Harremana

    OEH - Bilaketa

    2945 emaitza leon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ausiki.
    tradizioa
    Tr. La forma más empleada es ausiki, propia sobre todo de la tradición septentrional no suletina (tbn. en autores meridionales del s. XX). Entre los suletinos la emplean Oihenart, Tartas (Onsa 38), Archu (Fab 101, 107) y Eguiateguy (159); usiki aparece en Tartas, Eguiateguy (199) e Inchauspe (Imit IV 7, 1), que emplea tbn. isuki (Imit I 20, 7); hay usuki en Etchahun, y üsüki en Maister (I 20, 7).
    Al Norte se documentan además: asiki en Etcheberri de Ziburu (Man I 74), Hiribarren (Egia 3), en ambos junto a ausiki, Duhalde (193), Duvoisin, Joannateguy (SBi 75) y algunos ejs. de EskLAlm y Prop (cf. tbn. asikika en Elissamburu y Barbier), autsiki en Axular (hay tbn. autsikika en un texto de Lesaca de 1857) y, salvo errata, aseki en sendos ejs. de Etcheberri de Ziburu y Duhalde.
    Al Sur encontramos tbn. distintas variantes: para los vizcaínos hay esugi en RS, usiki en V. Moguel (10, 27), usigi en J. A. Moguel, Uriarte (MarBi 50) y Otxolua (137), usegin en Añibarro y usegi en R.M. Azkue; los guipuzcoanos Ubillos (156) y Aguirre de Asteasu emplean utsiki; encontramos ausiki en textos de la comarca del Bidasoa, atsiki en F. Irigaray (148) y en Ostolaiz, atseki en Tapia Perurena (Kattalin 182) y atsikitu en el baztanés Echenique (Ion 4, 7; cf. atxikitu en el ej. baztanés recogido por Azkue).
    Para el sust. vbal., son mayoritarias las formas en -tze; hay -te en Leiçarraga, Oihenart, Tartas y Añibarro.
    sense-1
    1. (V, G, L-ain, BN-ciz-baig; SP, Urt, Ht VocGr , Arch VocGr, VocBN , Dv, H); asiki (L; Deen I 505, Dv, H); autsiki (AN-5vill, L; Lar); autsikitu (AN; Lar, Aq 776, Añ); atsiki (AN-5vill-erro, L-sar, B); atseki; atsikitu (B; VocB ); atxikitu (B); esugi; isugi (Lcc); isuki (S; Gèze); usiki (G; Mg Nom 68 (G)); usuki (S; Gèze, Dv (S), H); utsiki (G; -tu Lar, Añ; H); usigi (V-ple-arr-arrig-oroz; Mic (uzigi), Añ (V), Mg Nom 68 (V)); utsigi (V-arr ap. A ); usegi (V-ple-m-gip); usegin (Añ (V; + uts-)); asuki (Lecl (-kh-), H); asukitu (Hb); osiki (Garate Cont BAP 1949, 362) Ref.: A (ausiki, asiki, atsiki, atsikitu, atxikitu, autsiki, autsikitu, esugi, usegi, usegin, usigi, usiki , utsiki ); Lh (usuki); Lrq (usuki); Satr VocP (ausiki); Echaide Nav 276; Gte Erd 14 y 156; Izeta BHizt2 (atsiki).
    (Vb.). Morder; picar. "Roer, isugi sagua legez" Lcc. "Admordere, ausiki, zaurtu" Urt I 207. "Mordre" Ht VocGr 274. "Mordre; (fig.) faire, dire des méchancetés" Dv. "Zakurrak atxikitu nau (B)" A. "Usigi. Aginka egin. Arratian eurrez erabilten da itz au, ta aginka ordez, usika Larrak EG 1958 (3-4), 372. v. KOSKA EGIN (s.v. 1 koska), HAGINKA EGIN, HOZKA EGIN. Tr. Documentado en autores septentrionales desde Leiçarraga, y en vizcaínos desde RS. Desde el s. XIX aparece tbn. en algunos textos en dialecto guipuzcoano. Es empleado generalmente con auxiliar transitivo bipersonal, aunque lo hallamos con tripers. en Añibarro y V. Moguel.
    Baldin eta elkar ausikiten eta iresten baduzue: begirauzue bata berzeaz konsumi etzaitezten. Lç Gal 5, 15 (IBk hozka egiten, IBe hozkaka). Leusindu buztanaz ta esugi ahoaz. "Halagar con la cola y morder con la boca". RS 372. Estomaka agertutik bele erroiak gibela / ausikitzen lioela eta altxatzen okhela. EZ Man I 101 (v. tbn. 102). Dragonek elefanta du / egozten asikirik. EZ Noel 72 (153 aseki). Erleak nehor autsikitzen duenean, autsikitzenago du bere burua. Ax 332 (V 220). Hortzek mihia autsikitzen duenean. Ib. 315 (V 209). Adausi degidala, bana ausik enezala. "Qu'il ne me morde pas". O Pr 538. Gure horak buztanaz daki balaku egiten, eta ahoaz ausikiten. Ib. 616. Haragizko plazer guzia eztiki sartzen da, bainan azkenean ausikitzen du eta herioa emaiten. SP Imit I 20, 7 (Ch zaurtzen, Ol ortzikatu, Pi aginka). Egun batez español bat bere bidian zoala ediren zian hor bat borta betetan, eta horak usiki zian española igaraitian zankotik. Tt Onsa 81. Herioa, hor errabiatu gaixto bat iduri da horak jendia edo kabalia usikiten dianian, parte bat eramaiten du. Ib. 139. Idia leizorrek, manduliek ez ulitxek ez ausikitzeko erremedioa. Mong 593. Sugeak xistuz dagoela ausikitzen du. ES 197. Suge bat [...] ausikitzen dituela zamariaren zapatak. Urt Gen 49, 17 (Dv zaldiari hatza asikiko dioena; Ur ozkatzen). Eta ausiki zituzten gizonek bere mihiak dolorearen handiz. He Apoc 16, 10 (TB ausikitzen; Lç mastakatzen, Ip jan, Echn yan, IBk e IBe hozka egin, Ker aginka egin). Lehoin goseak / zituzten ikusi / hain herabeak / ez nahiz ausiki / Daniel justua. Monho 92. [Txakurra] etzaitu usigiko neugaz zakusazanian, igarriko deutsulako zatozala bakez. Mg PAb 92 (v. tbn. 119). Erleak iñori usegiten badeutso, galduago ifinten dau bere burua. Añ GGero 244. [Deabruak] ausika egin lei, usegin ez. Añ MisE 108. Eranzun zion Lapurrak: Ago ixillik, to ogi zati bat, ta ez egik zaukarik, ez usiki ere niri. VMg 27. Eldu zan Udaberria, ta nola ondo biziaz gizendu zan Sugea, azi zitzaion mistoa, edo benenoa, ta jaikizan usikitzeko Gizon bere ongilleari. Ib. 10. Arangaraiko pheruk usuki nündian. 'Le chien d'Arangaraia me mordit'. Etch 324. Txakürrak ausikitzen du gathüa. Arch Gram 120. Abiaduran sarthurik / lehoiñari badoako; / buru-gibelean ausikiz datxako. Gy 300 (v. tbn. 318). Bainan azkenekotz asikiko zaitu sugeak bezala. Dv Prov 23, 32, Ker egiten dau aginka. Damnatuen bihotza ausikiko duen harra ez da hilen. Lap 408 (V 186). Eta haien minak ziren erluriak gizuna isukiten dianian bezalako minak. Ip Apoc 9, 5. Orduko Frantzesik gehienak bezala ausikia zen Erreboluzioneko, ez uliaz, bainan bai sugeaz. Elsb Fram 91. Zeren beldur zinen, ala muskerrak ausik; sugandola ferde bat da muskerra; ez du gehiago egiten ahal, ur-hileko aratxe-buruek baino. HU Aurp 99. Badoazke beraz, orai arte bezala, zakur errabiatuek ausikiak direnak Pariserat. Ib. 78. Gure horak büztanaz daki balakü egiten, eta ahoaz usukitzen. ArmUs 1906, III. Eztü, behin behin, ihur ere usukiren (tzakurrak). Eskual 7-8-1908 (ap. DRA ). Bizkarrerat jauzi eginik, handik ausiki. JE Bur 17. Kukusoz ausikia alde orotarik. Ib. 99. Badoa lehenbiziko erbiaren ondotik, hura ausiki eta koskatu beharrez. Barb Sup 30. Atx! Kukuso batek ausiki nu hankan! Ox 206 (v. tbn. 87). Elkar ausiki ta iresten ari bazerate, ostera, elkar suntsituko dozute. Ol Gal 5, 15. Ez gizent xakurra, ausikiko zaitu; goserik utzazu, segituko zaitzu. Zerb GH 1936, 223. Ausikia denak askiko dik hari behatzea sendatzeko! Zerb IxtS 42. [Sugearen] ortzek aztala ausikitzen diote. Mde Pr 110. --Erdu, txakur ziztrinok! Ire agoa zuri nai baltz izan, agina, usigi ba'dagi, edena sartzekoa. Larrak EG 1958 (3-4), 327. Iñoiz ausikitzen bagaituzte / betiko etorriak gira! Auspoa 77-78, 254. [Basurdeek] ausikiko gaituzte gutien ustean. Xa Odol 256. Zaldiaren aztala ausikitzen duena. Bibl Gen 49, 17. Mainaz galazu eta ase-tapa zure zakurra: ausikiko zaitu. EZBB II 54. [Suge] harek zuen ausiki gizona. Etchebarne 59.
    v. tbn. Osk Kurl 106. Usegi: Ezale 1897, 408b. Usiki: Eskual 10-7-1908 (ap. DRA).
    azpiadiera-1.1
    (Uso fig.).
    Amorioak ausiki duena nekhez sendatuko da pasione hartarik. SP Phil 306 (He 307s amodioz zaurtua izan dena). Gaizki errailleek eta etsaiek ausikitzen gaituztenean. Ib. 230 (He 232 gaizki-erraillez eta etsaiez ausikiak garenean). Ipar-aldeko aize bizi batek aurpegi eta eskuak autsikitzen zizkigun minki. Camp EE 1883b, 520. Gure herri xumetan / Zenbat hitzuntzi, / Zinez edo jostetan / Oro erasi, / Trebes, nahasi! [...] Zenbat, hoik ausikirik, / dagozin minez! Zby RIEV 1909, 106. Nik ere dut moldatzen goldearen hortza, / Ontsa zorrotza, / Barnatik ausik dezan ildoan lur hotza. Ox 168. Zer ziren bihotza ausikitzen zioten duda ergelok? Mde HaurB 94.
    sense-2
    2. (BN ap. A; SP, Urt I 208, Arch VocGr, VocBN, Dv, H); asiki (Dv); autsiki (Lar, Añ); atsiki (B ap. Izeta BHizt2 ; VocB); isuki (Gèze); usiki (G ap. A; Gèze VFB ); usuki (S ap. Lrq ); utsiki (Lar, Añ); usigi (V ap. A, que cita el msOch ); usegin (Añ (V)); usi (V-och ap. A ); asuki (Lecl, H).
    (Sust.). Mordedura, mordisco; picadura. "Morsus, morsure. Asikiaz puska eramatea, emporter le morceau d'un coup de dent" Dv. "Utsuki [sic], mordedura. Utsuki andi bat (Aguirre; H)" DRA . (seguramente por utsiki) Tr. Usado desde principios del s. XVII por autores septentrionales, al Sur lo hallamos en Ubillos, Añibarro, Aguirre de Asteasu y algunos autores del s. XX (cf. además utsiki egin en Aguirre de Asteasu).
    Hauk hirurak idukitzak etsai handienentzat, / pozoiñezko asikitik begira adientzat. EZ Man I 18. Oraren autsikia oraren beraren illeak behar du sendatu. Ax 570 (V 365). Adausia eta ausikia, behinkoaz ukhen-tut. O Pr 1. Aspideak bere ausikia egiten du ezin kasik ikusizkoa. SP Phil 354 (He 357 bere ausikia egiten du; cf. infra AUSIKI EGIN). Eta hora errabiatu bada usikiten dian gauza, bere usiki satsiaz, eta korronpitiaz, kozatzen du. Tt Onsa 139. Sugearen ausikien eta photzo errabiatuaren erremedioa. Mong 592 (v. tbn. en contexto similar Lg II 297, AR 243 sugeen ausiki). Mandulien ausikien kontra. Ib. 593. --Zer neke dira gaiztoak Infernuan daramazkien nekeak? --Dira sua, illuntasuna ta konzienziako arrak egiten dizten utsikiak. Ub 158 (v. tbn. en contexto similar Jaur 172 kontzientziako harraren altxatze eta ausiki salbagarriez; cf. infra ejs. de kontzientziaren ausikia). Ausikirik ez dio eman fruitu horri. Iraultza 122. Txakurraren usegina txakur beraren ulleak osatu bear dau. Añ GGero 361. Nahi gaizoa libratu [...] [ulien] ausikietarik. Gy 187. Xinaurriak urzoa baitu urrikari, / ausiki bat ein zion ihiztariari. Etcham 169. Zakurrak [...] erausi guti, bainan ausikia prest. Zub 26. Bortz oihuk eta bortz ausikik / gizerhaitea egin dute, / baina zeru-goi beltzagoan / izar goriak itzal dira. Mde Po 78. Bena usuki hori eztüzü zakhür usukia! Egunaria 12-9-1955 (ap. DRA ). Holakoetan, alainan, [gatuak sagua] utziago eta ausikia ederrago... JEtchep 90. Sugea baino tzarrago, gizona, dena pozoin eta dena ausiki. Ardoy SFran 190. Ausiki hortarik sendatu zen, bainan frango denbora ezuntsa egonik. Etchebarne 61. Lenago subearen ozka edo atsikiaren aurka erabiltzen omen zuten. Ostolaiz 37s. Uli-lesparen ausikiaren erdian. Larre ArtzainE 60.
    v. tbn. JE Bur 110. Usegi: A EY IV 255.
    azpiadiera-2.1
    Mordisco, bocado.
    Profetak oihu egin zion ekhartzeaz ogi ausiki bat ere. Alhargunak ihardetsi zuen: ez dut [...] ogirik batere. Lg I 349. Ogi asiki bat indazu. "Donnez-moi une bouchée de pain". Dv. Nor etzen han geldituko... asiki baten jateko, ur garbi hartarik zenbeit hurruparen edateko? EskLAlm 1899, II (ap. DRA ). Jan beharra zare! Har-azu ogi asiki bat. Prop 1904, 255. Alhagian hartzen du [azindak] ausiki bat edo beste eta baderabila luzaz ahoan. Eskual 17-1-1908 (ap. DRA ). Sagar baten usikiaz / egin dien hautskeriaz. CantS (ap. DRA ). Bere ogiaren ausikia. Larre ArtzainE 48.
    azpiadiera-2.2
    (Usos figs.).
    Eta noiz-ere atsekaben ausikiak eta oinhazeak lothuko baitzaizkit. Harb 272. Lagun urkoaren onra eta izen onari utsiki andirik egiten etzaion. AA II 490 (cf. infra AUSIKI EGIN). Herria ez ikusiz bere baratzean, / eskas baten asiki bethi bihotzean. Hb Esk 38. Oi herioa, ni izanen nauk hire heriotzea; oi ifernua, ni izanen nauk hire asikia. "Morsus tuus". Dv Os 13, 14. Gure erran guziak zer dire? Egiaren asiki batzuek. Hb Egia 57. Eta holako milagur eta solas eder, hitz legun, irri zuri eta pereku... aintzinetik; eta gero gibeletik ausiki. HU Zez 99. Bihotzean ausiki samina egin zeraukun lantegi hoien hedadura gaitzak. StPierre 27. Haur ttipi bati sartzen bazako [seruma], beiratzen baitu hamar bat urtez haurra difteriaren ausikitik. JE Med 108. Ausiki eder bat egin ginuen [aleman] heien eremuari. Zerb Gerlan 65. Orduko iare zan ene anima opa eta ukan-kezkaen ausikietatik, lizun-atsa iraultzizka atzegitetik. Or Aitork 212.
    azpiadiera-2.2.1
    (Ht VocGr, Lar); usigi (Izt 104v).
    (Empleado frecuentemente en la expr. kontzientziaren ausikia (menos frec. kontzientziako a.) 'remordimiento de conciencia'). Remordimiento. "Remords, ausikiak" Ht VocGr 416. "Remordimiento, inkea, usigia, igorditea" Izt 104v. "Remordimiento" Lar, msOch (ap. A).
    Konzientziaren akusamendua, autsikia, alhadura, ximikoa, eranzutea. Ax 594 (V 382; v. tbn. 439 (V 287)). Behin ardietsten badu desiratzen duena, berehala konszienziaren ausikiak hura kexatzen du. SP Imit I 6, 2 (Ch konzienziako harrak). Bere konszienzian dituzten garrien eta ausikien ematzea gatik. SP Phil 343 (He 346 ere konszienziaren iroiak edo ausikiak geldi-arazitzeko). Iainkoak gure baitan egiten dituen erakhartze, ertxatze, eranzute, barreneko ausiki, argi eta ezagutza guziak. Ib. 148 (He 151 konszienziako alhadura). Izpirituko griña, konzientziaren aseki, jaiduretarik ta gutizia minetarik bethi kasik sortzen diren barneko nahaskeria. Dh 180 (cf. 181 asikika). Ez duta pontu horren gaiñean kontzientziako ausiki zenbait sentitzeko? Gy XI. Zenbat eta gorago igo birtutean, ainbat eta bortitzago izan oi da kontzientziaren ausikia. Vill Jaink 107. Konzientziaren esanaren kontra egin ezkero, berriz, aurki dut zigorra barneko ondoezean, ausiki bortitz-samiñetan. Ib. 103.
    azpisarrera-1
    AUSIKIAN HARTU. Agarrar de un mordisco. Cf. AUSIKIAN LOTU. "Antzuloa autsikin artu du (AN-5vill)" Gte Erd 14 (junto a amuari eldu dio , amian lotu da , etc. de otras zonas).
    azpisarrera-2
    AUSIKIAN LOTU. Aferrarse, agarrar(se) con fuerza. Cf. los ejs. de ausikika lotu, s.v. ausikika.
    Aro gaixtoaren oldarrak inarrosirik landarea lotzen zaio ausikian lurrari. HU Aurp 198. Emeki gibeletik hurbiltzen, zaldiak [...] behatzen ez bazion; azkenekotz, klask buztanari ausikian lotzen. JE Bur 20. Haizkora ja ondoen erroari lotua dago ausikian: fruitu onik emaiten ez duen ondo edozoin, moztua izanen da. Leon Mt 3, 10 (Dv arbolaren erroan ezarria da). Hain hurbil izan balitz erbiari / ausikian lotuko zen. Xa EzinB 120.
    azpisarrera-3
    AUSIKI-BELAR. "Asikibelhar, herbe aux piqûres, millepertuis perforé" Hb. "Millepertuis, hosto-argal, mila-xilo, ausiki-belhar" T-L. v. OILO-AUSIKI.
    azpisarrera-4
    AUSIKI-EGILE. "Clusilis mordaxi concha, xirla zarratzeko errexa eta ausikitzaillea, ausikiegillea". Urt V 229.
    azpisarrera-5
    AUSIKI EGIN (asiki e. Dv; utsiki G ap. A; atxiki e. B ap. A; atsiki in B ap Izeta BHizt2; autsiki e. AN-gip ap. A, s.v. autsiki). Morder, dar un mordisco; picar (un insecto, etc.). "Asiki egitea, mordre" Dv. "Ogiari atxiki egin diot (B), le he dado un mordisco" A. "Zakurrek atsiki in zion" Izeta BHizt2.
    Nahi ezpaduzu deabru suge gaixto hark zure arimari ausikirik edo zauririk egin dizon. Tt Onsa 38. Zakhurrak, klask, aztaletik ausiki egiten. Zerb Artho 500. Edonor hasi ezkero anaien bat joten, zaunkaka eta marmarka hasten zan berehala, ta jotzailea gelditzen ezpazan, ausiki eginen luken zalantzik gabe. Osk Kurl 139. Eguzkiakin beltzatua eta uliak ausiki egiña. Auspoa 77-78, 28.
    azpisarrerakoSense-5.1
    (Fig.). Dañar, hacer daño.
    Etsaiari autsiki egiten diozunean, barkhatu nahi eztiozunean eta bidegaberik egiten diozunean. Ax 333 (V 220). Onelakoak obra onen biotz edo animari utsiki egiten dioe, besterik ezin duenean. AA II 224 (ref. a los murmuradores). Asko dira etsaiaren kontra gaizki itzegiteko oña ematen edo beste gisaren batean laguntzen duenak: atsegin artzen due, lagun urkoaren izenari utsiki egiteaz. Ib. 229. Hauzoko ontasunari egiozu ahal orduz asiki. Gaizkien aithorrik eginen ez duzu, ez izanen urriki. Hb Egia 128. Ez du zeren nihork Franziari egin asikirik. Yainkoak beira haren haurra ukitzetik, haren soldaduen arlotatzetik, haren azken etxola larrutzetik! zinak eta minak lituzke laster. Ib. 44. Beraren hipokrisia hasten zitzaion barruan ausiki egiten ere. Mde HaurB 33.
    azpisarrera-6
    AUSIKI-UKALDI. Mordisco, dentellada.
    Horra nun Frantses ohartzen den soka batekin estekaturik beren odotik zerabilaten untzixka bat [...] uhain batek iretsia zuela, ausiki ukaldi batez delako soka moztu ondoan! "D'un coup de dent". Ardoy SFran 246.

    ausiki

    ausiki
    << ausartu 0 / 0 1 auzi >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper