OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) 'errepublikanoa' adierako gorri(-)beltz IE 4, denak ap. HU: "Hemenxet aipatu behar izan dugu Rouanet Paristar deputatu gorri beltz delako batek Eskual-herrian egin zuela zerasalako itzulia", "Judutiar eta framazon gorri-beltz hoitarik hogoi-ta hamar baizik ez ziren sartu", "Nor uste duzue direla jaun horren etsaiak? Hek dire oroz gainetik, dioenaz, gorri beltzak, socialistes, radicaux, eta holako herradun bazter-nahasle guziak", "Gorri-beltzak etsai dituenaz geroz, bera xuria ote da beraz?"; b) 'kolore gorri ilun(eko)a' adierako gorbeltz IE 1, Mde Pr: "Jaiki zen ilargia, gorbeltz kolorez"; gorri(-)beltz 7: G 5 (Ag G 3, adib.: "Txanpon gorri-beltz leunak", "[Piper] gorri-beltz zimelduak"; JanEd II: "Gorri beltzetik ondo / eraten"; Or QA: "[Odei] gorri-beltza"), IE 1 (JEtchep: "Ospitaleko murruak gorri beltz dira"), EB 1 (Arti MaldanB: "Haitz gorri beltzetik datorren arranoak"); Ik. OEH argitaratuan, gainera, Eskual 28-2-1913 ap. DRA: "Ardi gorbeltza"; Herr 23-6-1960: "Hori da hori [pilota] jokatzea, hortzez eta haginez, gorri-beltzak, larru has, eskuak hantuak"; gorri(-)belztu (eta -beltzatu) IE 6: Laph ("Jaun Peña badoha [...] samurraren samurrez gorri-belztua"), JE Bur ("Laidoarekin gorri-belztua"), Barb Sup 4 (adib.: "Sokari tira eta tira [...], gorri-beltzaturik, eta eskuetan frintzak eginik", "Leon, hasarreak gorri beltzatua", "Uf!... gorri beltzatua sumatzen dut nere begithartea, sutan ene mathelak!"); gorribaltz B 2, denak ap. Erkiag (adib.: "Geiso-antzez agiri eztedin [...] ta bai eurak baizen gorribaltz eta osasun"); c) 'txori mota' adierako gorribeltz (eta -tx) G 3, denak ap. Or Mi: "Otatxoriek eta gorribeltzek", "Ibai-ertzeko beleak eta zumardiko gorribeltzak", "otatxoriek eta gorribeltxek zabalduko ditu bezela maiteen ixil-gordea" [sic].

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) 'kolore gorri ilun(eko)a' adierako gorbeltz EB 1: P. Berasategi: "autoen fokoi dirdaitsuen islada gorbeltz zirudielarik"; gorri baltz B 1: Zubk ItxasA: "urak kolore gorri baltza agertzen dabenean"; gorri-beltz 4: G 1 (Ataño MLanak: "arraintzale-kolore gorri-beltz aiekin"), EB 3 (SM Gogoz: "batzuk gorriz eta beste batzuk gorri-beltzez"; A. Lertxundi: "margo gorri-beltzak nagusitu zitzaizkion ibaiari"; Egin 1992: "Madrilgo taxi gorri-beltzak"); b) 'txori mota' adierako gorribeltx G 1: Or Mi, OEHko testuinguruetako batean.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorbeltz : HiztEn, LurE; gorbelzte : LurE; gorbelztu : HiztEn, LurE; gorribeltz : DFrec 1, AB38 1 ('cobrizo'), HiztEn; gorri-beltz : DFrec 2, Euskalterm 2 ('rojinegro') // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

a) Ik. urretxori (Oriolus oriolus) fitxaren hustuketa: aurio : PMuj DCV; gorri-beltz : PMuj DCV; gorbeltz : PMuj DCV; xoaberde : PMuj DCV; martzuka-xori : PMuj DCV; masusta-xori : PMuj DCV; piko-xori : PMuj DCV; piko-jale : PMuj DCV; oriolet : PMuj DCV; zozar : PMuj DCV; b) eta igel gorri-beltz (Dendrobates sp.) fitxarena: igel gorribeltz : J. Aldazabal Animalia pozointsuak.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorbeltx : PMuj DVC (sargazo, alga); gorbeltz : EuskHizt (*1905, 1913), HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Casve EF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC (1 rojo, rojo negruzco, rojo oscuro, encobrado, cobrizo; 2 alga; 3 oropéndola, oriol, lútea, víreo, virio); gorbelx : PMuj DVC (buriel); gorbelzte : EuskHizt, HiruMila; gorbelztu : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, DRA; gorribeltx : DRA; gorri-beltx : Lh DBF, PMuj DVC; gorribeltz : Casve EF, HaizeG BF, DRA, PMuj DVC; gorri-beltz : HiruMila, ElhHizt, Lh DBF, PMuj DVC; gorri-beltzatu : DRA; gorribelztu : Casve EF (gorribelztü), HaizeG BF; gorri-belztu : Lh DBF, DRA (gorri-be(l)ztu); gorribeztu : PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, Lur EF/FE.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak; ik. EArau25: "marrarekin idaztekoak [...] zuri-gorri moduko elkarteak"

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorri 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

arrantzale-kolore gorri-beltz haiekin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: adib.: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egin bikoiztapenekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorritu sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu gorriaire formarik aurkitu corpusean (OEH argitaratuak JE Med-eko aip. jaso du); a) 'aurpegian pikor gorriak ateratzen dituen eritasun kutsakorra' adierakoak 24 ager. dira: elgorri B-G 7 (SM Zirik 2; Ldi IL, NEtx LBB 6); gorrin G 1 (Or QA) eta gripe-gorrin B 1 (Enb); gorriña B 2 (Añ GGero, Enb); gorriño IE 2 (JEtchep); nafarreri B-G 3 (Erkiag BatB; Izt C 2); naparrei B 1 (Ag Kr); naparreri EB 1 (MEIG); naparri B 3 (AB AmaE, Enb); txarranpiñ G 1 (Ag G); b) 'laboreak jotzen dituen gaitza' adierakoak 8 ager. dira: gornia G 1 (Ag G); gorrin G 1 (Ibiñ Virgil); gorrina 4: B 3 (Itz Azald, Ag Kr); G 1 (Ibiñ Virgil); gorrindu B 2 (Gand Elorri).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu gorriaire formarik aurkitu; jasotako guztiak 'aurpegian pikor gorriak...' adierakoak dira: elgorri 4: B 1 (A. Zubikarai); EB 3 (Gipuzkoako Fordu Aldundia, J. Agirre, X. Amuriza); gorrin EB 1 (M. Aldasoro); gorrina EB 2 (Gipuzkoako Foru Aldundia, Elhuyar); su-gorrina EB 1 (Elhuyar); gorrindu EgAs 1 (Euzkadi); xarranpin IE 2 (M. Landerretche; P. Larzabal).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

elgorri : AB38 3, HiztEn-LurE, Euskalterm 2; gorni : HiztEn ("ik. gorrina"); gorriaire : HiztEn-LurE; gorrina : HiztEn-LurE, Euskalterm 2; gorrindu : HiztEn-LurE; gorrintze : LurE; gorriño : HiztEn-LurE; nafarreri : HiztEn-LurE, Euskalterm 1; txarranpin : HiztEn-LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

gorrina.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gorriak ikusi 18 ager., B-G eta GN: Or 6; Tx B II; FIr 2; TAg Uzt; Anab Poli 3; Zait Plat; Erkiag BatB; Uzt Sas 3; OEH argitaratuan, gainera; Inza NaEsZarr; Onaind in Gazt MusIx; Ataño TxanKan; G ager. banakoak dira beltzak eta gorriak ikusi : Ldi IL; gorriak eta beltzak ikusi : Berron Kijote; gorriak pasa : Txill Let (eta OEH argitaratuan, gainera, gorriak pasatu: Arti OC I).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorriak ikusi 15: Or Tormes; Euzkadi 1930; Zait 2; Onaind 3; Kristau-ikasbidea/4; Vill; A. Valdes; M. Ezkurdia; Zer 1986; SM; J. Cillero; Eutsi/1; gorriak esan 1: El Día 1931 ("Mendekoak, zer esanik ez, buru ta burukote oiekatik gorriak esan eta zabaltzen"); gorriak pasa 1: Vill.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorriak eta beltzak ikusi : AB50 1; gorriak igaro : HiztEn (AS); LurE (adib.); gorriak ikusi : AB38 2; AB50 1; DFrec 1; HiztEn (AS); LurE (adib.) // Ez ditugu aurkitu ap. Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorriak esan : ElhHizt (AS); PMuj DVC (adib.); gorriak igaro : EuskHizt (adib.); ElhHizt (AS); EskolaHE (adib.); Lh DBF (ene gorriak iragan: adib.); DRA (nere gorriak irago nituen: adib., F. Seg.); PMuj DVC (adib.); gorriak ikusi : EuskHizt (adib.); ElhHizt (AS); HiruMila; EskolaHE (adib.); Casve EF (adib.); DRA (adib.); PMuj DVC (adib.) // Ez ditugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE; HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Ikusteko dago beste zein forma onartuko den

gorriak pasatu (edo igaro ) onartzekoa izan liteke (bik erabili dute: Vill eta Txill); gorriak entzun, esan, bota, berriz, ez dira testuetan jaso.

Esapideei dagokien sistematika

ikusi: -ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorri 3 sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

gorriarazi, gorriaraz, gorriarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gorriarazi, gorriaraz, gorriarazten

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-i(tu)+a-

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gorridura (eta -ü-) 2: Egiat (interpretazio zailekoa, "[Nastalariak, ohoiñak] sobera lan dükielakoz fama hobiago baten lankheian, beren aitüretan daude ta gorridüra apür batez dirade kito"); Mde HaurB ("Haren larru elurtsua estaltzen zuen gorridurak salatzen zion [lotsa]").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorridura 1: Satr ("Nungo sorginak zipriztindu zuen, bestela, odolaren gorriduraz?").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorridura : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorridura : HiruMila (rubicundez), ElhHizt (enrojecimiento, rubicundez), Casve EF (gorridüra: rougeur), HaizeG BF (rougeur), Lh DBF (rougeur), DRA (rubicundez), PMuj DVC (1 rubicundez; 2 eritema; 3 sonroseo; 4 rubín; 5 peca roja; 6 vergüenza; 7 sarro; 8 calor sofocante; 9 sarpullido; 10 fuego sagrado; 11 encarnado subidísimo) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

gutxi erabili da (Egiat, Mde, Satr), baina egokia da, lantaldearen ustez.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

landareen gorrina.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'elgorria'. 2 'landareen gaitza'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

bigarren adierakoari "Sin. mildiu" eransteko eskatuz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan gorrindola : Etcheb MGaric ap. DRA ("Kargudun zonbaiten papo aintzinak gorrindol-kolore ezartzen ditu ohorezko kordoin aiphatuak mustra handiko biltzarretan"); Zelaiberri Herr 1961 ("Heietarik bat, Lidia, purpur edo gorrindol saltzale batek, galdatu zuen bataioa").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorringol(a) B 1 (Angosto'ko AB: "Jantziaren gorringolak, kristau eratasunez egokituz, tankera gotikua argi agertzen dabe").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorrindol : HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegiaren hustuketan a) akaro (Acarina, ord.) fitxaren hustuketa: akain (Gordailu IkastHiztegia, PMuj DCV, Zendoia-Sakana Animali mundua, K. Altonaga Arthropoda), akaro (K. Altonaga Arthropoda, NaturZ BBB-1, X. Kintana Hizt80), azteri-zigar (PMuj DCV), gorrindol (PMuj DCV), ikañ (PMuj DCV), zigar (Azkue DVEF, LMuj DGT); eta b) zigar (Sarcoptes scabiei) fitxarena: amaika-zardeko (PMuj DCV), azteri-zigar (PMuj DCV), beatz-zigar (PMuj DCV), bero-zigar (PMuj DCV), zierra (It Dial / Ur Dial / Dv Dial / Ip Dial), zigarra (It Dial / Ur Dial / Dv Dial / Ip Dial), gorrindol (PMuj DCV), ikan (PMuj DCV), lakhaxa (It Dial / Ur Dial / Dv Dial / Ip Dial), martin-mongolo (PMuj DCV), zigar (UEU Animali fisiologia, Azkue DVEF, PMuj DCV, X. Kintana Hizt80, LMuj DGT, PMuj DCV, Gordailu IkastHiztegia, M. Ariztia Abereen mundua).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorrindol : EuskHizt, HiruMila (1 púrpura; 2 bermejo, rojo, púrpura; 3 pequeño insecto que se introduce en la piel y causa escozores), ElhHizt (púrpura; rojo púrpura), EskolaHE, Lh DBF (1 rouge pourpre; 2 lepte automnal, insecte fort petit que s'introduit sous la peau et cause des démangeaisons; ainsi nommé à cause de sa couleur), DRA (1 púrpura; 2 bermejo, rojo púrpura; 3 pequeño insecto que se introduce en la piel y causa escozores) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

purpura.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gorrin, gorrintzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Forma baten adiera(k)

gorrinak joa gertatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

gorringoa, kuletoa.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Jabier Agirrek elgorri darabil (95.02.02)

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'gorrixka'.

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

Med. zein da erabili(en)a: elgorri, gorriaire, gorrina,...?

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GORRIRIK a) "Cruelmente, gogorki, gorririk" A DBols. b) De, con color rojo. Plazan arribatzian, bisaiak gorririk. Iraultza 74. Asten dire leiaka mataillak gorririk, uzkurka, burua makurka. Or Mi 82. Itsas mendien ertza ubelik, gorririk. Or Poem 533. Zeuen matraillok be gorri-gorririk aurkituko dozuez beingoan. Bilbao IpuiB 83. c) "Gorririk, en camisa (G-azp)" Garate 4.a Cont RIEV 1934, 57. d) Desnudo. Artuta, eramaten dute kapitanaren aurrera, zegon bezela, ia gorririk. Manzi GPatroi 80 (ap. DRA). Oi, aurtxuon oin txikiok / otzaren otzak ain more! / Nola zauzkate orren gorririk / izanikan Jainko lore? NEtx LBB 397. e) Crudamente. Eta bere-bere denporakuak, bere ipuñetan gorririk agertzen diran oitturak, zuzentzia eskatzen ebela asko. Etxba Ibilt 454

Ez dugu aurkitu adiera horretako gorririk formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gorririk 7: Iñigo Aranbarri (“Edo Idoia Zenarruzabeitia, erdi gorririk, galtzarbeak garbitzen?”), Hasier Etxeberria 2 (“Gorririk bezala geratu nintzen Ritaren bat-bateko urruntzearekin, gorririk eta elbarri mundu guztiaren aurrean”), Koldo Izagirre (“Aldagela erdira etorri zen hura, gorririk, zangoak Kortajarenaren espartinetan txinalka lababoraino, eta zegoen hartan hasi zen ilea orrazten niri toaila botatuta.”), Gotzon Garate (“dagoen atsotitza: "Gorririk, ez zakurrik, ez katurik, ez zerririk"”), Txema Ramirez de la Piscina (“Speech ofizialak hasi berriak zirela, arrandiaren erdi-erdian, hara ezustekoa: pare bat neska jende artetik irten, jakak erantzi eta gorputza gerritik gora agerian utzi zuten, gorririk”), Juan Garzia (“Eta hi, Ingalaterra, ene oniritzia ezertan badaukak - ene ahalaren larriak iradoki diezaakeen ber, gordin gorririk baitirau oraino hire ebakiondoak daniar ezpataren menean, eta gogotsu baitiguk omenezko zerga ordaintzen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta jasotzekoa, baina sarrera gisa, biluzik, ortozik bezala.

Euskaltzaindiaren Arauak

gorritu, gorri(tu), gorritzen. da/du ad.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gorri-gorri egin .

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gorritu, gorri(tu), gorritzen

gorritxo 525: [iz.] eta [izond.]: Berria 237, EiTB 286, Argia 2. // gorritxo 2111 (gehienak Osasuna taldeko jokalariak zein zaleak): Argia 2, Berria 718, Deia, DiarioVasco 8, EiTB 1363, Elkar 13, Consumer, Goiena, UEU, Uztarria 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: gorritxo : Berria 324, Jokin Muñoz (“Txano Gorritxo”), Karlos Linazasoro (“gorritxo” [izond.]), Anjel Lertxundi (“gorritxo” [izond.]), Ramuntxo Etxeberri (“gorritxo [izond.]), Mirentxu Larrañaga (“Txano Gorritxo”), Joxan Elosegi (“gorritxo” [izond.]), Koldo Zuazo (“gorritxo” [iz.]), Markos Zapiain (“Gorritxo” [iz.]), Josetxo Azkona (“Txano Gorritxo”), Xabier Mendiguren Elizegi (“gorritxo” [izond.]), Pello Zabala (“gorritxo” [izond.]).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gorritxo 1. gorritxu. Dim. de gorri. Prejitzen da atea mantekan, gorritxo gelditzen dan moduan. Cocinan 13. Aida txuritxo! / Aida gorritxo! Aranzazu 15-8-1921 (ap. SMitx Aranz 81). Gure mendiko bei gorritxoa. And AUzta 38 (v. tbn. 67). Gorritxu dagoz mendiak. Alzola Atalak 68 (v. tbn. 81). Kuku-sagarra lako mutiko gorri gorritxua.A BGuzur 123. 2. "Caballa, sarda" DRA . v. gorrixko (2). Perloi, arraigorri, neskazar, gorritxo (puttano) [...] arrai mota geienak. Elizdo EEs 1926, 6. 3. Nombre de una clase de manzana. Gorritxo, urrak eta masustak, / mizpillak ta aranak. And Auspoa 52-53, 239

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-txo osaerako librea; ez da beharrezkoa sartzea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Osasuna futbol-taldearena, talde horri dagokiona izendatzeko erabilia. Beste euskal talde batzuei dagokiena ere jasota daude EHn.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ska/-xka

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gorrixka(tu), gorrixkatzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.