(V-ger-m), esakun, esakuna (V-ger), esangune Ref.: A (esakune); A Morf 70 (esakuna) .
Frase, sentencia; expresión, modismo; proverbio, refrán. v. esaera. Tr. Documentado desde el s. XIX en autores vizcaínos; a partir de mediados del s. XX lo emplean también autores guipuzcoanos. Esakune es la forma general durante el s. XIX; la emplean tbn. Echeita, Azkue y Erkiaga (éste junto con esakun ), dando paso a esakun durante el s. XX (cf. A Morf 70). Los únicos ejs. no ambiguos de esakuna con -a constitutiva los encontramos en Otxolua y Kerexeta. Orixe emplea la forma esangune .
Orra zelango konseju onak emoten dituban [...] ta ze esakune ederretan! Esaizuz [...] orrelango beste esaera batzuk. Mg PAb 171. "Birjiniaren sabela", "San Pedroren kalbia" [...] Esakune oneek [...] blasfemijak dira. Astar II 36. Esakunea dan lez, agoa bete asurregaz lotu zan. Echta Jos 236. [Amorruba] erakusten ebela begirakun ta esakun gaiztoekaz. Kk Ab I 32. Agattik diño esakuneak: eztala eder ederra dana, norberen atsegiñeko dana baño. Otx 108s. Gauza andirik ardura eztauskunen bat asarratzen danian erabiltzen da esakun ori. Abeletxe ( in EZBB I 25 ). Marxen esakun eta eretxi okerrok txartzat emon dabez. Eguzk GizAuz 49. Susmatzen zukeen haurkeria bat zela esatera zoan gertakizuna eta hasitako esakuna amaitzeke uztera zen. Mde HaurB 58. Fray Luis Leonek berak zituen asmatu ta landu bere mintzaera ta esangune jatorrak. Gazt MusIx 63 (v. tbn. Or ib. 44). Irun, Ondarribi ta Oiartzungo euskeran ekian ondo [...]. Erri onetako esakunakin ibiltzea gustatzen jakon. Alzola Atalak 142. Zure eresi, esakuna, asmakizun eta esaerak. "In cantinelis et proverbiis, et comparationibus, eta interpretationibus" . Ker Eccli 47, 17 (Ol esaera). Sarritan jasotakoa dogu, alan be, euskal esakun au. Onaind STeresa 108.
v. tbn. JJMg BasEsc 259. Itz Azald 102. A BeinB 42. Erkiag Arran 11. Esakun: Zink Crit 46. TAg GaGo 88. Ldi IL 88. Zait Sof 178. SMitx Aranz 159n. Etxde JJ 233. Lek SClar 129. Erkiag Arran 15. BEnb NereA 174. Berron Kijote 199. Esakuna: Otx 7.