a) (V, G, AN; aopeien V-arr; agopean V; agopeian V-gip). Ref.: A; A EY III 335; Iz ArOñ (agópeian); Etxba Eib; Elexp Berg (ao); Gte Erd 130; ZestErret.
En voz baja; entre dientes; en secreto. "En secreto, en voz baja" A. "Entre dientes, de manera que no se entiende" Iz ArOñ. "Aopian esan, ixilka esan. Alabiak etxetik alde ein jauela esan zostan aopian" Elexp Berg. "Aopian berba eiñ, hablar entre dientes, sin vocalizar bien. Enotsan ezer entendidu, aopian berba eitten dau ta" Ib. "Aopean pasatzen du dena, ez zaio entenditzen (G-azp), aopean dana jaten du (G-azp)" Gte Erd 130. Tr. Al Norte sólo se documenta en Larreguy y Goyhetche. La forma más usual es a(h)opean; no hay ejs. de aha-.
Jesusek ihardetsi zion ahopean, eta ohiko bere arraitasunarekin. Lg II 254. Hitz ahopean erran hauk. Ib. 254. Aopian bati edo biri esan ezkero, pekatu azaldauba ta jakiña. fB Ic II 184. Eta biek, gaitzituak, ahopean zerraten: / oillar madarikatua! luze ez duk kantaturen. " Entre leurs dents" . Gy 78. Larrosa batek antxe / ziraustan aopian: / artu nagizu, jauna. AB Olerk 334. Patxik lotsaturik esan zuan zerbait aopean. Apaol 102. Zerbait ere aopian esan zuan, baña etzioten aditu. Urruz Urz 31. Bakarrik dagoalakoan aitortzen ditu, aopean, bere ondamuak, bere dollorkeriak. Ag G 211. Eta izketa bat egin ondorian, ala diyo abopian. Iraola 79. (Ezkerrera juanaz abopian itz-egiñaz) Lau milla duro! Lau milla duro! Alz Bur 37. Berak iztunari, aopean zerbait jakineraziz, geratu eragin zion. A Ardi 49 (116 agopean ). Aopean esaten dituenaz. Zink Crit 81. Atxurrean ari zanean-ta; itzai zebillenean-ta... Aopean... ixillik [egiten zituan bere bertsoak] . Lek Y 1934, 403. Erantzun eutsan aopean, ozta entzuteko bestean. Erkiag BatB 54. Itz oek esaten dira aopean, goraki esaten eztirenean, an biotz barrenean. Vill Jaink 134. Aopean izketan asten da. NEtx LBB 107. Aopean Gabon! esanez ba doa atea itxiaz. Lab SuEm 174. Beti-ere aopean mar-marka errezuan ari balitz bezela. Berron Kijote 55. Bixer, gero, dana ez-jakin egin biar dogu --erdi agopian--. Ori bai: danok. Gerrika 54. Hau lana! --dio ahopean. MEIG IX 108. Honek, egia argiegiak ito eta beste egia muga-gabeak ahopean somarazten ditu. Ib. 130 (en colab. con NEtx).

b) (Tener, guardar, etc.) en silencio.
Naiago zukean aopean dana gorde, ari aurrenengoz adierazi arte. TAg Uzt 97. Mintzoa aopean zuur lotu zuen. Ib. 48. Aopean eukiko zuelako itza eman eta... orra! Loidi 100. Kontakizunen sailean bada sorta honetan non hauta, Brabanteko Jenobeba ahopean gelditzen bada ere, lehen ahotan hartua dugunez gero. MEIG IV 133.

A) (Adnom.).

B) (Uso adv.).

C) (Sust.).

a) (L, BN, S; Dv, H; ahapeti Arch UFH; ahopetik AN-gip, L, BN-lab, S; aupetik R; agopetik V-arr; agopeti V-arr; kaapetik S). Ref.: A (ahape, ahopetik, aupetik); EI 207; Satr VocP; Gte Erd 130.
En voz baja; entre dientes. "Aupetik (R), cuchicheando, en secreto, en voz baja" A. "Aapetik, en voz baja, entre dientes" Satr VocP. "Agopeti in dau berba (V-arr), agopetik esan dau (garbi ez) (V-arr)" Gte Erd 130. Tr. Documentado en la tradición septentrional y en Orixe.
Ordutik hasten ere duzu ahapetik minzatzen Sakrifiziuaren tenorera hurran delakotz. AR 232. Beste emazte batek beharriala / ahapetik lau errun tiela / du erraiten. Arch Fab 135. Dona Mariatarren aitzinian ahapeti baizi eztakiola pheka elhestatzia. SGrat 21. Bil zaitezte guziak, / eta mintza ahapetik, / eian baden zeruan arn'onik? JanEd I 132. Egiten zituen ahapetik othoitz zonbeit. Prop 1887, 31. Ahapetik eta segretian mintzo zirelarik. Elsb Fram 174. Zonbaitetan ahapetik, bertzetan goraki eta deplauki. Zub 85. Belhaunikatzen da, eta ahapetik othoitzean egoiten. Barb Sup 52. Oro, ixilka, elgarri keinuka, eta ahapetik hirriz. Ib. 119. Ahapetik baizik izendatzen ez den gaitz hura. JE Med 60. Mintza zaite goraxago, ahapetik arizan gabe hola! >Zerb BiGo 307. Elgoibarko liberalak jakin, norbaitek aopetik esanda, Lizarraga an gelditu zala gaixorik. Or SCruz 88. Agopetik mar-marra dariola doa / Gorri. Or Eus 40. Ahapetik erraiten diote. Lf Murtuts 31. Hitz kontsolagarriak esaten zizkion ahapetik. Mde HaurB 44. Euskaldunik anhitz [...] nik hemen garbian izkiriatu ditudanak ahapetik erraiten hasiak dira. Mde Krit 34. Ba, erran zuen gero neskak ahapetik bezala. JEtchep 19. Etzen goraki ari, bainan ahapetik, bereziki arratsetan. Ardoy SFran 103. Orroit zirea, ahapetik, zer botu egin nuen han? Xa Odol 102.
v. tbn. Etcham 143. Iratz 159. Larz Senper 48. Larre ArtzainE 186. Ahopetik: Mattin 113.

b) Del interior de la boca. Cf. AHOPERA.
Musika arek eragin zion biotz-zarraztara, nola eutsi, agopetik irtenda, gañezka zijoakion poz-oiuari? TAg uzt 59.

a) (Arch UFH, H; aupez R ap. A). En voz baja. "Ahapetik, ahapez othoitz egitia (BN, S), prier à voix basse" H. "Cuchicheando, en secreto, en voz baja" A.
Lênik agopez, otoitz onen bat / badute zeruetara. Or Eus 412. Esan ordûn neri "Mikolas" agopez; / agontzen naiz usu. Or Poem 530.

b) "Bruces [...], auzpez, aopez" Lar.