1.
(
L; Mg PAbVoc,
Izt,
Dv),
jadietsi (
V; Mg Nom 65,
Añ (V),
Izt,
H (V)),
jaditsi (
H (V)),
jadeetsi (
Mg Nom 67),
jaretsi (
V; Zam Voc),
jaretxi,
jadetxi,
jaditxi (
V-m; Rollo 14V),
jaderetsi,
jadiitxi,
jaretzi (
A (que cita a Ur)),
jaritsi,
jaritxi (
V-m),
jaritzi (
V-gip),
jaitxi (
V-m),
jatxi (
V-ger-ple-arr-oroz)
Ref.:
A (jadetsi, jaretsi, jaritxi, jaitsi, jatxi);
Iz
ArOñ
(jaritzi)
.
Alcanzar, lograr, conseguir. "Jadetsi.
Ez dot mezia jadetsi. Alcanzar, no he alcanzado la misa" Mg PAbVoc. "Alcanzar, coger, conseguir" A. "Jaritzi, jaríitziko ballakok (?)" Iz ArOñ (sin trad.). "Berak gura ta gureez leez artara ifiñi genduan, bestela gu eziñ artara jarietsi gindezkean, ta oraiñ ara zer lanak" (V-gip). v. erdietsi, jardietsi, iritsi
(2),
lortu.
Tr. Documentado en autores vizcaínos (hay tbn. ejs. de Lizardi y J. Etxaide). Las formas más frecuentes son
jadetsi (o
jadetxi),
jadi(i)txi y
jaritxi . Algunos autores emplean varias formas diferentes: v. p. ej.
jadietsi y
jadetsi (+
CrIc jaderetsi, jaretsi) en Moguel,
yadietsi y
jadetsi en Añibarro, y
jaditxi, jaritsi y
jaritxi (quizá tbn.
jatsi) en Arrese Beitia. Para el sust. verbal las formas en
-ste- son las más generales: hay
jadeste- en
KIkV (93) y Eguzkitza;
jadiste- en fray Bartolomé (
Ic I 9), Arrese Beitia (
AmaE 452) y Orixe;
jariste- en J.J. Moguel, V. Moguel, Uriarte (
MarIl 69), Arrese Beitia (
AmaE 469), Altuna (34), Enbeita (196,
jarixte- 204), Otxolua y Eguzkitza (
GizAuz 172). Por lo demás hay
jaritxite- (Itz
Azald 198, GMant, Enb 34, AB
AmaE 305),
jadetsite- (Garita-Onandia) y
jadetxite- (Echta
Jos 318).
Geure betiko osasuna jaderetsi edo alkanzetako.
CrIc 123.
(51 jaretsi)
Prestaera onegaz eldu ezkero konfesinoera, jadietsi edo alkanzauko dau pekatubaren parkazinua.
Mg CO 56s (94 jadetsi
).
Bildurragaz ta ikariagaz jadiitxi biar dogula geure arimako salbazinoia.
fB Ic I 37.
Au jaristen badot ontzat eruango ditut egin leidee[zan] burla guztijak.
JJMg BasEsc III.
Beste erri askotan / yaretxi arren au, / eztau iños gureetan / kanpokok agintau.
Zav Fab,
RIEV 1907, 92.
Atrapau ta yadietsi al neikezan astiune ta era aldiak.
Añ
EL2
5 (
MisE 253 jadetsi
).
Erregiñak berak, bere izenagaz jaretsi izan dau leléngo Isabelen anditasuna.
(1859).
BBatzarN
183.
Erroma jentil edo paganuenak [...] ez eban jaritxi goitu edo sujetetia Españako baster au.
(1870).
Ib. 247.
Etsaiak atzia, / iñoz ez dau jaditxi niri ikustia.
AB AmaE 99 (164 jaritsi, 236 jaritxi).
Iya alan zerutik pozen bat / zuretzat albadait jatsi.
(Interpr?).
Ib. 153.
Irabazi, jaritxi eta geuganduten doguzanak.
Itz Azald 180.
Jadetsiteko beragandik parkaziñoa ta errukitasuna.
Garita-Onandia EgOn 69 (ap. DRA
).
Eurakaz neure gogoak beteko ditudala uste dot, eta geroko saria irabazteko ondasunak iaditxiko ditudala.
Ag AL 113 (v. tbn. 234).
Jadetxi eben baimen ori.
Echta Jos 318.
Janarija ugari ta merkia jaritxi al ixatia.
ForuAB 107 (
ib. 101 jaristeko
).
Goiko zoruna yaritxiteko.
GMant Goi 112.
Bearrezkoa da, bai, sinismena zerua jadesteko.
KIkV 14.
Dirua azpitik erabillita, yadetsi eben euren uria karlisten eskuetan ez yaustia.
Kk Ab II 46.
Dana jadetsi eben, kosta yaken baña.
Enb 80 (88 jaritxi).
Bizitza onen ostean betikoa jadesten laguntzeko.
Eguzk GizAuz 112.
Ondabidetik irtetzea nolabait jaritsi ezkero, gauzak esiratu zitezkean artean.
TAg Uzt 149.
Pozkarioa ezin liteke / jaditsi jada gorago.
Arti MaldanB 214.
Maitasun barik ezin jaritxi / goi eskarrezko laguntza.
BEnb NereA 122.
Ospe aundia jadetsi eben onako mirariak.
Onaind STeresa 100 (43 jaresten
).
v. tbn. Altuna 111 (100 jaritsi). Alt EEs 1917, 45. Laux BBa 44. EgutAr 11-3-1958 (ap. DRA). Erkiag Arran 128. Gand Elorri 180. Yadetsi: EA EuskOl 1931, 180. Zait Sof 183. Yaditsi: Ag Serm 530. Or Tormes 43 (yadisten). Jadietsi: Otx 5 (131 yaristeko). Jaritsi: VMg (1820) RIEV 1934, 681 (jaristeko). Ag Serm 109 (jaristen). Jaritxi: Ur MarIl 63. Ag Serm 75. Ezale 1897, 89a. Etxde JJ 59. Iaritxi: A BeinB 36. Ibiñ Virgil 114.
(Aux. trans. tripersonal).
Zeugana gatoz, bada, guztiok, Santa Teresa bijotzekua, zeu Jesus maitiaren aurrian bitarteko imintera jadiitxi daiguzun [arimako grazija]
.
fB Ic II 298.
Baiña nire indar laburrakaz jaretsi ezin dodan amodio au jaretsi zinaiket zuk Jaungoikoaganik.
Ur Bisit 144 (ap. A).
Jaditxi egidazu Jesusegandi izatea neure arimia bere zeru-emaztekirik oneena eta gozoratuena.
EE 1885a, 332.
Antiguako Ama maiteari eskerrak emotera añ zartzaro ona jaditxi eutsielako.
Ag Kr 125.
Euskerari ele landuen artean toki txukun bat yadestea: orra guretzat egundoko ertilanik ederrena.
Ldi IL 128.
(Part. en función de adj.).
Ta gaur... / zelan ezin aituzko / Jaunaren ordetzako / izate berezitu / jadetsian nago.
Gand Elorri 112.