Euskaltzaindiaren Arauak

1 Pisum sativum. 2 Ipar. eta Naf. 'babarruna, indaba' / AS: ilar biribil Ipar. eta Naf. Pisum sativum, ilar xabal Ipar.eta Naf. 'dilista', ilar xehe Ipar. eta Naf. Pisum sativum.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ilar xabal (Ipar. Ik. dilista), ilar xehe (Ipar. Ik. ilar), ilar biribil (Ipar. Ik. ilar), suge-ilar (Ipar. Ik. arto beltza).

Landare eta animalien taxonomi izena

Pisum sativum.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Ipar. eta Naf. Pisum sativum .

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Ipar. eta Naf. 'dilista'.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Ipar. eta Naf. Pisum sativum.

Lexemen erregulartasuna

d/r

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: ilargi-aldarte, ilargi berri, ilargi bete, ilargi-jo izond. 'aldizkako zoroaldiak dituena'.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ilargi-jo, ilargi-aldarte, ilargi berri, ilargi bete.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ILARGI XURI (L, BN, Ae, S; Hb ap. Lh, H). Ref.: VocPir 68; Lh. "Ilhargi xuri da, [...] il fait clair de lune (lune blanche). Syn. argizaria" H. v. ilartargi. Norteko izarra, albaren kidea, illhargi xuria, iguzki klara. EZ Man II 197. Hil argi xuri da. "Il y a clair de lune". Darthayet Manuel 362. Nere bordaren athean, / ilhargi xuri denean. Ox 30. Gau bat zen xoragarria, ilhargi xuri bat ederra. Barb Leg 138. Ilargi xuri amesgarrian [...] / ixil ixila gabiltzalarik. Iratz 149. Ilargi xuria nahiago baizik ez. "Le clair de lune". Ardoy SFran 249. Izan iduzki eder edo lano beltzak / Ilargi xuri ala neguko gau latzak. Larre ArtzainE 336. (En inesivo). Al claro de luna. Cf. ILARGITAN. Genbiltzanok, ilhargi zuritan, / noiz dukegu, diztirant, Eguerdi? Mde Po 31. Lamina guziak iturri bererat bildurik, lerro-lerro ilargi xuritan. Zerb Azk 97. (En alativo). Eta gauaz dugu, ilhargi xuritara, bide egiteko arte ona. Prop 1891, 178. Zoin eder zaizkoten hoik oro, ilhun airetto batekin, ilhargi-xuritara. Barb Piar II 116. Badut beldurra ilhargi-izar-xuritara dukegun etzatea orok, gaur, kanpo zabalean. JE Ber 98.

ilargi zuri 2, Berria (“Gaua zen. Ilargi zuriak bere edertasun betea ageri zuen itsaso lañoaren gainean, iretargiaren ñirñira urazal barean islatzen zela”, “hara hor Maurice Ravelen Boleroa , Ludwig van Beethovenen Ilargi zuria edota azken honen 7. Sinfoniako Allegretto ospetsua”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ilargi(-)xuri 7: Marzel Etxehandi (“Beha egoiten gara, beha luzaz, ilun beltza da - ilargi xuri”), Michel Oronoz (“Baina badago zaldiaren argia, nola elur xuriaren argia ilargi xuriz, neguan, zerua bete”), Gotzon Garate (“Emakumeei kendutako larruaz jantzi bat egin zuen; jantzi horretan sartu eta dantzan hasten zen, batzuetan etxetik kanpora, ilargi xuritan”), Eneko Bidegain (“Arrats hartan bi gizon, ingelesak, mugaraino lagundu behar zituen, ekaineko aro eder eta epel batez, ilargi xuria lagun”), Jean Baptiste Etxarren (“Gaua ederra da, ilargi xuri eta hotzik ez”), Pello Zabala (“Ilargi amandreari ere, gaua abiatzen deneko, ea ageri den, eta ikusten ez bada, kontuak hartzen dizkiogu: gaur ez al dugu ilargirik, edo zer? Ilargi-xuritea dela gauero sartu zaigu buruan”), Irene Aldasoro (“Hori inoiz gertatzen baduk, azken dolarra ere joka dezakek ez dela ez ilargi xuririk ez ele-melerik izango”); ilargi(-)zuri 10: Xabier Aranburu 2 (“Hautsez bete zuen inguru guztia, ilargi-zuria ere estaliz ia.”), Koldo Izagirre (“Ilargi zuritan ebakitzen zen castillo baten puskailetan neukan finkatua behakoa: mendi aski altu baten gailurrean, ibar mehar, basa eta huts baten hondoan”), Koro Navarro 2 (“Ilargi zuria zen, orbainez estalia”), Joan Mari Irigoien (“Nire adinekoa-edo zelarik, burutsu eta adimendutsu zen Jesus, sinagogako doktoreen doktore eta jakintsuen jakintsu, baina nago ezen berak ere ez ziola osabari hirugarren lezione hartarik fitsik ere endelegatuko, enekin batean egon izan balitz; baina nola, alde batetik, ekialdeko leihotik ilargi zuria deika ari baitzitzaigun, bere sekeretutxoak erakutsi nahian, nik uste, eta nola, bertzetik, teleskopiotik behatzea zen ene orduko gutizia gutiziatsua, baietz ihardetsi nion, guztiz ulertu niola”), Felipe Juaristi (“Pauso batzuk egin zituen aurrera ibai bazterrean, eta gizon bat aurkitu zuen ibaiari begira: Eduardo Gerra burusoila, Zilarbizi ezizenez ezagunagoa, ilargi zuritan haren buruak zilarbiziak bezala egiten baitzuen distira”), Jon Muñoz (“Haren begiak bi ilargi zuri ziren, handi-handiak, begi-niniak igerian zeuzkan han, bakez zurtz”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Iñakiri begira gelditu dira denak, gau fresko samarra izan arren Potoloa nola izerditzen den, ilargi zuritan nola gorritzen den, nola estutzen, azkenean, ahots-hari mehe batez, "Behin bakarrik" erantzuteko”), Aurelia Arkotxa (“Ur beltz dirdiradunaren klaxka-klaxka ilargi zuritan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa ilargi zuri grafiarekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ilargi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: izond. 'aldizkako zoroaldiak dituena'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aldi 8. (V-gip, G-azp, B). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 20. Alternancia, alternativa, situación cambiante; ciclo. "Bolarak eukitzen ditu (V-gip, AN-gip-5vill), [...] aldi aundiak izaten ditu (G-azp, B)" Gte Erd 20. "Período, temporada, racha. Gure amak aldixak eukitzeittu, batzutan primeran da beste batzutan gaizki" Elexp Berg. "Emen aldixa datorrenian aprobetxau ein bia da" Ib. Cf. infra (12). v. aldarte. * Eguzki lasterrari eta illargiaren aldi negurtuei erne baldin bazaude. "Lunasque sequentis ordine" . Ibiñ Virgil 78. ilargialdi (-lh- L ap. A ; Dv, Lh). "(He), action de la lune sur les lunatiques" Dv. "Au fig. saute d'humeur. Ilhargialdiak baditu, il a des moments de bizarrerie" Lh. * Deabruaz posedituak, ilhargi-aldiak zituztenak eta paralitikoak. He Mt 4, 24 (Ir YKBiz 86 illargi-eriak, Lç, TB, Samper, Echn, Ip, SalabBN lunatiko, Dv, Leon ilhargi-jo). Jauna, urrikal bekizu ene semea, zeren ilhargi-aldiak baiditu. Ib. 17,14. Denek gure ilargialdiak izanki. EZBB I 80.

LB: 7 “Bada, Tknikan, uste horiek egiazkoak diren ikertzen ari dira ilargiaren aldi desberdinetan moztutako egurren ezaugarriak definituz. “ (Elhuyar) / EPG: “Mogueimek dio, gauaren isilean izan zen, egunsentira arte zain egon ginen, sakan estali eta ezkutuan, hiritik hain gertu non harresiko zaindarien oihuak entzuten baikenituen, zaldiak uhaletatik heldurik geneuzkan, irrintzirik egin ez zezaten, eta ilargiaren aldia iritsi zenean, kapitainek ulertu zutelarik zaindariak erdi lo zeudela, denok lekuak hustu genituen “ (Jon Alonso), “Gabonaldi osoa eta Erregenean barrena, egutegiko hilabeteak ez baino, ilargiaren aldi osoa da hemen markatzen dena.” (Pello Zabala) / ETC: 103 “Aplikazioei -gadget ere deitzen zaie- dagokienez, era askotakoak daude, eguraldiaren informazioa eta ilargiaren aldia eskaintzen dutenetatik hasi eta hiztegietako bilatzaileetaraino” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: Ilargiaren aldiak: las fases de la luna; Adorez: ilargiaren aldiak: fases de la luna.; Labayru: Txarria hilteko ilargiaren aldiai jaramon behar jake: Para matar al cerdo, hay que tener en cuenta las fases de la luna;

ilargi 1 iz. Lurraren satelitea, Eguzkiak argitzen duena, gaueko argizagi nagusia; haren itxura, Lurretik ikusten den bezala; satelite horrek islatzen duen argia. (Astronomian I larriz idazten da). Ilargia agertu, sartu. Ilargi ederra zegoen bart. Ilargiaren argitan. Horra mendiak ilargitan. Ilargirik gabeko gaua. Ilargiaren adarrak. Ilargi izpiak. Ilargiaren azpiko izaki apalak. Ilargi amandre, zeruan zer berri? Ilargiaren aldiak: ilargiak agertzen dituen itxurak. Ilargi hilabetea (Ik. ilargialdi 2). Ilargiaren gorapen eta beherapenak. Ilargiaren ibilbidea zeruan. Ilargi eklipsea. aldi1 7 iz. Denboran zehar gertatzen den zerbaitetan bereiz daitezkeen zatietako bakoitza. Europako gerrak bi aldi izan zituen. Dantza pausoz osatzen da, eta pauso bakoitzak bi aldi ditu. Eliz urtearen aldiak. Sinfonia baten aldiak. Lau aldiko motorra. Ilargiaren aldiak. Futbol partidaren bigarren aldian.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Definitzaile gisa ‘ilargiaren faseak’ agertzea egokiago ikusi da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ilargi eta aldi sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ilargiratu (eta hi-, ilargiratze) 3 ager.: L. Unzueta: "Arrotzaren hurbiltasunaz konturatzean erratza gainean hilargiratu ziran"; I. Iñurrieta: "uztailaren 20an ilargiratu zen"; G. Nazabal: "Lehenbiziko ilargiratzea: Armstrong, Aldrin eta Collins astronauta iparramerikarrak dira".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ilargiratu : HiruMila, ElhHizt, PMuj DVC; ilargiratze : HiruMila (acción de alunizar) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Ongi eratua da

forma berri, ongi eratua.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ilargira(tu), ilargiratzen.

Aditz-erregimena

da ad.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ilargitar : Azurm Gizab ("euskaldun moderno hilargitar"); Azurm EspEusk ("apologista haietxen jarraitun ilargitar modernoekin"); Laura Esteve ("[margo] hori ilargitar eta bakartia"); Consumer 1999 ("Nafarroa hegoaldeko paisaia basamortuar eta ilargitar hau"); F. Juaristi ("... kidekotzat hartu bainuen, ilargitar batek beste ilargitarra hartuko lukeen moduan"). // X. Olarra (11 iz. Cf. azalpena: "iz. Ilargiko biztanlea, ilargi-joarekin nahasi behar ez dena; hori ilargiak bizi baitu"); X. Montoia ("harrizko paisaia ilargitar honen handitasunean"); M. Etxebarria ("mundu ilargitar hau ezaguna dut"); ZTC: A. Ibarra (“ilargitartzat hartuko genuke”).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ilarrain, ilarraintzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

(pertsona) harrotu, harropuztu.