antolatu.
Tr. Bien documentado al Norte ya desde Pouvreau. Al Sur comienza a emplearse a mediados del s. XIX, con el significado sobre todo de 'preparar', 'organizar'. Algunos autores meridionales modernos, como Lizardi, Orixe o Ibiñagabeitia, emplean la forma de part. antola. En DFrec hay 433 ejs., de los que sólo 8 son septentrionales, la mayoría con el significado de 'organizar'.
1.
(
G, Lc, BN, Sc ap. A
; SP,
Ht VocGr,
Lar,
Arch VocGr,
VocBN
,
Dv,
H).
Preparar, disponer, componer, organizar.
"Acommoder"
SP.
"Composer"
Ht VocGr 341.
"Préparer"
Ib. 408.
"Componer",
"aliñar, componer"
Lar.
"Mettre en ordre divers objets, raccommoder, etc."
VocBN
.
"Disposer, arranger, accommoder, préparer"
Dv.
"
Bere egitekoak antolatu dituzte, ils ont arrangé leurs affaires"
H.
"Componer, arreglar, organizar"
A.
Eta ethorririk [etxea] kausitzen du hutsa, garbitua eta antolatua.
He Mt 12, 44.
Ez dezazula erran heldu den urthean [...], edo ene familia altxatu eta antolatu ondoan, konbertituko naiz.
Brtc 176.
Euskara ez dala beste gauzarik, ezpada, Eguzkiaren jaiot-aldean diraden itzkundeetatik artutako zerrenda banaka batzukin, moldakaitzkiro antolatutako itzkera farragarri bat.
Izt C 9.
Guzien beharrerat denak eroria / Ez dezake antola nihongo herria.
Hb Esk 192.
Orduan, erroak ontsa antolaturik, gainera ematen diozute lur hobeena.
Dv Lab 344.
Meta ongi antolatzen dute espalka eta zaphatuz.
Ib. 125.
Mundua zerekin eta nola antola somatzen ta prestakizunak onetarako egiten.
Bv AsL 164.
Bukatu zuanian San Damiango eliza antolatzia.
Ib. 54.
Zelai loretsu ta loretegi antolatuak.
Ib. 30.
Bere animako gauzak antolatziari eman zion.
Ib. 152.
Antolatu zituenean bere egitekoak.
Jnn SBi 91.
Jainkoaz eginak izan diren aberastasun horiek, bere behar eta atseginentzat antolatzen eta moldatzen ditu.
Lap 4 (V 4).
Ezkontza antolatuko ote gendukean.
Moc Damu 22.
(s. XX)
Jendea ibiltzeko zabaldoi aundi bat antolatu zuten.
Goñi 107.
Pardel eta beste gauzak antolatu ondorian.
Iraola 64.
Dana erabakitzat emanaz, aizan gure andretxoa gauza guztiak antolatzen ta eten gabeko izketan.
Ag G 246s.
Amona bera izaten zan, beste eraldietako esateak aztuta, Malentxoren goramenik atsegiñenak antolatzen zituana.
Ib. 136.
Ez daukan zer egiñik? Antolatu al den aparia?
Arruti EEs
1913, 201.
Oraindik iñork ez du atzaldu, asekorki, koskil barruko lobelez, ain gelkorki antolatutako sointxo ura, nola eraltzen dan.
Zink Crit 36.
Azalgaia [...] orain zabaltzen dan azalgaiaren era berean antolatua izan bear du.
ForuAG 335.
Gero bizitza guztian eraman bear dan biziera antolatu, jaunartzerako eliz-abestiak ikasi, ta abar.
ArgiDL 128.
Ezin eta obeto antolatutako jan-toki zabalean.
Muj PAm 8.
Egiazko bakeaz / duenak axola / Detzazke otoitzean / trebesak antola.
Etcham 78.
Lantegi, ola, lugintza ta abar / Antolaturik ugari.
Enb 139.
Mirei naibagetua, ari zen gaztearen zauria garbitzen. Bitartean beste mutil bat txatarrak antolatzen ari zen.
Or Mi 70.
Ea ba zer nolako euskal-jaiak antolatzen ditugun.
Lab EEguna 86.
Ahadiko mendiaren sahetsetik, Iruñan sartzeko bidea otoentzat antolatua izanen denean.
JE Ber 9.
Ikustaldi au, zerorrek antolatua izango zan onenean.
Alz Ram 53.
Orain, araudia, sari orren legea. Orixe leenbait-leen antola-bearra dago. Laguntza bidez, nik araugai batzuek aurrezarri nai nituke.
Ldi IL 96.
Orra arloa antola.
Ib. 48.
Gaurko irakurleak aosapai minbera dabe. Makarrak eta baltzuneak bereala oartzen dituana. Antola, bada, nora, oan, semetxo.
TAg GaGo II.
"Lurra antola, berdindu, erein eta atera; / zerbait era bear ta, gaiñezko du jorra"
Or Eus 103.
Zu an orduko, afari goxo / etxean antola dugu.
Ib. 87.
Gilden antzeko langille-batzak antolatuko balira.
Eguzk GizAuz 80.
Gizartea beste era batera, alogereko barik, atondu ta antolatzea.
Ib. 139.
Zuenean igurdizi oneko diranak betoz oro, Yaubek agindutako guzia antolatzeko.
'Faciat quod Dominus imperavit'
.
Ol Ex 35, 10.
Baiezpen guziak orraztu eta agindu bakar batean antolatu bear ditugu.
EAEg 1936, 173.
Eliza eta eliza-bazterrak gain-gainetik garbitu eta antolatu, jaun erretor xaharrak aipatu besta ederrari buruz.
Lf Murtuts 12.
Itxumustuan antola zuten / ordukoz estalpetxoa. / Aga ta arbastaz josia zanez / etzan ez ainbestekoa.
SMitx Aranz 63.
Egun batzuetan kanpoan izateko gauzak antolatu zitun.
JAIraz Bizia 92.
Garbi dago etxera joatea kapitana ikusteagatik antolatu zuala.
Ib. 115.
Onerako paperak antolatzen illabete terdi eman zetunat.
Or QA 49.
Zuaizti berriak antolatu.
Munita 1.
Aurrak pozteko, Nazimentu bat antolatuko zuten.
NEtx Antz 112.
Bazkaria antolatzen?
Txill Let 65.
Bear zituen bere lan berriko gauzak antolatu.
Izeta DirG 115.
Etxekoandrea zegoanez geroz, arekin antolatu bear kontuak.
Anab Aprika 48.
Gure abede-ko ogei ta sei elatzek antola ditzakete euskerazko itz guziak.
Zait Plat 57.
Morala Jainkogabe antolatu nai lutekenak.
Vill Jaink 74.
Fray Luisek berak antola izan zun bere olerki-bilduma.
Gazt MusIx 73.
Sariketak antola zituten.
Ibiñ
Virgil
90.
Auxe den sukalde txukun ta apaña! Ederki antolatua zegon!
Ataño
TxanKan
154.
Basoko lanetan zebiltzanak, beuren txaboletan kamaiñak antolatzeko erabiltzen zuten.
Ostolaiz 134.
Nola antolatuko zenuke gure herri museoa?
MEIG I 112.
v. tbn. Lh Yol 22. TP Kattalin 184. ABar Goi 43. Etxde JJ 105. Osk Kurl 58. MAtx Gazt 76. Salav 100. Alzola Atalak 115. Berron Kijote 173. Onaind STeresa 91. Larre ArtzainE 172. Albeniz 184.
Componer (libros, obras artísticas, etc.).
"Componer versos"
Lar.
Miguel Elizalde, Kapitan itsasokoa, zeña arkitu zan batalla Lepanto-koan, eta antolatu ere zeban liburu aritmetika eta jeometriakoa.
Izt C 497.
Ama Euskarari / Drama bat azkenez / Antolatu oso / Miragarria.
AB AmaE 115.
Orregatikan zorretan gaude / Euskaldun danok berari, / Koroi eder bat antolatzeko / Euskaldun umant zanari.
Ib. 139.
Gotzai Jaunaren ardurapean Jaungoiko-jakintzaren erakusle-batzordeak antolatu du.
KIkG 1.
Toribio Alzaga jaunak antolatu ta aurrena Amezketan eta urrena Donostian Jose Egilegorrek esan zituanak berak dira.
Muj PAm 12s.
Migelek aurrentzat ipui polita antolatu du:.
"Lañoa ta izarra"
.
Lab EEguna 88.
Ageri da tradizione hori eliz-gizon edo mitologia klasikoaren ezagutza zedukaten letradun batzuek antolatu dutela.
Mde Pr 223.
Antolatzen duela infernu berria.
Arti MaldanB 226.
Euskeraz etzuen besterik antolatu zoritxarrez.
AZavala ( in
Goñi 17
).
Kalkidiko eraz antola ditudan bertsuak.
Ibiñ
Virgil
63.
Disponer, colocar.
Gero antholatzen tuzu zure makaronak paperaren gainean kuller batekin eta erretzen su eztian.
ECocin 41.
Ostalerra harat hunat dabilalarik zaldien edanarazten eta phusken antholatzen.
Laph 141.
Abrahamek egin zuen aldare bat, aldarearen gainean antolatu egurra, eta erran zion bere seme maiteari [...].
Jnn SBi 6.
Erdi-erdian mai luzeak antolatu zituzten bere kaiku, opor ta gatiloekiñ.
Lh Yol 49.
Dupak bildu-eta, molde onean antolatu behar.
Lf Murtuts 16.
Emazteak eman ziozkan, ontsa antolaturik bi alportxetan, ereman beharrak oro.
Ib. 40.
Arreglarse (hablando de ropa, etc.).
Silla ta guzi traste denakin / ederki antolatuta, / aberats gisan an juaten zan / zaldiyari montatuta.
PE 151.
Joanes ederki bizarra kendurik, ezkontzarako egin zitzaion jantziz antolaturik.
Ag G 70.
2.
(
SP,
Lar,
Dv,
H).
Arreglar, reparar, componer; solucionar.
"Rabiller"
SP.
"Componer lo descompuesto",
"remendar"
Lar.
"
Antolatzea, ontsatzea, xuxentzea"
HeH Voc.
"
Etxea antolatzekoa dugu, nous avons la maison à réparer"
Dv.
Peza makhurtuen xuxentzeko eta higatuen antolatzeko.
SP Phil 502.
Halaber nork ere egiazko artharik baitaduka bere bihotz maiteaz [...] maiz behar du bere estatua konsideratu, xuxendu, antolatu.
Ib. 502 (He 510 antolatu
).
Hek ere bere sareen antolatzen hari zirela barku batean.
He Mc 1, 19 (
TB, HeH, Leon antolatzen; Lç adobatzen, Dv ontsatzen, Ol atontzen, Ker konpontzen, BiblE sare-konponketan
).
Hortarik errexki ezagutuko duzu [...] ephe laburra uzten diozula lurrari galdu duen gozo motaren berritzekotzat. --Iduritzen zait ontsa luhumendatuz eta ongarrituz, hori antola daitela.
Dv Lab 82.
Eman zioten San Franziskori etxe bat, baña antolatu biar zan iñor bizituko bazan.
Bv AsL 152.
Hain itsuski funditu zuen besoa, non mirikuek erran baitzuten etzezaketela antola.
Jnn SBi 108.
Gizonek ezin, hortara gabe, elgarrekilako gora-beherak antola?
HU Zez 24.
(s. XX)
[Eskoletxe] zaharrak bazagoden oraino kasik orotan xutik, apur bat antolatzea aski baitzuketen arras ontzeko.
JE Bur 46.
Basa dentista harek etzakiela hortzen antolatzen.
Ib. 193.
Pontu zonbait gero, sisti, sasta, eta horra aita gaixoaren galtzak antolatuak.
Barb Sup 44.
Damurik ez da hemen ene lehenagoko sare xaharrik, heien ongi antolatzeko, nahiz bixta joantxea dudan.
Ib. 134.
Au lana! Zer egin bear diagu orain? Nola antolatu arazo au?
TP Kattalin 192.
Bertza anitz antolatzeko izanez geroz, etzuen [kauterrak] deusere besterik gutiziatzen.
Zub 26.
Emaztekiak karrikan dire oro jarri, / Barkuen sare handiak antolatzen ari.
Iratz 33.
Konkor izaitea eta horiek oro biziki estakuru ttipiak dira, aise baino aiseago antolatzen ahal direnak.
Lf Murtuts 25.
Hezur hautsien antolatzen ere ba omen zakien.
Zerb Azk 87.
Ekaitzak ontzian egindako ondamen eta okerrak antolatzen asi zan jendea.
Anab Poli 65.
[Erlojua] erori zait lurrera eta gelditu da. Otoi antolatu zaidazu gaur berean.
Izeta DirG 116.
Zuek etzaiteztela izitu; gauzak antolatuko dira.
Ib. 52.
Jaun ertorak, herriko buruzagiekin batean, zerbait antolatu eta tinda arazi zuen gure eliza maitea.
Xa Odol 88.
Traktorearen antolatzera.
Larre ArtzainE 320.
Egia ere da, bai, gaizkile ustekoa gaizkile ez dela agertzen denean, ez direla gauzak, urkatu ondoren, erraz antolatzen.
MIH 321.
Poner en orden.
"
Ille o(r)i antolatu bea(r) (d)iñe(g)u, tenemos que arreglar ese cabello (G-to)"
Or Eusk
1926 (III-IV) 3.
Ikusirik Kaxildaren keñuak eta Fernandoren galtza-antolatzea, Filemon ere asten da galtzak antolatzen.
Alz Bern 61.
(Erropak antolatuaz). Baldarra zera, baldarra.
Ib. 53.
3.
Conciliar(se), compaginar(se).
"
Antolatzea (gauza bat bertze batekin), mettre d'accord, concilier une chose avec une autre"
H.
Jaier hartaz aditzen bada prestutasun bat munduko bozkario faunekin antolatzen dena [...] hori da jaier mota bat donek ezagutu eztutena.
Birjin 153.
Aingerua Mariari minzatu zitzaioenean baliatu izan zen hitzak, etziren antolatzen Birjina haren Ispirituan, bere buruaz zuben opinionearekin.
Mih 32.
Izan zaite zure hitzetan modesta eta gardiatua; gañerakoan mundu guziarentzat arraia, bozkario inozent bati antolatzen zaizkolarik.
Ib. 66.
Izan dire erran dutenak ez ditezkela elgarrekin antola Jainkoaren justizia eta bekatu orijinala.
Lap 139s (V 64).
4.
Conformarse.
Emaztea orobat nahi izan zen garbitu hutsa sugearen gainerat egorririk; urrun da ordean Jainkoa antolatzen baitzen halako exkusa eta estakuruez.
Lg I 22.
5.
(
BN-lab, S ap. Gte Erd 202
; VocBN
).
Arreglarse, ponerse de acuerdo.
"Arranger, s'arranger, sur un différend entre divers, sur un procès, s'entendre et convenir por l'exécution d'un projet"
VocBN
.
"
Ongi antolatzen dira elgarreki (BN-lab, S), Piarresekin ongi antolatzen da (BN-lab), elgar ahal bezen ongi antolatzerat eginen dugu (BN-lab)"
Gte Erd 202.
Bi partidak antolatu dire memorijo hunen arabera.
(1769).
SenperEus
76.
Alo, goazin berriz ere ostaturat, antolatuko girenetz!
JE Bur 170.
Ez bazaizkete, dio, neholere zeuren artean antola, bitarteko behar duzue hartu garagista bat, eta hunen hitzetik zuen eztabada hautsi.
JE Ber 47s.
Eliza horren inguru, / jendea emendatu; / Familiak egoitzetan / goxoki antolatu, / Elgarrekila bihotz bat / bakean bilakatu.
Etcham 111.
Frantzesa naparrakin / antolatu bazan / leitzarraren kotxean / sartzeko Tolosan.
JanEd II 69.
Antola ditezela ua ta aren animako gurasoa! Ez niuken aien larrupean egon nai.
Or QA 93.
Zama toki seguruan utziko du ta ni gero antolatuko naiz eroslearekin.
Etxde JJ 52.
(H, A (que cita a Dv)).
Reconciliar(se).
"
Antolatu dira, ditugu, ils se sont, nous les avons réconciliés"
H.
Antola zaite lehen bai lehen zure aitzinekoarekin, harekin bidean zareino.
"Esto consentiens adversario tuo"
.
HeH Mt 5, 25 (Dv antola zaite; Lç aizen adiskide, He akorda zaite, TB eman zaite akort, Ur oben zakizkio, Echn konpon zaite, Hual konpon zte
).
6.
(Aux. intrans.).
Arreglárselas, apañarse.
Cf. ANTOLA HOR.
Gaizki heltzen denarentzat hanbat gaixtoago; antola bedi.
Dv Lab 9.
Zure juan jinetan [...], zonbat denbora ez zindezake gal? Zaude gurekin, antholatuko gare nolezpait.
Laph 100.
Zoazi, zoazi berehala eta ni hemen antolatuko naiz ahal dutan bezala.
Zerb Metsiko 252.
Jan arrotz ortaz fida? Nor bera / ein ortan antola bedi.
Or Eus 307.
Udaberria ona gendun da / ondo antolatu gera; / arkume onak azi ditugu, / gaztatik berriz aukera.
Uzt Sas 64.
Ama xarrari eskerrak, or nunbait antolatzen giñun.
Ataño
TxanKan
161.
Huna nola antolatu ginen.
Larre ArtzainE 271.
7.
Adaptar.
Erregla berri bat egin gabe, beti zirala errespetagarri antzinako San Basilio, San Agustin eta San Benitoren erreglak eta aietako bat antola zitekiala guztien erara.
Bv AsL 197.
Pianorako bakarrik sonata, euskal-eresi ezagunetatik aterea, baña iñoiz argitaratu ez diranetatik edo ta egilleak berak tajutu izan dituenetatik antolatua.
EEs 1913, 107.
"Erraondoko azken danbolinteroa", Arturo Campionen ipuia, A. Justomari Mokoroak irugarren aldiz bere gisa euskeraz antolatua.
Mok 1.
Umientzako batez be antolaturiko batetik euzkeralduba dalako [idaztitxu au]
.
Otx 6.
--Selma Lagerlof-ek moldatutako ipuia. --Ta gaur gur irratirako antolatua.
NEtx LBB 129.
Gaurko eta honerako egokiro antolatu du Axularren liburua.
MIH 165.
[Testoa] oraingo idazkerara antolatzea beste aldakuntzarik gabe.
MEIG III 135.
ANTOLA HOR.
¡Allá se (te...) las haya!, ¡allá se (te...) las arregle!
v. HOR KONPON.
Bada izate handi bat [...]. Arthiki du lurra eremuetan, xori edo untzi gider gabe bat bezala; gero antola hor!
Hb Egia 137s.
Or konpon, edo prantxexak esaten duten bezela: "antola hor".
Or
Carta a Ldi
19-5-1929 (ap. DRA
).
Onez-onean etorri nai ba-dezute, oskide otxanok, ongi etorri. Nai eztezutenak, antola or.
Ldi IL 30.
ANTOLATUXE .
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
a)
(DvA).
"Un peu arrangé"
Dv.
Prediku hauek antolatuxe nituenean.
MIH 394.
b)
Arreglarse algo, mejorar algo.
Ilhargi bethearekin, aroa antolatuxeko da.
EOnAlm 1905, 13 (ap. DRA
).
EZIN ANTOLATUZKO.
"Qu'on ne peut arranger; irréparable; inaccommmodable"
Dv.