Euskararen Gramatika

23.2.2.8.1. Adizki trantsitiboa intrantsitibo bihurtzea (onartu da)

Erraza eta aski sistematikoa da euskaraz aditz trantsitiboz eraturiko perpausak inpertsonal bihurtzea: intrantsitibo bihurtzea aditza, eta hirugarren pertsona gramatikalera (dut-duzu-dugu-du > da): [aipatzen ez den norbaitek] garaiz ordaindu du isuna > garaiz ordaindu da isuna. Kasu horretan, subjektu zen ergatiboko sintagma desagertzeari zor zaio inpertsonaltasun-interpretazioa.

Analisi gramatikalean, bada auzitxo bat prozedura horrekin, erabilera garbi egonik ere. Eman dugun adibidean, kasurako, ez dago garbi ea isuna sintagma objektu zuzena izatetik subjektu izatera etorri den; zuhurrago izan liteke esatea subjektu ergatiboa ezabatu dela eta horrek eragina dela du > da komunztadura aldaketa. Rol semantikoaren aldetik, behinik behin, garbi dago objektu zuzenaren funtzioarekin lotu ohi dena betetzen duela.

Kontuan izan behar da, hala ere, aditz askok onartzen dutela berez du zein da jokoa, eta, halakoetan, beraz, testuinguru guztiz markatu batek baino ezin eragin aurreko adibidekoaren moduko interpretazioa: konpondu da auzia [berez, edo norbaitek konpondu duelako iradokizunik gabe behinik behin]; ohart bedi [norbait horretaz].

Zeharkako objektua adierazten duen datiboko sintagma bat badago tartean, halaxe eusten zaio perpausaren aldaera inpertsonalean (dio > zaio): ordaindu dizkizu [norbaitek] kalteak > ordaindu zaizkizu kalteak. Adizkia trantsitibo petoa ez denean ere, berdin jokatzen da: iraunarazi dio [norbaitek] > iraunarazi zaio. Ez da egoki, jakina, datibora jotzea objektu zuzena adierazteko (gaztelaniazko a preposizioaren balio bikoitza oker kalkatuz): *ederki engainatu zaigu herritarroi < *ederki engainatu digu [norbaitek] herritarroi < ederki engainatu gaitu [norbaitek] herritarrok.