Harremana

    OEH - Bilaketa

    2945 emaitza leon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    atzarri.
    sense-1
    1. (AN-erro, L, BN-baig; Dv, H); atzartu (L, BN; VocBN , H; -tzea SP) Ref.: A; Satr VocP.
     Despertar(se) (sentidos prop. y fig.). "Ce verbe atzar, atzartu, est du dialecte labourdin, peu connu dans la Basse-Navarre, où l'on dit iratzar, iratzartu" VocBN. "Goizik atzarriko naiz, je me réveillerai de bonne heure" Dv. "Atzartu, atzarri naute, on m'a éveillé. Atzarri, atzartu naiz, je me suis éveillé" H. "Despejarse, despertarse" A. v. iratzarri. Tr. Propio de la tradición septentrional, no suletina; en el s. XX lo emplean tbn. algunos autores meridionales. Parece que hasta finales del s. XVIII correspondía a atzartu la función de participio en construcción con verbo personal, reservándose para atzarri la de adj., como se ve p. ej. en Etcheberrry de Ziburu y Haraneder. A partir de dicha época atzarri se emplea en ambas funciones, con exclusividad en la segunda y con frecuencia mayor que atzartu en la primera.
    Laboraria oilarrak eztu hala atzartzen, / Bekhatorea nola zuk baituzu iratzartzen. EZ Man II 85. Eta guztiz ere bekhatu egin ondoan, iaikitzen da, orduan atzartzen da, orduan dira zinak eta minak, orduan dira ezproin kolperik handienak. Ax 427s (V 277). Debotak atzar gaitezen, / ordua da ordua. Arg DevB 18. Atzar nazazu ene lokhuma pisutik. Ch IV 4, 1. Atzar zaitezte, justuak, eta begira zaitezte bekhatu egitetik. He 1 Cor 15, 34 (Lç iratzar zaiteztez). Samson egiazkoa atzarri izan da gauaren minean, biztu izan da lorioski, libratu bere etsaieen artetik eta athera hobitik. Lg I 231. Lo pisu batetarik bezala atzarriko baitire. Mih 84. Ah! ene Jauna eta ene Jainkoa, atzar eta erna zazu ene arima bere lokhuma tristetik. Brtc 139. Atzarri zaren bezain laster. Ib. 10. Aitzingidari saindua, zuk egun / atzar gaitzazu gure lokumatik. Monho 160. Egizu ihez, nausia dadiñ artio atzartu. Gy 38. Izan dute aski min atzartzeko, lo bazauden. Hb Egia 87. Ezen [oraiko ordua] lotan eramaten badut, atzar naiteke ifernuan. Dv LEd 181. Jaun hori, doidoia lokhartua, hitz hauk atzarri zuten. Laph 59. Atzarri zenean, ez zuen nihork erranen lo gozo bat egin zuela. Ib. 47. Yaiki arazi zuten laster, eta atzarri ondoan profetak berak erran zuen. EE 1884a, 314. Zazpi orenak ez ziren urrun behar izan ni atzarri nintzenekotz. Elzb PAd 65. Atzarri zenean, orainoere dena ikharetan, hasi zen oihuka. Jnn SBi 128. Atzartzean, gogoeta bera ethorriko zaitzue izpiriturat. Arb Igand 175. Noiz atzartuko dire Berdolyren boz-emaile burraso Eskualdunak? HU Aurp 145. Luixa, ez gaituzte hemen ikusi behar, atzarriko direlarik. Barb Sup 124. Atzar gaiten, atzar lotarik / Gau huntan da Jesus sortzen. Canc. pop. (Ib. 13). Xutik oihu egin dut, atzarriz mendia!: / "Euskadik izanen du bere iduzkia". Iratz 28. Itsasoan ditazken galerna edo ekhaitz izigarrienak ziztuz altxatzen, eta gu lo! Ez girea bada noizbait atzarriko? Lf Murtuts 13. Theresa ez zen atzartu sendagailua xintxoki hartu zukeen... Mde HaurB 16. Gauaren erdian atzarri bazen gizona. Ib. 106. Zuregan atzarri nintzan. Or Aitork 174. Lo egin nuan, eta atzartzean ene miña arindua sumatu. Ib. 237. Atzar nazate txoriak / txiunta gozo ez ikasiaz. Gazt MusIx 77. Urrian ihiztaria, goizean goiz atzarria. EZBB II 126. Lurra neguan pausatzen da, udaberrian atzartzeko. Ib. 50. Apirilean goiz eder batez goizik bainintzan atzarri. Xa Odol 197. Nehoiz etzeraukula, nik ez dut etsiko, / gure kontzientzia atzartzen hasiko. Ib. 225. Lo haundi batetik atzarri balitz bezala. Larre ArtzainE 178.
    azpiadiera-1.1
    Animar(se). "Animare, animatu, kurajatu, atzartu" Urt II 107. "Exciter, porter à. Atzarturen hau manuen ereduz bizitzera (EZ)" H.
    Noizik behingoak ere heure eginbidera / Atzarturen au, manuen ereduz bizitzera. EZ Man I 9. Zuek ere ene lagun trabaillu berekoak, / Arren atzar detzatzue zuen kargutakoak. Ib. 125. Zeronek duzu mundua othoiztera atzartzen, / Eta ematen galdetua ungi bada eskatzen. EZ Man II 21. Oriente bazterrean / izar bat da agertu, / hirur Errege iakintsun / guztiz ditu atzartu. EZ Noel 64. Egun guziez berritu behar dugu gure deliberamendu gogo ona eta geurok atzartu behar gare berokiago haritzera. "Ad fervorem nos excitare". SP Imit I 19, 1. Nola guri bereziki egiten zaizkigun ontasunek atzartzenago baigaituzte. SP Phil 204 (He 205s borthitzkiago baikaituzte mobitzen). O debotak huntarakotz / Atzar espirituak. Arg DevB 3. Debota eginen da debotago, nagia atzartuko da; biek edirenen dute debozionea. Gç 30. Halakotz beraz atzar zaitea, eta duzun animo eta kuraia Jainkoak eman darotzun izpirituaren progotxoski enplegatzeko. ES 196. Egon zaite erne zure buruaren gaiñean, atzarazu zure burua, animazazu, mehatxazazu. "Vigila super te ipsum, excita te ipsum, admone te ipsum". Ch I 25, 11. Grazia hura lagun bekit bethi, eta atzarria iduk benaza kontiño obra onen egiterat. Ch III 55, 6. Jainkoaren graziak atzarzen eta mugitzen gaitu othoitz egitera. CatLav 206 (V 106). Atzartzak fedea. CantIzp 42 (ap. DRA ).
    azpiadiera-1.2
    Excitar (un órgano, un sentido).
    Usaia igaro ta aizean galdurik bezala sudurra atzarriz, andik baitakar oroitera beure erraiñua guk oroituz berritzen dugula. "Odor [...] olfactum afficit". Or Aitork 256.
    azpiadiera-1.3
    (L, BN, S ap. A ; Lar, Lecl, Dv, H).
    (Part. en función de adj.).Despierto; atento, vigilante. "Vigilante" Lar. "Attentif" Lecl. "(L, BN, S), atento, vigilante" A.
    Den gauzarik ttipienean kausitzen da Jainkoaren probidentzia eta artha, haren begia bethi dago atzarria, eta gauza guztiei dagote beha. ES 142. Indiarrak izan arren hain izpirituz habillak, atzarriak eta har-aira onetakoak. Ib. 170. Amudioa ezta loharkatzen, loan ere atzarria dago. Ch III 5, 5. Zaren beraz goardiakor, atzarria othoitzetan. Ib. 24,2. Tentazionen kontra borthitzago, atzarriago, fiñago errendatuko duzu zure burua. He Gudu 89. Bethi atzarriak, eta bethi ikhara zuhur batean behar garela bizi. Lg I 270. Baliatu behar dire amodioa atzarriagoa billakatzeko. Mih 41. Edo atzarria edo lo egon nadin. Brtc 202. Segur da berdin arima diteken atzarrienari ere halako hutsak gerthatuko zaizkola. Dh 66. Hain guti atzarriak gaudenaz geroz bekhatutik begiratzeko. MarIl 86. Behar naiz atzarria egon, ez nadin izan uste gabetan harrapatua. Jaur 103. Gathuak ustekabean / Urrundik bere arratoia / Zagola ikhusten du / erne eta atzarria. Gy 246. Zer bada! ezin egon zarete ordu bat atzarriak enekin? HeH Mt 26, 40 ((He atzarriak,) (Dv, Leon atzarririk,) (Ip, SalabBN, Ker iratzarririk,) (Ur esnai,) (Ol ernai) (IBk, IBe erne)). Gardetako kapitain Duvoisin yarria, / Guziek badakite zein den atzarria. Hb Esk 116. [Gauza guzien egilea] nonbait badela ikusten du adimendu batere atzarria denak. Hb Egia 1. Izan gaitezen garen orai arteo baino atzarriagoak; har detzagun bazka biltzeko moldeak; orduan badukegu azienda eta ongarri aski. Dv Lab 143. Zaude atzarri. Dv Apoc 3, 2 ((Ip iratzarri,) (Echn prontoa)). Zuetarik bakotxak [...] atzarria behar du egon, ardi larrua dakharren otso baten kontra. Laph 176. Ikhusi dut bet-betan, oi! zen den ederra, / Ez ametsetan, ez ametsetan, nintzen atzarria / Arbola bat harrokan, ederki yarria. Elzb Po 200. Gizon atzarriari hitz guti. Lander RIEV 1907, 434. Argia gabe atzarriak ziren. Zerb Ipuinak 155. Ollarrak jo baño leen atzarria nindagon. FIr 159. Sortzez gizakumeak ez dute artzen atzarri izatea ta buru yakintsua baño irabazi oberik. Zait Sof 37s. Atzarri ni beti entzuteko. Or Poem 530. Erne edo adi edo zur edo atzarri egote ori. Or QA 127. Zentzu atzarrientzat zati luzea laburrez negurtzen dut eta bi alako dala sumatzen. "Sentitur senso manifesto". Or Aitork 332. Zenon-ek motz eta zorrotz egiten zituen korapilo-matazak arilketan, burmuinak urtu-bearrean ari ziran entzule bizkor atzarriak. Zait Plat 40. Sukaldean lo zagon / Kadiran jarria, / Bainan hurbil bazagon / Norbait atzarria. Larz Senper 102.
    azpiadiera-1.3.1
    (Con gainean). "Bere umeen gainean atzarria, veillant sur ses enfants" H.
    Nor dago bere buruaren gaiñean haiñ erne eta atzarria non ezpaita noizik behiñ errortzen ustekabeko faltetarat? Ch III 45, 2. Zaren beraz atzarria zure bihotzeko mobimenduen gainean. He Gudu 88. Haren probidentzia saindua atzarria dago heien gainean. Lg I 351. Artharekin zure burubaren gañean atzarria baziñaudez. Mih 50. Zaude atzarria Elizaren gañean. JesBih 441. Egoitea bere gainean hain atzarria, non ez baitu deusik eginen hari damu egin dezokenik. MarIl 19. Atzarria dago kontinoki bere arthaldearen gainean. Jaur 169. Hire ontasunen gaiñean / Bertzeak atzarri daudezelakoan / Trankil lotara goatea. Gy 283. Atzarria dago hekien hirrisku guzien gainean. Hb Egia 103. Aingeru bat, haren gainean atzarria egoiteko egorria dena. Lap 106 (V 50). Jesukristo gure Jauna atzarria dago gure gainean. Prop 1897, 172. Ainhoaren gainean zaude atzarria, / dezaten froga denek zure sokorria. (In SMitx) Aranz 226.
    sense-2
    2. Experimentar.
    Emen daude nik oroi ditudanak, atzarriz naiz siñetsiz. "Sive experta a me sive credita". Or Aitork 254.
    sense-3
    3. (Sust.).
    Ez zan atzeratu alabaña bere gudariyen atzarri (valentía) ta oldarkundez (arrojo) ustependurik aurrezkaiari jarkitzeko. J.M. Tolosa EEs 1913, 208.
    azpisarrera-1
    ATZARRIAN.
    (Tras bere, etc.). (Estar) despierto.
    Labur egon ondoan ordu bat osoa eta bere atzarrian bildu, huna non bat-batean zabaltzen zaikun airos behakoa, bulharrak beren aldetik hanpatzen zaizkularik nasaikiago. JE Ber 43.
    azpisarrerakoSense-1.1
    (No precedido de bere).
    Dana dala, Sokrate orrek, ez loan ez atzarrian, ez zion epe onik uzten entzuleari. Zait Plat 90.
    azpisarrera-2
    ATZARRIRIK (Dv).
    (Estar) despierto; (estar) alerta. Tr. En este sdo. sólo hallamos atzarturik en Argaignarats.
    Etxekoak inguruan senti badu ohoña, / Atzarririk beillatzen dik noiz sar dezaken oña. EZ Man I 137. Muga hau kontenplaturik, / kitatzeko Mundua, / gaudezentzat atzarturik, / noiz dukegun oihua. Arg DevB 149. Haukien seme arthaduriek eta Dabiten dorrearen sostengatzeko bethi zentinelan eta guardian atzarririk daudezinek. ES 125. Zaudete atzarririk, eta egizue othoitz tentazionean sar etzaitezentzat. Ch III 39, 4. Nere Jesus maitea! nere izate guziaren gainean hain atzarririk bizitzeko [egidazu grazia] . Dh 85. Zaudezte atzarririk eta egizue othoitz. HeH Mt 26, 41 ((He, Dv, IBk, IBe erne,) (Ur esnai,) (Ip, Ker iratzarririk,) (Ol ernai,) (Leon ernerik)). Eta izan othe daiteke kristaurik hain guti atzarririk, non Jainkoaren bethiereko ontasuna eta edertasuna, gauza ez deus iragankor horiengatik galdu nahiko duenik? Dv LEd 253. Gau guzian atzarririk, / Phartitzeko xutiturik. (In Arb) Igand 43. Oihu hetarat atzarririk, lasterka hor heldu da gelaria. Barb Leg 125. Zazpi ohoinak atzarririk egonen zirela handik harat. Ib. 128. Atzarririk, berdin lotarik, kontzientziaren danga ilhun zorrotzak, bihotza penatuko eta zilhatuko dautzu. Larz Senper 18. Behar baitute atzarririk egon garbitasunaren zaintzeko. "Vigilants". Ardoy SFran 92.

    atzarri

    atzarri
    << 1 atxiki 0 / 0 atzemaile >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper