetatarra, "Bizkarra" baserrietxearen etxejauna.
Ib. 127.
Perunezarra deituten jakon / baserri etxe batean.
FEtxeb 103.
Baserri etxe bat gera ez dedin / su-desgraziz maillatua.
Insausti 34.
Basarri-etxeari musu eman bearra nuan.
Albeniz 76.
BASERRI-ETXOLA.
"Tecta agrestia, basaherrixolak vel kabanak" Urt I 463.
BASERRI-JABE.
a)
"Caserío propio. Arrate ballian, baserri asko baserri-jabiak" Etxba Eib.
b)
Propietario de caserío.
Gure aitak igarri zion bere buruari baserri-jabeak eriotz-bidean jarri zuala baserritik bilatzearekin.
Salav 20.
BASERRI-JENDE.
Aldeano, campesino.
Geure Nekazale ta baserri jente onak [...] Pater noster bat deboziñoz esate baño oraziño oberik ezin egin leikee.
Cb CatV 105.
(Colectivo).
Baserri-jentea, geienez baketsua, sarritan goganbeartsu ta errezeluz betea, sabaiko galtzu bedartzea eskeintzeko gertu agertu yaka.
Erkiag BatB 113.
BASERRI-LAN.
Trabajo de caserío.
Gerra bukatuta gere baserri-lanakin ainbestean bizi giñan.
Zab Gabon 39.
Bereolaxe zeramakin biozparrenak Balendin itxasondora, baserri-lanak bukatu bezain laster.
TAg Uzt 213.
Baserri lanetan aritzen zan etxekoandre arek, iñorekin kunplitu bearrean arkitzen zanean, ba-zirudin Parisko gizarterik onenean ezia zela.
Etxde JJ 84.
Baita baserri-lanetan, edozein atzetik itxi be.
Bilbao IpuiB 207.
Buruz jokatuteko / baserri-lanetan.
BEnb NereA 110.
Ura baserri-lanetarako / zala etxe egokia.
Uzt Sas 39.
Argiaren orduak baserri-lanean igarota.
Ataño
TxanKan
46.
Periko aspertuta zegoan basarri-lanetan.
TxGarm BordaB 104.
Andik aurrera basarri-lanean jarraitzen nuan.
JAzpiroz 67.
Halaz ere, badago orrialde horietan zer ikasia ugari ere, hegaztiak, baserri-lanak edo ohiturak direla.
MEIG III 125.
BASERRI-MAIZTER.
"Quintero, bordaria, baserri maisterra" Lar.
Basarri-maiztar azkenengoa dek.
TxGarm BordaB 9.
BASERRI-MUTIL.
Joven, mozo de caserío.
Begiratu baserri mutill ta gizon gaztiai, zein mardo ta mamintsubak daukeezan matralla alde ta zankuak.
Mg PAb 59.
Asko indartu an, baserri-mutil argi, bikain ta osasuntsua zegoan.
Ag G 132.
Orain baserri-mutil asko jaietan kaleko plazetara joaten dira.
And AUzta 65.
BASERRI-TRESNA.
Herramienta agrícola.
Garai artako baserri-tresnak / ziran laiak eta atxurrak.
And AUzta 129.
KALE-BASERRI.
v. kale.