1.
(Sal, BN-arb, S; Lar, -kh- L, BN, S; O-SPAd SP, Ht VocGr 424, Arch VocGr , Dv, H, A)
Ref.:
A;
Lh;
Lrq
.
Simple, sencillo, que consta de un solo elemento.
"Singulier"
O-SPAd 878 y SP.
"Simple, sin composición"
Lar.
"Simple, par opp. à double, triple, etc."
Dv.
"
Bakhuna (de bat), simple, qui n'est pas double"
H.
"
Bakhun, sencillo [...]. Lili bakuna (L-côte, BN-arb), flor que no tiene más que una hilera de pétalos, sencilla, no compuesta. Ene orena bakuna da, mi hora es única (expresión que se usa cuando uno no quiere repetir una misma cosa y se lo piden). Ari bakuna (Sal), bakhuna (Lc), ari bakarra, lagun-bagea, ari-bilo (R), hilo de un solo filamento"
A.
"
Bakhun (S-saug), branche non fourchue"
Lh.
Hurren parteak halaber bi gauza tik kondatzen, / Bakhun eta orazione bikhunak irakasten.
EZ Man I 5.
Huneraño mintzatu gare othoitz sinpleez edo bakhunez hitz itzulitan: oraiñ mintzatzera goaz prosan edo hitz lanoetan othoitz dobleez.
EZ Man II 161.
Ezen orduan, zure hitz sinpleari eta bakhunari, eta are kheinuari eta aieruari ere sinheste gehiago eman lekidikaiola, anhitz arnegu eta iuramentu egiten dutenei baiño.
Ax 265s (V 177).
Gorputz bakunak eta euren ikurrak [= 'los cuerpos simples y sus símbolos']
.
GJaur Kimia 45.
Gorputz bakun eta alkartuak.
Ib. 44.
Zer niñon iakin gabe, len ari "bakun" izena eman nion.
"Monadem"
.
Or Aitork 95.
Zu, Iainko arrigarriro bakun, eta alda-ezin ori.
"Mirabiliter simplicem atque incommutabilem"
.
Ib. 97s.
Eta bi noiz-aldiak alderatuz, ua esan genezake bakun, au bikun, iñoiz bakun artan edo bikun ontan ekia sortaldetik sortaldera alda baledi.
"Illud simplum, hoc duplum"
.
Ib. 328.
Lantegi onetan, bizia sortzen den lantegi onetan, bada, izadiak darabilzkin elementuak, bakunak dira oso, jainkozko bakuntasun batekin. Eta era berean, gaitasun ikaragarria adierazten dute aplikazioetarako eta mota guztiko konbinaziotarako.
Vill Jaink 50.
Egün ikhusiko tützie / gure frisat doble eta bakhünak.
'Gure dantza-pauso bikoitz eta bakunak'
.
Casve SGrazi 26.
Aditza bakuna denean, sintetikoa.
MEIG VI 147.
Grafia moldeak, letra bakunak edo letra multzo bakoitzak zer adieraz zezakeen igertzen ez badiogu.
Ib. 79.
2.
(
G, L ap. A
; Lar,
Dv,
H (-kh-),
A DBols)
Simple, ingenuo, cándido; sincero, sin doblez. "Cándido, sencillo", "ingenuo", "sincero" &c. Lar. "Bakuna, toleskabea, cándido, candide, naïf" Dv. "(Au moral), simple, sans artifice" H. "Cándido" e "ingenuo" A DBols.
Izan nadin kasto, garbi, modest, otzan, biguin, sobrio, samur (pío), zuzen, oartia, ez birakor, bai bakun.
Lar STomas 2.
Hantik ezagütze bakhünak dü adiskidegoaren izena ozkendü.
Egiat 212.
Bakunegi ez izatea egoki da, oartzen zaigu jarraiki; itzetan ez ziñestea bearrekoa da.
Zink Crit 41s.
Ziñesmen itxua, azkengeko garra, ziñetsi eziñeko egindun erri arenganako andespena, bakunentzat an gelditzen da.
Ib. 67.
Ez ordea gezurtientzat, ez arroentzat, ez lapurrentzat; xumeentzat ordea, ta bakunentzat eta nigar dagitenentzat.
r
Mi
134.
Zuurrak izan zaitezte beraz, sugeak bezela, eta bakunak (tolesgabeak), usoak bezela.
(Mt 10, 16).
Ir YKBiz 197 (Lç sinple, Dv laino, Ur tolesgabe, Ip gogo-xahü, Ol, IBk e IBe xalo, Leon laño
).
Atozte, oroitz zarrak, / kantazar bakunak, / barrundatzeko aien / anima-barrunak!
SMitx Aranz 122.
Iltzera omen dijoa, emakumerik bakunena izaki, bere neba gudan ilda-gero, zakur eta egaztiak aren kaski gordiñak iresten utzi ez ditulako.
Zait Sof 180s.
Beti ere arbasoen mintzoaz mintzatu ohi diren laborari, marinel edo beste jende bakun horien artean.
Mde Pr 239.
Jende bakunak gutxiesten zituela ez zuen eskutatzen, eta halarik ere jende bakunok miresten zuten Isabela apain hori.
Mde HaurB 11.
Erriko txori apal maitegarriak etorkiozan; uso bakun baketsubak, joakerako agurra egin nai baileutsen.
Erkiag Arran 169.
Xenopontak dakarrenez, inondiko gizonik xaloena ta bakunena zenuke Sokrate.
Zait Plat 81.
Abots, / abots apal, abots bakun. / Arantzazuk nigan sortu dituan / dar-dar eta barru-ikaraen ots.
Gand Elorri 21.
Orregatik, nik esango nuke bakunak eta iñusenteak izan oi gerala sarri-askotan.
Vill Jaink 68.
Ez gaitezen bakunegiak izan, ortan geiegi siñisteko.
Ib. 105.
Gerok ere honelakoxe ixtorio bakunak haurtzaroko lainartean utzi uste genituenok, ez gara galduan irtengo irakurtzen badugu.
MEIG III 44.
(Uso pred.).
Ikuslearen eskubi-aldetik agertzen da Teseu: errege-arrandiz, baña, al danik bakunen.
Zait Sof 121.
Bakartarren bideri ekin zion xalo ta bakun.
Zait Plat 109.
3.
Simple, no complicado (referido a cosas).
Irakaspen garbia emaitekotan haatik, bakuna, edo zoinek errexki buruan sar eta koka lezaken bat.
JE Bur 180.
Bere eskuara arras laket zait: garbia, ernea eta bakuna.
Zub 94.
Tresna bakun batzuen bidez (urritz-zotza, urritz makiltxoa edo tzintzila) irradok jaso ditezke, bil ditezke eta horrela ezkutatu gauzak idoro.
Mde Pr 312.
Ez bakarrik gizartemail guztiek zerabiltela [Irlandara] egun orozko beharki bakunen adieraztekotz, baina Estatuak, Jakintzak, Irakaskintzak, hots, gizalantzaren sail orok hura zuela usatzen.
Ib. 224.
Bia xaloa ta bakuna bakarrik goraipatzen du [Erakleitok]
.
Zait Plat 30.
Burutapen garai guztiak bezala, bakuna da, xinplea, zoroak ere igerriko liokeena.
MIH 203.
Esan nahi nukeenaren erakuskari hitz zerrenda hau dakart hona, hitz bakoitzaren egitura hurrengoarena baino bakunago agertzen delarik: gu, gau, gaur, antz, geurtz
.
MEIG
VII 177.
Simple, mero.
Ederki pintatzen ikasi duzu, foto bakun bati jarraikiz holako lan bat egitekotan.
Mde HaurB 71.
(Uso pred.).
Eztut Erakleitoren irakaspena bakan eta bakun adierazi nai, alik zeatzen baizik.
Zait Plat 31.
4.
(
S, R ap. A; -
kh- Hb).
"Seul"
Hb.
"
Bakun (Sc, R), solitario"
A.
"[Bakhun] (Sc), bakun (L-côte, BN-lab, Sal, R), desparejado. Idi bakuna, idi bakhuna (Sc), bakotx (Sal, R), un buey desparejado"
A.
(Uso pred.).
Bakun sartu balitz, bakun irten bedi; emaztedun bazan, emaztea ere irten bedi arekin.
Ol Ex 21, 3 (Ker, Bibl, BiblE bakarrik).
Individual, aislado.
Jendea, "masak", dira egiazko protagonista, ez izaki bakun batzu.
MIH 263.
5.
"Pares o nones, biritx edo bakun (AN)"
Aq 263.
v. bakotxi.
6.
Separado, escindido.
Elizatik athera diren bilkuia bakhunak mendetan ez ditezke yar gathe berean, higateko Apostoluen egunetarat, katoliko izenarekin.
Hb Egia 105.
7.
Único.
Ezkontza, emazte bakhunekoz bertzeak, hemen bakhanak dira, eta etxeko bi lagunek elgarren enganatzea, oraino bakhanagoko den gauza.
Prop 1911, 70.
(ap. DRA)
BAKUNAREN BAKUNEZ.
Obeto entzuteko / eresi sorgiña, / bakunaren bakunez / ulertu eziña.
"Imposible de entender por su simplicidad"
.
Atutxa Mugarra 61.
BAKUNEKO.
Simple, de un solo elemento.
Izenen figurak zenbat dira? Bia, bakhunekoa eta moldatua: hala nola, felix eta infelix
.
ES 362.
GOGO-BAKUN.
Sencillo, inocente, sincero.
Huze herrian zegoen gizon bat, Job izenez, xüxen eta gogobakhün.
"
Simplex et rectus"
.
(Iob 1, 1)
ArmUs
1899, 33 (Dv laino, Ol yator, Ker jator, BiblE zintzo
).