Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Grafia bikoitzak

bahuvrîhiari legokiokeen beste grafia (hau da, gibelandi hitz bakarrean idatzia) ez da kasu honetan jasoko.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

h- hasiak elkarketan.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-handi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) corpusean lematizatuak dira: gibelerat 93 (Lç 4; Ax; Tt Onsa 2; INav; Egiat 3; AstLas; MarIl; Bordel 2; Arch Fab; Laph 5; Elsb Fram 2; Jnn SBi; HU 13; CatJauf; JE 13; Barb 19; Lf Murtuts; StPierre; JEtchep 5; Larz 8; Ardoy SFran 7; MEIG III Lf aipatuz), eta gibelerat egin 12 (Jaur; Dv Lab; Laph; HU Zez; Barb 8),gibeleratekoan (Laph); gibelat 55 (Ax 21; SP Imit 2; Gç; ES; Ch 2; Mb IArg 2; Lg 3; Mih; Dh; Gy 7; Hb 4; Elzb PAd 2; Jnn SBi 3; Etcham; Iratz; Zerb IxtS; Zerb Azk 2), eta gibelat egin 2 (Hb Egia; Zerb IxtS); gibela 22 (EZ 3; Ax; SP Phil 2; Tt Onsa; Ch 2; He Gudu 4; LE Prog; Bordel 2; Gy 4; Xa EzinB; Mattin), eta gibelago 4 (EZ Eliç; HU Aurp; Const; JE Ber), gibelaxago 2 (Hb Egia; Elzb PAd), gibelakoan (Hb Esk), gibelaxeago (CatLav); gibelera 16 (Lç; EZ 3; Dv LEd 2; Elzb PAd; Arb Igand; Barb Leg 4; TAg Uzt; StPierre; Or Aitork; MEIG VIII), eta gibelerako 1 (Etxde JJ); gibelerakoan 2 (Barb); gibelialat 4 (Mst 3; Xarlem); gibelilat 1 (ChantP), gibelara 1 (O Pr); gibelxago 4 (JE Ber 3; Zerb IxtS); b) ik. OEH argitaratuan, gibelera(t) azpisarreran jasotako gibelera 8 / gibelerat 11: b1) (hacia) atrás, (dejar) de lado: Lç Lk 11,42 ("Baina utziten dituzue gibelera Iainkoaren iujemendua eta karitatea"), Ax ("Aitzinerat, gibelerat, saihetserat edo norat nahi den beha dagoela"), O Pr ("Beha eztagoena aitzinara, lerra daiteke gibelera"), Elzb PAd ("Azkain gibelera utzi ginuenean"), Arb Igand ("Maiz gibelera behatzen du, bihotzak min egiten dio"), JEtchep ("Urhats ttipi bat egin zuen gibelerat"), Ardoy SFran ("Gutiak ziren gibelerat itzuli eta gehienak preso zauden"), MEIG ("Ez diot inori gibelera begira geldi dadin eskatzen"), TAg Uzt ("aizearen ufada indartsuak bizkor zeramazkin berriro alderen-alde mendiburuen gibelera artilezko pirrinta zuri ariek"), Anab Poli ("Jetxi zan nagusia ta arre mando abiatu ziran erri-gibelera, inguruko baztar batera; etxe-tartean ez zeukaten ba egoterik"), Or Aitork ("Itzul eta iraul, gibelera, saietsera, aintzinera, guzia zaio gogor"), HU Zez ("Bereziki Eskual-herrian oro gibelerat gauden tonto batzu girela derasatelakotz"); b2) de nuevo ('volver a'): Laph ("Jainkoari eman diotzat: ez ditzazket gibelerat har; ez dut gibelerat hartzeko ez dretxorik, ez gogorik"), Barb Leg ("Orizue gibelerat zuen arnoa!", "Ezin eskuratu zuen gibelerat"), Larz Iru ("Ez, ez zira gibelerat ethorriko!"), Ardoy SFran ("Ihesi joan zen jende gaixoa, eta gibelerat jin zelarik, bazterrak nola fundituak kausitu!", "Eta behin emanik, egundaino gehiago gibelerat ez hartu"); b3) "Gibelara, non exposé au soleil" Lh v. gibelai.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

-ra 11 / -rat 37 (cf. gibelera egin, gibelera jo, gibelerako, gibelerakoan eta gibelilakuan bana eta gibelerat egin 5, gibeleratekoan 2); gibelerat : Larz ("Hau kakolskua zela iduriturik lan hortako, hunen lagunek izkiriatu zioten gibelarat Henri IVeri, galdetuz bertze norbeit hauta zezan"), JE Ber 2 ("arratsean berean gibelerat sartzeko", "Baratzen gira, gibelerat behatzeko"), Barb Sup ("Petri, harzkik giltza hoik gibelerat, eta hoa, laster, Zeruko Athearen zaintzera..."), Eskual 1901-1908 5 (adib.: "Beraz behar ditugu aphezpikuak eta herrietako aphez hoik pagatu, edo bertzenaz gibelerat eman Elizari bere lehenagoko ontasun hek", "Gibelerat emaite hori ez zaitzue naski laket", "zerbeitek gelditu behar badu gibelerat hura izan dadien utz ditekenetarik"), Dass ("gibelerat behatu"), D. Soubelet 3 ("Frantziako hiri ttipi batean ginen, gogoaren kontra gibelerat joanak", "Gibelerat ari eta gibelerat joan behar, nahitez"), M. Ariztia 2 (adib.: "Jeiki zaizte eta ikus zatzue diru eta on zien etxeko puska guziak non dituen ekarriak ate-gibelerat"), D. Landart 3 (adib.: "Ama, untziak gibelerat joan dira!"), GH 1958 5 (adib.: "Gibelerat jina behar hintzan tenore huntako"), J. Pochelu ("gibelerat badoa"), Hiriart-U ("nolazpait bizirik gibelerat jin zireztenak"); gibelerat egin : Barb ("zankez itzulirik, gibelerat egin zuen Ñakerok, Donazaharrerat buruz"), Otoizlari 1985 ("Ez dut gibelerat egin, dio erran-arazten Isai profetak"), B. Mendisco ("harriturik gelditu nintzen, aintzinerat ez gibelerat ezin eginez"), Herr 1989 ("Preseski pundu hortan behar izan du bere burua xuritu Bush Jaunak eta frogatu ez duela Amerikaren diplomaziak gibelerat egin eta abantaila Rusoeri utzi"); gibeleratekoan : Ardoy GH 1973 ("Erakutsia du 778-an, delarik bi armada haundiren buru Zaragozarat buruz abiatu eta gibeleratekoan, Zaragozan gopor egin ondoan, duelarik Iruñeko hiri nausia fundikatu"), Herr 1987 ("Gibeleratekoan, baratu da Bruxellesen, behar ziotela OTAN-eko minixtroeri salatu itzuli horren berri"); gibelera : Zabal 1973 ("gero haren gibelera itzultzeko, eginahala lanean aritzen"), Argia 1983 ("Hona berrikitan postetxeak gibelera itzuli digun paketa"), Herr 1944-1989 bitartean 9 ("bisita bat Londres-erat eta arras gustaturik etorri zaiku gibelerat"), J.M. Mendizabal ("tontor honen gibelera"), B. Oihartzabal ("garaitzaile izanik gibelera itzultzeko zin egin zuten"), A. Arkotxa ("xoriaren lepoa gibelera erori dilindan"), E. Bachoc ("Halere herri hizkuntzak gibelera ari dira bereziki gazteengan"); gibelera egin :Etxde ("Gero, gibelera egiten du, protestari ekiten dion lagunabarraren marmarioa ateraz"); gibelera jo : Etxde ("gudariok erretirada ordenatu batean gibelera jo behar zuten menditarrekin bat egitera"); gibelerako : Eskual 1914 ("aizkoraren ikusteak egin-arazi gibelerako oldar labur bat"); gibelerakoan : D. Landart ("Gibelerakoan, antzerkiaren mamiaz solastatu ginen, luzaz"); gibelilakuan : A. Aguergaray ("Egin ezan merkhatü hun, / Maite, antzerekilan. / Berriz agitüko gütün, / Agin, gibelilakuan"); gibela 3: A Lamiak eta Aezk ("Etxera itzultzean eztezanala gibela begiratu"), Eskual 1904 ("Españolak bethi gauza guzietan gibela direla biziki"), Etxamendi ("Belarretan gibela ziren: nun zuten gemenik sistan artzeko?").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gibelago 1; gibelerat 6 (Herr 4, ZArg, Hiriart-U); gibelerat egin 2 // LurE: gibela , gibelera // Euskalterm: gibelera gelditu 1 // Ez ditugu aurkitu ap. AB38; AB50; HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gibela : EuskHizt; EskolaHE; gibelara : Lh DBF; PMuj DVC, DRA; gibelera : EskolaHE (AS), Lur EF/FE (eta gibelera tiratu, gibelera egin), PMuj DVC // Ez ditugu aurkitu ap. ElhHizt; HiruMila; Lur EG/CE; Casve EF; HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Formarik hedatuena da hobestekoa

gibelera erabiliagoa da, bai lehen eta bai orain, eta hobestekoa (ez da aitzina / aitzinera bikotearen paraleloa).

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. gibelera.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ra/-a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

eman: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GIBELAGO Más atrás. Gibelago gelditzen bada. EZ Eliç XXVII. Aitortzen dugu Lavigerie kardinalea mintzatu zenean gauzak orai diren baino gibelago zirela. HU Aurp 54. Berriz abiatzen gira zalu, hura bethi ta gibelago gu ganik. JE Ber 90. Ni baño gibelago zoaien etxe aldera. Auspoa 97, 15. Ez baitzen hortako emaztea batere gibelago gizona baino. Larre ArtzainE 106

gibelago 6: Berria 3 (“Euskarari indarra ematen zaiola jakinik, horrekin jolastu, ez hetsi, ez apaldu burua, uste baino gibelago gelditu bada ere”), Jakin (“Ikastola gero eta gorago, eta euskara beti eta gibelago”), Argia 2 (“Behealdean orkestrako musikariak erdi borobilean, gibelago Iruñeko eta Baigorriko gaiteroak osagarri”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gibelago 26: Herria 17 (“Komunixtak aise gibelago, % 5-etarat ezin helduz, eta ihiztariak galtzale handi, alki bihi bat ez baitute nihun ardietsi...”), Joan Mari Irigoien 5 (“Eta begiak ireki, eta zirkuluaren erdian ikusi nuen zakua, osaba bere tokian zut, Arkimedes pare bat urrats gibelago”), Marzel Etxehandi 2 (2 Hamar bat metro gibelago beste gizon bat, gazteagoa, handiagoa, azkarra”), Xabier Montoia (“Gibelago, zuen kide batzuk datoz, pitika bat besoetan eta haren ama soka batez estekaturik”), Eneko Bidegain (“Gérard bi urrats gibelago dabilela baliatuz, Kattalin eta Sophie berriz hasten dira Joanesen gorabeheretan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Bide batez, aitzinago ere jasotzekoa da azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gibel sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

gibelarazi, gibelaraz, gibelarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gibelarazi, gibelaraz, gibelarazten

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

IparKazet (Justizia): appel à effet suspensif: dei (ondorio) gibelarazlea.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

(pilotan) atzelaria.

Euskaltzaindiaren Arauak

gibelatu, gibela, gibelatzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gibelatu, gibela, gibelatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

gibelarazlea (definitzaile hau proposatzen da, ez erabiliagoa delako, baizik argiagoa iruditzen zaiolako J-L. Davanti).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko izengilea.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

gibeleko gaitza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

cf. infra gibelerat egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. gibela.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GIBELERAKOAN (Dv). A la vuelta. "En se retirant" Dv. Gibeleratekoan, thira biraka ibiltzen dute soldadoek. Laph 66. Bidea labur iduritu zitzaioten gibelerakoan. Barb Sup 166. Pullita ahal baitzen gibelerakoan! Barb Leg 145n. Mezatik gibelerakoan igaiten ginuen [Oihamileko hegi] hura. Larre ArtzainE 13

Ez dugu aurkitu gibelerakoan formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gibelerakoan 4: Marzel Etxehandi 2 (“Han pasatua nintzen 1920an, Jerusalemetik gibelerakoan"), Michel Oronoz (“Baina, uste gabetarik, Eskualdunek gibelerakoan atzeman zituzten hemengo haranetik barna zoatzilarik”), Jean Baptiste Etxarren (“Paristar soldaduak Orbaizetako fabrikaz baitziren jabetu, lehenik handik ateratu zituen zalukara, gero Iparraldera igorri zafraldi on batekin; azkenik, gibelerakoan, gazteluñoa zuen biluzi”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sistematikak erabakitzekoa da

leku-denborazkoen eratorriok batera berrikusi beharko dira (atzerakoan edo beherakoan, adibidez, ez dira zerrendan jaso; bai aurrerakoan 'aurrerantzean' adierakoa).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Atzizkien araberako erabakiak

-ra-ko-an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gibel sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gibelera(tu), gibeleratzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

'gibelatu'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

2 gibel GIBELETIK (Estar enfermo, etc.) del hígado. * Miñez egona zerala gibeletik. Iraola 127. Gibeletik ta maxkuritik sentitzen badu. Ostolaiz 47. Len gibeletik ainbeste denboran egonda, ez bainengoan fuerteegi. Albeniz 225.

LB: 0 / EPG: 0 / ETC: 0: Ageri diren guztiak 'atzetik egon' adierakoak dira.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: gibeletik egon sufrir del hígado, tener alguna enfermedad del hígado; Adorez: 0; Labayru: 0;

gibel1 1 iz. Sabel barrunbeko goialdean eta eskuinean dagoen organoa, behazuna jariatzen duena eta odoleko zenbait gaitan aldakuntza garrantzizkoak eragiten dituena. Gibeleko minez. Gibeletik dago: gibeleko gaitza du. Gibel harria. Behi gibela.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa bularretik egon formarekin egin den bezala. Jasotzekoa da, halaber, bihotzetik egon forma.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gibel eta egon formetan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gorri.

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Russula integra.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-jale.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

gaizki-esalea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

atzeraka.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

behazuna.

Euskaltzaindiaren Arauak

'ondorioa'.

Forma baten adiera(k)

ondorioa

Euskaltzaindiaren Arauak

Russula virescens.

Landare eta animalien taxonomi izena

Russula virescens

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zorrotz.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

(sagar-mota).