1 baltsa.
Tr. Documentado desde Etcheberri de Ziburu, es propio de la tradición bajo-navarra y labortana. En el s. XX su uso disminuye, aunque lo emplean tbn. algunos autores meridionales.
1.
(L, BN ap. A
; SP, Lar, Hb, Dv, H; -ls- SP, H).
Comunidad, grupo; multitud.
"Mêlée"
SP.
"Junta, congreso de personas, [...], baltsa
"
Lar.
"Communauté"
Dv.
"
Ez dut nahi zuekin baltsarik, je ne veux pas de communauté avec vous"
Ib.
"
Lan baltsakotz egina, travail fait pour le public (Ch)"
H.
"Compañía, reunión"
A.
Este último trae tbn. "Balsa (G?), tertulia, conversación, junta", tomado probablemente de Aizkibel: "Balsa, tertulia, conversación".
Tr. Lo hallamos casi siempre en casos locales de decl.: baltsa hartan,
baltsa handitik, etc. (cf. infra BALTSAN, BALTSATIK, etc.).
Bañan orain zure plazerez / Zeruetako glorian / Gozatzen dago sekulakotz / Sainduen balsa handian.
Gç 190.
Erregiñen ez bezalako, / Birjinen balsa garbian, / pausu saindua hartzen duzu / Lili xurien erdian.
Ib. 196.
Aurki zaite bethi othoitzean edo meditazionean, irakurtzen edo iskribatzen, edo balsakotz zerbait lanen egiten.
"Aut aliquid utilitatis pro communi laborans"
.
Ch I 19, 4.
Salbatzaileak egin ziotenean bere predikua, eta sendatu zituenenan baltsa handi hartan ziren eriak.
Lg II 162.
Aurkhitzen zen othuruntza hartan mundu oste bat; han ziren gehienak publikanoak ziren. Baziren ere baltsa hartan, fama txarra zutenak.
Ib. 82.
Bakharrak dire zeruko bide hertsiari darraizkonak: izan zaitezte baltsa hartako.
Ib. 149.
Zeren gutiak baitire balsa handitik aphartatzea maite dutenak, bakharrik Jesusekin egoteko.
Mih 129.
Egizu ez nadin gertha damnatuko direnen baltsa handiko.
Brtc 142.
Mundutik ilki bezain sarri / Sar gaiten baltsa handian / Bizian elgar maita-sari / Agindu zaikun glorian.
Monho 134.
Ba derabiltzi leize, zubipe, / sorgin ta lamien baltsa.
"Reuniones de brujas y Lamias"
.
Or Eus 252.
Stalin dalako orrek lengo sovhoz eta kolhoz-ak berbiztu ebazan eta baserritar guztiei, nai eta ez, baltsa orreitan sartu eragiteko, tximista gorriak erabilli ditu.
Eguzk GizAuz 132.
Kolhoz baltsan sartzeko agindu eutsen.
Ib. 132.
Lau tretza egitea laurlekoa ordaintzen zan itxasontziko irabazien baltsatik.
Etxabu Kontu 117.
2.
(Uso adv.).
En multitud, en cantidad.
Hauxe da ikhazketako mandoaren traza: / Lephoa mehe du eta ilia latza, / Itxura gaitza; / Bastape guzitikan zauriak balsa, / Hauxe da salsa!
ChantP 86.
Bere agoniako / kalitza khiratsa / Iretsi behar eta... / oh! zenbat den lotsa! / Munduko bekhatiak / betan eta baltsa!... / Nola baita lehertuz / arnotzen mahatsa.
Zby RIEV
1908, 211.
Nere lore baratza / gelaren alboan datza; / ematen dio zentzu banari / bererik zaion emaitza: / begi, belarri, sudur ta sapai / asetzen dira baltsa.
"
Sácianse de consuno"
.
Or Poem 552.
BALTSAKO.
a)
Compañero, copartícipe.
Adiskidetasunak ez du galdetzen gaizkian izan gaitezen parzuner eta balsako.
He Phil 312 (SP 311 partale
).
Baltsakoa edo aldrakoa ez zanik ara eltzea [...], toki gurgarria oin zikiñez iraindu ta lerdez laidostutea zan.
Erkiag BatB 21.
(Tras gen.).
"
Baltsako, qui est mêlé à d'autres. Ez nezazu ezar heien baltsako, ne me mêlez pas à eux"
Dv.
"
Ez naiz heien baltsako, je ne suis pas en societé avec eux. Maite zaituztenen baltsako izanen naiz, je serai du nombre de ceux qui vous aiment. Jainkoaren adiskideen baltsako ez izatea (Mih)"
Ib.
"
Zu ere gaixtaginen baltsakoetarik zare, vous aussi, vous êtes du nombre, de l'association des méchants"
Ib.
Gure baltsako izan diren gizon hautarik bat hartu.
He Act 1, 22.
Ez zare beraz hemendik harat kristau heien baltsako izanen, zeñek uste baitute debozione hanitz badutela.
Mih 113.
Gaitz guzietarik handiena litzaizukela, diozu, Jinkoaren adiskidien baltsako ez izatea.
Ib. 16.
Ezin esparantza dezaket zu maite zaituztenen baltsako izanen naizela.
Ib. 26.
b)
Común.
"
Onthasun baltsakoa, bien commun à plusieurs personnes"
Dv.
Sinhestun guziak halaber elkharri iratxikiak zauden, eta baltsako zituzten gauzak oro.
Dv Act 2, 44 (Lç, TB komun, He erkide; Ol guzia guziena, IBe dena denentzat
).
Comunitario.
Guztien ondasunak guztientzat zireala, ori diñoalako, lenengo kistar zintzo aek baltsakerian bizi zirala esan daroe oraingo baltsazale edo komunista batzuk; baña aen baltsako bizitzeak geroko baltsakeri onen antz gitxi daukala jakiteko, burua ausi bearrik eztago.
Eguzk GizAuz 13.
BALTSAN.
En unión, en grupo, en comunidad.
"
Balsan geundela, estando nosotros juntos"
Lar (s.v. balsa
).
"
Baltsan goan dire
"
Dv.
"
Guziak baltsan etzaten dire, ils se couchent tous pêle-mêle"
Ib.
"
Giristino guziekin baltsan (He)"
Ib.
"
Balsan (L, BN), en conjunto"
A.
Ene semea, obedienziatik aldaratzen dena, hastantzen da graziatik; eta bere gisa bizi nahi duena gabetzen da baltsan egiten den ungiaz.
"Qui quaerit habere privata: amittit communia"
.
Ch III 13, 1.
Herriko Elizan guziek balsan egiten duten othoitz publikoak zein indar handia duen.
CatLav 150 (V 76).
Baltsan dire / Mahorat, eta Azkondregi / Baltsan dire / Bidart eta Etxepare. / Uhalde eta Larramendi, / Tisoren semea gidari, / Baltsan dire.
Monho 32.
Girixtino karitatearen efetu bat da, hainitz bertzerekin baltsan iarririk, guziek obra onetan elgar laguntzea.
JesBih 393.
Elgarrekin, baltsan, egiten diren obra onetarik bakhotxari.
Ib. 394.
Aurkhitu zuen populu guzia laztua eta harritua, izurrite izigarri baten bixtan, zeinak bardin baitzaramitzan gizonak eta arimaleak, oro baltsan.
MarIl 88s.
Bakharka ez dukete egin ahal bardin. / Emanez beraz balsan ungiko nahia, / Bilha bezate orok zorion bahia.
Hb Esk 176.
Handi ala ttipiak baltsan nahastatzen, / Partida handi baten aiphamena aski, / Yende oro biltzeko baterat arinki.
Ib. 213.
Bainan Apostoluek diote ikusi dutela piztua [Yesus] kanpo eta barnetan, banazka eta birazka; bortz, zazpi, hameka, bortz ehun baltsan zirelarik.
Hb Egia 87.
Aingeru eta sainduekin baltsan.
Dv LEd 60.
Jesu-kristok [...] jasan izan du, gizon guziek baltsan emanik jasan ahal izan duten baino gehiago.
Lap 50 (V 27).
Bildu ziren Aphezen Buruzagiak elgar ganat, populuko Zaharrekin, eta kontseilu baltsan atxiki ondoan, soldadueri eman zioten dirua.
Ib. 287 (V 131).
Gizona egina da baltsan eta lagunekin bizitzeko, eta ez abre gisa, bertzetarik behex.
Arb Erlis 17.
Egizue baltsan zenbeit lektura on.
Arb Igand 187.
Hanxet daudezila gizon gazte langileak, aita familiako zaharrak, oro baltsan batzu bertzen galgarri.
HU Zez 27.
Neskatxa kantariek gizon andana batekin baltsan [kantatu]
.
Zerb Ipuinak 664.
Landetan gaindi dabilalarik haizearen hasperena, / Ogi buruek diote baltsan erasirik gozoena.
Ox 69.
Listorrak barrandan, / Uli beltzak baltsan.
Ib. 90.
Onein eritxiz baltsan lan-egitera ta baltsan bizitera jo bear da, gizartera zoriona ekarteko: ori dala ta, komunismoa euskeraz, baltsakeri-izenaz adierazo geike.
Eguzk GizAuz 8.
Nondinai zetozkidan saldoan eta baltsan, so banengien.
"Ipsa ocurreban undique acervatim et conglobatim cernenti"
.
Or Aitork 165.
(Referido a cosas).
En común.
"
Baltsan gozatzen dute onthasun hori, ils jouissent en communauté de ce bien"
Dv.
Grazia liberala da, hark estu nahi iabetasunik, balsan nahi ditu gauzak; gutiz kontentatzen da.
Ch III 54, 10.
Lenengo aldian lurrak era bitakoak ziran: batzuk estaduarenak eta onei sovhoz eritxoen; best batzuk baltsan edo nastean erabillezan Lenin-en aginduz.
Eguzk GizAuz 130s.
Onelako batzan bakotxak bere gauzarik ezertxu be ez ei-dauko, guztia baltsan ei dago ta guztia guztiena ei-da.
Ib. 133.
Zenbait adiskidek ia erabaki genun mundutik urrun pakean bizitzea; burubide batekin: baltsan ezartzeko ukan genezakela, ta artatik ondasun bat egin.
"Si quid habere possemus, conferremus in medium"
.
Or Aitork 149.
Hartarakotz har ezazue arroltze baten xuringoa eta gorringoa balsan ezti guti batekin, gero emozue idiari edo behiari arnuarekin edatera.
Mong 589.
En total.
Mortalaz mortalik eragin nahi baduzu, berzean bia badire, balsan borz dira.
Harb (ed. 1690) 124.
(
SP,
Urt,
H) .
(Tras gen.).
"
Gure balsan, parmi nous. Neskatoen balsan, pêle-mêle avec les filles"
SP.
"In nostrum numerum aggregare aliquem, gure artean vel baltsan vel konpañian norbait hartzéa
"
Urt I 436.
Zuek ere madarika zaiteztela, lagunak, / Zeñen balsan eramanen baititut gau illhunak.
EZ Man I 101.
Aingeruen balsan ene lauda detzan mihiak / zure Maiestatearen perfekzione handiak.
Ib. 136.
Fiñean berzeen balsan halaber Modestia / Indazu, bai Kastitate eta Kontinenzia.
Ib. 39.
Nola ardi gaizo hori manso den ahuntz hekin balsan.
SP Phil 132.
Santa Elizabetha, Hongriako Erregearen alaba, iarten ohi zen pobreen balsan.
Ib. 275.
Hasten dira bertutezko amoriotik, bainan hagitz zuhur ezpadire, amorio ergela hekin balsan sartuko da, gero sensuezko amorioa, gero haragizko amorioa.
Ib. 299s.
Egia hunen arauaz / Iauna zaitut laudatzen, / Eta zure maiten balsan / Naizenor gomendatzen.
Hm 185.
Bañan ez othe naiz ni ere / Erien balsan eria?
Gç 203.
Ah! Kharrezko leze huntan / Dire gustiak urthu, / Eta ni su elementan / Hekiñ balsan funditu.
Ib. 166.
Ah! Jainkoa eta gizona! / Laudatzen zaitut munduan. / Oi laudatzen bazintut, bada, / Sainduen balsan zeruan.
Ib. 120.
Eta Hefron iarririk zegoen Hetiendarren baltsan.
Urt Gen 23, 10.
Aingeruen baltsan egoteko.
Ch III 48, 6.
Deabruen balsan eternitate guzian erretzea.
CatLav 72 (V 44).
Khenduko du [zerbitzaria] eta saritzat emanen du infidelen baltsan.
He Lc 12, 46 (Leon -en saldoan; Lç, TB, Or -ekin, Dv -ekilako
).
Yar arazi zituen mahainean, han aurkhitzen ziren hogoi eta hamar bat presunen baltsan.
Lg I 265.
Thomas etzen bertzeen baltsan gerthatu Jesus agertu zen aldi hartan.
Lg II 291s.
Eman ziren populuaren baltsan.
Ib. 220.
Haren zerbitzarien eta adiskiden balsan izateko.
Mih 57.
Damnatuen artean, Deabruen baltsan, erreprobatu guzien konpainian.
Brtc 248.
Otoi, Jauna, zure sainduen balsan / Salba zazu zure populua.
Monho 156.
Zergatik iaten eta edaten du zuen nausiak publikanoen eta ohitura gaixtoko gizonen baltsan?
HeH Mc 2, 16 (Dv -en baltsan; Lç, TB, Ol, Leon, Or, IBk -ekin, He -ekien, IBe -ekin batera
).
Jesus Jauna, ez benedi hekien baltsan geldi, ez benedi hil zure etsaigoan.
Dv LEd 11.
(Referido a cosas).
Haren othoitzaren balsan beha zazu enera.
EZ Man II 42.
BALTSAN HARTU.
a)
Tomar, considerar en conjunto.
Mundu guztia, baltsan arturik, ez al da, bera ere, fenomenu bat?
Vill Jaink 35.
Eta ortaz gaiñera, izadi osoak ere, baltsan arturik, xede eta muga baten ondoren dijoala adierazten du.
Ib. 46.
b)
Unirse.
Era ortara, bakoitza bere zokoan sarturik edo bata bestearekin burrukan ibilli bearrean, elkarri lagunduko liokete. Eta ala gizon guztien indarrak baltsan arturik, nork esan nolako onurak el zitezkean guziontzat.
Vill Jaink 170.
BALTSARA (Dv (que cita a He)).
A unirse.
Hasiko ditezke bertutezko amodiotik, ordean [...] amodio ergela eta dostailluzkoa ethorriko zaie balsara.
"L'amour frivole se mêlera"
.
He Phil 300 (SP 299s hekin balsan sartuko da
).
+BALTSARAT (Dv) .
(Tras gen.).
Zeren ezpaitzarete azken / gloriaz gozaturen, / non lehen zuen balsara / gu ere hel ez gaiten.
EZ Noel 131.
Behiñ gora, behin behera, / Gero deabruen balsara, / Sekulan sosegurik gabe / Tromenta gustietara.
Gç 178.
Ez dezazuela har haiña zuen baltsarat, ahalka dadin amorea gatik.
He 2 Thess 3, 14.
Pobreak lastotik, / Erregeak tronutik, / Herioak egozten, / Bardinki ditu tratatzen. / Guziek hobirat / Jautsi behar / Haren baltsarat.
Monho 140.
Gisa hartan aphaindurik, / Anpurus eta haidorrik, / Gan zen fite morgatzera / Paona batzuen baltsara.
"Puis parmi d'autres paons tout fier se panada"
.
Gy 206.
BALTSATIK .
(Tras gen.).
"
Gizonen balsatik urruntzea, s'éloigner de la societé des hommes"
H.
Saindurik handienak urrundu dire ahal guziaz gizonen baltsatik.
Ch I 20, 1.
Denbora hartan Kristo gabe baitzineten, Israelen baltsatik aldaratuak, agintzazko alientzietarik atze, mundu huntan esperantzarik eta Jainkorik gabe bizi ziñetenak.
He Eph 2, 12.
Alferretan arbuiatu eta khendu zuten bere baltsatik mirakuilluz sendatu zen gizon hura.
Lg II 180.
Athera zen bertze apostoluen baltsatik erraterat sinagogako buruzagiei nahi bezalako parada zela yabetzeko Jesusez harorik batere gabe.
Ib. 256.