Bizkaiera-Gipuzkera / Besteak banaketa

B eta Gko forma

Jatorrizko forma

gerla, gerra

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: gerra(-)gizon h. gerrari.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, Zehazki.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gerra egin, gerra handi, gerra hotz, gerra santu, gerra zibil ; eta AS nahiz adibide gisa: gerra-denbora .

Tradizioak baztertu duen forma

hedatu gabea idatzizkoan.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

kartak.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

gerla deklaratu aztertzean hau ere sartzea komeni dela aipatu da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gerra sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

deklarazio "Clarigatio, [...] gerla deklarazioa vel deklarazionea, gerlaren deklarazioa vel deklarazionea" Urt V 184.

LB: 43 “Gerra deklarazio bat bezala da: badakizu nola hasten den, baina ez nola amaituko den” (Argia); EPG: 23 “Turkiarekiko menia hautsi izana ez da gerra deklarazioa; erreakzioa da” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: 0

deklarazio 1 iz. Zuz. Adierazpena. 2 iz. Gerra deklarazioa: estatu batek beste baten kontrako gerra hasiko duela publikoki adieraztea. [gerra] gerra deklaratu Estatu batek beste bati haren kontrako gerra hasiko duela publikoki adierazi. Ik. gerla deklaratu. Lehen ministroak Estatu Batuei gerra deklaratzea proposatu zuen.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea eta, horrenbestez, adiera osoa ezabatzekoak dira.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gerra eta deklarazio sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gerra sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 151; ETC: 619

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: gerra-egoera estado de guerra, Adorez: 0, Labayru: 0; NolaErran: 0. / Euskalterm: gerra-egoera (Pol. situación de guerra, estado de guerra).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gerra eta egoera sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GERRA EMAN. Luchar, hacer la guerra, guerrear; pelear, reñir. Jesu-Kristo ta bere jarratzaleai eman gerra. Mg CC 129. Aren bizilagunari ez diola gerrarik emango. AA II 165. Gerra emanez garbitasunaren kontra. AA III 486. Deabruari eta munduari gerra emango dien lege andia erakusteko. Lard 393. Orrengatik zan Españiyari / gerra ematen asiya. Imaz in FrantzesB I 142. Zergatik gerra eman ziguten / arrazoi-bide txarrian. Tx B I 105. Bake-bakean gu egon arren / gerra emon euskuena. FEtxeb 51. Mariano Harok mundu guztian gerra eman zuan. Albeniz 111. v. tbn. Ub 56. Arr May 64. Ill Testim 29. Or QA 84. And AUzta 117. Gerra emon: Ayesta 144 (Con determinantes). Zenbat gerra ematen dituzten. Mg CC 224. Emon eutsan infernuko arerijuak gerra ain estuba. Mg CO 194. Gerra gaizto au eman zutela / au da bostgarren urtia. Tx B I 106. Ez zen hemen bi forma baizik irakurtzen: nuan eta nuen. [...]. Besteek, nuin eta horren kideek, gerra gutxi eman dute hemen. MIH 80. v. tbn. Bilbao IpuiB 165.

gerra eman 32: Deia (“gerra emateko gogoa dute”), Berria 16 (“baina garenok gerra emango dugu”), EiTB 8 (“baina oraindik gerra emateko prest da Eskarotzekoa”), Argia 3 (“Hara bakean dagoenari gerra ematen diona!”), DiarioVasco 3 (“bi ontzien erreferentziarik ez dugu, baina gerra emango diegula iruditzen zait”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gerra eman 4: Berria 3 (“Irabazi ez badugu ere, gerra eman dugu”), Harkaitz Cano (“Ez dut uste, a ze gerra eman zion honek gibelari!”)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gerra sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-handi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gerra sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib. gisa

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-hotz.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gerra sarrerari dagokion azpisarrera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

gerla piztu AS proposatuarekin batera jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da gerra sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib. gisa

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-santu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gerra sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GERRA SORTU. Estallar la guerra. Gerra bat sortzen bada, gure etsaietara joan ez ditezen. Lard 64. Zeruan sortu da gerra. Bil 90. Zori gaiztoko gerra zibilla / sortu zalako meriyo. Tx B II 52. Gero zoritxarreko anai arteko gerra sortu zan. BBarand 152. (Fig.). Zu zerala mediyo / sortu ziran gerrak, / ez dizkidazu egiñ / aziyo ederrak. AzpPr 52. Era ontantxen sortutzen dira / mundu onetako gerrak, / berriro ere gu Lizasori / gaude erantzun bearrak. Uzt Noiz 93. (Trans.). Provocar la guerra (sdos. prop. y fig.). Zenbait gizonek mundu onetan / sortutzen dituzten gerrak, / ni ixillikan neguan baña / daude deklaratu be'rrak. Uzt LEG I 233. Gerra sortzen duanari eta ortan saiatzen danari gizona deitzea ere aundia da. Insausti 217.

adib: gerra 1 iz. Herri, gizatalde edo estatu bi edo gehiagoren arteko arma bidezko borroka. Ik. gerla. Gerrak dakartzan kalteak. Gerra eta bakea. Gerraren jainkoa. Gerra galgarri hura sortu zuena. Gerra irabazi. Gerra hasi zenean. Gerrara joan. Handik egun batzuetara, gerra piztu zen. Estatu Batuei gerra deklaratzea proposatu zuen. Gerran hil. Gerrako gastuak.

gerra sortu 11: Consumer 2 (“Galaxietako gerra sortu”), Berria 3 (“Historiak erakutsi du munduaren ekonomia berriz antolatu den bakoitzean, gerra sortzen zela Balkanetan”), EiTB 3 (“Kartel honetan barne-lehia odoltsuak ematen ari dira euren buruzagiak atxilotu edo hil egin dituztelako; ondorioz, boterearen inguruko gerra sortu da”), Jakin 2 (“Gerra sortu zenean berak herriko gazteei deitu zien, eta esan zien hobe zutela Gudarostean izena ematea, bestela erreklutatze bat egongo zela derrigortua”), Argia (“Morelosek, Mexikoko independentzia gerra sortu zuen Miguel Hidalgoren ondorengoak, Chipalcingoko Kongresua zuen antolaturik 1813ko irailetik, baina garbi zegoen kanpoko laguntza militarra beharko zuela garaile aterako bazen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gerra sortu 14: Berria 3 (“Nahasmen handia dago Iraken, gerra sortu zutenek, AEBek, estrategia nahasia dutelako”), Elizen arteko Biblia 7 (“Gerra sortaraziko dut Gogen kontra nire mendi guztietan. Honela diot nik, Jainko Jaunak. Eta haren gerlariek elkar hilko dute”), Esteban Antxustegi 2 (“Eta ohartu nintzen gauzak komunean zeudenean, gerra sortzen zela eta beste kalamidade mota guztiak harekin batera, gizonek liskar batean hasten baitziren gauzen erabileragatik, gerrari ihes egin nahi diogula jakin arren.”), Iñaki Mendiguren (“Ezin zuen K.o. 1914ko gerraren esperientzia bizi ohartu gabe K.a. 431n gerra sortzeak esperientzia berdina ekarri ziola Tuzididesi”), Inazio Mujika Iraola (“Gerra sortzea liberazioa izan zen Karmenentzat; ez omen zegoen gehiago jasaterik hango errezo eta hango betiberdin, betiberdin gogaikarria”)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa denez azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gerra sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: + / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zibil.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gerra sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-n osaerako librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kendu oharra eta jaso adibide gehiago. Baina gerran gerrakoak adibidea azpisarreratik atera eta gerra 1. adierara eraman. (2021-11-23).

Txostenaren laburpena

Lematizazio-saio bat egin dugu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

leku-denborazko kasuetan ageri dira denak: gerra ondo (eta gerla ondo 3, gerraondo 2) 14 aldiz: IE 2 (Zerb Azk, Xa Odol), EB 12 (MEIG); gerra oste (eta gerraoste 1) B 4 (SM Zirik, Ker in Alzola Atalak 3); gerra aurre (eta gerla-aurre 1, gerra-aurre 3, gerraurre 1) 17 aldiz: B-G 5 (Or SCruz, Alzola Atalak 3, Ugalde Iltz), EB 12 (MEIG).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

"gerlondo europear garaiko", "gerra eta gerrondoari buruzko bigarren liburua", "gerraurre eta gerraondo hurbileko erizpide", "gerraostea (1940-50)", "gerra aurre hartan sortu" ager. banakoez besteak leku-denborazko kasuetan ageri dira: gerra ondo (eta gerra-ondo 1, gerraondo 12, gerrondo 2, gerlondo 1, gerla ondo 6, gerlaondo 1) 38: IE 4 (Eskual 1919, M. Ariztia, L. Ligueix, J.A. Irigarai); EB 34 (Agenda 1990, Azurm 2, Deia 1983 eta 1994, E. Knörr, E.L. Adan, Egin 1983, I. Aldabe, I. Sarasola 2, I. Segurola, J.M. Lekuona 2, J.M. Mendizabal, J.M. Olanga, J.M. Torrealdai, MAtx 3, P. Xarritton, SM, Txill, X. Mendiguren B. 3, Zabal 1973, A. Lertxundi, E. Otamendi, F.J. San Martin, J. Agirre, J. Gabilondo 2, J.A. Lema); gerra oste (eta gerraoste 15, gerla oste 1) 31: B-G 3 (SM, Onaind 2); EB 28 (Azurm 3, BatzAgiriak 1985, G. Knörr, G. Nazabal, J.M. Olanga 3, J.M. Torrealdai 7, L. Etxeberria, P. Arregi, SM, X. Mendiguren B., ArrPress 1993, BAtx Behi, E. Otamendi, HizkLiter/UBI 2, KazetJardun 1991 2, Santa Mariñe 1994); gerra aurre (eta gerra-aurre 1, gerraaurre 1, gerraurre 10, gerla-aurre 1, gerla aurre 2) 42: B-G 8 (A. Onaindia, Bizkaiko herri iturriak, J.J. Arrizabalaga, I. Beristain, Ugalde Iltz, Tx. Garmendia, I. Gaminde, KatuenTest); EB 34 (Azurm 2, D. Amundarain, Deia 1988 eta 1994, Egin 1989 eta 1993 artekoak 5, EKUrtek 1984, Etxde, I. Irazabalbeitia, I. Sarasola, J. Amenabar, J.M. Olanga 2, J.M. Torrealdai, M. Azurmendi, M. Zalbide 2, OñatiLib 1982, P. Aristi, SM, X. Mendiguren B. 2, E. Otamendi, IMuj, J. Gabilondo, J.M. Zalakain, MAtx 2, Telleriarte, J.A. Irigarai).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gerraondo : DFrec 13 (hauetan gerra ondo 9), AB38 2 (gerra ondo), AB50 8 (hauetan gerra-ondo 1); gerraoste : DFrec 23 (eta gerra oste 19), AB50 4 (hauetan gerra oste 2), HiztEn, Euskalterm 1; gerraurre : DFrec 38 (hauetan gerra aurre 34), AB50 3 (hauetan gerra-aurre 1, gerra aurre 1), Euskalterm 2 // Ez dugu aurkitu ap. LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gerraurre : EuskHizt (gerra aurre; adib.), ElhHizt; gerraondo : HiruMila (eta gerraondoko), EskolaHE (gerra sarreraren azalpenean), Lur EG/CE eta EF/FE (eta gerlaondo), PMuj DVC (gerlondo); gerraoste : HiruMila (eta gerraosteko), ElhHizt (gerroste), Lur EG/CE eta EF/FE (eta gerlaoste) // Ez dugu aurkitu ap. Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma osatu lexikalizatua

aski lexikalizatua ageri da gaur, Hegoaldean behintzat, gerraurre parekoarekin batera.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a+o-.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ondo.

Kategoria

iz.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gerra eta gerraondoari buruzko bigarren liburua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gerra-ontzi behin agertu da EB (MEIG).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gerra-untzitza 1 EB.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

AB38: gerra-untzi 1; AB50: gerrauntzi 4; HiztEn: gerrauntzi.

Forma lehiakideak ditu, eta erabilerak ikusiko dira

Oinarria erabaki behar da lehenik

ontzi/untzi oinarria erabaki behar da lehenik

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu baztertzekoa da, lehiakide hedatuagoa duenez

gerraondo aski delakoan.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-oste/-ondo.

Euskaltzaindiaren Arauak

(gerra jakin bat edo gerra-denbora adierazteko): bake-denboran eta gerratean.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma osatu lexikalizatua

cf. gerraondo.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aurre.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zale.

Kategoria

izond.