1.
(V, G, L, BN, S; Urt I 267, Lar, Añ(G), VocBN, Gèze, HeHVoc, Dv(BN), H; -ns-SP, Lar, Añ);
anseRef.:
A (antsi); Lrq /anćía/. Cuidado, preocupación. "Soin, souci" SP. "Advigilantia, atzartasuna [...] dilijentzia, ernetásuna, artha, griña, antsia" Urt I 267. "Pena, cuidado, solicitud, ansiya, ajola, ardura" Lar. "Aflicción, atsekabea, ansia", "cuita, [...]antsia", "ahogo", "tribulación" Ib. "Cuidado, recelo", "congoja" Lar y Añ. "Ansia, ansia" Añ. "Souci, avec inquiétude" VocBN. "Souci, inquiétude, anxiété" Gèze. "Souci. Korreitzeko gogorik eta antsiarik batere izan gabe (He)" Dv. "1. anxiété (ne s'emploie guère en cette signification), [...]; 2. souci, sollicitude, soin, application, [...]. Antsia handirekin behatzen diote ene egitekoei, il suit mes affaires avec grand soin, souci" H. "Antsi (V, G, L, BN), cuidado, diligencia, apuro. Eztzuzela antsirik [sic, por antsia-] bizitzekoaz (HeH Mt 6, 25)" A. "Préoccupation; soin" Lrq. Leiçarraga (Decl ã 7r) da ansia, axola y arrangura como equivalentes suletinos de artha. vEys (a quien sigue Azkue) añade s.v. ansi los significados: "(G, L, BN), application, faculté; (G, L) génie, moyen; (G), travail, vigeur". Se trata de una confusión con anzia (q.v. s.v. antze) de Larramendi. v. 1 ardura, 1 arta, axola. Tr. Mejor documentado en la tradición septentrional y especialmente en la construcción antsia ukan 'interesarse, preocuparse'. Al Sur se emplea tbn. en sentidos próximos al esp. ansia. Su uso decae considerablemente en el s. XX.
Ikhusirik anhitzetan beharrian pobria, / eri, gose, egarria eta buluzkorria, / ene izenian anhitzetan galdeginik limosna, / zuiek ukhen baituzuie hezaz guti ansia. E 67.
Baina mundu hunetako ansiek [...] ithotzen dute hitza. LçMc 4, 19 (Dv mendeko ardurek).
Bazeakiagu egiati aizela, eta Iainkoaren bidea egiazki irakasten duala, eta nehoren ansiarik eztuala: ezen ezago gizonen aparienziara beha. LçMt 22, 16 (He antsia; Dv, Ur (V) ardura, Ur ajola, Ip axol, Echn kasu).
Eztuzuela ansiarik, nola edo zer ihardetsiren duzuen. LçLc 12, 11.
Zeren merzenario baita, eta ezpaitu ardien ansiarik. LçIo 10, 13.
Gorputzean dibisionerik eztenzat baina menbroek batek berzeagatik ansia ber bat duten. "Une même solicitude".Lç1 Cor 12, 25.
Alegeratu izan naiz Iaunean hagitz, zeren ia azkenekotz arrapherdatu zareten zuen nizazko ansián. "Au soin que vous avez de moi".LçPhil 4, 10.
Guk ere haren izena hala aiphatu behar dugu, non irudi-ere eztakion nehori ezen menospreziatzen dugula edo haren ansiarik eztugula. LçIns D, 4v.
Nik aregaiti iragaro dot / munduan asko penarik; / ark enegaiti oi oraingaño / eztau edugi ansirik.Lazarraga 1181v (corregido, parece que por la misma mano, sobre anse-; pero cf. anse (B) 1187rb).
Euzue gutzaz ansia, zareten gure ararteko Iainkoaren alderakotzat. Mat 305s.
O ipizpiku sainduak zeuen ansiaz eta trabailluz Iainkoaren Eliza bidezki gobernatu duzuenak. Ib. 303s.
Eztuzula hartaz ansia bañan ekar dietzadazu ahalkik lasterrena. "Souci".Volt 207.
Eta orain gure penez eztuzuen antsia / Dakizuelarik arren zenbat dugun premia?EZMan I 123.
Ha zillhegi bailitzaiku mundura itzultzea / Eta egin tugun faltez nigarretan urtzea. // Gehiago ez ginduke plazerez antsiarik / Aitzitik har giñetzake penak alegerarik. Ib. 114.
Elizarakoan ere duzun nitzaz antsia, / Eta ez nazazula utz bethiko ahantzia. EZMan II 89.
Gaiztoak bekhatuen hosinean sarthuz gero eta hetan luzaro usatuz gero, eztu antsiarik, eztaduka konturik. Ax 104 (V 70).
Eztuzula antsiarik xarrek edo galduek gaizki erranagatik. Ib. 445 (V 291).
Halakoak eztu antsiarik munduko erran-merranakgatik. Ib. 443 (V 289).
Egiten dabeenak zor dabeena ardura eta ansia guztiagaz. "Con ansia".Cap 84 (Cb CatV 64 ansiaz).
Kexatzenegi direnek eztute nihoiz ere ez hainitz, ez eta ongi egiten bere ansia errez eta bruitosez. SPPhil 243 (He 245 bere egitekoetan habarrots eta khexa handitako direnek).
Nork ere egiazko eta sekulako loria desiratzen baitu, eztu mundukoaz ansiarik. SPImit II 6, 2.
Graziak eztu ansiarik elheberririk eta kuriosik enzuteaz. SPImit III 54, 7 (Mst eztü axolik berrien, Ch III 54, 17 ezta kontu hari berriez).
Zergatik nekhatzen zare grina eta ansia soberaz?Ib. 27,2 (Ch artha sobraniazkoez, Mst arrankura behar gabek).
Zer ansia zukian Ienkoak neoren erranaz. TtOnsa 116.
Eztut antsia zer atzeman, / Otsoa edo orkhatza.Gç 203.
Antsiarik gabe zegoen / solament bekhatorea, / Hunentzat hiltzen zelarikan / Guztien Salbatzaillea. Ib. 88.
Zahar dohatsü hark etziala gehiago ansia hilzez, ikhusiz geroz mündiaren argia izan behar ziana. Bp II 105.
Uzten bazintu erran hek guziak antsia gabe aireko fitsa bezala. Ch III 46, 2 (cf. antsikabe).
Eztzazula sinhets eta eztuzun hartaz ansiarik. Ib. 6,4.
Yende hek ez dute antsia garabik zure osasunaz eta ez zure egitekoez. HePhil 430.
O zer antsiakin denbora prezioso onen puntutxo bat ere ez galtzeko nik ibilli bear nukean. CbEg II 100 (Dv LEd 180 zer ardurarekin).
Beñ batean bada, bere ansia estuenean Ama Birjiñari enkomendatzen zegoela. Ib. 209.
Luzamendu hunek ez othe du markatzen antsiarik ez dudala, ez Jainkoaz, ez Zeruaz?Brtc 171.
Orozbat ari da amorioa mündian, bihotzak arrapatzen dütü [...], antsiaren eta erranpiaren marteilliaz dütü joiten. Egiat 205.
( s. XIX)Jinik ere Espaiña / eztuzula antsia / zure etsaiek eztizie / igaranen Garona. 'N'ayez pas de soucis'.Xarlem 50.
Ezkütük hire lotsa / eztiaigü antsiarik / hi üdüri mustra baten / ez eta beldurrik. Ib. 367.
Len lenbizíko ántsia biz irautea Jangoikoarén amóre ónean. LEOng 18r.
Amátzen ta estimatzendút, onésten ta maitatzendút xoil gogotik ene biótz guziaréki, ene arima guziaréki, ene entráña, indár ta ánsia guziéki. Ib. 44r.
Esan degun ansia eta geroko kuidado edo arazeri geiegi ori gure biotzetik kentzeko. Gco I 423.
Bear ditugun edo [...] gauza guziak emango dizkigula [...], eta ala eztegula ansiarik eduki bear gerokoaz. Ib. 423.
Ni khüñati marrakaz beinian gosia, / amak ene nigarrez ez aldiz antsia. Etch 172.
Bena ezazula ukan antsiarik / Aizen eztit zuk beno lotsarik. "Quittez ce souci".ArchFab 93.
Zatho, zatho deusez ez ukhan antsia / Hitzaren esklabo bethi da axeria. Gy 137.
Aldiz kristauak bertzetan, uste baitu saria, / Hemen pagoa ukhaiteaz, hagitz ez dauka antsia. Ib. 72.
Egun asea badute, / Biharraz antsia ez dute. Ib. 31.
Eztuzuela antsiarik bizitzekoaz. "Ne solliciti sitis".HeHMt 6, 25 (TB ez dezazue izan antsiarik; Lç eztuzuen artharik, He ez duzuela griñarik, Dv ez izan grinatsu, Ur etzaiteztela arazoz egon, Hual ezizteila akongoja).
Haien eskietan ziratekeienian, eztüziela antsiarik nula edo zer erranen düzien. IpMt 10, 19.
Aita Sainduak, antsia bihotzean, nigarra begian, igortzen dio bere benedizione saindua. Laph 251.
Ar' eta nik ere eztiat hiretako antsia. ChantP 384.
Ansiyrekiñ [sic] ezin lua artu du Karlomanok . (AN-5vill)"Inquieto".Orreaga 75.
(87 (BN-baig), 91 (AN-erro), 103 (Sal) antsiarekin)Nork aditzera eman lezake zenbateraño igo zan emen bere ansia larri tristea? ArrMay 130.
Hori bada hainitz zoroen mintzaira, ez daiteke izan zerbeit adimendu eta geroaz den gutieneko antsia dutenena. Lap 5 (V 5).
Arimako antsia handi batean, uzten nuen ene izpiritua joaitera bere pentsamenduetarat. Ib. 17 (V 10).
Zonbatenaz baikare erdaran usu mintzatuko, hanbatenaz hartuko dugu harrekilako trebetasuna eta amodioa, eta geroztik deus antsiarik gabe bere gisa utziko dugu Eskuara. ArbIgand 28.
Maria Birjinak ikhusten zian bere espus saintiaren antsia handia. IpHil 84.
Hirur egünen bürian hil zen, üzten zialarik bere Ama antsia handian, Jinkoak [...] ez zükianez igorri haren arima ürgülliak galdü zütian Aingüriekin. Ib. 116.
( s. XX)Gallastarren misioneak urthea hasi du antsia nigar-egingarrien erdian. Prop 1906, 146.
Enikezu antsia, / Katixan satisfatziaz / baliz ere sordeiago / haren pretensionia. PierKat 53.
Urdia ta igelaz ago antsi baga ta ezegixak lupetzatik atara. Otx 39 (cf. Voc: "Cuidado, diligencia, apuro (Azkue)").
Bere ahoa eta mihia begiratzen dituenak bere arima antsia eta bihotzmin frangotarik begiratzen du. ZerbIxtS 57.
Zarta hots astun hortaz gogoratu nahi izan dut bizidunaren antsia mundu lazgarri hontan galdurik izatez, heriorako hor izatez. MdePr 372.
azpiadiera-1.1
Ansia de la agonía. Ama, ordu estu onetan penaz ta antsiaz itotzen dagoen oni atseden ta konsueloa emaiozu. CbEg II 98.
Erremedio gabe ondatzeko zorian biak neke, izerdi ta eriotzako antsietan ikara gorrian zeuden. Ib. 158.
Baño ezin zezakean bukatu: azken ansiyak estutu zuen eta erori zan burupe-gañera. CampEE 1883b, 524.
azpiadiera-1.2
+ antxia (V ap. A Apend), antzi.Ansia, anhelo."Antxia, ganas (V). Antxiarik eztaukat"A Apend. .
Bienabenturaduak ansia andiarekin deseatzen debeanak birtute eta santidade guzia. OA 103.
O zer gogoa, zer ansiak ori artzeko dauzkadan!CbEg II 31.
Interesaren gutizia, ansia edo eragabeko griña eta deseo bizia. Gco I 388.
Modu ona da, ansiarik izan bage eta agertu bage jatea eta edatea. Gco II 63.
Gularen anditasuna eztala ainbeste neurritzen janariaren kalidadetik, nola jateko ansiatik. Ib. 64.
Enpleo andiak eta honragarriak ansiarekin deseatzea eta billatzea. Ib. 23.
Eliz Ama Santaren nai guziz irazekia eta ansia andia da bere umeak betiko bizitza doatsura giatzea. AA III 407.
Kutizia, onra, era on ta estimazioen ansia. Ib. 625.
Kutiziak, ta ondasunen goseak, ansiak, gurariak, kentzen dabe biotzeko bakea. AñMisE 80.
Iduritu zaionean jo duela hanbat antsiarekin igurikatu orenak, juaiten zaio. Laph 128.
Eta nahi dü antsia handireki gizun guziak izan ditian salbatiak. CatS 28.
Gure biotzaren erdi erdian ipiñi digun ansi edo naiizate bat da maitasuna. AgSerm 203.
Bakoitzak daukagu geretasun bat, gere amesa, gere irudimenekoa, gere antsi, apeta, egarria. AyerbEEs 1915, 262.
Orain ez daukat len bezelako / ibillitzeko antzirik, / osasunakin ere ez baidet / batere segurantzirik. UztSas 279.
Jaso ditugu begiak / ta gogoaren antsia / Jainkoaren begira. AzurmHitzB 61.
Arten ume nintzala / lanean asia, / naiz-ta jolaserako / eduki antsia.Insausti 82.
Jotzeko euki arren / makiña bat antsi, / nekek ez du barkatzen / ta ori zaie iritxi. Ib. 215.
sense-2
2.
(G-azp, AN-gip-larr);
antzi (V, G, AN-gip)
Ref.:
A(antzi);
AspLeiz(antsi);
GteErd 67. Suspiro; gemido."Latido, gemido, suspiro"A.
"Quejido"Asp Leiz. "Antsia in zun (G-azp, AN-gip) [...] ein ditu antsi ederrak (G-azp)" Gte Erd 67. Tr. Documentado desde principios del s. XIX en textos guipuzcoanos, y desde 1950 tbn. en algún vizcaíno.
[Ardoari] bialtzen diozke beren neke guziak, oni beren ansia ta suspirioak. AA III 365.
Nere negarra iñorgana iristen ez da; nere antsia larriak emen itotzen dira. ArrGB 19.
Basa piztien antsia eta orroa beldurgarriak besterik aditugabe. Ib. 48.
Alaingo negar eta antsia tristeaz, nun bere Ama onaren erraiak oso samurtu zituen. ArrMay 150.
Antxi ontan daukagu / artzai jendia, / iñungo terrenotan / mugarik gabia. Ud 42.
Alferrik gero izango dira / negarrak eta antsiyak, / luzarokuak ez gerala emen / egon giñake etsiyak. Xe 322.
Informe txarrak dira / orrentzat auzotik: / espalda ateriya, / urgun besotik; / eztula ta antziya / ukullo zokotik, / desterratuko nuke / nik nere bototik. Ib. 296.
Aien antziz biyotzak / ziraden urratu, / bañan iñola ere / ezin anparatu. Arrantz 92.
( s. XX)Au edatsita antzi bat egin zuen, zautalari guztiak arritzeko antzi barru-barrutikoa. AArdi 48.
Nere ustez iloba-minak baino lengusinaren antzi ta zinkurinak geiago makaldu izango dute gure gizona. Ib. 98.
Isabelek aldiz beraren zinkurin ta aiuma ta antziz larriago egiten zion nagusi zarrari bioz-mina. Ib. 89.
Medelen seme naigabetsuak bere negar ta antziz eraginiko len-malkoak ere zuen begietatik isuriak izan dira. Ib. VII.
Pantxikak, asnasik ezin artu balu bezela antsi larri bat egiten du. AlzRam 65.
Ramuntxo eskuiko atera dijoa, ta alderatzekoan Pilar-en antsiak entzuten dira. Ib. 90.
Baziran penaz amildu eta / beren ezurrak autsiyak, / lastimosuak izango ziran / aien orduko antsiyak. TxB I 129.
Josune, ekatzan beste kopatxo bat gaxo orrek. --antzia atera zuan--. AnabUsauri 70.
Eta bere barnean antzi-egiñez, esan zuen. IrYKBiz 234.
Ezta ziñez, eleiza baketsu ta isilla, leku egokiena, barreneko antsiari ta min-oiuari ateak zabal uzteko. ErkiagArran 183.
Eta alako il zoriko antsi apal bat nonbaitetik urten zitzaion. UgaldeIltz 25.
Arkaitzeko antsi. 'Gemido de la roca'.GandElorri 40.
Ene jostaillu zeran / Biotzeko antsi. NEtxLBB 325.
Negar egin uen. / Txingizko negarra. / Ta antsia erre haren / erre oparia / konsagratu nion. AzurmHitzB 38.
Noizean beiñ antsiren bat egiten zuan bere erraien barren-barrendik aterea zirudina. "Sospiro".BerronKijote 189.
Antsi au nola zitzaizun irten / biotz barrendik. Olea 128.
"Ai!" antsia eginda aitarengana. JAzpiroz 43.
Zaurituen antsiak eta marruakgatik. AZink 106.
Eta umeak antsi triste bat / egiñaz zion erantzun... Zendoia 73.
sense-3
3."Antsia, l'envie"ArchVocGr(tal vez 'ganas, deseo').
"Ansia (AN, L), envidia"A.
ANTSIA EMAN.
Dar importancia. Gauzaren bat egonen da, zure buru barnean ezkutatua, antsiarik eman eztiozuna, gure hauzian argitasuna ematen duena. ArtiTobera 280.
azpisarrera-3
ANTSIA IZAN.
azpisarrerakoSense-3.1
a)(V, G, AN, L, S ap. A; Lar, H; ansi izan Lar, Añ). Importar (empleado sobre todo en las exprs. ez da antsia 'no importa' y zer da antsia? '¿qué importa?'). "Convenir, importar, [...] antsia izan" Lar. "Conviene que se haga, konbeni da, antsia da egin dedin" Ib. "(A mí me) importa, [...] ansi zait niri" Ib. "(No) importa, ezta ansi, ezta inporta" Ib. "(No) obstante las fuerzas y costumbres, eztiradela ansi indar ta oitura guziak" Ib. "Importa mucho, asko da ansi" Ib. "(Me) importará, ansiko zait" Ib. "¿(Qué me) importa a mí? niri zer (G) zait?, (V) zer joat ansi?" Añ. "Ansi zait [...], il m'importe" Hb (Lhande, que lo toma de éste, traduce errónemanete "Il m'est indifférent"). "Ezta antsia, ezta antsi, il n'importe" H. "Cuidado, importancia" A (s.v. ansi, que cita ejs. de antsia izan). Berant eragiñarazi / arren ezta antsia, / kanta ederra zeren baita / bethi ungi ethorria. EZEliç XX.
Ezta antsia, ala probeari ala Iesu Kristo berari eman, eztu batek baiño bertzeak gehiago monta eta ez balio, guztia da orobat. Ax 227 (V 151).
Eta hunetan da ageri eztela antsia, nehork bertzek ez iakinagatik ere zure falta eta bekhatua, baldin zerorrek badakizu. Ib. 435 (V 284).
Badira lan batzuk eta obra batzuk, aitzinerat, gibelerat, saihetserat edo norat nahi den begira dagoela eginagatik, ezpaita antsia, nola baita iatea, edatea, mintzatzea. Ib. 468 (V 304).
Zer ansia da, othoi, Adonisen eta amorio lizunaren etxeko bandera egin dadin kukurusta xuriz [...] ala sedazko belo ixurtuz?SPPhil 417 (He 420 zer antsia othe da).
Ezta ordea zer ansi: jardun begio aitzinat ere lan oni, gai guztiak prestaturik dauden ezkero. AqCarta a Lar 26.
Ordea, zer da ansi, enzunle geienak erausi hura aditzen ezpadute?LarCarta a Mb 278.
Munduko gauzak burura etorri arren, ezta antsi. CbEg II 11.
Zaude leor, gogor, pensamentua ezi ezinda? Ez da ansi. Aurrera. MgCC 188.
Zer da ansi baraurrik ez ausia gatik?Ib. 229.
Zer da ansi edo ardura?MgPAb 74.
Zer da ansi zu egotea Erregen buru ta maietan, lo egitea oe biguñetan, berdin iñork ekusi nai ez bazaitu?VMg 34.
Zer ansi da zuk ez eukitea pekatutzat, alangotzat badago Jangoikoaren aurrean?AñMisE 140.
Ordea zer da ansi, erausle oek eman aldegikidaten atsekabe apurra deus ez baldin bada?IztC 239.
Alaba adiskide bati eman ziola, baña etzala ansi, gazteago eta ederrago bat bazuela, eta onekin ezkondu zitekeala. Lard 142.
Etzuten apaiz aien odolean eskurik kutsutu nai izan [...]. Etzan ordea ansi: Saul-ek nork egin bazuen. Ib. 172.
azpiadiera-1.1
(Con aux. trans. tripersonal). Piloxik ilgo nax ni gero bere; / ezteust agaiti anse bapere. Lazarraga (B), 1187r.
azpisarrerakoSense-3.2
b)Estar preocupado.
Etzakien zer egin, antsia zen; / Osto baten itzalak edo herotsak / Emaiten zeitzon helgaitzak. ArchFab 109.
azpisarrera-4
ANTSIAN.
azpisarrerakoSense-4.1
a)(Estar, etc.) preocupado.
v. ANTSIATAN, ANTSIETAN. Eta beztimendaz denaz, zertako zarete antsian?TBMt 6, 28 (Lç arthatsu, He griñetan, Dv griñati, Ur arazoz, Leon antsiaz).
azpisarrerakoSense-4.2
b)(Precedido de gen.).Solicitando ansiosamente.
Bildots gizen-gizen bat / dago artegian, / be egiten duela / amaren ansian. ItFab 94.
azpisarrera-5
ANTSIATAN(Estar, etc.) preocupado. v. ANTSIAN. Eta hatzamanik eramanen zaituztenean etzaretela aitzinetik ansiatan zer erranen duzuen. LçMc 13, 11.
azpisarrera-6
ANTSIAZ.
azpisarrerakoSense-6.1
a)
Con cuidado, solícitamente. --Justiziaren gose ta egarri direanak norzuk dira? --Bear dabena gauza guzietan ansiaz egiten dabenak. CbCatV 64 (Cap 84 ansia guztiagaz).
b)(-ns- Lar, Hb). "Ansiosamente, ansiaz, eresiaz" Lar. "Ansiar, ansiaz nai" Ib. Aspaldian bularraren ondarretan sortu izan yakon zaletasun azia, noizbait zartegiñez ernetan ikusteko antsiz ta egarriz egoana. ErkiagArran 66.
azpisarrerakoSense-6.4
c)Quejándose; gimiendo. "Antziaz (G), latiendo, suspirando, dando ayes" A. "Antziz (G), suspirando" Ib. v. NEGAR-ANTSIZ, ZOTIN-ANTSIZ. Zuri deiez gagoz Ebaren ume erbestetuok: antsiz eta negarrez gatorkizuz negar-erri onetan. KIkV 51.
Zuri aiezka, antsiz ta negarrez negar-erri onetan. KIkG 34 (tbn. en ArgiDL 16).
Pozaldia dakarkitzut, eta orain arte antsiz zenitun gaitzon aterraldia. '
Que [...] te hacían gemir'.ZaitSof 34.
Arrapaladan doa arima Maitearen billa, oni ta ari galdezka. Antsiz eta negarrez mendi ta muna zear. Onaind(inGaztMusIx 153).
Batzutan antsiz, bestetan lotan, / miña barru ta azalen. Insausti 120.
azpisarrera-7
ANTSIAZKO.
azpisarrerakoSense-7.1
a)"Kontuzko gauza, egokia, ansizkoa" Añ (s.v. importancia). Nihor iniuriatzea, eskarniatzea, ihakinzatzea edo gauza ansiazkoz berzela desohoratzea da mortal. Harb 170.
azpisarrerakoSense-7.2
b)De ansia, de impaciencia.
[Purgatorioan] Jainkoa ikusteko zale, gogo ta ansiazko pena gogorretan erretzen. CbEg II 206.
azpisarrera-8
ANTSIETAN(Estar, etc.) preocupado. v. ANTSIAN. Ama hun bat bethi antsietan da bere haurrengatik. ArchGram 16.
azpisarrera-9
EZ-ANTSIA;
EZ-ANTSIATASUN;
EZ-ANTSIATU.
v. ezantsia, ezantsiatasun, ezantsiatu.