Tr. Los autores septentrionales no suletinos y Lizarraga de Elcano emplean hilarazi . En textos guipuzcoanos (tbn. en Mendiburu) se documenta sobre todo il(l)erazi, alternando con il(l)arazi en Ubillos y autores modernos, y con il(l)erazo en Cardaberaz y Aguirre de Asteasu; emplean sólo il(l)erazo Guerrico (II 47) y Jauregui (237), y hay sólo illarazi en Beovide. En Añibarro (LoraS 168) se documenta illarazo, en Ibiñagabeitia (Virgil 50n) illazi, y de no tratarse de errata, hay hilharaazi en CatLan (46), que emplea tbn. hilarazi (39).
sense-1
1.
(L, BN, S; Urt I 202, Dv, H),
hilerazi (S; ill- G-goi-bet, AN-5vill-araq),
ilerazo (V-ger (illaso); H (V, G)),
ilazi (G-azp-goi-nav, AN-gip-larr-5vill-ulz-erro, L-sar, B, BN-ciz-baig; VocB),
ilazoRef.:
A;
Lrq(hilerazi);
EAEL 257;
GteErd 18
. Hacer matar; matar."Faire tuer, faire mourir"Dv.
"
Hilarazteko, destiné à faire mourir. Hilarazteko edari bat eman diote, on lui a donné un breuvage pour le faire mourir"Ib. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde la segunda mitad del s. XVI salvo en vizcaíno donde se encuentra sólo en Añibarro. En DFrec hay 2 ejs. de hilarazi y 6 de hilerazi .
Testimoniaje bilha zabiltzan, hura hil erazi lezatenzát. LçMc 14, 55 (He, TB, Dv hil(l)arazi).
Hunela zuten Iaun ona / iuduek hillarazi. EZNoel 98.
Zer martirioz hil erazi zien?Bp II 122.
[Herodesek] ill-erazi zituen ango aur guziak. MbIArg I 140.
Eta txal gizen bat ilerazorik, ongi-etorria egin diozu. Lard 418.
Ene xangrinez hilarazteko / sortu zira arabez.LuzKant 30.
Eman zuen manua denak hilaraz zetzatela tormentarik handienetan. JnnSBi 101.
Semeak illazo. MendaroTx 176.
Gaztain ondo guziak hilarazi baditu gaitz tzar batek. ZerbAzk 41.
Kristau legeak orren errex gizonak il-erazten baditu.AtañoTxanKan 233.
v. tbn. Ax 354 (V 235). SP Phil 74. Gç 91. He Lc 15, 30. Lg I 361. Mih 121. Brtc 94. Ub 86. LE Kop 164. Dh 234. Gy 263. Hb Egia 87. Zby RIEV 1908, 420. Arb Igand 113. HU Aurp 92. Elsb Fram 176. CatJauf 26. Ox 142. Barb Leg 137. Ir YKBiz 302. Or Aitork 181. Vill Jaink 17. Zait Plat 32. Ardoy SFran 176. Hilerazi: Tt Onsa 43. Cb Eg II 147. Egiat 266. Ub 84. Xarlem 1205. AA III 614. FrantzesB I 99. Arr GB 97. UskLiB 39. CatS 68. ChantP 292. Ip Hil 162. Auspoa 97, 101. Inza Azalp 68. Or SCruz 66. Txill Let 38. Or in Gazt MusIx 198. Casve SGrazi 122. Il(l)erazo: Lar SermAzc 49. Cb Eg II 193. AA II 7.
azpiadiera-1.1
(S ap. Lrq
; H),
illerazi (Lar). Apagar."Amortiguar"Lar.
"Faire éteindre [...]. Hil araz ezatzu argiak, faisez éteindre les lumières"H.
Jesus gure iguzkiak / hil-arazi izan zituen / zeruan ziren argiak. Gç 121.
Ifernuko suaren hil arazteko. Lg II 273.
azpiadiera-1.2
Matar, saciar (el hambre). Egün oroz juan ohi zian bere gosiaren hileraztera. IpDial 21 (It, Ur, Dv gosea (h)il).
azpiadiera-1.2.1
Gaztaña ta sagarduaren sainetez, katillu esne, talo ta gaztakin, auleria illerazi.EEs 1912, 220.
azpiadiera-1.3
Bada hanitz jende beren izen propia hil-erazi nahiz berzerik hartzen dütienak, apalkeria dena.Egiat 262. Zure izena, zeñek lezake ill erazi? AB AmaE 159.
azpiadiera-1.4
Herriko hizkuntzaren hileraztekotz zituzten eskola horiek.Mde Pr 242.
sense-2
2.(illa- Lar), illerazo (Lar, Añ)."Mortificar"Lar, Añ.
"Mortificado, (c.) illerazoa
"Añ.
Cf. hilarazte (2). Mortuetako penitent guziek baino gogorkiago hilaraz edo mortifika nezake. DvLEd 261.
Bere burua illarazteko umiltasunezko lanakin. BvAsL 55.
azpiadiera-2.1
Dominar, reprimir (una pasión, un vicio, etc.).v. hil, hildu, hildumatu, hilduratu. Iseia zite zure biziuen hil erazitzera. Mst III 43, 1.
Pasionen osoki hil erazitziak egiazko fraidia egiten dizie. Mst I 17, 2 (v. tbn. III 53, 3).
Baratzen eta hil arazten dituenean bere yaidura edo afekzione gaixtoak. Lg I 198.
Izpirituaz hilarazten baitutzue gorputzeko egintzak, biziko zarete. TBRom 8, 13 (Bibl hilarazi, Ur illerazi, IBk hilerazi; Dv hiltzen
).
Hilarazkitzue [...] zuen baithan den gizon lurtiarraren alderdiak. DvCol 3, 5.