22 emaitza jaun bilaketarentzat - [1 - 22] bistaratzen.

jaun
1 iz. Frantziako Iraultza aurreko gizartean, lurralde, herri edo pertsonen gainean eskua edo aginpidea zuen gizonezkoa; gizarte horretan goi mailako gizonei ematen zitzaien ohorezko titulua. Bizkaiko jaunak. Zalgizeko jauna. Dukerri bateko jauna. Jaun eta handikiak.
2 iz. Zerbaiten edo norbaiten gainean erabateko eskua duen gizonezkoa. Zeruko eta lurreko erregea eta jauna delako. Zure anaien jaun izan zaitez. Nire bihotzeko jauna. || Jaun egin zait amodioa.
3 iz. Zernahi gizon, bereziki gizarteko behe mailetakoa ez dena. Jaun aberats bat. Erromako jaun gazte bat. Egun batean pobre, beste batez jauna. Leon du jaun horrek izena. Jaun eta andre multzo bat zetorrela.
4 iz. (Bokatibo gisa). Bai, jauna. Egun on, jauna. Jokaldi bat bakarra egingo dut, jaunak.
5 iz. Gizonezkoekin erabiltzen den gizalegezko hitza, hainbat kargu edo bizibide itzaltsuren izenaren edo izen berezi baten eskuinean edo ezkerrean jartzen dena. Erretore jauna. Alkate jaunari. Gorostiaga euskaltzain jauna. Jaun apezpikua. Jaun kondeari goraintzi! Eusebio jauna. Zubizarreta jaunagandik. Mikel Segurola jaunari. Jaun Etxautz neure jabe noblea.
6 iz. Jainkoa. (J larriz). Agur, Maria, graziaz betea, Jauna da zurekin. Hemen nauzu, Jauna. Goiko Jaun ona. Igandea, Jaunaren eguna. Hankak sano ditugu, Jaunari graziak!
7 iz. Ostia, eukaristiako ogia. Jauna eramaten zaie gaixoei. Jauna agerian dago alboko aldarean.
[Oharra: bosgarren adieran, erretore jauna bezalakoen lekuan, Iparraldean, jaun erretorea erabiltzen dute, izenaren ezkerrean, alegia. Jaun done izen jakin batzuekin erabiltzen da; ik. Euskaltzaindiaren 125. araua].

Esaera zaharrak

Jaunetan zein latzena?, ezdeusetik jauntzera heldu dena.

Aztergaia: jaun

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z1:BatHizt 1995-04-27 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:EEBS:01

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Jauna hartu, jaun eta jabe.

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: Jauna eman, Jaunari eskerrak, jaun handi, jaun on ; eta adibide gisa: jaun-andreak eta, hala onartuko balitz, Jaun Done Petri.

Informazio osagarria
Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

jaun eta jabe, Jauna hartu.

jaun done
Kristau erlijioko santu jakin batzuei aurretik ezartzen zaien hitza. Ik. san; done 2. Jaun Done Petri.

Aztergaia: jaun done

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:EEBS:07 1995-04-27 Lantaldeak baztertua, eta beste batez ordezkatzekoa
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 2003-05-14 Lantaldeak erabaki gabe utzia

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. jondoni.

Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

Ik. EArau125: "Done / Dona ere erabil daitezke, bereziki gure onomastika tradizioan aurkitzen diren honako hauekin, hots: / - Dona: Alodia, Garazi, Julia, Maria, Mariana, Pia. / - Done: Agustin, Bartolome, Bikendi, Bladi, Emiliano / Millan [...] / Aipatu izenen kasuan Done-ren aurrean Jaun ezar daiteke, hitz bakoitza bereiziz: Jaun Done Petri".

Lantaldearen irizpideak
Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

forma horretan aipatu du Euskaltzaindiak 125. arauan, eta forma hori erabaki duela ulertu du lantaldeak; formatuari dagokionez, berriz, jaun sarrerako adibide gisa eskaintzea iruditzen zaio egokiena, arau horretan ageri den adibide bera, alegia, bere osoan: Jaun Done Petri.

Informazio osagarria
Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. jondoni.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E208]: "Jaun done izan da hegoalde osoko hitz hedatuena, eta Bizkaian ongi dokumentaurik azaltzen da Jaun Done Petri; bestalde, erdaraz Jaun Done Jakueren Elizari oraindik Iglesia Catedral de Señor Santiago esaten zaio Bilbokoari eta forma oso hori da iparraldeko gaurko jondoni horren begien bistako jatorria, andre dona-ren parekide. Axularrek eta beste autore askok, bestalde, jondone zerabilen, eta Euskaltzaindiak done eta Donejakue izenak onartuak ditu honezkero. Nire ustez, batasunaren eta koherentziaren izenean jaun done forma osoa utzi beharko litzateke, hegoaldekooi geure ondare eta oroitzapen historikoko hitz jatorraren ordez gurea sekula izan ez dena onarrarazi gabe. Jondone edo jondoni formak ere, beren horretan utz litezke, iparraldeko marka jarririk".

 - [E109]: "Nik beste hau ezarriko nuke: "jaundone, jondoni. Hobe: jaun done". / Jondoni, izan ere, Iparraldeko forma da, eta marka horrekin agertu behar (zerrenda horretan ez zaio deus erantsi, ikus beherago). Baina egungo euskara jaso eta zainduan jaun done edo done behar da gomendatu. Euskara batuaz ari gara, jakina, hots, Muskilditik Laguardiara eredu gisa proposatu behar denaz".

 - Erabakia: BAgiria (1997-12-19): "Jaundone- hurrengo bilerarako uztea proposatu du E. Knörrek eta hala onartu da [...] Urtarrileko bileran argitzeko utzi da". // BAgiria (1998-03-27): "Jaundone / jondoni auzia ere ez dago argi oraindik. Argitu arte zerrendatik kentzea litzateke proposamena".

 - Bidalketa: ik. EArau125: "Done / Dona ere erabil daitezke, bereziki gure onomastika tradizioan aurkitzen diren honako hauekin, hots: Dona [...] Done [...] Aipatu izenen kasuan Done-ren aurrean Jaun ezar daiteke, hitz bakoitza bereiziz: Jaun Done Petri".

jaun eta jabe
Zerbaiten edo norbaiten gainean erabateko nagusitasuna edo aginpidea duen pertsona edo gauza. Munduko ondasun guztien jaun eta jabea. Eskoletatik eta gizartetik baztertua izan da bertako hizkuntza luzaroan, ingelesa geldi zedin jaun eta jabe. Han eta hemen, baita hizkuntza gaietan ere, argitasunak, lekukoak, dokumentuak dira jaun eta jabe; jaun eta jabe bakarrak.

Aztergaia: jaun eta jabe

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

jaun handi
1 iz. Gizartean maila gora duen edo iritsi duen gizona; noblea. Errege bat edo jaun handi bat. Jaun handi batekin solasean ari zela.
2 iz. Jainkoa. (J larriz). Ik. jaun 6.

Aztergaia: jaun handi

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 2000-04-12 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Informazio osagarria
Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-handi.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

jaun sarrerari dagokion azpisarrera.

jaun on
1 iz. (Agurtzeko esapide gisa). Sar zaitezte jaun onak; ongi etorri!
2 iz. Jainkoa. (J larriz). Goiko Jaun onak emango ahal digu, eramateko indarra!

Aztergaia: jaun on

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 2000-04-12 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Informazio osagarria
Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-on.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

jaun sarrerari dagokion azpisarrera.

Jaun zeruko, zeruko Jaun
iz. Jainkoa. Jaun zerukoak saritu zaitzala. Han dago zeruko Jauna, gurutze batean iltzez josia.
Loturak
jaun-andre
1 iz. pl. Jauna eta andrea. Olañeta jaun-andreak pozarren daude. Ugazaba jaun-andreak kanpoan dira.
2 iz. pl. (Agurtzeko formula gisa). Arratsalde on, jaun-andreak! Alkate jauna, jaun-andreak, agur.

Aztergaia: jaun-andre

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:EEBS:10 2000-04-12 Adibide gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Informazio osagarria
Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa eskaintzekoa, jaun sarreran (eta jaun-andreak forman).

Jauna eman
ad.-lok. Eukaristiako sakramentua eman. Ahizpei Jauna emateko, zilegi bekio kapilauari monasterio barruan meza ematea.
Jauna hartu
ad.-lok. Eukaristiako sakramentua hartu. Ik. jaunartzaile; jaunartze. Jauna hartu aurreko otoitzak. Bekatu larrian Jauna hartzen duena.
Jaunari esker(rak)
Jainkoari eskerrak. Guk, Jaunari eskerrak, inoren beharrik ez dugu.
jaunartzaile
iz. Jauna hartzen duen pertsona, Jauna hartzera doan pertsona. Jaunartzaileak aldarera hurbildu ziren.

Aztergaia: jaunartzaile

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Informazio osagarria
Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-hartzaile.

jaunartze
iz. Eukaristiako sakramentua hartzea. Lehenengo jaunartze egunean. Bekatu larrian jaunartzea egiten duenak.

Aztergaia: jaunartze

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:EEBS:09 1995-04-27 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa erantsiz: lehen jaunartzea [beherago, komunio txiki lexiaren definitzaile gisa erabili du lantaldeak].

Informazio osagarria
Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-hartze.

jaundetar
1 adj. Jaundekoa, Jaunderi dagokiona.
2 iz. Jaundeko herritarra.

Aztergaia: jaundetar

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

(herritarra).

jaundu, jaun/jaundu, jauntzen
1 da/du ad. Jaun bihurtu. Aski zaio gizon izatea, jaundu nahiz aritu gabe. Jaunetan zein da latzena?: ezdeusetik jauntzera heldu dena.
2 da ad. Zerbaiten jaun bihurtu, nagusitu. Nire bihotzaz jaundu da.

Esaera zaharrak

Jaunetan zein latzena?, ezdeusetik jauntzera heldu dena.

Aztergaia: jaundu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

jaundu, jaun(du), jauntzen. da/du ad.

Informazio osagarria
Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

jaundu, jaun(du), jauntzen.

jauneria
iz. Ipar. Nonbaiteko jaunen multzoa (askotan, gaitzesgarritzat hartua). Enperadorea etorri zitzaion bere gorteko jauneria guztiarekin. Baionako jauneria.

Aztergaia: jauneria

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

jaungoiko
1 iz. Jainkoa (erlijio monoteistetakoa). (J larriz). Jaungoikoaren beldurpean hasitako gizona. Noiz arte?, Jaungoikoak daki! Jesus da Jaungoiko-gizon guztiahalduna. Jaungoikoari nahi dakiola egunen batean gu biok senar-emazte egitea!
2 iz. Jainkoa (erlijio politeistetakoa). Herri anitzetan adoratzen zuten sua jaungoikotzat.

Aztergaia: jaungoiko

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z1:BatHizt 1992-07-23 Bigarren mailan onartzekoa
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:EEBS:01

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

h. jainko.

Informazio osagarria
Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. Jainko (Jaungoiko onartzekoa da, baina Jainko-ri emanez lehentasuna).

Hainbat formari dagokion paradigma erregularra

maiuskula zein izeni dagokio hiztegian?

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E208]:  jaungoikoa 'jainkoa' || Hitz ezberdinak dira, bata, segur aski, herri-etimologiaz sortua bada ere. Beronen hedadura handia kontuan izanda, ni neu ez nintzateke h. jartzera ausartuko.

 - Erabakia: (H2.2 / 2010-04-13): Bere horretan utziko da oraingoz lehen itzulikoa.

jauntasun
iz. Jaun denaren esku edo aginpidea; jaun izaera. Ik. jaurgo; nagusitasun. Handia da Jainkoaren jauntasuna. Jauntasuna eman zenion gizonari abereak manatzeko. Zergatik gizon arruntari azaltzen zaio jakintza handitasun eta jauntasun beldurgarri horrekin? Etxahuneko jauntasuna galdu zuen.

Aztergaia: jauntasun

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak besterik gabe onartua
jauntxo
iz. Jaun txikia (gehienetan, gaitzesgarritzat hartua); duen aginpide gehienetan urria gaizki edo gehiegi erabiltzen duen pertsona; bereziki, herrietan, diruaren bidez, herri arazoetan gehiegizko aginpidea lortzen duen pertsona. Ik. jaunxkila; kazike. Errege, erregina, handiki eta jauntxoen tirabirak. XIX. mendeko Donostia eta Donostia inguruko jauntxo liberalak. Herriko jauntxoa. Jauntxoentzat izan zen galgarri foruen galera, eta Bilbo-Donostietako burgesak ez ziren jauntxoak. New Yorkeko portuan jauntxo batek eta inguruko lau alferrek mendean dauzkate portukoak.

Aztergaia: jauntxo

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:EEBS:05 1995-04-27 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko datuak

Informazio osagarria
Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

jauntxokeria
iz. Jauntxoari dagokion egite edo jokaera gaitzesgarria. Ik. nagusikeria; kazikismo. Agintarien gehiegikeriak eta jauntxokeriak. Jauntxokeriak berea du gorrotoa.

Aztergaia: jauntxokeria

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak besterik gabe onartua
jauntza
iz. Jauntasuna. Lurreko ondasunen jauntza gizonen artean berdin banatuko balitz.

Aztergaia: jauntza

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z5:EEBS:32 2000-04-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio lexikografikoa
Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

jauntasuna.

jauntzi, jauntz, jaunzten
da/du ad. Ipar. Jantzi.

Aztergaia: jauntzi

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z2:HBB 1995-04-27 Bigarren mailan onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

jauntzi, jauntz, jaunzten. Ipar. da/du ad. h. jantzi.

Informazio osagarria
Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. jantzi.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

jauntzi, jauntz, jaunzten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ntz(i)+t-.

jaunxkila
1 iz. Familia oneko edo aberatseko seme buruarina; jauntxoa. Orduko neskatxak ez ziren Parisko jaunxkilen ondotik ibiltzen; herritarrak nahiago zituzten.
2 (Izenondo gisa). Arrotz ihartu jaunxkila batekin hasi zen dantzan.

Aztergaia: jaunxkila

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak erabaki gabe utzia

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

IE dira jaunxikil(a) eta jaunxkil bana (Ox: "Behazak bada zer lezaken hiriko jaunxikilen indarrak langilerik ez izanez alfer gelditzen balire lurrak!"; "Xapeldun arrotz eihartu jaunxkil batekin zaukun hasi're dantzan"), eta jaunxkila 2 (JE Bur: "mutiko gazte xuhail batzu, jaunxkila, erneak"; Ardoy SFran: "jaun handi, jaunxkila erdi kasoil hori etzitzaion batere gustatzen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

IE dira jaunskila (J. Elissalde: "gure paperak jaunskila beltxaran bizar xorrotx bati irakutsi-eta") eta jaunxkil (R. Idiart: "jauntto, jaunxkil eta menperatzaileen maltzur-joko, fereka eta lausenguak") bana.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

jaunxkila : HiztEn-LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

cf. beste hiztegiak: jaunxkila : DRA, HiruMila, ElhHizt; jaunxkileria : DRA; jaunkillot : Casve EF.

Informazio osagarria
Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-skila/-xkila.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-nxk-.

 

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper