Jatorrizko forma

(t)xanda, xainda.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: txandan, txanda-pasa egin.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: txandako izan .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

txandan, txandaka, txanda-pasa egin.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

tx-/x-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TXANDA EGIN (Con sociativo). Turnarse (con). [Beste asko] badatoz Meza nagusietara; zergatik etzera zu-ere etorriko? Zergatik txanda ez dezu egingo etxekoakin? AA III 411. --Aurreko urtian gertatu zitzairan Ernanira jun biarra adiskide baten bidez, eta aurten Pasaira beste batekiñ kunplitzera. --Bai, batekin ta bestekin ondo irukitzeko txanda egin biar. Sor Bar 68. --Txanda egiten dute beraz lugartzakin? --Bai, jauna. Lugartzak billatzen dute eguzkiya, ta bariak eta karakolak estalkiya edo bustiya. Ib. 62s. Opizial bat labak laurden gutxiagotan jeikitzen zan beste opizialarekin labetan txanda egiteko. Anab Poli 41s. (Aux. trans. tripersonal). Relevar (a alguien en una tarea). Kaskazuriren Otxanda, / ark egiñen dio txanda. "La hará turno en el pandero, Otxanda". Or Eus 167. --Ementxen ats egin bear diagu. Gañera txanda ere egin bear didak. [...] -- Txanda? --Jeixten lagundu eidak beintzat, nekatu nauk eta. Lek EunD 24s. Illunbistan, txanda egitera beste batzuek etorri ziran. Alkain 155. Alako [saski] bat artu batek, txurrarekin bete, besteak gora atera ta ustu albora. Bekoa nekatzen zanean, txanda egin. BBarand 37s. Amar kilometrotara, bakoitzak asi aldiko kilometrotik kilometrora txanda edo releboa egiñez. Albeniz 171.

adib: txanda iz. Era bereko egite sail edo hurrenkera batean, norbaiti edo zerbaiti dagokion unea. Ik. aldi1 5. Nire txanda da. Ordainak eman behar zaizkie, gure txanda datorrenean. Etorri ziren erromatarrak, godoak... bakoitza bere txandan. Hurrengoan zure txanda. Hartu dut medikuarendako txanda. Gau eta egun, elkarri txanda emanaz zerbitzatzen dute gaixoa leialki. Besteri txanda kendu nahiz. Txanda pasatu. Ofizial bat laurak laurden gutxiagotan jaikitzen zen, beste ofizial batekin lauretan txanda egiteko.

txanda egin 70: Arabako Batzar Nagusiak (“Amaitzeko, erantzuteko txanda egin daiteke, biltzarkide talde bakoitzak bost minutu izango ditu”), Elkar 9 (“Zer, nagusiari txanda egiten?”), Deia (“Gauzari itxura demokratikoagoa emateko oraingo presidenteak ez du gehiengo absolutua lortu pasa den igandeko hauteskundeetan eta bigarren txanda egin behar dute”), Berria 24 (“AEBetako hauteskunde sistemaren arabera, orduan dira txanda egitekoak Etxe Zurian”), EiTB 22 (“Txanda egin behar diot Igoneri. Gauean egongo gara”), Argia 5 (“Hemen ez dago zortzi orduko txanda egin eta alde egiterik, ez eta ostiraletik astelehenera arteko deskantsurik ere”), DiarioVasco 5 (“Lehenengo txandan, Beterriko Liburu izendatzeko behar zen botoen %30a lortu zuen obrarik egon ez zenez, akademiak ohiko prozedura jarraitu eta beste bi bozketa txanda egin zituen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

txanda egin 40: Berria (“Serbiako eta Kosovoko ordezkariek iragan otsailaren amaieran aurreneko txanda egin ondoren, negoziazioen bigarren txandari ekin zioten atzo Vienan (Austria)”), Edorta Jimenez 4 (“Nire txanda egin ostean, aita ikustera joango nauk - esan zuen eta ikustera barik urkatzera joan nahi zuela esan izan balu, berdin sinetsiko geniokeen”), Xabier Olarra (“Baina nik besteek bezalatsu ibili nahi nuen, eta horregatik besteek bezala ordu erdi bat hartzen nuen, eta behar ninduten edozein leihatilatan txanda egiten nuen, eta ordu pare batez ez nintzen nire mahaian egoten batere”), Iñaki Zabaleta (“Beste zenbait joko jokatu ondoren karta-emaileak kide bati deitu zion txanda egin ziezaion, eta mahaia utzi zuen”), Josu Zabaleta (“Alemaniarren hiru ehiza misio daudelako Albert gainean elkarri txanda egiten”), Sonia Gonzalez (“Gaur, ikusten duzunez, txanda egiten”), Juan Kruz Igerabide (“Begiak xukatu nituen; norbait zetorren txanda egitera”), Harkaitz Cano (“Hedatua zegoen, ordea, uniformeei botoi urreztatuak erauzi eta unean-unean txanda egiten ari zen zerbitzaria laguna izanez gero txanponen ordez botoi doratu haiekin ordaintzeko ohitura”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa txanda sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TXANDA HARTU (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. a) Coger la vez. "Txandia artu, entrar en turno. Gaur txandia artu dot bixarko, hoy he tomado turno para mañana" Etxba Eib. "Artu dot medikuandako txandia" Elexp Berg. Gau eta egun izketarako / txandarik artu ezin zan. Auspoa 123-4-5,129. Andiki bat ezkonduten danean, zelan egoten dira alberrietako oilloak sanyea edo txandea artuten andiki-etsera sartuteko? A BGuzur 138. Golfo guziyak ujuka noski / eziñ arturikan txandik. Tx B II 46. Laster urreratu zan jentia, eta an euazen makiñonduan txandarik artu ezin da. SM Zirik 46. Esaten detsa uezabak morroiari: --I, ba al dakik au zer bedar klase dan? --Ez --diño morroiak. [...] Andik lasterrera, bere txandia arturik, morroiak diño: --Zu, uezaba [...]. Ib. 29. Aurrez txanda artu biar. Gerrika 215. b) (En contextos negativos). Dar abasto. Ta beriala asi ziran Xixiliren ondotik. Ordu arte iñork begiratu ez baziyon, bazeukan ordubantxe nork begiratuba. Ezin txanda artu, gizona. Alz Txib 84. Nik lan asko egiten nuan illuntzetan eta astearen azkeneko egunetan ille apainketan edo burua edo lepoa garbitzen, txandarik artu eziñean. Albeniz 64. Mañu ta biok bertso kantari / geure gustoko lanian. / Txandarik ere artu ezinda / egundoko jardunian. Auspoa 282, 189. c) Tomar el relevo. Pelotarien baratz goxoa / gaur zu zaitugu, Erasun [...] / Aurrera, gazte, ea osabari / txanda artutzen diozun. MMant 91.

adib: txanda iz. Era bereko egite sail edo hurrenkera batean, norbaiti edo zerbaiti dagokion unea. Ik. aldi1 5. Nire txanda da. Ordainak eman behar zaizkie, gure txanda datorrenean. Etorri ziren erromatarrak, godoak... bakoitza bere txandan. Hurrengoan zure txanda. Hartu dut medikuarendako txanda. Gau eta egun, elkarri txanda emanaz zerbitzatzen dute gaixoa leialki. Besteri txanda kendu nahiz. Txanda pasatu. Ofizial bat laurak laurden gutxiagotan jaikitzen zen, beste ofizial batekin lauretan txanda egiteko.

txanda hartu 88: Elkar 7 (“Suediako etxeek ez dute normalean garbigailurik, eta txanda hartu behar izaten da etxepeko garbitegian, hiru bat egun lehenago”), Deia (“Baina baliteke noizbait hau guztia amaitzea, formaz aldatzea, baliteke norbaitek txanda hartzea eta ni bigarren plano batean gelditzea...”), Consumer 8 (“Itsuentzako eta gorrentzako irispideak (emaitza hala-holakoa): braillez idaztitako kartelak falta izan dira, batez ere udaletxean, txanda hartzeko makinetan, eta tren-geltokian ere bai, txartela erostekoetan”), HABE 2 (“Haitzuloak bisitatzeko komenigarria da aurrez txanda hartzea, horretarako hainbat bide daude”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

txanda hartu : Berria 13 (“Horri esker, txanda hartzeko itxaron beharreko denbora murriztuko da eta gaixoak Europako osasun txartela erabili ahal izango du Europako Batasuneko edozein herrialdetan”), Elena Touyarou 3 (“Noizbait, beste gizonak txanda hartu zuen eta, horrela aldizkatu ziren, gauerdi hirian bentara iritsi ziren arte”), Jon Muñoz (“Ruche jaunak txanda hartu zion”), Anjel Lertxundi (“Etxetik alde egiterakoan, agenteak desenkusaka aritu zitzaizkion amari, elkarri txanda hartu ezinik”), Edorta Jimenez (“Lau olerki-esatariek elkarri txanda hartzen diote, aldi berean musikariek jotzeari utzi gabe dihardutelarik”), Joseba Urteaga (“Aurreko hilean bezala, bere kontsultategira joateko esango zidala espero nuen agian, eta P.-R. andreari txanda hartuko ziola”), Xabier Montoia (“Ez al da hala, mutilak? txanda hartu zion lehenengoari bertze batek”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa txanda sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

esapidekorik ez dugu aurkitu; eraikuntza librekoa da jaso den bakarra (G. Anduaga: "gure txandia saltoan pasau da").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

txanda pasa egin : DFrec 1 ("Bera bai prest zegoen, txanda pasa egin eta hori beste bi lagunentzat uzteko").

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txanda sarrerari dagokion azpisarrera.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txanda sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa jasoz aztergaiak eskaini dituenetako bat: "izlag.: txandakako larratzea".

Atzizkien araberako erabakiak

-ko: -ka-ko.

Euskaltzaindiaren Arauak

txandakatu, txandaka(tu), txandakatzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

txandakatu, txandaka(tu), txandakatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-katu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

txandaketa (eta agintaritza t., sorrera-t., uzta-t.) 16: Azurm ("usadioko tesien txandaketa soila"), J.M. Lasagabaster ("denbora-plano desberdinen txandaketa"), I. Garmendia ("otordutan ohamen eta musuen arteko txandaketaz gorritzen zinela"), X. Kintana 5 ("Sorrera-txandaketa: Landareetan fase haploide bat eta beste fase diploide bat egoteak, hau da, kromosoma hornizio bakarra edo bikoitza, ondorioz ziklo bat dakar, epe biak elkarri darraizkiolarik. Ziklo honi sorrera-txandaketa esaten zaio", "Pteridofitoen [iratzeen] sorrera-txandaketaren eskema", "Sexualki eta asexualki ugaltzen dira eta sorrera-txandaketarako ziklo oso korapilatsuak izaten dituzte"), OinEntz/3 ("liberalen eta kontserbadoreen arteko agintaritza txandaketa nabarmen izan da"), E. Perez ("hizketa-kateak hizketaldien txandaketan duen tokia"), R.M. Pagola 3 ("Gainerako kasu guztietan kontsonante ahokariarekin, Bortzirietako Oronoz-Mugairi-k txandaketa duelarik, B lekukoak "mezpera" eman bait zuen", "Txandaketa bera Gartzain-go A lekukoak forma mugatuaren eta mugagabekoaren artean agertzen du", "Eratsun-en txandaketa gertatzen da, lekukoen arauera"), Garapen turistikoa ("nekazaritza biologikoa, desareagotzea, laboreen txandaketa eta bertoko espezie eta ohiko produktuen garrantzia nabarmenaraziz"), Hautaprobak 1994-1996 ("9 unitateko karearriak eta marga gris amonitedunen txandaketa"), Gizarte Zientziak/DBH ("XI. mendetik aurrera, Behe Erdi Aroan, pixkanaka aldaketa eta teknika berri batzuk agertzen joan ziren: [...] uzta-txandaketa").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

txandaketa : AB38 4, HiztEn, Euskalterm 8 (hauetan 3 alternantzia sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

txandaketa : HiruMila (1 rotación, alternación, relevo; 2 ik. alternantzia), ElhHizt (rotación, alternancia, relevo) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

txandal : EB 5 (Elhuyar, I. Iñurrieta, I. Mendiguren, F. Ibargutxi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

txandal : HiztEn, Euskalterm 1 (eta txandal-galtza 2); xandal : AB38 1.

Euskaltzaindiaren Arauak

Heg.

Forma hedatua onartzekoa da, ordain egokirik ez duenean

Heg. bakarrik da, baina onartu egin da, ez baita ikusten ordain egokia emateko modurik.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txanda sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

txandatu, txanda(tu), txandatzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

txandatu, txanda(tu), txandatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-katu.

LBeh (2012-05-30): txandatze 13: Berria 3 (adib.: “Caparrosek ez du txandatzerik egin denboraldia hasi zenetik”, “aipatutako txandatzeen harira”), EiTB 10 (adib.: “Oraingoan txandatze gutxiago egingo ditu”, “teknikari zuri-gorriak txandatzeak egingo ditu berriz Teneriferi aurre egiteko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: txandatze 13, Berria (adib.: “Valverdek txandatzeak egitea erabaki du horrelakoetan”, “Ezker hegalean behartutako txandatzea egingo du”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze (eta aski dira txandakatze eta txandaketa).

Eratorri-konposatu berri onartzekoa da, lehiakidearekin batera

Eratorri-konposatu berri onartzekoa da, lehiakideekin batera (txandakatze, txandaketa).