Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: txakur : Canis familiaris + Cynomys sp. + Nyctereutes sp.; txakur-arkakuso : Ctenocephalides cani; txakur-mihi : Cynoglossum officinale; txakur-tenia : Echinococcus granulosus

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

tx- 438 (B 102, G 69, IE 3, EB 222, EgAs 42); z- 361 (B 1 , G 72, IE 24, EB 225, EgAs 39); x- 18 (B 1, G 5, IE 4, EB-EgAs 8); txakur eta konposatuak (ardi txakur, artzain-txakur, polizi-txakur, txakur aundi, txakur txabola...) 425: B 97 (1900-39: Kk Ab 2, Euzkerea 1930, Otx 7, A BeinB, Laux BBa, I. Enbeita; 1940-68: Onaind 3, K. Gallastegi 3, Abeletxe GaziG 3, J.G. Etxebarria; 1969-1990: M. Olazar, Habe 2, F. Zubiaga 16, J. Artaraz 2, X. Kaltzakorta, Onaind 2, A. Lasarte, B. de Arrizabalaga, Bizkaiko herri iturriak, J.L. Beobide 4, I. Zubiri 7, Ker Salbaziño/2, B. Otazua 4, NEtx, J.G. Etxebarria, K. Gallastegi, Erkiag 2, F. Zubiaga, Osk DavidCo; 1991> I. Gaminde 2, J. Ibarra 4, E. Urkiola 11, Zubk, Larrak 5, KatuenTest); G 67 (1900-39: J. Arrue 2, T. Garbizu, Urruz 2, B. Gerra, J.M. Azkue, Ol IB, Elizdo Atzetorkia, E. Mujika, Muj, JBDei 7, A. Arozena 2; 1940-68: Onaind Virgil, NEtx 4, P. Iztueta, J.M. Bergara, Bidea, Ugalde Iltz, Bide izkutua, Gure mixioak, Salav Neronek 2, Jaukol 2, YAzp 3; 1969-1990: A. Albisu 3, Zeleta, Lek, F. Zubiaga 4, JKort Erl, YAzp, Ataño Eltz, M.M. Zubiaga, B. Estornes 3, R. Murua, Berron Kijote, B. Albizu, J.M. Lertxundi 4; 1991> M. Lasarte, J.M. Lertxundi 4, S. Zapirain); IE 3 (1900-39: A Aezk; 1969-1990: P. Saragüeta, Etxahun Iruri); EB 217 (1969-1990: Susa 1989, J. Etxeberria, P. Xarritton, Baietz/2, HizkLiter/BBB/3, EuskararenProg 1981, DurangoIpuin 1985, J.A. Aduriz, F. Rodriguez 5, Irakur/3, Saioka/4, J.M. Sarasola 3, I. Sarasola, HezkSaila 1981 2, Baietz/3, Satr 13, F. Arbizu, X. Mendiguren B. 10, UZEI, J.A. Berriotxoa, Zeu Zeutara, M. Azurmendi 5, I. M. de Lezea 4, M. Zarate 3, P. Sastre 5, X. Gereño, I. Elias, X. Galarreta 5, Ugalde, I. Bernaola 13, A. Ormaetxea 4, Txill, M.E. Ituarte, K. Navarro 2, X. Olarra 2, K. Santisteban, F. Telleria, Txiliku 3, J.M. Mendizabal, X. Monasterio 10, L. Iriondo 5, E. Berazubi, L. Azkune, J.L. Lekunberri, A. Lertxundi, I. Tapia, J.M. Apalategi; M. Pagola, Aingura/4, Gte, K. Santamaria, J.M. Zunzunegi, Egoeraren definizioa, J.M. Irigoien, J. Altuna; 1991>: K. Biguri 2, LEF 3, Bene-benetan/1 3, HizkLiter 12, L. Anselmi, Sirimiri/6, Bakarka/4 2, U. Ruiz 6, Ekintza/3, Esaizu/BBB1 2, Zipristin/7, AEK, Elhuyar 2, H. Cano 20, J. Eizagirre 3, I. Unzurrunzaga, Garm 2, X. Olarra 2, X. Letona, J. Kalzada, I.E. Odriozola, Amerikaren aurkikuntza, A Cazabon, X. Mendiguren B., I. Mendiguren, J. Muguruza 9, EUSTAT 1990, X. Arregi, Larrak); EgAs 41 (1900-39: Lek, Kk 5, Tx. San Sebastian, El Día 3, Argia 1931, Gipuzkoarra; 1940-68: A EY 4; 1969-1990: Lore kontu, Egin 2, X. Kintana 3, Anait 3, B. Atxutegi, I. Goikoetxea, P. Larretxea 4, Aizu! 1988, I. Uharte; 1991>: Deia 1991, BAO 5, DNoticias, Jakingarriak); txakurkume 3: B 1 (1969-90: F. Zubiaga), EB 2 (1969-90: I. Mendiguren, X. Mendiguren B.); txakurlandia B 1 (1969-90: F. Zubiaga); txakurño EB 1 (1969-90: P. Sastre); txakurrada EB 1 (1969-90: Txill); txakurtegi EB 2 (1969-90: L. Azkune; 1991>: H. Cano); txakurtoki B 1 (1969-90: B. Otazua); txakurtxo/u 7: B 3 (1940-68: Etxba Ibilt; 1969-90: J.L. Beobide, K. Gallastegi); G 2 (JBDei 1922; 1940-68: Jaukol); EB 2 (1969-90: A. Ugidos, X. Euskitze); zakur eta konposatuak 361: B 1 (Osk Kurl); G 72 (1900-39: J. Iturria 2, J.I. Uranga, Muj PAm 5, Ol IB, A. Arozena; 1940-68: Gure mixioak, Zait 3, Or, Sorarrain 3, Ibiñ Virgil, Zubill Lardasketa 3, TAg Uzt 3, Lab 2; 1969-1990: R. Murua 20, I. Begiriztain 2, A. Albisu, A. Zavala, J. Gaztañaga, B. Latiegi 10, I. Linazasoro, I.M. Atxukarro, JJIrazusta 2, PMuj Mendi, J. Azpiroz, Ataño MLanak, Lab TOE 2, Uxola); IE 24 (1900-39: Lander, JE Bur 3, Zby 7; 1940-68: Othoizlari 1959, JEtchep, GH 2, Larz 3, Monzon; 1969-1990: SoEg 2, Otoizlari, B. Mendisco, 1991> Leon); EB 221 (1969-1990: P. Zabaleta, BAtx Nikol, X. Odriozola, Zabal 1973, Habe, I. Urbieta 2, J.L Davant, Aingura/4 6, Oihenart Taldea, Kuxkux/2, MatHast 6, Matematika/OHO, Txill 3, Saioka/1, Zipristin 3, TeknolMekan, J. Setien 2, K. Igea, Euskara lantzen/1, Mekanogr, Irakur/4 5, UZEI 2, M. Zalbide, Satr, HU Aurp, Lasa, A. Urcelay, Bizia lurrean 8, Programazioa 1983, B. Otaegi, OinEntz/3, J.K. Igerabide, G. Muro, K. Santisteban, J.M. Zabaleta 3, J. Sarrionandia, I.M. de Lezea, Peillen, A. Urretabizkaia 2, J.A. Irigarai 4, P. Berasategi 3, Hiriart-U 3, J.M. Sarasola 4, A. Lertxundi, J. Zabaleta, J.M. Sarasola, I. Mendiguren, M.E. Ituarte 3, J.M. Mendizabal 6, F. Juaristi, X. Olarra 2, J.M. Irigoien, Etxde Begia 2, M. Altuna 3, I. Urbieta 9, J.A. Ormazabal, Oihanaren deia 6, A. Sarriegi 2, G. Etxeberria, X. Mendiguren E., J.M. Azurmendi, Satr 2, A. Uranga 8, A. Letamendia 6, D. Urbistondo, X. Gartzia, X. Mendiguren B. 5, A. Pontesta 4, M. Altuna 19, Etxde, I. Tapia, Zelina, A. Berasategi; 1991>: G. Markuleta, LEF 2, Zipristin/7, Islam-a, Azurm, PPer 2, Gizakia, Matekariak 2, LurE/3, K. Perez 2, M. Sarriegi, I. Irazabalbeitia, L. Anselmi, Txelis Uhaldean 2, J.A. Sagastizabal, M. Garikano 4, BAtx Gizona 2, M. Gonzalez, A. Arkotxa, P. Elizegi 2, A. Cazabon, J.M. Irigoien 4, Txiliku, K. Izagirre, J. Etxarri, K. Biguri 3, K. Linazasoro 2, L. Auzmendi, J. Ziganda, F. Juaristi); EgAs 39 (1900-39: Lek, El Día 1933, Argia 1923, Eskual 2; 1969-1990: Egin 7, E. Larre, J. Sarrionandia; ZArg 1978, MAtx, Egunk 1990, SM, Herr 1987, X. Arzelus, J. Arostegi, A. Egaña, X. Lekuona 2; J. Sarasua, HerrizH 1988 2, Aburu 2, R. Idiart 2, Ere 1980, Herria 2000 Eliza, P. Larretxea; 1991> TTipi-ttapa, Egin 1992, Tx. Garmendia, R. Iraola 2); zakurtegi EB 1 (Gabai/8); zakurtu EB 2 (M. Etxezarreta); zakurtxo EB 1 (F. Juaristi); xakur 18: B 1 (J. Ibarra); G 5 (J.I. Uranga EE 1909, Elizdo EEs 1911 2, Iraola, Onaind); IE 4 (Dass-Eliss, J-L. Davant, A. Arkotxa, D. Landart: "xakurtei"), EB-EgAs 8 (MAtx, Ardoy GH 1973, Lf, Hitz 1976, Zahar hitz, SoEg, Herr 1984 2); tzakur G 1 (JBDei 1922).

Euskaltzaindiaren Arauak

Canis familiaris / txakur(-)amets, txakur(-)eztul, txakur handi, txakur txiki.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa gehituz: txakur arra; txakur emea.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

txakur handi, txakur txiki; txakur-eztul; ardi-txakur, ehiza-txakur, erbi-txakur, jan-txakur.

Lexemen erregulartasuna

tx-/x-/z- banaketaz ohar berria egin da: a) bi sistema bateraezin daude aurrez aurre: tx- bakarrik dute Bizk. eta Gip. gehienak; z- (neutroa) / (t)x- (markatua) oposizioa egiten dute Ipar.-Naf.etan; b) irtenbideak dira: b1) tx- hasia neutrotzat eta besteak markatutzat eman (3 kideren iritzia da, batez ere hiztunen kopuruari begiratuz, eta zailtasun teorikoa aitortuz); b2) beste 3 kideen ustez, ordea, batzordeari dagokiona da, tx-/x- auzian tx- hobestea, gainerakoan bi sistema daudela aitortzea, eta areagoko batasuna EBB nahiz Euskaltzaindiaren esku uztea (Cf. txapel, txekor, txerri formak ere).

Landare eta animalien taxonomi izena

Canis familiaris.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

erbi-txakur afganiar: hiru.com ("Boston terrierrak, erbi-txakur afganiarrak eta golden retrieverren artean aukeratu daiteke").

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu txakur afganiar sintagmarik ez OEH-EEBS corpusetan, ez ap. LurE-Harluxet, ez ap. NekHizt

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS: txakur-amets / LurE: AS: zakur amets / ElhHizt: - / EskolaHE: AS: zakur amets.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-amets.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txakur sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

amets sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TXAKUR AMORRATU (V-gip; Lar). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. "Caninamente, txakur amorratuen gisa" Lar. "Perro hidrófobo. Txakur amorratua agertu da errixan eta alkate jaunak aiñdu dau txakur guztiak katian lotzeko" Etxba Eib. "Txakur amorratuak ainka eindda il zan" Elexp Berg. Iges egiten ezpadu txakur amorratu bategandik bezela. Mg CC 185 (CO 278, CrIc 36 txakur amurratu). Zezen arrabiatua eta txakur amorratua baño ere gogorrago jarten da. Gco II 52. Dagoz bata bestien kontra txakur amorratu batzuk legez. Astar II 31. Txakur amurratuagandik legez alde egin. A BeinB 45. Kontuz ezpazebillen, txakur amorratua bezela jipoituko zukean. TAg Uzt 163. [Bertoldin] txakur amorratu bat eginda joan zan etxera. Bilbao IpuiB 247.

adib: txakur 2 iz. (Zenbait esapidetan). Txakur amorratua zirudiela. Han ere txakurrak hanka hutsik ibiltzen dira. Zoaz txakurraren salara. Beste txakur bati hezur hori! Kaleko txakur-katuek ere badakitena. // ausiki2 1 iz. Hozkada. Txakur amorratuaren ausikitik begiratzeko. Sugearen pozoizko ausikia. Txakur horrek erausi gutxi, baina ausikia prest. Astoaren balakuak, ostikoak eta ausikiak (esr. zah.). // [s.u. hozka] hozka egin Hortzen bidez zerbait hartu eta estutu, hortzak sartu. Ik. haginka egin; kosk egin; ausiki1. Txakur amorratu batek hozka egin zion. Haserre biziz hozka egiten. Talo-erdi bati hozka egin. || Eltxoak hozka egin zion. Kontzientziako harrak hozka egiten dizunean. // jipoitu 1 du ad. Jipoia eman. Ik. astindu1 4. Txakur amorratua bezala jipoitu zuen. Akuiluarekin galanki jipoiturik.

txakur amorratu 12: Elkar 2 (“Wang Zhu, jipoitua, txakur amorratu baten antzera”), Berria 4 (“Txakur amorratuen pare ikusten ditu Gipuzkoako «indar atzerakoiak» Martin Garitano Gipuzkoako ahaldun nagusiak”), EiTB 5 (“Ez dago umoreko. Txakur amorratua dirudi”), Argia (“Alsazian,/ 1885eko uztailaren seian/ txakur amorratu batek/ bederatzi urteko Joseph Meister lurrera bota/ eta hamalau aldiz zuen ausiki”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

txakur amorratu 7: Julen Gabiria 4 (“Marigorringoa izatea neskato baten moduan portatzea da, umezainak besoetan eramango ez zaituelako negar eginez edo atzamarra ahoan sartuta duzula barre ergela eginez, ohitura gorrotagarria baita atzamarra ahoan sartuta eramatea; baina txakur amorratua izatea da edozeri ostikadak ematea, eta horretan badago, bai, satisfazioren bat edo beste.”), Paddy Rekalde (“Eta jendea boxeolariei xaxaka, oihuka, txakur amorratu eta odolgosetuen arteko borroketan bezala, aurkaria akabatzeko eske”), Joan Mari Irigoien (“Triste nengoen, eta sutan nengoen, txakur amorratu bat bezala, ohera joan nintzenean.”), Juan Kruz Igerabide (“Txakur batek hozka eginez gero, erotu egiten da bat, txakur amorratu bihurtzen da, eta jende guztiari hozka egiten dio”).

LB: 16 “Lehen bestelakoa zinen. Baina azkenaldian txakur amorratua ematen duzu” (EiTB); EPG: “Baina, egun batean, horrekin guztiarekin nekatu eta txakur amorratu bihurtu zen, eta, lehenengo eta behin, benetako txakur amorratua zela erakusteko, botetako sokak askatu eta, ondoren, mingaina atera zuen ekialderantz, mendebalderantz, iparralderantz eta hegoalderantz” (Julen Gabiria); ETC: “ANDONI erretxinduta dago, bere aita nola hil zen jakin ondoren. Komisaldegian hara eta hona dabil txakur amorratuen gisa” (Goenkale).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: txakur amorratua zirudiela: pareciendo perro rabioso; Labayru: Ezer esan orduko txakur amorratuaren antzean jarten zan haserre: En cuanto le decían algo, se ponía como un perro rabioso.

txakur 2 iz. (Zenbait esapidetan). Txakur amorratua zirudiela. Han ere txakurrak hanka hutsik ibiltzen dira. Beste txakur bati hezur hori! Kaleko txakur-katuek ere badakitena. amorratu1 3 da ad. Errabiak joa gertatu. Txakur edo otso amorratuak hozka egin eta amorratzen direnak

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago, eta aski da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Bide batez, txakur 2 ezabatzekoa da.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa mantentzekoa txakur sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da txakur eta amorratu sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-eztul.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txakur sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-handi.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Txanpon zaharrak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txakur sarrerari dagokion azpisarrera.

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

sintagma osoa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-txiki.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Txanpon zaharrak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txakur sarrerari dagokion azpisarrera.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-kume.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

txakurrak hanka-hutsik ibili aztertzean proposatua, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da txakur, oinuts eta ibili sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

txakurrak hanka-hutsik ibili aztertzean proposatua, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da txakur, ortozik eta ibili sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ipurdi 3 -- "Zoaz zakurran ipurdian barna (AN-gip), zakurraren iphurdirat igorri du (BN-lab)" Gte Erd 303. * Azkenerako, zakurraren ipurdira biali bear izan diat. Ldi IL 16. Zakurraren ipurdira bidal bitza [...] zin-itz guzi oiek. Berron Kijote 118. ZAKURRAREN IPURDIRA, ZAKURRAREN IPURDIAN BARNA (etc.) (Ir, mandar, etc.) a freir espárragos. "Zoaz zakurran ipurdian barna (AN-gip), zakurraren iphurdirat igorri du (BN-lab)" Gte Erd 303. * Azkenerako, zakurraren ipurdira biali bear izan diat. Ldi IL 16. Zakurraren ipurdira diela! (AN-larr). A EY III 290. Zoazte zakurraren ipurdira denak! Len ere naiko iseka egin didazute. Ataño MLanak 138. Zakurraren ipurdira bidal bitza [...] zin-itz guzi oiek. Berron Kijote 118.

LB: “Hortxe denok zutik:batzuk militarrak, besteak zibilak; horra hor, bai --armak eta gerrak--,betiko gangsterrak, negozio biribilaz --diruaz eta direnaz--harroputz daudenak: politikari satrapak, politikarekin gizentzen direnak; armagile mandokratak, bankari aristokratak, parasito burokratak, dolarra urrundik usaintzen dutenak: txakurraren ipurdira denak! “ (Berria) / EPG: 8 “Gurasoek hots egiten zuten aldiro, zakurraren ipurdira bidaltzen nituen “ (Jesus Mari Mendizabal) / ETC: 21 “Fusilak eta misilak, txakurraren ipurdira!” (Joan Mari Irigoien), “Unibertsitateko gelakide bati buruz hitz egin nion orduan, txakurraren ipurdira bidali nuena bigarren urtean.” (Beñat Sarasola).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: (norbait) antzarak ferratzera bidali / zakurraren ipurdira bidali / pikutara bidali / artaburuak urkultzera: enviar/enbiar a freir espárragos, a tomar vientos; Labayru: 0;

ipurdi 2 iz. Abere eta animalia batzuetan, uzkiaren aldea. Azkenean txakurraren ipurdira bidali behar izan diat (arrunk.): pikutara bidali behar izan diat. [txakur] txakurraren ipurdira bidali Arrunk. Norbait modu txarrean joanarazi; norbaiti haserrea edo gaitzespena modu txarrean adierazi. Ik. txakurraren salara bidali; pikutara bidali. Azkenean txakurraren ipurdira bidali behar izan diat.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa txakur sarreran. Beraz, sarrera honetan beste adibide bat jasotzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ipurdi eta bidali sarreretan ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

txakurtxo 81.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

txakurtxo 80.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

adib: madama iz. g.g.er. Andrea. Ik. andere. Madama de Neuville eta Madama Brunier. Medikuaren madamaren txakurtxoa.

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-txo osaerako librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibidea da lehendik eta aski izan liteke. Komeni da txakur sarreran ere gehitzea.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa txakur sarreran.