Jatorrizko forma

eskui(n)

Jatorrizko forma

eskuin, istribor

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: ezker-eskuin, ezker eta eskuin.

Gaurko erabilera zainduan nagusitua da hobestekoa

eskuin hobetsi da, -n-duna nagusi baita erabilera ikasi-zaindu-diziplinatuetan

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoriak argituz: cf. s.u. alde eskuin aipatua ("eskuin izond.aren azalpenean eskaintzekoa"); eta AS gisa gehituz: eskuin eta ezker , eskuin-ezker .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ezker-eskuin; ezker eta eskuin

Lexemen erregulartasuna

-n zal.

Corpus eta hiztegietako datuak

eskuin eta ezker , eskuin-ezker , eskuin ala ezker eta eskuin edo ezker adizlagunak jaso ditugu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

eskuin eta ezker (eta eskoin eta ezker, eskui[n] ta ezker...) 23: SP Imit ("eskuin eta esker dabilzkitzu behin ere pausatzen eztuten etsaiak"), Ch ("zeiñek ematen baitarotzute gudu eskuiñ, eta ezker"), Lar SAgust ("zu nere goi eta be, zu nere eskui ta ezker"), Dv Lab ("bi aldetarik, eskuin eta ezker, bi izar ttipi"), HU 2 ("Eskuin eta ezker, aitzin eta gibel", "Ahalge-gorritzeko egiak adiarazten diozkate, eskuin eta ezker, orori"), JE 6 (adib.: "mintzo samurrik baizen ez da entzuten eskuin eta ezker"), Barb Sup ("bortz egia jali zituen phedeikariak, eta sistako onik eman, eskuin eta ezker"), Ox ("Eskuin eta ezker ditu Ganxume eta Mañex"), Zerb 4 (adib.: "hainitz komentu altxatu zuen eskuin eta ezker"), Etxde JJ ("goi ta be, eskubi ta ezker bazterrak zeazki azterka"), Larz Iru ("Kurri dabil, ixilik, eskuin eta ezker"), Uzt Noiz ("Gu ibillitzen gera eskubi ta ezker"), Xa 2 ("zonbait pertsu kantatuz / eskuin eta ezker" #mdash# bis); eskui(n) ezker (eta eskui-ezker, eskuiñ ezker) 7: EZ Man I ("gora, behera, saihetsera, eskuiñ ezker direnak"), Sor AKaik ("Eskui ezker artzen da egillearen aldetikan"), HU Zez ("aitzinerat, gibelerat; eskuin, ezker"), Iraola ("asten da ukalondoka eskui ezker"), Ox ("Gutarteraino, jo eskuin ezker, udan arrotzak ibilki"), JE Ber ("eskuin, ezker, andarkatzen gituzte noiz-nahi bihurguneek"), Ldi IL ("Bidasoa'z eskui-ezker eta Ameriketa'n"); eskuin ala ezker 4, JE Ber (adib.: "Errekaren mazelak larre idor izana gatik eskuin ala ezker", "mendixka batzu ditugu orai eskuin ala ezker"); eskuin edo ezker 2, HU (adib.: "Eskuin edo ezker goiti edo beheti").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esku(i)n eta ezker (eta eskuin da ezker) 9: P. Duhour ("harrituak bezala gaudela, eskun eta ezker so"), Herr 1973 eta 1999 bitarteko 4 ("Bazuten bertzalde ere balentria tzarra frango eginik eskuin eta ezker", "zernahi ohointza eta lan tzar eginez eskuin eta ezker", "Negu huntan abiatuko omen dira eskuin eta ezker gau beila batzu", "Urte buru batetik besterat ainitz besta izaiten da segur eskuin eta esker"), Pelota ("Eskuin da ezker, pilota zauku, bihotz berotzen ibili"), J. Casenave ("erortzean funtsa hartzen ditek eskuin eta ezker"), E. Larre ("familia haziz eta bertsu ainitz eginez eskuin eta ezker"), K. Ameztoi ("Hortik hasi zitakeen izengoiti hau, eskuin eta ezker hedatzen"); eskuin-ezker 3: SoEg ("Zure pilotak, jo eta jo, aintzin gibel, eskuin-ezker"), P. Salaburu ("Ikus dezagun zer gertatzen den eskuin-ezker ezarriz arauak"), J. Muñoz ("dantzan aritzen zenean eskuin-ezker mugiarazten zituenak"); eskuin ala ezker 1, JE Ber (OEHko testuinguruetako batean); eskuin edo ezker 1, SoEg ("eskuin edo ezker, gainean edo beherean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

eskuin eta ezker : HiztEn (AS), LurE (AS); eskuin ezker : DFrec 1 (Herr: "orduan hasi zen eskuin ezker letra izkiriatzen"); eskuin edo ezker : LurE (adib.) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

eskuin eta ezker : EuskHizt (adib. gisa, s.u. ordoki, samur, zenbat), EskolaHE (AS), HaizeG BF (à droite et à gauche), PMuj DVC (a diestra y siniestra); eskuin-ezker : EuskHizt (adib. gisa); eskuin edo ezker : EuskHizt (adib. gisa), EskolaHE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

eta.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eskuin sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

adizlagun-dvandvak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eskuin sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

eskuindar (eta -tiar 1) 4: Mde Pr ("apeztiar ez banaiz ere, eskuintiar naiz ene maneran"); MIH (“egia ere da, zaharrago horietarik, franko eskuindar direla”, “Euskal herria, guzira, kontserbadorea da, eskuindarra nahi baduzue”, “anarkia eskuindarra”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

eskuindar (eta aldaerak, eta eskuindarkeria 1, eskuindartasun 1) 64; adib., J. Mimentza (“eskubitar españolismua”), Txill (“eskuindar inperialistak”, "danok eskuindar-kutsua dugu..."), J. Intxausti ("eskuindar gidari"), Peillen ("nahiz ezkertar, nahiz eskuindar jendeentzat..."), Herr 1973 ("Eskuintiar eta ezkertiar eztremixtak zituen kontra"); Argia 1931 (“Zazpi izparringi eskuitarrak”), Mde ("zerbait egin du jeneral eskuintarrak, bearbada gobernu ezkertar batek egingo ez zuena", "jeneral eskuintar horrek..."), Gte ("Hegeldar eskubitarrak"), I. Camino (“Indar eskuindarrak”, "nazionalista espainiar eskuindarrak"), Egunk 1991 (“Gobernu eskuindarra”), Historia 1998 ("indar eskuindarren kontrolpean”, "alderdi espainiar eskuindar", "Euskal Herriko pertsonalitate eskuindarrek eta ezkertiarrek kontsentsuan hitz harturiko testua"), Gerra zibila (“altxamendu eskuindarra”), Dirassar ("alderdi eskuindarraren buruzagi"), PPer ("Joxe Arribillaga albiente eskuindar porrokatua"), Egin 1997 ("Arena eskuindarra"); cf. ultraeskuindar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESKUINEKO ALDE. Derecha, lado derecho. Gero monumentera sarthurik, ikhus zezaten lagun gazte bat eskuineko aldean iarria. Lç Mc 16, 5. Bere aita eterno podore guztia duenaren eskuieko aldean. (Areso, c. 1591). FLV 1990, 206. Eskuineko aldean ikusazu nola Iesus gurutzean iosia bihotzeko amudio batez othoitz dagoen deabrutu gaizo hekin gatik. SP Phil 67. Eta ezarriko ditu ardiak eskuiñeko aldean. He Mt 25, 33 (Lç eskuinean). Yarriak haren erresuman, bata eskuineko aldean, eta bertzea ezkerrekoan. Lg I 212. Eseririk Jainkoaren eskuiko aldean. Ub 96. Itzultzen da eskuineko aldera. Monho 120. Beren ezagun eta lagunak eskuieko aldean ekusirik. AA III 542. Bakotxari dagokion erdarazkoa alboan eskuiko aldetik debala. Izt C 40. Aingeru San Gabriel aldarearen eskuiko aldean agertu zitzaion. Lard 362. Aita Jangeiko guziuetaz al dionaren eskoineko altian. Mdg 160. Lepoaren eskoiko aldean okabill biño aundiagoko zornea zerion zauri bat gelditu zitzaion. Goñi 57. Sabel zolako eskuñeko aldean. FIr 170. Bazterxago dira goitiago aikatzen direnak [mendixkak], guziz eskuineko aldetik. JE Ber 42. Metro batzuek aurrera juan / da eskubiko aldera. Uzt Sas 224. v. tbn. Mat 15. Harb 6. Arg DevB 213. CatLan 12. Añ CatAN 5. CatB 18. CatLuz 7. Barb Sup 57. Eskuieko alde: CatAe 12. CatSal 13. Eskubiko alde: Apaol 22. Inza Azalp 28

adib: alde2 1 iz. Zerbaiten zatia, beste zati bati edo batzuei kontrajarria; gauza edo puntu bati buruz, haren ingurua; inguru horretatik nolabait bereizten den zatia. Ik. aldetik 4; aldean 2, 3; aldera. Mendiaren alde honetan. Goiko, beheko, eskuineko aldea (Ik. behealde, goialde...). Infernu hartan egongo dira kondenatu guztiak alde guztietarik suz inguratuak.

eskuineko alde 34: Deia (“Sarreraren eskuineko aldean, Jaime eta emaztearen gela, ohe handi bat eta bikotearen erretratuak sepia koloretan”), Elhuyar 3 (“Irudiaren eskuineko aldean”), Consumer 2 (“pegatinaren eskuineko aldean etxetresna elektriko bakoitzari buruzko informazio gehiago agertzen da”), Berria 12 (“bi zezenek kaleko eskuineko aldean geldirik eta pilatuta zegoen lasterkari multzo batekin talka egin zuten”), EiTB 4 (“Koadroaren beheko eskuineko aldean dago zuloa, baina Museoko iturriek azaldu dutenez, aste bakar batzuetan konponduta egongo da”), Argia 4 (“Honen webgunearen eskuineko aldean ageri diren “urrezko esponsorrei” begiratu besterik ez dago sektore honen abiadaz ohartzeko”), Laneki 8 (“Bete beharreko lehenengo atala orriaren goiko eskuineko aldean agertzen da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

eskuineko alde 50: Herria (“Eskuineko aldean haatik, Oilandoi mendikaren gainean, Maria Sainduaren kapera xuria...”), Berria (“Gorputzeko eskuineko alde osoa ubelduraz beteta dut”), Xanti Iruretagoiena (“dorreetatik armen eraginpean hartuko ditugu ezkerreko eta eskuineko aldeak babesik gabe izango dituztelako”), Karlos Zabala (“Otsoen taldea berritu egiten zen etengabe, eta Angarako eskuineko aldeak otsoez mukuru egon behar”), Irene Aldasoro (“gorputzaren eskuineko aldea zaintzen du”), Josu Zabaleta (“Eta handik pixka batera, argi zuri bizi batez argituko da agertokiaren eskuineko alde guztia, antzezleak daudena”), Monika Etxebarria (“Imintzio boluptuoso baten moduko zerbait etorri da ahoaren eskuineko aldean kokatzera eta ezkerrekoak hilik dirau”), Jon Alonso (“baina egia esan eskuineko aldean sentitzen da hobekien.”), Piarres Aintziart (“Errepidearen eskuineko aldean, hartu behar nuen bidean”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada, baina komeni da eskuin sarreran ere jasotzea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa eskuin sarreran.