Harremana

    OEH - Bilaketa

    2945 emaitza leon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    adio.
    tradizioa
    Tr. Desde el s. XIX, y especialmente en el XX, pierde terreno en favor de agur. En la tradición vizcaína sólo se documenta en Añibarro. La forma adios, que como interj. es casi tan frecuente como adio, apenas aparece, sin embargo, como sustantivo. Adiu, documentado desde Etcheberri de Ziburu (hay algún testimonio anterior no seguro), se encuentra en autores labortanos hasta mediados del s. XIX. En la tradición meridional, desde mediados del s. XIX, empieza a aparecer la forma con -r-, cuyo uso se circunscribe a bersolaris y diálogos populares. En DFrec hay 2 ejs. adio y 1 de adios.
    sense-1
    1. (S; Añ, VocBN , Gèze, H; -ixo V-gip); ario; adiu (Urt II 60); adios (V-gip, G-nav, AN-gip-5vill-araq, R; Urt II 60, Añ); aio (G-azp-bet, AN-gip-larr; aixo V-gip, G-azp) Ref.: Lrq; Etxba Eib (adixo); EAEL 234; Elexp Berg (adios).
     (Interj.). Adiós; empleado tbn. fig. como sin. de akabo. . "A (Dios), (c.) agur, adio" Añ. "Vale, al despedirse, (c) agur, adios, adio" Ib. "Adixo lagun zar guztiori!" Etxba Eib. Cf. VocNav: "Ariyo, adiós [...] (Tierra Estella)" v. agur.
    Adio. De S. Piarre de Oloron, noben. 8 garrenian, hurtez 1584. [...] Beltran de Echaux. Echaux 155. Eta adiu <-eu>, zure serbitzari hunblea. CartEsp 459. Zeren eztute erraten [...] nongo diren, baizi artu ta adio. MRos 11.1r. Adiu beraz, Iesus-Kristo, kanpora zoazena. EZ Man II 88. Adiu bihotz haserretasunak, adiu hitz arinak. Harb 241. Adios gaztelia, adios iauregia. Tt Onsa 64. Adio, Febus, hire etxe, / hire itsaso gustia. Gç 63. Adiu, fiñean zeruak, / eta adiu, mundua, / ene etxea izanen duk / bethi ere ifernua. Ib. 183. Onekin adios maitea, / guarda zaitela Jainkoak. Gamiz 206. Adio, banuen geiago zuei zer esan, baña ez dut artako bear den hasti ta denbora. Mb IArg I 324. Tribunaletako togak, Elizako muzetak [...], adio. Mb IArg II 13. Ai estu illun bat enzun zuen; adio urlia; ta sartu ta odoletan irabiaturik illa arkitu zuen. Cb Eg III 323. A Dios nere aide, adiskide ta ezagunak. A Dios mundua. Ib. 311. A Dios nere Jesus ona! MandatSerm 121.
    ( s. XIX) Adio sekülakoz / aita bihotz gogor[r]a / orai hüllan düzü / zure finimentia. Xarlem 697. Adios, dio egunak, / banoa sekulako. Monho 104. Ertxi plázoa, soñátu erretréta; adió komédia. LE Doc 49s. Adio nire botoi urrezkoak. Añ MisE 219. Adios sekulakotz mundu guziari. Dh 118. Etxekoak, adiyo, / Pazkua jai ona, / bake, amoriyua / eta osasuna. Echag 128. Adio Barkoxtarrak, zahar eta gaztiak. Etch 152. Adio arren ene hunak bai eta uhuriak. Ib. 150. "Adio, nere ederra!" / esan ziranean, / eskua estuturik, / emendik joatean. It Fab 195. Adiyo aren esne, / arraultz ta txitoak. Ib. 41. Adio: zure zerbitzari; / orai nahi naiz itzuli / lehengo oihanetara ni. Gy 145. Adio xito eta urdeak [...] eta fortunazko ametsak. Ib. 16. Adios, ene maiteak, balinba ez bethiko! Hb Esk 20. Orain ariyo, nagusi jauna, / presaka juan biat amagana. Bil 78. Adios, ama eta / aitari goraintzi! / Montebideora nua / biar edo etzi. Bordel 126. Adio beraz, jende maiteak, banoha Jainkoak neraman tokirat. Laph 161. Jaungoikoak bere grazian artuko du nere anima. Azkeneko aldiz adios. Arr GB 32. Nere azken triste au / ez dago aparte, / adios, Don Mateo, / Josefatera arte. Ud 163. Biziyoetan altatu gera / oiek dirala meriyo, / lengo diruak ariyo. Xe 233. Goiz guziez adio! arratsean agur! Elzb Po 189. Orduan, fraiden eskuetaraz geroztik, adio arthaldea Saratarrentzat! Elzb PAd 73. Adios, oihanerat / berriz nauk itzultzen. Zby RIEV 1908, 770. Deus oboro. Adios D. Resurrección berze batraino. Mdg 153.
    ( s. XX) Ariyo eta eskumuñak beterinariyuari. Iraola 33. Banijoa bada [...] Ario beaz. Ill Testim 11. Ützi zialarik kantore egitia, mündiak erran zian: Adio Ardatx! Const 41. Adio herria eta / adio egun ederrak. Etcham 43. Ardatza zitzaion autsi, / adios gure karroza ederra / bere neskatxa ta guzi! Tx B I 249. Orain banua, beste bat arte, / adios tabernariya. Tx B III 71. Bainan, adio bere xahakoa! Sorginak eremana dio hari ere! Barb Leg 147. Adio, Nabar-Goiti! Oraitan gira sartzen Gipuzkoako lurretan. JE Ber 41. Noan mendi-aldera. Adio, itxua, adio! Lek EunD 23. Adio beraz gure gereziak, adio gure fruitu-mota guziak. Lf Murtuts 6. Adios, bada, dama noblea, / Arantzazura arteko. Canc. pop. (in SMitx Aranz 193). Haurra nire klinikara daramat. Adio. Arti Ipuin 83. Adio Frantxua, etxerat banoak. JEtchep 111. Adio gero esperantza guzia! Ib. 69. Ario txokoari. Gand Elorri 56. San Xipirine kari, adios ats-askari. EZBB II 108. Adio betiko, fede adiskide. Azurm HitzB 55. Heldu ginanian Mutriku horretan [...] / batak "adios", bestiak "agur", / Ana Juanitak baperez. (V-arr). Balad 60. Esnek ezin eraman, / pentsuak adio. Insausti 250.
    v. tbn. AstLas 36. Arch Fab 113. ChantP 46. Sor Bar 91. Ill Testim 18. Adios: Etch 364. Gy 211. ChantP 198. PE 38. Sor Gabon 54. EusJok II 26. Moc Damu 8. Ag Serm 545. Barb Leg 148. Adiu: Gy 289. Ario: Sor Gabon 46. AzpPr 58. Urruz Zer 128. Aio: Zendoia 224.
    azpiadiera-1.1
    (Usado como saludo de recibimiento).
    Egun batez Peru [...] heldu zaio, ilhuntxean. --Agur adixkidea! --Adio, Peru! Zer da berri? Lf Murtuts 29.
    azpiadiera-1.2
    (Usado como exclam.).
    Ta, adios, nun berealaxe gogoak eman zidan, zer, [...] gure Azkoitiko Eleiza ederrean kantatzen diranak, illunpean gelditu bear debe? GavS 6.
    sense-2
    2. (L, BN, S) Ref.: Lh; Lrq.
     (Sust.). Despedida. "Adio bat, un adieu" Lrq.
    Ama ganik hartu zuen konjia eta azken adiua. Harb 51. Eta ene borondatea, ene azken adioa eta othoitza dela, eztadin orhoit zuek egin zinioten bidegabeaz, eta maliziaz. Ax 329 (V 218). Neure prinzesa ederrari eta maitagarriari neure azken adioaren erraiteko. Tt Arima 124s. Adiu sekulakoa. Gç 183. Emengo gauz-honrei ta atseginzei adio on bat esateko ta eriotz oberako prestanzak. Mb IArg I 286. Jendia etsitürik, besarka bata berziari azken adioa erraiten ta arimak zeliari eskeintzen. Egiat 157. Adios bihotz-erdiragarria. Dh 118. Bere Seme maiteak erran zioenean azken adioa. Jaur 362s. Adiskide-legean / adiyo batekin, / urrengo aldi arte / esker onarekin. Echag 221. Argitua zen ungi d'Abbadie yauna / pagatzen zuenean adio minena. Hb Esk 18. Atsegin horri, Jauna, adiorik erdiragarriena larraikioke. Laph 197. Zeruan, zeruan, gure bilzarrea izanen da adiorik gabekoa! Ib. 197. Azken adioetan printzesa Maria Theresa Charlotta flakatu zen. Elsb Fram 109. Behar ziotela agur edo adio bat egin han ziren giristinoei. Jnn SBi 145. Oraintxe izkutatzen da eguzkia urre-galda or diztiratsutan. Iñoiz ez bezelako adioa gaurko ori. Txill Let 141. Moskitoaren aioa. Zendoia 94.
    azpiadiera-2.1
    (Pl.). Cf. ADIOAK EGIN, ADIOAK ERRAN.
    Konsidera etzatzu zure arimak mundu behereko huni erranen diotzan adiu handiak eta langituak. SP Phil 48. Mundu behere huni eginen diotzotzun adiu miñak eta tristeak. He Phil 50 (ed. 1853, 41 adio). Jesusi beren azken adio humillak egin ondoan. Mb IArg I 160. Egin ziotzan bere azken adiuak, eta utzi zuen. Lg I 244. Naamanek egin ziotzon bere adiuoak [sic], eta hastandu zen haren ganik. Ib. 372. Egin baitziozkaten azken adioak bere Ama Sainduari eta bere dizipulu maitei. Jaur 185s.
    azpisarrera-1
    ADIOAK EGIN (S ap. EI 340 ).
    Decir adiós, despedirse; renunciar.
    Adioen eiten has hadi / Espainiako bizkotxer. Monho 46. Han, anaier adioak eginik [...] bakharrik sarthu zen Iruñen. Laph 162. Adioak oheratekoan egin zituzten, Iñaziok goizik behar zuelakotz jeiki. Ib. 26. Jaun erretorak elizan, eta bere lagun eta adixkide zaharrek hil-hobiaren aitzinean egin diozkate adioak. HU Aurp 88. Igande batez populu guzia deitu zuen bezperetarat, adioak egin behar zituela. Zerb Azk 17.
    azpisarrerakoSense-1.1
    Ez daiat adiorik egiten, etxola; / nihondik ez naiteke hi gabe kontsola! Elzb Po 193.
    azpisarrera-2
    ADIOAK ERRAN (L-arcang, BN-lab-ad-ciz ap. EI 340 ).
    Despedirse.
    azpisarrerakoSense-2.1
    (Con formas verbales supletivas).
    Badiotzat adiuak, / bethikotz munduari. Arg DevB 139.
    azpisarrera-3
    ADIO EGIN (L-sar-ain; Añ (G); addo ein G-to; adios egin G-azp; ariyo egin G-bet) Ref.: EI 339, 340.
     Despedirse, decir adiós; renunciar. "Saludar, [...] adio egin" Añ. v. ADIOAK EGIN.
    Era onetan betiko adio egin zenien Deabruari, munduari ta aragiari. AA III 265. Lengo egun batian / ai, San Antoniyo! / doi doi egin zeniran / kalian ariyo. Bil 100. Adios egiten diogu / jente guztiari. JanEd I 98. Juan biar dedan egun / berian goizian, / ariyo egingo dizut / an pasatutzian. APBB 120.
    azpisarrera-4
    ADIO ERRAN (BN-ciz-mix-arb, S ap. EI 340 ; Ht VocGr; adiu erran Urt; adios erran Urt); ADIO ESAN.
    Despedirse; renunciar. "Ultimum amplexum dare, [...] adiu [...] erran [...], adios erran" Urt II 60. "Renoncer, adio erratea. Je l'ai renoncé, adio erran diot" Ht VocGr 417. Cf. JE Bur 138: "Bihar artio" erraiten ohi dugun bezala erran zaungun "adio".
    Munduan denek eztu borondate obez obedituko nola nik egingo baitut, eta adio esaten dizu zure serbitzari hunbleak. CartEsp 454. Adiu erran zerotaten, / berriz itzultzekotan. EZ Noel 72. Eta oraidanik, nik hetzaz, adio erraiten deratzudala. Ax 373 (V 246). Adiu erranen deraue aberatstasunei. SP Phil 48. Adios erran gabe. OiarAuz 49. Adiu erraten darotzut. Gç 183. Ekharririk Paulok dizipuluak eta exortaturik, adiu erran zaroen eta abiatu zen Mazedoniarat goateko. He Act 20, 1. Adio diozute erranen aberatstasunei [...], hitz batez kreatura guziei. He Phil 50. Adio erraiten zien aberastarzüner, kargier, uhurer eta askazier orori. 'Omnibus [...] renuntiabant'. Mst I 18, 3 (SP, Ch uk(h)o egiten). Hiltzean akhabo enetzat mundua bere ontasun, bere gloria eta bere plazer guziekin [...] Zertako ez diotet orai beretik adios erranen? Brtc 114. Adio erran ditadazüt sekülakoz / eztüdala ikusiko bizirik. Xarlem 1278. Gaurdanik betiko adio esan nai diozu Zeruko edertasun guziari? AA III 586. Hun zirenak joan ziren erran gabe adio. FrantzesB I 26. Zure batheian mündüko banitater eta erhokherier adio erran düzüla. UskLiB 94. Guzier adio erranik erretiratu zela, / Olandako gasna baten barnean bizitzera. Gy 24. Erdi yakinsun denak guti du balio; / lasterregi du lanei erraten adio. Hb Esk 166. Adios erran zuken Larak biziari. Ib. 36. Maitatu lagun guziek adio erratea. Ib. 19. Gerlako lagun maitea, orai adio behar dugu elgarri erran. Laph 13. Ene ethorkizunaz den bezenbatean, ez dezoket adiorik erran. Ib. 128. Etxekuer errezü dolorez adio. ChantP 366. Birian topo egin nituben, / esan niyoten "Ariyo!", / korresponditu zuten ez dakit, / juan ziraden seriyo. Xe 313. Txiboak beste baten deitu zidan txio, / isilldu nuen laster esanaz adio . AB AmaE 404. Zergatik joan zaizkit, adiorik ere erran gabe? Jnn SBi 119. Urtsuan defuntua / Santa Anan kausitua, / adios erran gabe / etxetik partitua. (B). A EY II 348. Nahi izan beitzen abiatü adiorik erran gabe ere. Const 32. Gure lagun maite heieri / adio erraiteak. Etcham 40. Adioren erraiteak. Ib. 36. Adio erraiten dugu behingotz, Orreagako herri ñimiñoari. JE Ber 16. Aski gazterik pilotari adios erran behartu zitzaion. Zerb Azk 115. Gure herri maitiari bethikoz adio erraiteko libertatia. Mde Pr 51. Erreintari izan nintzala adioren erraiten. Etchebarne 21. Nik, Urepele, zuri ertean adio, / desiratuko dautzut aunitz amodio. Xa Odol 111. Nik ez diozüt, ez, erranen / ardu hunari adio. Casve SGrazi 46.
    v. tbn. Etch 676. Zerb Gerlan 112. Iratz 26. Adios erran: Balad 218 (S). Ariyo esan: Bil 48. Urruz Urz 56.
    azpisarrerakoSense-4.1
    (Con formas verbales supletivas).
    Mariñelek, nigar marrasketan, adio diote untziari, adio biziari. Laph 223. Oi, Herri gaixoa! / Haur emaztek etxeri diote adio. Iratz 30.
    azpisarrerakoSense-4.2
    Ta asi zen itxez itxe bere adiskide guziei azken adio esaten. Mb IArg I 271.
    azpisarrera-5
    ADIOTAN.
    Despidiéndose.
    Munduari egun oroz / zagokan adiutan. Arg DevB 141. Has zedilla adiutan, / Mundu huntaz etsia. Ib. 137.
    azpisarrera-6
    EZ ADIO; EZ ADIORIK (ezadioik BN-ad ap. EI 340 ).
    (Fórmula de despedida atenuada).
    Despeditzen zaituztet, / bañan ez betiko, / ez-adiyo, maiteak, / asko degu gaurko. Echag 223. Hantxet dago; orentto baten bidea dukezu hemendik; ez adioik. Leon GH 1923, 531. --Ederki adixkidea! Beraz ondoko egunak arte... --Ez adiorik! Lf Murtuts 30. Gure artian ongi zinena / apartatu zira fite, / ez adiorik, lagun maitea, / ta beraz ikusi arte! Mattin 102.

    adio

    adio
    << adina 0 / 0 adiskidantza >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper