Euskararen Gramatika

15.3. Artikulua eta sintagmaren numeroa

15.3a Izen sintagma osatzerakoan, [±mugatzaile] tasunaz gainera, [±plural] tasuna ere, numeroa seinalatzen duena, beharrezkoa zaigu. Berdin gertatzen da erakuslea hartzen badu ere. Tasun bakoitzarekin dugun aukera bikoitza kontuan izanik, honako eskema hau eman dezakegu:

15.3b Izen sintagmak pluralez jartzeko -k eransten zaio artikulu nahiz erakusleari. Jakina denez, singularrak ez du marka berezirik: Gizon asea-Ø zoriontsu izan ohi da; Lapur famatu hura-Ø erori da azkenean; Zakurra-k xaxatu ditu ijitoen kontra; Enbor horie-k txikitzeko agindu diet.

Adibide horietan gizon asea eta lapur famatu hura izen sintagma mugatu singularrak direla esango dugu: -a edo erakuslea + Ø. Aldiz, zakurrak eta enbor horiek, izen sintagma mugatu pluralak: -a edo erakuslea + -k.

15.3c Bestaldetik, mugagabe diren izen sintagmetan ez singularrak ez pluralak ez du marka berezirik. Hala ere, noiz diren [+plural] eta noiz [-plural], aditzaren komunztaduran ikusten da (nor, nork edo nori sintagmetan): Ander etorri da; Bilbo atsegina da; Gizon asko etorri da; Gizon asko etorri dira; Hiru liburu irakurri dut; Hiru liburu irakurri ditut.

Determinatzailea zenbatzailea denean, izen sintagmak [+plural] nahiz [-plural] bezala har daitezke, komunztaduran ikus daitekeenez. Hala ere, mendebaldeko euskaldunek komunztadura pluralean egiten dute oro har (beraz, zenbatzailedun izen sintagmak [+plural] motakoak dira hauentzat). Ekialdekoek joera handiagoa dute halako izen sintagmak singulartzat hartzeko, baina Hegoaldekoek bezala, komunztadura pluralean ere egin dezakete (§ 16.3).

15.3d Baina izen sintagma mugatu pluraletan beste forma hauek ere aurkitu ditzakegu: Guk, irakasleok, geure biziko ixtorioak botatzen dizkiegu ikasle gizajoei; Zuek, apaizok, ez duzue kolperik jotzen.

Ikusten denez, -a + -k formaren parean, -o + -k dugu adibide hauetan. Hau da, mugatzailea neutroa, ez-markatua, nolabait esatearren, eta mugatzaile hurbila (-o), lehen edo bigarren pertsonari dagokiona, hiztun edo entzulearen hurbiltasuna markatzen duena. Gaur egun, mugatzaile hurbil hau ondoren pluralgilea darraikionean bakarrik erabiltzen dugu. Izen sintagma singularrean, aukera bakarra, mugatzaileari dagokionez, -a baita.

Bizkaian, hala ere, gordetzen dituzte (hemen) berton bezalako formak, nahiz singularra izan.

15.3e Bat zenbatzailearen mugatzaile balioa (-a artikuluaren parekoa) dela eta, ikus § 16.2.2.