Azpisarrerak (sarrerak) (2)
1 baratze.
Onom.: Pieça que se llama Varace Çarra. TAV 41. Et uilla Oriam eta Sanctam Mariam de Baraza. (1081) Arzam 151. Otra pieça en beyguo varaçe ondoa. (1200). Ib. 151.
1. (AN-ulz, B, BN, S, R; IC 442r ( -ea det.), SP, Urt II 52, Ht VocGr, Lecl, Arch VocGr, Gèze, Hb, Dv, H; -rh- Hb), baratza (V-gip, G; VP , H), baratz (G, AN-5vill, B, L, Sal, R; Lar, Mg Nom 65 (G), (G, AN), Dv (G)), bartze (R-is), baatza (G-azp-to), baatze (S), bahatze, batza (G-nav) Ref.: A ( baatze, baratz, baratza, baratze ); Lh ( baatze ); Lrq (/baace/); ContR 518; Iz Als ( batza ); Iz To; Iz Ulz; Iz R 283, 303; Caro CEEN 1969, 222; ZestErret ( baatza ) .
Huerta, huerto; jardín, vergel. " Baratza, significa un jardín o huerto, en Guip." Poza 21r (tbn. en IC III 305). "Jardin" SP, VocBN , Gèze, Dv. "Huerta", "jardín" Lar, . "Aboronía, guisado de diferentes hortalizas, alboronia, baratzako jaki nastea " Lar. "Pensil, jardín delicioso, baratz ederra " Ib. " Baratza, huerta" VP 7r. " Baratzako gauza, hortaliza" Ib. 10r (v. BARATZE-GAUZA). "Jardin. soit potager, soit d'agrément" H. v. ortu. Tr. Usual en septentrionales, navarros y guipuzcoanos. En la tradición vizcaína, antes de finales del s. XIX, sólo encontramos algún ej. (baratzea (det.) en RS); a partir de dicha época se emplea baratz(a), sin duda para evitar ortu. La forma baratze la emplean autores septentrionales y navarros (tbn. algún occidental moderno como Azkue, E. Arrese, Zaitegi, Ibiñagabeitia o N. Etxaniz); los guipuzcoanos usan baratz(a).
Paradisoaren izen haur da Grek, eta erran nahi da, hanbat nola baratzea: eta hartu izan da hitza, Jainkoak kreaturik lehen gizona ezarri ukhan zuen baratze plazenziazkotik. ABC I 8v. Mustarda bihia irudi du, zein harturik gizon batek ezar baitzezan bere baratzean, eta haz zedin eta arbore handia egin zedin. Lc 13, 19 (He, TB, Dv, Ol, Leon, IBk, IBe baratzean, Oteiza, Brunet, Arriand, Or baratzan; Ker ortuan ). Baratzea ta usategi, aberasgarri. " Huerta" . RS 11. Iaube bat daude asko baratzeak eta emazteak, ze geiago leukee gaxo. Ib. 54. Usain onak arbuiatzak, fiñ, killikagarriak, / Edo baratzeak edo Indiek ekharriak. EZ Man I 16. Iongoikoa, zuk zinduen ezkontza ordenatu, / Eta Edengo baratzean lehenak esposatu. EZ Man II 69. Iesusen othoitza baratzean. Harb 51. Zeren erraiten du legeak, zuhaitz bat bere denbora guztian ondoz eta erroz, zure baratzean edo lurrean egon dena, azkenean bertzeren baratzera edo lurrera makurtuagatik, [...] zure izanen dela. Ax 214 (V 143). Muskerra ere izandu bazen / gizonaren kontra baratzean. RomBasc 3s. Nola baratze lantzekoan / Jirosleiak, uda beroan, / Ur-peituz lehenik ximaltzen / Baitir', eta net gero galtzen. O Po 51s. Prinze handien baratzezainek ez othe dadukate kontu geiago bere karguan dituzten baratzeen erneki lantzeaz, [...] bereak balituzte baino? SP Phil 269. Arbolak liliturik eta loraturik ikusirik hatsbeherapenez hasi zen: zergatik xoildurik nago loregabea Elizako baratzean? Ib. 134. Olibeteko baratzian. Tt Onsa 150. Ene bihotza dukezu / Baratze preziatua / Ene begien nigarrez / Baratze ihinztatua. 75. Eden deitzen zen baratzian edo lürreko Paradüsian. Bp I 52. Fabiena da belhar bat osoki alziprea iduri duena, baratze kuriosetan kausitzen dena. Mong 594. Beren baratzeko arbolaren fruitua. ES 123. Iruñea, hirurenea, hirurena, edo hiri enea; Bartzelona, baratze ona; Baiona, bai-ona. Ib. 88. Baratze bat ere landatu izan zuen Iainko eternalak Hedenen. Urt Gen 2, 8 (Ol, Ker baratz, Bibl baratze, BiblE baratza, Dv gozozko baratze; Ur paradisu ). Idekiko darotzut ene skrituren atsegiñezko baratzea, zure bihotza bozkarioak zabalduko du. Ch III 51, 2. Odolezko ibaiak, zeiñetaz Olibeteko baratzea busti eta trenpatu baitzuen. He Gudu 135. Zenbaitetan jainkotzat zeduzkaten baratzeko tipulak eta baratzuriak. Mb IArg I 358. Getsemaniko baratzan nola iru bider Orazioa egin zuen. Cb Eg III 307. Magdalenak etzuen Jesus ezagutu, hobia zen baratzeko baratze-zainarentzat hartu zuen. Lg II 287. Hura zen deskansüzko Baratze bat, zointan Adamek eta Ebak dohatsutarzün suerte guziak behar baizitüzten gozatü. CatLan 32. Baratze miragarri hau. Egiat 196. Orobat gure arimaren baratze ispiritualian, zointan bertutiaren landare guziak behar baitute ihistatiak izan. AR 135. Lurreko parabisu edo baratze dohatsuan ezarriak izan baziren ere gure lehenbiziko burasoak. Brtc 187. Getsamani zeritzan leku batean arkitzen zan hortu edo baratz batera. Ub 87. Zeruari ematen zaion Paraisuaren izenak esan nai du, dala poz-kontentu atsegingarriz beterikako berjera edo baratz bat bezalakoa. Ib. 156. Jaunak baratze dohatsuan / ezarri zuen gizona. Monho 130. Getsemaniko baratzara. AA I 519. Demagun, kristaua zure baratza edo berjeran agertzen dala iru orriko lore guziz eder bat. Ib. 34. Olibetako baratzean. Dh 258. Laguntzalle ditugu [gure emakumeak] / joan dan aspaldian, / baratzako lanetan / denbora guztian. Echag 255. Bioleta, liriyo, / aleli, jazmiña, / dauzka gure baratzak / eziñ esan diña. Ib. 173. Eta juan Olibetako baratziala. UskLiB 37. Izanen da baratze arregatu baten pare. " Hortus irrignus" . Jaur 143. Praubia zenian jalkhi / bere afruntiareki, / Jun zeion zerbaiten galthoz, nahiz beztitü hobeki; / Hura baratzian gorde, ezpeitzin nahi ikhusi. Etch 476. Ifiñi zuen Adan / baratza batean, / fruta-mota guztiko / arbolen artean. It Fab 216. Doarik daukate bada mendian, nai duten ainbat kanpo baratza ifinteko. Izt C 158. Paradisua zeritzan lorategi edo baratza eder batean ipiñi zuen. Lard 2. Gainerakoan toki guzia dena lore da, dena lili, mahats, sagar eta zuhamu. Ez diteke baratze arraiagorik. Hb Egia 31. Baratzeak ez du maite ez samaski ez ongarri larririk. Dv Lab 176. Baratze hertsi bat zare, ene arreba, ene esposa, baratze hertsi bat. "Hortus conclusus" . Dv Cant 14, 2 (Echn baratze etsi; Ol esidun loretegi, Ker lorategi itxi ). Baratz loratua, / dizdizara klarozko / izar doratua, / ez zaizu faltatuko / nork adoratua! // Ala dirurizu ta / zaukazkit loretzat, / baratzakuak baño / oraindik obetzat. Bil 100. Baratze batean frutuak ebatsi zintuela, presondegia eman zarozuten eta amanda. Laph 151s. Baratzian zuiñen eijer jirofleia loratü. ChantP 76. Artu zituan santuak baratzako piko ondotik bost piko. Bv AsL 86. Baratzako atia, etxeko atia, ta barrenen ere bai beste ate asko. Sor Bar 63. Nahiz baratzeko harresiaren kanpoko aldean zen [aran ondoa] . Elzb PAd 39. Yauregia, haren baratze eta basakurteak. Elsb Fram 101. Lur beltz eta asta-putza ondo eldu baño samurragoak eta aundiki baten baratza bezin ongi apainduak. Apaol 22. Lore bat hauzo baratzean / ikhusi dut, eta han utzi. Zby RIEV 1909, 109. Olibetako baratzia. Ip Hil 187. Guztiz ederra sortua zara / ta Aingeruak lez garbia / baratz graziaz ingurutua! / zoriontzako iturria. Azc PB 41 (Ur PoBasc 503 hortu ). Orain nago bakarrik / nekatu, pobrea... / munduko baratzean / landara sobrea. Ib. 342 (Ur PoBasc 415 munduko jardiñeko ). Gauza on eder maitegarria legez, baratza aberats baten erdian iarririk. Ag AL 137. Joaten zan ortu edo baratzera marraskillo ta bareak ilttera. Echta Jos 211. Herri hartan, familia bakotxari darraio bizitegi berezi bat, baratze puxka datxikola. JE Bur 198. Onek lagunari orman gora bultza, ta baratz barruan edo zugaitz gañean zebillen bitartean auzoetako bideak zaintu. Ag G 61. Ezta an etxerik bere baratzaren ertzen baten lore oietakorik eztuenik. Urruz Zer 118. Baratze zabal, lur mizkeduna, arresi ta guztikoa. A Ardi 46. Emeki emeki berek baratze bat ateratu zuten urtoki hartarik. StPierre 40. Gaur neugaz elduko zara beste baratzera, betiko Paradisura. Altuna 51. Jaungoikoak naiko landare jarri zuan baratze aundi artan. Inza Azalp 46. Jauregiko baratzean jabe, ixil, / Apoharmatu handi bat nekez dabil. Ox 87. Bi baratzeen arteko paretaren gainetik agertzen da. Barb Sup 4. Zure baratzian ebatsi ditit porrü hurak. Const 29. Goi-Baratzako lore artian / Beti... onetik obara, / Eta egizko udazaliak / Orduan ixango gara. Enb 139. Euzkadi gure baratz kutuna / Euzkera beren loria. Ib. 138. Iduri du norbaitek zaindu dituela ondoz-ondo baratze batetako landareak bezala. Zub 119. Baratza frutaz bete-betian / sartu zituan barrena [Adan ta Eba] . Tx B I 203. Atze-aldean ate zabala baratzara, ta beste ate bana eskui-ezkerrera. Lab EEguna 62. Lênaren muñak aldatu beza / baratz zârra baratz berri! Ldi BB 152. Baratz erdi-erdijan berebixiko urmael eder bat eban. Otx 133. Beraz, baratza bete aza ba-daukagu, ta azarik geiago gose, nai-ta-nai-ez baratza azi bear. Ldi IL 69. Yosi zuten lekuaren ondoan bazan baratze bat eta baratzean il-obi bat. Ir YKBiz 511. Baratz osua dago usaintsu. Laux AB 97. Aal degun neurrian landu degu gure baratz ederra. Etxde AlosT 8. Zeru ta baratze, margoei begira egunero nago. Or Poem 521. Ikusten dituzu baratz ontan. Or QA 122. Hil bezain laster, keinu bat eginen dauziet leihotik eta berhala zilo bat eginen duzie bahatzian, ungarri metaren pian. GAlm 1954, 47 (ap. DRA ). Astean behin haren baratzetan ibilaldi baten egitera joatea. Mde Pr 88s. Herri-baratzetan /neskatxa txukunak solhaz zintzo / dute herri-baratzetan! Mde Po 91. Pierre Chourio [...] Michel Chourioren heinekoa zen. Segurki bi lore eder Azkaineko baratze xoragarrian sortuak eta handituak! Zerb Azk 61. Atsegiñezko baratzan giñan. BEnb NereA 164. Baratzeko lurrean, amak ekarrarazten zituen lore andana baten artean ehortzi. JEtchep 27. Goiko baratzan sartu gaitzala / bere besotik eldurik. Basarri 13. Erriko zaldun batek baratz ikusgarria eukan. Erkiag BatB 22. Ba, horrek hire baratzea arrosatuko dik nahi dukan bezenbat, bainan lili guti han pusaraziko. Larz Senper 30. Zergatik zaude, Ama, / Baratze atean, / ain maitagarri / jantzi zuri urdiñean. NEtx LBB 340. Baratze bati konparatzen dut / nik Eskual-herri guzia. Mattin 60. Baratzeko edozein zokotan. Onaind STeresa 22. Lan asko izaten genin landaretan da baratzan. TxGarm BordaB 61. Zenbait zenbait fruitu bildu ginuen baratze hortan, dela tomate, biper eta leka. Etchebarne 118. Etxia dago baratz aundi baten erdian. Gerrika 289. Ezin esan [...] neurtitz horiek zeharo hortus conclusus direnik, baratze itxia edo zazpi zigiluz giltzatutako liburua. MIH 239.
v. tbn. Mat 189. CatLav 295 (V 147). Jnn SBi 27. CatJauf 22. CatUlz 61. FIr 148. Etcham 226. EA OlBe 87. Iratz 53. Osk Kurl 113. Zait Plat 20. Ibiñ Virgil 107. Auspoa 77-78, 32. Xa Odol 320. Larre ArtzainE 157.
Baratza: Lar SermAzc 48. Arr GB 115. JanEd II 81. Lh Yol 23. KIkG 80. ArgiDL 111. MendaroTx 113. Alz Ram 118. Lab EEguna 65. Lek EunD 12. JMB ELG 90. TAg Uzt 204. EA OlBe 98. Etxde AlosT 8. And AUzta 107. Salav 30. Azurm HitzB 41. Ataño TxanKan 69.
Baratz: GMant Goi 54. Inza Azalp 71. Jaukol Biozk 81. EA OlBe 31. Munita 20. BEnb NereA 176. Anab Poli 79. Arti MaldanB 204. Ugalde Iltz 20. Gand Elorri 80. Gazt MusIx 68. Onaind ib. 158. Ibiñ Virgil 52. Ataño TxanKan 117.
(Como primwer miembro de compuestos).
Baratza-bazterrean / dago ezkutaturik. It Fab 220. Anaia, nahi duzuia emazterik erosi: / Baratze kantoinetan sosian hemezortzi. ChantP 126. Baratza-alboan. Jaukol Biozk 62. Urte berri, baratza-berritze... Ldi IL 88. Eta berriro, ezustez, baratz-ikuspegia suntzitzen. Gazt MusIx 68. Zergatik zaude, Ama, / baratze atean. NEtx LBB 340. Baratz-eskiña baten. Gerrika 289.
" Ori ez da zure baratzeko baratxuria, gauza ori ez da zuk asmatua" (G-nav). Inza NaEsZarr 133.
2. " Baratz o espil, especie de crómlech" JMB EJ 1953-7, 6s. " Mairubaratz (AN-gip), crómlech" JMB At. " Ientilbaratz (AN-gip), crómlech" Ib. " Baratz (G-nav, AN-gip), sepultura, cementerio" Ib. (seguramente en el sdo. anterior).
Erri batzuetan diotenez, bataiatu gabe iltzen diranak beren etxe egaletan edo etxe-inguruko baratzan lurperatu bear dira. Baratzak lenau iltegia esan nai zuala uste det. Jentilbaratza izena duan tontor batean jentillak lurperatuak izan zirala esan oi da Ataunen. JMB ELG 90. Mehatseko lepoan, [...] nola ez mirets hogoi-bat espil edo mairu-baratze? Herr 6-8-1959, 1. Dolmenak eta beste olako oroigarriak utzi dizkigutenen erlijioa , alegia. Gure Euskalerrian ere amaika olako oroigarri ba-ditugu ("triku-arriak", "jentil-baratzak", "jentillen sepulturak" ta abar). Vill Jaink 21. Haitxandi aitzindaria / herriantako zenthürik, / Dügü baratze berhezian / uhurekin ehortzirik. // Hobia diogü harriz / üngüatürik han ützi, / Izateko iragailen, / orhitzapenan üthürri. 'Triku-harri berezian' . Casve SGrazi 158. Maite ditut euskal mendietako mairu eta jentil-baratzeak, baina ez dut uste, ametsetan ere, Phartenon baten pareko direnik. MEIG III 118.
ATSEDEN-BARATZE, ATSEGIN-BARATZE v. atseden, atsegin.
BARATZE-ALDE v. baratzalde.
BARATZE-ALOR.
" Baratze alhorra, carreau de jardin" H. " Baratz-alor, baratze-alor (L-ain), tablar, cuadro de la huerta" A.
BARATZE-ANTOLATZAILE.
"Jardiniste, baratze antolazale " Casve.
BARATZE-ARTATZAILE.
" Baratze-arthazale (BN, S; Foix), horticulteur" Lh. v. baratzezain.
BARATZE-BELAR (baratze-belhar H, baraz-belar Lar, (G), Hb).
Hortaliza. v. barazki.
Ezen detxematzen dituzue menthá eta rutá, eta baratze belhar guzia. Lc 11, 42 (HeH baratze belhar; Dv baratzekari ). Borraja egostbera eztitsuak, tipula ezadetsu galantak, baratzuri pin gogorrak, piper me pizkor ta gizen gezarotsuak, eta osterontzeko baratza berar guztietatik egiten da Gipuzkoan ugari. Izt C 155. Geroztik jakin dut, bezpera arratsean, xedera heldu zenean eskaini ziotela haragia baratze belhar zonbeitekin. Prop 1888, 16.
BARATZE-EGILE v. barazgile.
BARATZE-GAUZA.
Hortaliza.
Etzitzaion iñori bururatzen amesetan ere, aiñ toki gogorrean baratza gauzak ezer eman al zezakeanik. Izt C 156. Edateko urak txarrak, eizak ematen zioten aragia besterik ez, baratza gauzik ez. JAIraz Bizia 69.
BARATZE-KAFE.
"Lupin bleu, baratze kafia " Alth Bot 11. " Baratze-kafi (S), lupin" Lh. "Lupin, ostoxehe, baratzekafe " Casve.
BARATZE-KREXUN.
"Cresson alénois. Baatze krexua " Alth Bot 7 ( A, s.v. krexu ).
BARATZE-LAN.
Trabajo de jardinería; trabajo hortícola. "Jardinage, baratze-lan " T-L. "Jardinage, baratzelan, baratzeka " Casve.
Nagusi, etxekoandre, / baratz lanekoak, / ditugu agintari / denboretakoak [...] / Berakin ikasiak baratza-lanetan, gerok aitortzen degu, ez gaude damutan. Echag 256. Leen, gure gazte-garaian, baserritako mutillak neskak begiz jotzera joaten ziran neguan laian zebiltzanean, udaberrian arto ereiten, jorraketan eta baratza-lanetan zebiltzanean. And AUzta 64s.
BARATZE-LANDARE.
Hortaliza.
Bazekizkian arto-gariak biltzeko, baratz landareak aldatzeko ta sagar-udareak txertatzeko era ta garaiak. Ag G 132.
BARATZE-LORE.
Flor de jardín.
Hea baratze loren gainean / erlea dagon alferra! Ox 140.
Mutikotxu polit bat Gotzonak ekarri, / Maite baratza-lore guraso pozkarri. Enb 211.
BARATZE-LUR.
Tierra de la huerta.
Ta bihi ta azi hau izanagatik berez bihirik eta azirik txikiena, ereintzen badu batek bere baratz-lur maneatuan, egiten dela aza-girorik andiena bezain andia. Mb IArg 209. Ogi bihi bat eraiten bazindu baratze-lur gizen batean, ekhar dezake berrogoi-eta hamar, hiru-hogoi buruetaraino. Dv Lab 37. Lehenbizikorik, landa-lurrak onthu behar ditugula baratze-lurrak bezala. Ib. 38. Eta an, baratz-lurretan lendabizi irikitako zauri beltz aietan, burni puska beroak jasotzen gabiltzala. Ugalde Iltz 16.
BARATZE-SAGAR.
"(L), manzana de huertas, agradable" A (s.v. sagar ).
BARATZE-SAIL.
Huerta.
Ugarte deritzanez / itxas-erdiko legorra, / etxarte zeritzaken / ikusgai-alorra. / Lur emankorra; / baratza-sail itxia; / pake-barruti yatorra. Ldi UO 37.
BARATZE-TAULEN.
Tablar, cuadro de huerta.
Baratze-taulenetan / badea lorerik / Alaba on bat baino / alegeragorik? Etcham 103.
BARATZE-XORI (Hb; baratz-txori Lar).
"Hortelano (pájaro), baraztxoria " Lar. " Baratza txoria " Izt C 197 (en una lista de aves). "Oiseau commun dans les jardins" Hb.
BARATZE-ZOLA.
Extremo, fondo de la huerta, del jardín.
Uste dut etxek'andrea heldu zaukun oraikoan. Hantxet, baratze zolan da oraino, bainan, haia, haia heldu zauku. Barb Sup 87. Nola ez baitzen Laminik lur sainduan ehorzten, zilo bat baratze zolan eginik, han eman zuten Lamina. "Dans le fond du jardin" . Barb Leg 26.
BARATZE-ZUHAITZ.
Árbol frutal.
Zuaitzak bi eratakoak dituzu: mendi zugatzak (erderazko árboles forestales) eta baratz-zugatzak (erderazko árboles frutales) . Munita 15.
LILI-BARATZE.
Jardín.
Oraino ikusten da han haren gela ederra eta harrizko bere sohailu [= 'balcón'] lantua, eta lili-baratzea haren azpian. Zub 81.
LORE-BARATZE.
Jardín. v. lorategi.
Adan ta Eba, biak ipini zituan Jainkoak Parabisua zeritzan berjera, lore-baratza, edo toki zabal eder batean. Ub 6. Nola nai ere onetarako aldatu zituen, lora-baratz preziotsura bezela, mundutik erlijiora. Arr May 190. Lore-baratzan eder / arrosa gorria; / gari-meta-gaiñean / eder da txoria. Or Eus 366. Nere lore baratza / gelaren alboan datza. "Mi jardín" . Or Poem 552. Lagun! Hilkar-lore-baratzetan / genbiltzanok, ilhargi zuritan, / noiz dukegu, diztirant, Eguerdi? Mde Po 31. Lore-baratz urrintsuek dei egin dezaiela. Ibiñ Virgil 109.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper