(Lar( Dv), Hb, H, A)
"Cara, frontispicio, frente de una cosa, aurka, aurkea, aurrea" Lar. "Delantera, aurrea, aitzina, aurkea, aurka" Ib. "Frente, fachada" Ib. "Façade, devant" Lh. "Le devant, la face, la façade" H. "1.º "(L?), delantera, cara, frontispicio" A. Cf. A Apend: "Aurka, lucha (Mg PAb)", pero no lo hallamos en éste.
azpiadiera-1.2
2."L'opposite"O-SPAd 877.
sense-2
II.(Adv. o posposición).
azpiadiera-2.1
1.
(Lar). Enfrente."(A) boca, aurkez, aurkean, aurka"Lar.
v. AURKAN.
azpiadiera-2.1.1
(Tras dat.). Gero Aurresku ta Aztzeskua bat besteari aurka ibili ta buruz-buru dantzan asi ziran. LhYol 30.
Ondarroak bideari aurka ditugulako. Ib. 36.
azpiadiera-2.2
2.
(ADBols),
arke (V-ger).
(Tras gen.).Contra, en contra (de), en oposición (a)."Bata besteen arke dabiltz onek beti"AApend.
v. kontra, aurrezka. Tr. Empleado para sustituir a kontra (q.v.); desbanca, sin gran oposición, al neologismo sabiniano kaltez ; cf. A DBols s.v. contra: "no es tan recomendable el uso de garaiti, gibelaz y kaltetan; menos aun el del neologismo kaltez y el del extraño kontra ". En DFrec hay 589 ejs., todos menos 2 del Sur.
Errolda orren aurka jaso diran eskakixunak.(1918). ForuAB 133.
Zuen aurka, zuen kaltez dabiltza, sinismena kendu naian. UrretaEEs 1918, 155.
Gizaldi onen aurka (kontra) Ninivetarrak jaiki ta gaitzetsi egingo zituztela. AArdi 84s.
Azkenerako alkarren aurka (kontra) jarri ziran. KkAb I 116.
Zenbat eta zenbat ote dabiltza umien aurka!JBDei 1922, 66.
Zazpi onoimen (birtute) dagoz zazpi griña txar onein aurka: arrokeriaren aurka apaltasuna, zekenkeriaren aurka esku-zabaltasuna [...]. KIkV 60.
Jainkoak barka begit orduan gizatasunaren aurka egon izana. OrTormes 41.
Idi apustua Mekoletaren aurka jokatu nuanean. LabEEguna 115.
Eta atsegin etzakonak, neure aurka itz-eginke, idazti eder bat argitaldu-begi. Ib. 142.
Andra gaxuak, zijo bat ezeze, milla euki dittubez nire aurka asarre eragoteko. Otx 29.
Zuen artean pekaturik gabeko danak aurtiki dezala lenbiziko arria orren aurka. IrYKBiz 319.
Ikusi degu leen errusitarrena poloniarren kaltez, orain ingelandarrena erindarren aurka edo kontra. LdiIL 167.
Ipar-pirrinta dator Guraz-tik / Araba-aizearen aurka. OrEus 316.
Eleizea eztago orren aurka, alde baño. EguzkGizAuz 81.
Norberak geiago irabaztearren beste barik, alogerak eratsi nai jasotea, gizarteko zuzenaren aurka da. Ib. 142.
Gaitz itxaskorren aurka jardun bear.EAEg 31-10-1936, 182.
Adimena ta guramena, alkarren aurka jarri oi dira gure baitan. ErkiagArran 65.
Jakintzari gehienek, ordea, ukatu egin zuten horiek benetan jazotzen zirela, [...], beren teoria guzien aurka zirelako. MdePr 314.
Ez nezakenan ezkontzera beartu bere gogoaren aurka. EtxdeJJ 101.
Parkeruntz abiatu naiz, oituraren aurka guardasolik gabe. TxillLet 63.
Mairuen aurka gerran ibillie da. AkesIpiñ 11.
Etzuen bada uste gizon erbal ura ausartuko zela bere aurka deus erratera. IzetaDirG 22.
Etzazu ustearen aurka erantzun. ZaitPlat 138.
Jaungoikoaren aginduen aurka, egun ta eguzki jardun legi gizonak. ErkiagBatB 201.
Bi adibide oiek eztaude bata bestearen aurka. VillJaink 78.
Sekulako ongarri izango jakola gaitz aren aurka. EtxbaIbilt 472.
Buru zenbait bederen jazarri ziren Frantzian, "mystère"-en aurka, jasan-gaitz zitzaizkiela. Lf(inCasveSGrazi 9).
Gogorik gabe eta gogo gaiztoz hasi nintzen, beraz; ez, ordea, kontzientziak eskatzen eta are agintzen zidanaren aurka. MIH 376.
Kantauri itxas-ertzaren aurka datozen olatuak. MEIG IX 139.
(en colab. con NEtx) v. tbn. Inza Azalp 97. Enb 43. Laux BBa 142. TAg Uzt 219. EA OlBe 81. SMitx Aranz 214. NEtx Antz 27. Munita 116. JAIraz Bizia 54. SM Zirik 73. BEnb NereA 82. Basarri 32. And AUzta 112. Onaind in Gazt MusIx 148. MAtx Gazt 60. Ibiñ Virgil 62. Alzola Atalak 97. Xa Odol 271. Berron Kijote 160. Etxabu Kontu 150. BAyerbe 143. Ayesta 88.
azpiadiera-2.2.1
(Tras tema nominal nudo). Oroen lotsagarri izate bat bakarrak / ukatzen dau ero lez Yaunan izatea; / "Yaungoiko bat bai dala" abes-aintzatsu-aurka / auxe bakar-bakarrik: Gizon sentzungea. GMantGoi 22.
Mendirik mendi azkar / gudari-aldreak, / bildurrik bagiak, / Jel-etsai aurka gure / Mendigoxaliak. Enb 57.
Matxinada aurka Erkala aldezte arren. EAEg 2-6-1937, 1749.
azpiadiera-2.2.2
(Con instr.). Senideei ta ezagunei gorrotagarri gertatzea datorkio, aiek lagundu nai izango elitukeanean zuzenaz aurka. ZaitPlat 136.
azpiadiera-2.2.3
(Con dat.). Ni bakarrik natzaiola aurka aren ausardikeriei. BerronKijote 86.
azpiadiera-2.2.4
(Sin compl. explícito). Beronek [euzko-abendak] aurka dituben eragozpen berberakin burruka ibilli biar izan [...] duben edozeñek, erraz-erraz igarriko du lanegite orren alderik nausiyena ta biarrena idazlien gain egoten dala. EEs 1916, 221.
Soña jauskorra eta gogua goi-tzale, / aurka diran gauz oneik, nok osuan neurtu?LauxBBa 130.
Aurka jagi ziran sozialisten buruak be. EguzkGizAuz 184.
Eztugu zeren beldur izan, gizon guziak aurka ba ditugu ere. IrYKBiz 278n.
Etzan deus aurka azaldu. "No hubo protestas".EAEg 9-10-1936, 4.
Alde ala aurka gudukatzen.ZaitPlat 93.
Kontzientzi baten gizona danak / aurka ezin lei egin itz.BEnbNereA 142.
Orregaitik aurka gogor jokatzeko ez egozan. EtxabuKontu 69.
Beste batzuk, asieratik aurka egonak [...], zarrapasta eragille ikusten ziran lenengoen arteko. OnaindSTeresa 70.
azpiadiera-2.3
3.Contra, apoyándo(se) en. Hargin lan berriaren aurka hezurrezko hesi zaharra berreraiki nuen. MdePr 116s.
Neskarengana arrimaturik bere gorputzaren aurka estu-estu egin zun. EtxdeJJ 110.
Onartutako iritziak eta usteak bazterrera zitzakean, [...]; onetara ezar zezakean, ordea, izketa-laguna ormaren aurka. ZaitPlat 91.
Jarri ziran, belarrixa zorrotz ool zaarron aurka, jakin gurarik zer moduko barriketia erabiltzen eben senar-emaztiak euren artian. EtxbaIbilt 461.
Ormaren aurka fusilatzeko / arloan jarri zirana. FEtxeb 22.
azpisarrera-1
AURKA EGIN(Añ A). Hacer frente, oponerse. "Oposición: (V, G, AN) kontra, eurt, aurka egitea" Añ. "Oponerse" A. Eurak orain aurka egiten dautsoen Eleiza orrek berberak artuko dituan bere Txiro-etxe baten. KkAb II 74.
Mendira irten zanean, / matxiñadari aurka egitera / aurreko zarren bidean. Bertsol 14.
Israeldar asko erori ta yaiki-arazteko ezarria dago au, ta aurka-egingo zaion ezaupidetzat. IrYKBiz 29.
[Emakume] aren gonetan murgildu zen, bere abere-griñari aurka egiteko izkillurik ezpaitzun. EtxdeJJ 163.
Agiria egizkoa danean, ez dago aurka egiterik. EtxabuKontu 164.
Ainbeste indarri aurka egitea / ori oso gendun gatxa. FEtxeb 26.
azpisarrerakoSense-1.1
(Tras gen.). Begira egozanak, mutillen alde ta errematantien aurka egin eben, onen kaltez txakurrenak esanik. KkAb II 40.
azpisarrerakoSense-1.2
Ez eutsan aurka andirik egin Basalduak esandakoari. Etxabu Kontu 112.
azpisarrera-2
AURKA JO.
Hacer frente, oponerse. Cf. ForuAB 141: Batza porbintzijalaren erabagijen aurka jo leie notiñak Aurrerakunde Jaurrijaren aurrera, "apelar". v. AURKA EGIN. Ustekabean eraso ta il nai ba'iñu iñork, aita danentz galdetu ala berealaxe esti-eragingo ioke? Bizi-gale aizen ezkero, aren aurka yoko ukela uste diat, zuzenbide xeetasunei so egiteke. ZaitSof 134.
azpisarrera-3
AURKAKO.
a) De enfrente. "Aurkhako burgua" SP. "(El de) delante, aurrekoa, aitzinekoa, aurkekoa, aurkakoa" Lar. "Devant (celui de), aurkhakoa, aurrekoa, aurkhikoa, aitzinekoa" H s.v. aurra. Zoazte zuen aurkhako burgura, eta bertan eridenen duzue asto eme bat estekatua. Lç Mt 21, 2 (He, Dv zuen aitzinean den, Ur, Ker zuen aurrean dagoan, Ol aurkez duzuten, IBk, IBe aurreko). b) (Tras gen.). Contrario a, opuesto a; desfavorable a. Gure aurkako legeak ondo dakizki. Lab EEguna 89. Apaiznausiak eta batzarre guziak Yesusen aurkako (kontrako) aitorrera bat billatzen zuten. Ir YKBiz 476. Alemanen aurkako gudateak. Ldi IL 163. Erkalaren aurkako egintzetan. EEg 6-11-1936, 231. Albitarren aurkako gurutzadatik landa, neurri gogorrak erabakiko dituzte Aita Santuek. Mde Pr 309. Batzuetan on-arau edo gizarte-arauen aurkako zirela ahazturik. Ib. 347. Norbere buruaren kaltezko edo aurkako zer bat, ezin zitekean erabagi zuurra izan. Erkiag Arran 62. Izpidezkoa egiaren aurkako gertatzen da, ta onuragarria, izurrite. Zait Plat 33. Beraz aburu ori biziaren kaltetan da, izadiaren aurkakoa, okerra, gezurra. Vill Jaink 187. Bosgarren Aginduaren aurkako pekatua da. MAtx Gazt 76. Gargaritarren aurkako guduak. Ibiñ Virgil 95. Mujikak etzun atera izan / iñoren aurkako itzik. Uzt Sas 345. Zalduketa-liburuen aurkako eraso utsa. Berron Kijote 21. Estatutoaren aurkako idazlan sakon bat. Etxabu Kontu 67. Badirudi, horietan bederen, ko-ren aldeko joera agertzen dela: ko-ren aldekoa eta ren-en aurkakoa. MEIG VI 174. v. tbn. JAIraz Bizia 54. Akes Ipiñ 11. Onaind STeresa 108.
(Tras tema nudo). Auxe bai dala Doibatz aurkako / Guzur ontasun dongia. Enb 174. Biurrikeri eta Laterri ziurtasun aurkako lege-austeak. EAEg 23-10-1936, 115.
(Uso sust.). Agintariagana zure aurkakorekin zoazala, bidean bertan arengandik yaregiteko alegizu. 'Cum adversario tuo'. Ol Lc 12, 58. Etzan ordea bere aurkakorik agertu eta auzipetu gabe libre utzi zuten. Etxde JJ 195.
(No precedido de gen.). Contrario, desfavorable, opuesto. Orain nire aldekoak egin ditudan bezala, aurkakoak (kontrakoak) ere, edo aurkako diruditen zertxo bi aipatu bear ditut. Or Y 1934, 12. Adiskide ori eztet euskeltzale; ezta ere aurkako. Ldi IL 31. Zuzendari Nagusiak aurkako beste zerbait erabakitzen duanean. "Cuando disponga otra cosa en contrario". EAEg 3-6-1937, 1758. Geiago ere esan genezake: gauza bat probatu-ala aurkakoa egizta ditekeala ere. Txill Let 56. Egia, aurkakorik egongo ez zana jakiña zan. Etxabu Kontu 69. An azaldu zan gizaki bat. Ez nekian aldekoa ala aurkakoa zan. AZink 104. Aurkako protesta geienetan, mikrofonorik ez. Gerrika 195. Aurkakoa izan du, berriz [euskarak bakartasuna], idazketa zailtzen zion aldetik. MEIG VI 30.
(Uso sust.). Aurkako biok --barru-bizitza ta zentzunen atsegin puskila-muskilak--, bateratu ta adiskide erazo nai nituan eta. Onaind STeresa 53. Naiz ta aurkako asko / eraso seguruz. Zendoia 125.
azpisarrera-4
AURKAN.
(Lar, A (que cita a Lç)). a) Frente a, enfrente de. "Delante, aurrean, aitzinean, aurkean, aurkan" Lar. Leiçarraga (Decl ã 7r) da artezean, heinean, eretzian como equivalentes suletinos de aurkhan. Cf. O-SP 223: "Aurka [...]. Item. l'opposite". v. aurkaz. Eta Ziliziaren eta Pamphliaren aurkhan den itsasora iraganik, ethor gentezen Myra Lyziako hirira. "La mer qui est à l'endroit de Cilice & de Pamphilie". Lç Act 27, 5. Maria Magdalena eta Maria berzea ziraden han iarriak sepulkre aurkhan. "Assises à l'endroit du sepulcre". Lç Mt 27, 61 (He, Dv aldean, TB parrean, Ur, Ker, IBe aurrean, Hual aurkian, Ol aurkez, Or aurpegiz, IBk aurrez aurre). Iarririk zegoela Olibatzetako mendian tenplearen aurkhán. Lç Mc 13, 3 (He biztan, Dv parrean, Leon parrez-par, Ker aurrez-aurre). Ikhus zezanean haren aurkhan zegoen Zentenerak. "Le Centenier qui était là vis-à-vis de lui". Ib. 15, 39. b) (Tras -ko). Cerca de, en los alrededores de. Baita Zireneko aurkhan eta Roman daudenek. "À l'endroit de Cyrene". Lç Act 2, 10 (He Zirenesen hurbil, Dv Zireneko inguruan).
azpisarrera-5
AURKARA,
AURKARAT(Ir, ponerse, etc.) enfrente. Eta handik enbarkaturik, biharamunean ethor gintezen Khiosen aurkhara. "À l'endroit de Quios".LçAct 20, 15 (He aurkarat; Dv parrera, Ker, IBk aurrera).
azpisarrera-6
AURKARAKO.
Contra, en contra de. Elorri beltzaren lorearekin, te bezela artu reumaren aurkarako.Ostolaiz 114.
Badira beste belar batzuek ere karetxaren aurkarako. Ib. 94.