Euskararen Gramatika

22.1.4. Adberbio sintagmak eta postposizio sintagmak

Kontura gaitezen, hala ere, ez dagoela desberdintasun handiegirik honako bi perpaus hauen artean, hor ageri diren gaur eta arratsaldean hitzei dagokienez: Miren gaur etorri da; Miren arratsaldean etorri da. Itxura batean, gaur adberbiotzat hartzen badugu, iduri luke arratsaldean ere adberbioa behar lukeela izan ezinbestean. Biek denborari egiten diote erreferentzia, distribuzio antzekoa dute, ez dute komunztadurarik egiten, ez dira argumentu sarekoak eta abar. Hala ere, arratsaldean hitzaren kasuan berehala ohartzen gara gaur hitzarekin ez bezala, hitz barruan beste elementu gehiago bereiz daitezkeela: arratsalde, hasteko. Arratsalde hori ez da adberbioa, baizik denborari erreferentzia egiten dion izena: Arratsalde ederra egiten du gaur. Eta izena den aldetik, komunztadura egiten du: Arratsaldeak beldurra ematen zion perpausean singularrean doa aditza. Ondoko honetan, berriz, pluralean: Arratsaldeek beldurra ematen zioten. Horretaz gain, Miren arratsaldean etorri da adibidean argi ikusten denez, izenak artikulua hartzen du (-a), numeroa (sing. edo pl.) eta -n inesiboaren postposizio marka.

Zer gertatzen da hor orduan? Gaur eta arratsaldean ez dira sail berekoak? Eta zer gertatzen da, eman dezagun gauzak gehiago nahasteko, gaur arratsaldean gisako sintagmarekin? Zer da hori? Esan dezagun, errazenetik hasteko gaur eta arratsaldean, biak, sintagma sail berekoak direla, nahiz sintagma mota horren izena zehaztea erraza ez den. Horiek guztiak adberbio sintagmak dei ditzakegu, izena batzuetan nahasgarri gerta badaiteke ere, gaur adberbioa baita, baina arratsaldean ez (bistan denez, postposizio sintagma da). Biak dira osagai zirkunstantzialak: denbora, tokia, modua, kopurua, zergatia, helburua… bezalako eduki semantikoekin erlazionatzen dira.

Hori dela eta, terminologiari dagokionez, bereizketa hauek egingo ditugu: denak dira, esan bezala, osagai zirkunstantzialak. Horien barnean adberbio sintagmak bereiziko ditugu, batetik (gaur) eta adizlagunak edo postposizio sintagmak (arratsaldean, etxean, mendian), bestetik. Hemen, EGLUn erabiltzen den terminologiatik urruntzen gara: han adberbio terminoaren azpian biltzen ziren “aditzondoak” (gaur) eta “adizlagunak” (adiskideekin).

EGLUko eskema: Adberbio = aditzondo + adizlagun.

Funtsean ez dugu gauza handirik aldatzen orain: multzo beraren (osagai zirkunstantzial deitzen dugu, ez adberbio) azpian sartzen baititugu adberbio sintagmak (adberbioa edo aditzondoa dute buru) eta postposizio sintagmak (orduko adizlagunak).

Oraingo eskema: Osagai zirkunstantzial = adberbio/aditzondo + postposizio sintagma/adizlagun.

Uste dugu orain aukeratzen dugun terminologia hedatuago dela gramatikarien artean.

Kapitulu honetan adberbio sintagmak aztertuko ditugu. Postposizio sintagmetarako ikusi 19-21. kapituluak. Hala ere, batzuetan hain dira hurbilekoak esanahian, non postposizio batzuk denborarekin multzoz aldatuz joan baitira eta benetako adberbio bihurtu dira azkenean: Orduan etorri zen. Perpaus horretan orduan postposizio sintagma izan daiteke: Bostetarako etorri behar zuen, eta puntu-puntuan, orduan, etorri zen. Beraz, espero zen orduan etorri zen, oren horretan. Baina adberbio hutsa ere izan daiteke: Koldori buruz ari ginen hizketan eta orduan etorri zen, hizketan ari ginela. Bi esanahi desberdin ditu orduan horrek, ikusten denez: batean, ‘ordu jakin batean’ (halako orenean) eta bestean ‘une hartan’. Ez dira esanahi bakarrak, zeren ‘hortaz’ (edo holako zerbait) ere esan nahi baitezake: Nondik datorkigu orduan konfiantza hori? Kategoria aldatze hori beste izen zenbaitekin ere gertatzen da: gaur egun hiztun gutxi ohartzen da hemen edo aurten adberbioen amaieran ageri den -n hori, mendian edo goizean hitzen amaieran ageri den inesibo marka bera dela. Hain da galdurik informazio hori, zenbait hizkeratan orai esaten da zuzenean, -n gabe.

Kontura gaitezen, bestetik, adberbioekin ere, beste edozein izenekin bezala, osa daitezkeela postposizio sintagmak: Bihartik aurrera ez da etorriko; Gaurko egin behar zen hori… Beraz, bai goizean eta bai bihartik, biak dira postposizio sintagmak, baina batean postposizioak izen sintagma hartzen du osagarri (etxe-a-N) eta bestean adberbio sintagma hartzen du osagarri gisa (bihar-TIK).