OEHko datuak [laburduren azalpena]

ahal bezainbatean (eta ahal bezanbatean 5, ahal bezenbatean 2, ahal bezenbatian 1, al bezanbatean 1) 9: Lg I 2 ("nahi luke saindu hark munduari ihes egin dakion, egin ahal bezanbatean", "Ez dugu deusere galduren munduari ihes egiteaz, egin ahal bezanbatean"), Mih ("nahi baduzue model paregabe haren arabera bizi, ahal bezanbatean gogoan erabilatzue haren fedearen bizitasuna, obedienziaren lehia lasterrak..."), Ub ("Gurasoak erakutsi behar die kontuz heren humeai dotriña, ta al bezanbatean, bialdu behar ditue Elizara"), ECocin ("Hausten dira arroltziak, nahasten dira gorringuak, yoiten dira xuringoak, nahasten beroatziz ahal bezenbatian hotz balinba"), Arb Igand 3 ("ahal bezanbatean kausitu behar gara bertze alde Elizako Ofizo Dibinoetan", "Zein Meza behar da bereziki entzun? Herriko Meza Nagusia egin ahal bezanbatean", "Ahal bezenbatean, zuen herriko meza entzun behar duzue"), JE Bur ("Gure lehia litake, gure irritsik minena, aita eta ama familiakorik baizen ez baledi, ahal bezenbatean, onets erakustuntzat"), Mde Pr ("Baina lehenik, artatu behar zaitut ahal bezainbatean"); ahalik bezenbatean 1, Dh ("Hauta ahalik bezenbatean kofesor argitu ta arthatsu bat").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahal bezainbatean (eta ahal bezain batean 1, ahal bezenbatean 2) 4: JE 2 ("Euskaltzaleen Biltzarreko gizonen xedea da, euskaldun umeak ager diten gazte danik frantsesaren ikasle, ba, bainan euskaraz bermatuz, beiratuz euskara eta ahal bezenbatean apainduz", eta bestea OEHko testuinguru berean), Herr 1960 ("Gobernuak goresmenak egin diozkate bai poliza-gizoneri, bai armadako soldado gehieneri, beren buruen jabe egon baitira, eta zibilen arteko sarraskiak ahal bezain batean debekatu eta trabatu dituztelakoan"), TesBer (2 P 1,5: "Horrengatik, entsea zaitezte lotzera, ahal bezainbatean, fedeari bertutea, bertuteari ezagutza").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ahal bezainbatean : EuskHizt (ahal bezainbat ASko adibide gisa), ElhHizt (adib. gisa s.u. bezainbat: bezainbat[ean] AS) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahal izan sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL DEN (Ante adj. o adv. en grado superlativo). v. ahalik. Al dan ongiena apaindu bear da. AA I 451. Berbaz al dan ondoen / egiñaz berari. AB AmaE 357. Al dan laisterrena errespuesta emango diyot. Moc Damu 14. Eran goizian txuritik, / al dan onenetik. JanEd II 14. Al dan maizena etorri zaite. Tx B II 137. Al-dan zeatzenik arloa argi ikusi. Ldi IL 79. Artzaiak beren artaldeekin al dan kalterik txikiena egin bear diote. Munita 129. Bearreko zan gaur Iorrera / al dan geien joatea. BEnb NereA 158. Beiratu zekena, / al dan okerrena. JKort in NEtx LBB 313. Ahal den kutsurik gutxiena. Ugalde in MEIG IX 55. Al dan ixillena preparatzen asi bearra zegoan. Albeniz 59. v. tbn. Al dan: Sor Gabon 59. Iraola 84. Arrantz 123. EusJok II 153. Basarri 114. Uzt Sas 121. (ahal zen, en pasado). Donostiyara eraman eta / al zan lenena kuratu. JanEd II 85. Al zan maizena iyurtzi. Tx B II 112. Aal zan aguroena zijoala. Anab Aprika 103

adib.: ahal izan, ahal izaten, ahalko/ahal izango 1 da/du ad. (Ezkerrean duen aditz bati dagokiola). Aipatzen dena gertatzeko edo egiteko eragozpenik edo ezintasunik ez izan. (Era burutu gabeak). Erraz egiten ahal dut: erraz egin ahal dut, erraz egin dezaket. Gaur joaten ahal naiz: gaur joan ahal naiz, gaur joan naiteke. Ozta-ozta entzuten ahal nion: ozta-ozta entzun ahal nion, ozta-ozta entzun niezaiokeen. Nahi zuen guztia jaten ahal zuen: nahi zuen guztia jan ahal zuen, nahi zuen guztia jan zezakeen. Aurkitzen ahal badu: aurkitu ahal badu, aurki badezake. Nork daki non gelditzen ahal den: nork daki non gelditu ahal den, nork daki non geldi daitekeen. Uzten ahal zituen on guztiak: utzi ahal zituen on guztiak, utz zitzakeen on guztiak. Bizi ahal banendi. Bertso berri batzuek jarri ahal banitza. 2 (Era burutuak). Denek ikusi ahal izan dugu zein kementsu agertu den. Atzeko atetik sartu ahal izan zen. Eduki ahal izan balitu. 3 (Geroaldian). Beste hiru antzerki-lan ikusi ahal izango dira. Hola egiten ahalko du hark ere, nik gaur egin dudana. 4 (Ezezko esaldietan, aurreko adieretan aipaturiko kasu guztietan). Ik. ezin. Ez naiz etortzen ahal: ezin naiz etorri. Ez du ekartzen ahal: ezin du ekarri. Mintzatzen ahal ez direnak. Engainatzen ahal ez gaituena. Ez du jasan ahal izan. Galdetu ahal izan ez diona. Ez zuen egin ahal izango. Ez zuen egiten ahalko. 5 (Beste aditz bati ez dagokiola). Ahal badu ekarriko du. Ahal balu ekarriko luke. Gaur bertan, ahal bada (balitz). Ahal denean ahal dena eginez gero. Ahal duzun lasterrena presta ezazu (Ik. ahalik). Mundu bat ahal den zuzenena. Erabaki dute ahal den etxe guztietara igortzea eskutitza. Ahal duena egiteko. Ahal den neurrian. Ahal dela behintzat, ez nuke ezer galdu nahi. 6 Hara iritsi ez ahal zen, kontatu zion Wolfiok Apezpikuari gertaera guztia: hara iritsi bezain laster. Ez ahal zen Diputazioko ate nagusian barrena Roman desagertu, han non ikusten dugun jende multzo bat.

ahal den 1090: Ortzadar 13, ElCorreo 2, Deia 23, Elhuyar 41, Elkar, Consumer 104, HABE 9, Berria 435, EiTB 111, Euskaltzaindia 4, Eusko Legebiltzarra, Jakin 31, Karmel 7, Argia 131, Laneki 90, Erlea 2, DiarioVasco 85.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahal den 433: Herria 93, Berria 163, Ibon Uribarri, Xabier Arregi, Jon Alonso, Hasier Etxeberria, Bernardo Atxaga, Menane Oxandabaratz, Piarres Xarriton, Agustin Otsoa, Josu Zabaleta, Koldo Izagirre, Imanol Zurutuza, Joseba Sarrionandia, Patziku Perurena, Piarres Aintziart, Pako Aristi, Anjel Lertxundi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da, baina komeni da adibide argigarri gehiago sartzea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL GUZTIA (guzia B ap. A). Tanto como se puede, todo lo posible; en lo posible. "Ari-zuntza sobera luzea bada, eztaiteke ongi josi, besoa al guzia edatuagatik ere (B), [...] todo lo posible" A (s.v. zuntz). Arnoa hutsten duzunean ere, ahal guztia xutkatuagatik, gelditzen da usaina bedere. 'Por más que seques todo lo posible'. Ax 532 (V 342). Okultatu beár da alguzía iten den ongia, jakinik ikusten duéla Jangoikoak. LE Prog 106. Inbenáza bere mutil onbát alguzia, amen, otoi. 'Hazme en todo lo posible un buen servidor tuyo'. Ib. 98. Emendátu len gaizki egina, suplitu alguzia. 'Resarce todo lo posible'. Ib. 114. Obrátus al guzía orrén borondatearén kunplitzen. LE Ong 44r. Zenbat eman? Ahal guzia. HU Zez 141. Oro lasterka jin dire laguntza eskaintzera; batek lan, bertzeak aterbe, itzaingo; orok ahal guzia. Ib. 167.

adib.: ahal 1 1 iz. Ahalmena, indarra. Agertu zuen bere ahala eta indarra. Edozein gauza egiteko duen eskua eta ahala. Osasunarekin zaudenean, ahala duzunean. Nola izan zuten indar, antze, ahal, esku eta botere pena haietatik aldaratzeko. Ari zaitez ahal guztiaz. Geure ahal guztiaz. Beren ahal guztiak egiten dituzte erdiesteko. Gure ahal txikia.

ahal guztia 8: Berria 4 (adib.: “Bidenabar, adierazi du horren alde Espainiako Gobernuak eginen dituen ahal guztiak babestuko dituela”, “Tresnek dituzten ahal guztiak erabiltzen ditut”), EiTB 4 (“Ahal guztian saiatzen dira kumeak seguru egon daitezen”, “epaimahaikideek ahal guztia egin zuten onena aukeratzeko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahal guztia 21: Jon Muñoz 3, Patxi Ezkiaga 3, Karlos Zabala 2, Jose Morales 2, Patxi Zubizarreta 5, Josu Zabaleta, Jokin Urain, Bernardo Atxaga, Pello Zabala, Joxan Elsoegi, Daniel Landart.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ahal sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL GUZTIAN. En lo posible. v. AHALAZ. Imitátzeko nik ére ál guzían. LE Ong 82r. Bizi izatu zen ordu arteraino bezala, ahal guzian ixilik eta izpiritua Jainkozko gauzez bethea. Jnn SBi 48. Igande egunaren giristinoki eta osoki begiratzea, Meza-nausia eta Bezperak ahal guzian entzunez. Arb Igand 47. Poli aal guztian begira zegokion gozatuaz. Anab Poli 36. Rozinanteren lauazka aal-guzian ekin zion. Berron Kijote 94. (Precedido de bere, etc.). "Liberal [...] Esta voz [...] viene de dia, mucho, multitud, y de bere ala, bere al guzian, en cuanto, o con cuanto puede: y el liberal da mucho en cuanto puede" Lar. Laborariak behar du, bere ahal guzian, etxean sorthu zaioen aratxetarik egin etxeko azienda guzia. Dv Lab 253

ahal guztian 1, EiTB (“Ahal guztian saiatzen dira kumeak seguru egon daitezen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahal guz(t)ian 8: Patxi Ezkiaga 2, Jose Morales 2, Jokin Urain, Xabier Mendiguren Elizegi, Pello Zabala, Xipri Arbelbide.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahal izan sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL GUZTIAZ Todo lo posible; en lo posible. Orduan bada penatzen dire ahal guztiaz / spiritu biak bata berzearen lehiaz. EZ Man I 50. Hunat hunat emazue kolpe ahal guztiaz. Ib. 112. Ihes egiozu ahal guziaz munduko habarrotsari. Ch I 10, 1 (SP ahal bezanbat, Mst ahalaz). Gure erlijio santua, oiei gozotoro erakustera al guziaz saiatzen dan Ama baten amore biguña. Arr GB 3. Sartzera al guziaz saiatzen zan. Arr May 82. Ontan saiatu zan ahal guziaz, eginalik bizkorrenez. Zait Plat 89. (Precedido de bere, etc.). "Neure ahal guziaz, de tout mon pouvoir" SP. Bethiere bere ahal guziaz huni darreitzalarik. Lç Ins A 7v. Eskerrak bedere emanen derauzkitzut neure ahal guztiaz. Mat 241. Geure ahal guztiaz zu / zaitugu adoratzen. EZ Noel 63. Adoratzen zaitut neure ahal guztiaz. Harb 14. Hunetan geure ahal guztiaz permatu eta bulharka iarri. Ax 460 (V 299). Behar dugu bada Philotea gure ahal guziaz gure urrikimendua emendatu. SP Phil 30. Ihes egiozute, zure ahal guziaz, tentazione hura sor-arazi darotzuten gauzei. He Gudu 119. Zerukotz on diren obren zure ahal guziaz egiteko. Brtc 173. Bere ahal guziaz hekiei laguntza emaitera ekharriak baitire. Jaur 381. Ene ahal guziaz eginen dut zure solas zuhurrez baliatzera. Dv Lab 147. Ez dugu nehork erraite beharrik zoin eskualde lagun gure ahal guziaz. HU Zez 140. Kintzeek ez dute hausterik, beren ahal guziaz bermatzen direlakotz sei gudukariak. JE Bur 29. Gure al guziaz Yesu-Kristo ongi ezagutzen saiatzea. Ir YKBiz V. Norbait zen halere bere ahal guziaz apezpiku dohakabea soleitu zuenik. Ardoy SFran 56. Al guziz asi nintzan gogo-iraulketa. Or Aitork 207s

adib.: ahal 1 1 iz. Ahalmena, indarra. Agertu zuen bere ahala eta indarra. Edozein gauza egiteko duen eskua eta ahala. Osasunarekin zaudenean, ahala duzunean. Nola izan zuten indar, antze, ahal, esku eta botere pena haietatik aldaratzeko. Ari zaitez ahal guztiaz. Geure ahal guztiaz. Beren ahal guztiak egiten dituzte erdiesteko. Gure ahal txikia.

ez dugu aurkitu ahal guztiaz forma.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahal guztiaz 6: Jon Muñoz 4, Koldo Zuazo, Alberto Ladron Arana.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa ahal guztia azpisarrera proposatuaren azpiadiera gisa.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahal izan, ahal izaten, ahalko / ahal izango: ekarri ahal izateko; etortzen ahal da; ahal dela; ahal den sailik handiena; ezin konta ahal / AS: ahal adina, ahal adinako, ahal bezain, ahal bezainbat, ahal bezala.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

lantaldeak uste du, arauko azken adibidea (ezin konta ahal) hemendik kentzekoa dela, eta ezin nahiz kontatu sarrer(et)an eskaintzekoa. // AS gisa gehituz: ahal bezainbatean .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ahal adina(ko), ahal bezain, ahal bezainbat, ahal bezala

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"ekarri ahal izateko", "etortzen ahal da", "ahal dela", "ahal den sailik handiena"; "ezin konta ahal"

Sistematika zainduz gehitzekoa

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL IZATERA. En caso de poder, a poder ser. Al izatera batuko nituban leku onetara mundubaren seme alaba maite gustijak. JJMg BasEsc 280. Orduban, al izatera, gustijok gurako genduke astiro ta ziatz igarotia arimako gauzaak. Ib. 82s. Emon biar jakola janarija al izatera egosija. "A poder ser". Ur Dial 68 (It albait, Dv, Ip ahalaz). Egon biar dau al izatera ikusbegijan. Ib. 71. Al-izatera alduko balitz / gizon arroen almena, / nun asetuko ete litzake / bere naimenik gurena? (Interpr.?). Enb 150. Aserre artan esan zenduen, ark bezela al izatera ['en caso de poder como él'] ziran guziak erre eta kiskaliko ziñituzkeala. Arr GB 85.

ahal izatera 17: Berria 13, Jakin, Argia 2, Laneki 1.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahal izatera 19: Berria, Xabier Amuriza 2, Xabier Olarra, Jesus Mari Mendizabal, Bernardo Atxaga, Juan Garzia, Patxi Ezkiaga, Imanol Unzurrunzaga, Harkaitz Cano 2, Patziku Perurena, Pedro Alberdi, Bego Montorio, Patxi Zubizarreta, Markos Zapiain, Ramon Saizarbitoria, Karlos Linazasoro.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahal sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL OROZ. En lo posible; todo lo posible. Jesüs-Kristi erakustia haren hitzaren arau hura ahal oroz onsa maite dügüla. Bp II 123. Lehenik behar dügü Jinkua adoratü, / eta lagün protsimua ahal oroz lagüntü. Etch 664. Ahal oroz mundu guziari / izan adi bethi zerbitzari. "Il faut autant qu'on peut obliger tout le monde". Arch Fab 103. Guri, eskuararen atxikitzea eta zaintzea etsai guzietarik, ahal oroz; elez eta egintzaz. HU Aurp 213. [Aphezek], nurk bere parropian, ahaloroz üskara garbi begiratzeko. ArmUs 1900, 64. Berma bethi ahal oroz / haren hazkartzeari. Etcham 112. (Precedido de bere, etc.). Ene ahal oroz / diat lagüntüren. Xarlem 1037. Ixilian bere ahal oroz Jinkoa zerbützatzen zielarik. Ip Hil 13. Eskual-herriaren gure ahal oroz argitzea. HU Zez 79

ahal oroz 3, Berria.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahal oroz 3, Herria (J.-L. Davant).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa Ipar. markarekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahal sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahala: iritsi ahala eseri dira; esan ahalak esan dizkiote elkarri.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

bi sarreratan emateko proposatuko da (kontu guztiak argitzeko asmorik gabe, edo ezin konpon ditzakegula aitortuz, gramatikari baitagozkio hein handian): ahala 1 (aditzaren era burutuaren ondoan) '-en neurrian': iritsi ahala eseri dira; eta ahala 2.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"iritsi ahala eseri dira"; "esan ahalak esan dizkiote elkarri", etab.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: AS: (norbaitek) bere ahala egin / ElhHizt: AS: nork bere ahala egin / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

egin: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahal 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

nere ahala egin dut; bere ahala egiten duena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH argitaratuan ez zaie azpisarrerarik eman ahala eman, ahala egin eta 'por poder / par procuration' adierako ahalez, ahalordez modukoei.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahalorde 9: L. Aldoy 3 (adib.: "Jasotzat emanik aurreko idazkia ... eta berebat behar bezala askietsitako ahalordearen kopia"); GAO 1993 4 (adib.: "Besteren izenean agertzen direnek edo proposamenak sinatzen dituztenek horretarako duten ahalorde nahikoa aurkeztu behar dute"); UZEI 2 (adib.: "Ahalorde-eskrituraren kopia").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ahalorde : HiztEn (1 ahaldundua 2 pertsona batek beste baten ordez iharduteko duen ahalmena); Euskalterm 7; ahalordedun : Euskalterm 2 (apoderado; poderhabiente); ahalordetze : Euskalterm 4 (apoderamiento); ahalordetu : Euskalterm 3 (apoderar); ahalordea eman : Euskalterm 1 (apoderar); ahalorde-emaile : Euskalterm 2 (poderdante); ahalordez : Euskalterm 1 (por poder) // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Admin. eremukoak: esku-emate : AgAld hitz-bilduma (delegaci#mdash#n de poderes); eskuz : AdminEL (por poder); ahalorde : KoopHizt (apoderado; ahaldun sinonimoarekin); ahalordetze berezi : KoopHizt (apoderamiento singular); ahalordetze orokor : KoopHizt (apoderamiento general) // Ez ditugu aurkitu ap. AdmHizt, AdminMila, HezkAdmin, LurraldeAntol, EurItune, TokiJaurb, LHH, AdmProz.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ahalorde : ElhHizt (Zuz. #mdash# poder que se otorga a alguien); HiruMila (poder); Lh DBF (mandataire); DRA (mandatario); ahalordedun : ElhHizt (Zuz. #mdash# poderhabiente); ahalorde-emaile : HiruMila (poderdante); ahalordetari : Lh DBF (mandataire); ahalordetu : ElhHizt (Zuz. #mdash# apoderar) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal (por) poder(es) / (par) procuration formen ordainak: HiruMila: poder: facultad para actuar en lugar de alguien: ahalorde, eskuorde, manu, mandatu, esku; poder otorgado por escritura: eskrituraz egiletsitako ahalordea; poder para pleitos; auzietarako eskuordea; por poder de X: X-ren eskuordez / X-ren mandatuz / X-k ahaldunduta // ElhHizt: ahalordez // XarHizt: procurateur: ahaldun, eskudun, mandatari, ordezkari // Casve FE: procuration: ordarigoa, ordegoa, eskübide, ordaieskü // HaizeG FB: procuration: ordain-esku, mandatu, botere // T-L LBF: procuration: ordain-esku, mandatu, bothere // PMuj DCV: poder: autorización, mandato: manu, mandatu, mezu, eskubide; dar poderes: aldundu; poder, representación: ordain-esku // Ez ditugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Azkue Aurkibidea.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHALAKO (Dv). a) (Precedido de part.). "Eman dio jan ahalako ogi bat, il lui a donné un pain aussi grand que ce qu'il en peut manger. Ekharri du jasan ahalako egur zama bat, il a porté une charge de bois aussi forte qu'il peut porter" Dv. Cf. AHALEKO. Usain gozo bat erosiko dinat, besoetan jasan ahalako kriztailezko untzi eder batean. JEtchep 64s. Eman zidaten jaso ahalako pena, / ahal bezain umilki hartu nuen dena. Xa Odol 317. Nik berriz tira ahalako paso bat bota nakon lepo gibelean eta nik ez hutsegin. Etchebarne 72. b) (Precedido de sintagma con suf. -t(z)eko). (Lo) que puede, pueden, etc. v. MODUKO (b). Berriz ta berriz entzun ditut zurtzeko alakoak. Zait Sof 49. Urteak sena ekarri bai didate, altsuagoekin batera yardun al izateko alakoa, gañera. Ib. 51.

ahalako 8: Elhuyar, Consumer, Berria, EiTB 2, Jakin, Argia 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahalako : Herria 4, Elizen arteko Biblia, Patxi Zubizarreta, Asisko Frantzizko, Koldo Izagirre, Patziku Perurena…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahala 1 sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Diakronia

Zah.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahalaz Lap. eta BNaf. 'ahal den neurrian': euskara ahalaz garbia darabil; saiatzen dira ahalaz gordetzen lehengo ohiturak.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ahal sarreraren barruan ematekoa da,

Erabileremu dialektala

L-BN erabileremua zehaztuz,

Forma baten adiera(k)

'ahal den neurrian' adiera argituz, eta

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

adibide egoki-osoak gehituz: "euskara ahalaz garbia darabil", "saiatzen dira ahalaz gordetzen lehengo ohiturak", etc.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahalbait* e. albait

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan: aldu B 2 (Etxba: "Ibilli eta ibilli, alakoren baten, aldu eben gauzia"; "bestera bizi-nai, Zaldunagan mendakatze gogorra aldutzeko"); ahaletaratu : "Eta berriz agertzeko (Almanaka) ahaletaratu bezen laster, lotzen gitzazko huni gogotik. EGAlm 1903, 22 (ap. DRA)"; corpusean eta OEH argitaratuan ez ditugu ahalbide(ra)tu, ahalezkotu, posibletu, posibilitatu formak aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahalbideratu 22 (B. Urkizu; HezkSaila 1984 eta 1985 2; J. Perales; M. Murua; J.J. Zabaleta; J.I. Hartsuaga; LehenZikloEsper 1987; Informatika Atlasa; EHAA 1989 eta 1993 3; XedBilduma 1989 3; Azterketa Historikoak/1; I. Iñurrieta; BEO 1990; Egunk 1992; Tantak 1993; K. Perez; I. Lasagabaster); ahalbidetu 64 (P. Iztueta 2; J. Iturbe 2; OrdenadoreP; J.A. Irigarai; EMBOroi; EHAA 1988-1995 bitartean 3; E. Jimenez 2; Elhuyar 2; M. Navarro; GAO 1990-1994 bitartean 8; BEO 1990 3; Elhuyar 1990; BiMailMorfol; Jakingarriak 1991 6; F.J. San Martin 4; ELA/STV 1992; A. Gabikagogeaskoa; GaztEntz/1 2; L. Erriondo; J. Gabilondo; HezkSaila Batx 1994 9; HezkSaila Txostena 1994; J. Unsain; G. Gatti; C Programazio-Lengoaia; J. Amezaga; L. Oihartzabal 3; ELAO 1996; Egin 1997; DNoticias 1997; ahaldu EB 4 (M. Aramendi 2; J.A. Irigarai; EHAA 1986); posibilitatu EB 9 (J. Arregi; HezkSaila 1981; Egin 1982; K. Altonaga; P. Aristi; Lankide 1988; Fisika 1990; EHAA 1990 2); posibletu EB 2 (Azurm; OñatiLib 1982).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ahalbideratu : AB50 1 ('lograr'), HiztEn ("ik. ahalbidetu"), LurE; ahalbidetu : AB38 1, HiztEn, Euskalterm 1 ('posibilitar'); ahaldu : Euskalterm 1 ('posibilitar'); ahalezkotu : Euskalterm 1 ('posibilitar'); posibilitatu : DFrec 2, AB38 1, AB50 2 ('posibilitar'), HiztEn ("ik. ahalbidetu"); posibletu : AB38 3, AB50 2 ('posibilitar'); posibleztatu : DFrec 1.

Sektore jakin bateko informazioa

Admin. eremukoak (posibilitar): ahal izatea ekarri : LurraldeAntol; ahalbideratu : AgAld hitz-bilduma; ahalbidetu : AdminEL, EurItune, HezkAdmin; bideak ireki : AgAld hitz-bilduma; bideratu : HezkAdmin; gauzatu , gertatu ahal izan , -tzeko bidea utzi , -tzeko bideak eman , -tzeko bideak eskaini , -tzeko bideak jarri : LurraldeAntol // Ez dugu aurkitu ap. AdmMila, AdmHizt, AdmProz, LHH, KoopHizt, TokiJaurb.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ahalbidetu: ElhHizt, HiruMila; ahalbideratu : HiruMila, EskolaHE, XarHizt, Casve EF; ahaldu : HiruMila, PMuj DVC (aldu); ahaletaratu : DRA ("Posibilitar. Eta berriz agertzeko (Almanaka) ahaleratu bezen laster, lotzen gitzazko huni gogotik. Eskualdun Gazeta Almanaka 1903,22") // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt (ik. Vox'97, s.u. posible: "hacer posible: ahalbidetu", Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

gaur, dirudienez, ahalbidetu indartu da, ahalbideratu eta ahaldu, ahaletaratu formen gainetik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

Corpus eta hiztegietako datuak

ahaldun + eratorriak (a(ha)ldundi ez dugu landu).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ahaldun (eta aldun, aaldun) a) 'ahala duena' adierakoak 12 dira: G 4 (Ub 2; Or Aitork; Berron Kijote), L-BN 8 (SP Imit; Hb Egia; HU Aurp; Ox; Zub; JE Ber 2; Mde Pr); hauez gain, OEH argitaratuan: Echve Ongi; Dv Lc 3,16; Dv Apoc 4,8; Camp EE 1882a; Otag EE 1882c; Ur BulaG; SMiguel; JE Med; J.M. Tolosa EEs 1913; P. Ormetxe EEs 1917; b) 'ordezkaria' adierakoak 29, B-G: B 20 (Altuna; Enb 6; Eguzk GizAuz 3; Erkiag BatB 9; BEnb NereA), G 8 (Ldi IL 4; Lab EEguna; Zait Sof; Or QA 2); eta aldungai 1: Or QA; OEH argitaratuan gainera: A Gram; A EEs 1916; GMant LEItz; A LEItz; LEItz; Eusk 1919-1920 3; EEs 1920; A Y 1934; Zubim Y 1935; c) Ik. OEH argitaratuan testu-lekukotasunik gabeko 'capaz de' adiera ("2. Capaz de. En S "aháldün; sens exact: 'qui est à même de...', mais non pas 'puissant'" Lrq BasseS 21"), eta 'poderosos del pueblo...' adiera ("3. En un sentido más especializado: Eulate (Amézcoa), CEEN 19748, 144. nav aldunes. Parece tratarse de los poderosos del pueblo, propietarios en sociedad del molino, cuyo libro de cuentas empieza en 1702. v. VocNav s.v. aldunes", eta fB Ic III); eta ahalduntasun sarrera: ("(L, BN, S), potencia, capacidad" A. Sólo L sg. Lh No S sg. Lrq").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a(ha)ldun a) 'ahala duena' adierakoak EB 5 dira: J.C. Alonso; A. Etxeberria; X. Olarra; P. Añorga; Helburua. Bizizaletasunaren alde; b) 'ordezkaria' adierakoak 63, erdiak 1900-1939 epeko Egunkari-Astekarietakoak eta denak HMkoak: A. Arzelus; Laux 2; I. Enbeita; S. Onaindia 2; J. Fernandez 4 (aldun-izen 1); T. Elorrieta 4 (eusko aldun 3); B. de Arrizabalaga; J.E.; S. Letona; A.M. Labayen 2 (aldun batzar 1); G. Mujika; Zeleta 3; Euzkadi 1931 5 (4 aldun batzar); Argia 1931 2; El Día 1932; La Cruz 1932; El Día 1933 8 (eta 1933); El Pueblo Vasco 1935 2 (eusko aldun 1); Euzkadi 1936 2 (aldun-etxe 1); EAEg 1936 2; Zer 1986 (aldun nagusi); J.A. Pradera (ahaldun nagusi); Oinarrizko legeria Bizkaian 2 (ahaldun-batzarkide 1); Deia 1990 (foru aldun); EHAA 1989 6 (ahaldun(-)kontseilu); eta a(ha)ldundegi 5: El Pueblo Vasco 1935; S. Letona; S. Onaindia; Etxde.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: ahaldun 'diputatua': 2; aldun-batzar 1; erri-aldun 1 // AB38: ahaldun 'apoderado' 1; ahaldun 'diputado' 2; ahaldun nagusi 'diputado general' 2; ahaldundegi 'diputación' 2; ahaldundu 'apoderado' 1 // AB50: ahaldun 'diputatua' 7; ahaldun nagusi 11; foru-ahaldun 2; ahaldundi 10; foru(-)ahaldundi 14; aldun 'diputatua' 3; aldun nagusi 4; aldun general 1; aldundegi 2 // HiztEn: ahaldun : 1 adj. eta iz. ahala edo boterea duena; 2 norbaitek bere ordez ari dadin esku ematen dion pertsona; 3 iz. Batzar Nagusietako kide izateko herriak hautatutako agintari edo ordezkaria; 4 Ik. diputatu; ahaldundu : norbaiti zerbaitetarako boterea, ahalmena eman; ahaldundu : Zuz. ahalduna, beste baten izenean iharduteko ahalmena eman zaion pertsona // LurE: ahaldun : ahaltsua, ahala duena; ik. ahalguztidun; norbaitek, bere ordezkari bezala ari dadin, esku ematen dion pertsona. Bereziki, herriak Diputaziorako, Batzar edo Biltzar Nagusietarako, edo Legebiltzarrerako hautatutako ordezkaria. ik. diputatu; ahaldundu : norbait eginkizun jakin baterako aldun egin; ahalak eman; ahaldungai : diputatugaia // Euskalterm: foru-ahaldun 1, ahaldun nagusi 1; zuzendari ahalduna 'director apoderado' 1; ahaldundu 'facultar' 1; ahaldundu 'facultado' 1; ahaldundu bidezko ezkontza 'matrimonio por poder' 1; ahaldunduta 'por poder' 2.

Sektore jakin bateko informazioa

Admin. eremuan jasoak: AgAld hitz-bilduma: diputado: ahaldun; diputadu; diputado foral: foru-diputadu; diputado general: ahaldun Nagusi; diputados (congreso de): diputadu-batzar // HezkAdmin: aldun: diputado // AdminEL: diputado: 1 diputatu, pol.; 2 ahaldun, adm; 2 diputado general: ahaldun nagusi, adm. // Ez dugu aurkitu besteotan: EurItune; AdmMila; LurraldeAntol; AdmHizt.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Beste hiztegietakoak: ahaldun : EuskHizt (1 ahaltsua, ahala duena; ik. ahalguztidun; 2 norbaitek, bere ordezkari bezala ari dadin, esku ematen dion pertsona; Berezk. herriak Diputaziorako, Batzar Nagusietarako, edo Legebiltzarrerako hautatutako ordezkaria. ik. diputatu) // ElhHizt (1 poderoso, potente; 2 (Zuz.) apoderado; 3 diputado (en la Diputación, en las Juntas Generales); 4 Ik. diputatu) // HiruMila (1 izlag. eta izond. quien tiene poder; poderoso; 2 iz. apoderado; procurador) // EskolaHE (ahaltsua, ahala duena; ik. ahalguztidun; norbaitek, bere ordezkari bezala ari dadin, esku ematen dion pertsona. Bereziki, herriak Diputaziorako, Batzar edo Biltzar Nagusietarako, edo Legebiltzarrerako hautetsitako ordezkaria. ik. diputatu) // Lur EG/CE (1 poderoso; 2 diputado) // Lur EF/FE (1 puissant; 2 qualifié) // XarHizt (adj. puissant, fondé de pouvoir, représentant, député; v. aldun) // Casve EF (ahaldün: 1 qui a pouvoir; 2 puissant) // HaizeG BF (capable, qui peut) // DRA (poderoso; II Según Larrasquet (Le Basque de la B.S., 21), en S. no significa poderoso, sino "el que verdaderamente tiene...") // PMuj DVC (aaldun: 1 potente, poderoso, potentado; 2 apoderado, poder-habiente); ahaldundu : ElhHizt ((Zuz.) apoderar, facultar) // HiruMila (delegar, apoderar, facultar) // EskolaHE (norbait eginkizun jakin baterako ahaldun egin; ahalak eman); ahaldundu : HiruMila (izond. apoderado; delegado); ahaldungai : EuskHizt (diputatugaia); ahalduntasun : DRA (potencia, capacidad) // PMuj DVC (capacidad, potencia); ahalduntze : HiruMila (apoderamiento). Hauez gain: Lur EF/FE: aldun : député provincial // DRA: aldun : poderoso; II que puede; III diputado; IV senador; V apoderado; VI embajador; aldundegi : diputación; aldungo : diputación // PMuj DVC: aldun : 1 diputado, delegado, sustituto, mandatario, apoderado, facultado, autorizado, procurador, representante; 2 poderoso, hombre de medios; 3 (pl.) potestades, coro angélico; aldun-aldi : diputación (duración del cargo); aldun-arazo : diputación, negocio encargado al diputado; aldundegi : diputación; aldundu : 1 apoderar, dar poderes, constituir apoderado, autorizar, dar a uno una facultad; 2 comisionar, encargar, dar una comisión; aldun-etxe : 1 diputación (palacio); 2 factoraje, residencia del factor; aldungo : 1 diputación, cargo de diputado; 2 factoraje, cargo de apoderado; aldun-lan : diputación, negocio encargado al diputado; alduntza : diputación, cargo de diputado; apoderamiento. Ez dugu aurkitu ap. Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

I102: "forma hau gehituko nuke, argi uzteko ahaldun hitzaren erabilera, batez ere aldundi bezalako bitxiak ontzat jo direnean eta diputatu-rekin diferentzia ondo markatzeko: "Gernikako Batzarreko ahaldunek Bizkaiko Ahaldun Nagusia izendatzen dute, eta beronek bere gobernuko diputatuak"" // E210: "Horren azpisarrera gisa, ahaldun nagusi 'diputatu nagusi' jar daiteke" // E123: "Konforme" // BAgiria (2001-10-19): "azpisarrera modura ahaldun nagusi sartzea eskatzen du ohargileak. Jose Luis Lizundia jaunak ekarriko du hurrengorako txostena" // BAgiria (2002-03-22): "honela uztea onartu da: [...] Batzar Nagusietako ahaldun edo ordezkariei 'apoderado' (Bizkaian) eta 'procurador' (Araba eta Gipuzkoan) deitu izan zaie historian zehar"

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-nagusi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahaldun sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahaldundi* e. aldundi, diputazio

Forma lehiakideak ditu, eta erabilerak ikusiko dira

Erabiltzen ez bada (eta, dirudienez, ez da erabiltzen), zerrendatik baztertzekoa litzateke.

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

Itzultzaileek jakinarazi digutenez, hau da egoera: Bizkaikoaren eta Arabakoaren izena Aldundia da; Gipuzkoakoarena, berriz, Diputazioa eta, gero eta gehiago, Aldundia. ('Procurador' adierazteko ahaldun darabilte hiru Herrialdeetan eta diputatu 'diputado' adierazteko).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gai.

Forma baten adiera(k)

diputatugaia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

alean 5: Erkiag 2 ("Ontziok utsik egozan, egarriak eskatu-alean utsitu zituelako, jakiña", "Eta txoperra bera, ez da asko obea, lapiko txikia dalako, ikusi-alean azaltzeko, bere biziko txirritolea izan bere-ta!"), Bilbao IpuiB 2 ("Eta geiagoko barik, artu makillea eta zist eta zast, emon alean zigortu ei iuen agurea, bizkarra berotu ezeze odol gorritan ipiñi arteraiño be!", "Beti zakust euron atzetik agireka eta esan-alean"), Berron Kijote ("Nik ez dut uste, Don Kijotek erantzun, ezkutari aiek soldata-truka beiñ-ere egon ziranik, eskeiñi-alean baizik") // Cf. gainera, Ibiñ Virgil ("Gure lur-aldean zerbait loratu izan bada, latin-ikasketak loratu izan dira aspaldi aspalditik Baiona, Iruñe eta Gazteizko seminarioetan, baita iosulagun, karmeldar, pasiotar, prantzizkotar eta beste eleiztar ikastetxe ezin-zenbatu-alean ere").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahalean a) aditzaren era burutuarekin 6: J.M. Elortza ("Nola E konposizioko fasea eratzeko behar den A-ren kantitatea handiagoa den Bren kantitatea baino prozesua aurrera joan ahalean geroago eta A-ren kantitatea txikiagoa izango da"), J.R. Aihartza ("Arrak dira udazkeneko festa honetara lehen iristen direnak, eta beren marruez erronka botatzen diote elkarri, apal samar hasieran, baina, egunak aurrera joan ahalean, geroz eta ozenago, geroz eta sutsuago"), PPer 3 ("... sistema zaharkitua ahuldu ahalean nagusitzen hasten den sistema berriaren berpiztean", "sorginen mundua desegin ahalean nagusitzen joanen den kristaukerian", "Gerora, kristaukeria elizkoiak indarra galdu ahalean politika zibila indartu zenean, gauza bera gertatuko hunan"), Habe 1996 ("Piskanaka-piskanaka, artistaren eskuek eta gogoak bat egin ahalean, irudia gauzatzen ari zen oroitzapen"); b) Txill 4 ("Eskola zaharra honela mintzo zen: Ikaskaiak aurretik; eta gero, ahalean, zientzi-gogoa", "Bera etxen egon ohi zan beti; ahalean, lanean jo-ta-ke", "Ahalean, dena dela, neure kabuz bildutakoak, baliatu gabe utziko ditut", "Hau, berriro ere, euskal fonetikaren kontra idazkeran ez joateko #mdash# edo, hobeki esateko, ahalean bederen kontra ez joateko").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ahalean : HiztEn (ahala, bezain laster) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ahalean : HiruMila (a todo meter, rápidamente, en lo posible) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

1: ikusi ahalean azaldu ('ikusi ahala'). 2: eman ahalean zigortu zuten ('ahal zuten guztian').

Euskaltzaindiaren Arauak

ahalegin Sin. eginahal

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: ahalegina, ahalegina(k) egin, ahaleginean, ahaleginez (edo -az).

Sinonimoa(k)

"ik. eginahal"

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahalegin sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

ahaleginean, ahal den neurrian.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ahalegina moztuta ere, nahiko luzea izango zen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHALEGINAZ. En lo posible; todo lo posible. Nik banegian aleginaz / palagadu ta exildu. Lazarraga (B) 1179vb. Besteak gero / barkatu azkero / ondutzen dira / alegiñaz. BorrB 50. Golpeka biak alegiñaz bota ta galdu nai zitukean. Cb Eg II 158. Ta nola bere buruaz ezin baliatu zan, amak lagundu ta janzi zuen. Osasunan bezala alegiñaz edertu ta apaindu zan. Cb Eg II 192. Letrak moldatzen dituenak euskaraz ez daki. Guziak berriro al egiñaz ikusi ditut. Cb Eg III 394. Lagundu aleginaz bere gaisotasunian. CrIc 69. Ta nai die [sic] Jangoikoari satisfazio osoa alegiñaz eman. Mg CC 165. Baña zor guztia kitutu ezin danean, nok esango eztau, alegiñaz eranzun bear dala? Añ LoraS 3s. Ta pekatu ez dan gauzetan, egin beti aleginaz bere naija. fB Ic III 372. Konfesau ta komulgauko zara, alegiñaz, albait onduen prestauta. Ur MarIl 119. Hark bizia nahi zuen alegiñaz luzatu. Gy 47. Aleginaz saiatu ziran gurasuak beren semetxo Juani eskola ona ematen. Bv AsL 25. --Nortzuk dira zuzentasunaren gose-egarri diranak? --Alegiñaz ezetan bere utsik egitea nai ez leukeenak. Itz Azald 196. Alegiñaz lurretik jaso zuan eta nekez bada-ere bere astoaren gaiñera igo zuan. "Procuró levantarle". Berron Kijote 68. v. tbn. CatLlo 86. CatBus 47. Legaz 53. (Precedido de bere, etc.). "Heure ahalaz, ahal guziaz, ahaleginaz, de tout ton pouvoir" H. Onetan bere alegiñaz alegindu edo esmeratu zan. Cb EBO 50. Bere alegiñaz Santua onetan zegoen. Cb Eg II 157. Herbiko zakur bat yinik / yauz arazten du laurenka / bere alegiñaz iheska. Gy 63. Bere alegiñaz saiatutzen zan. Bv AsL 51

ahaleginaz 37: Deia 3, Elkar, Consumer, Berria 20, EiTB 4, Karmel, Argia 6, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahaleginaz 17: Berria, Anjel Lertxundi, Pello Lizarralde, Iñaki Mendiguren, Edorta Jimenez, Elena Touyarou, Bernardo Atxaga, Elizen arteko Biblia, Xabier Etxabe, Pello Salaburu, Julen Gabiria, Oskar Arana, Patziku Perurena, Anton Garikano.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa ahalegin sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahalegindu, ahalegin(du), ahalegintzen da ad. (esaten, bukatzen, etab) ahalegindu

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ahalegindu, ahalegin, ahalegintzen

Aditz-erregimena

da ad.; "-t(z)en (esaten, bukatzen, etab.) ahalegindu"

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: AS: ahalegine(t)an / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahalegin sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHALEGINETAN. Con todo el empeño, con todas sus fuerzas. Tr. No se documenta antes del s. XX. En DFrec hay 4 ejs. de ahaleginetan y 1 de alegiñetan. Bazkintza au alegiñetan dabil [...] obekuntza au jaristeko. (1918). ForuAB 107. Itzi neban nire bidea, ta jente artetik zulo egiñez itzultzen naz kalea bera karraka alegiñetan etxeraño. "A todo el más correr que pude". Or Tormes 87. Ibilli ziran monjak alegiñetan, baña alper-alperrik. Kk Ab II 48. Mirua alegiñetan ikustian barre algaraka asi yakon. Otx 172. Zumaia ere, âlegiñetan, / onen orpoz orpo dator. Or Eus 398. Ara urrerantz baimen bage alegiñetan iñor susmautea. Erkiag BatB 21. Eta alegiñetan ari zan bere burua askatu nairik. Berron Kijote 179s. Egingo nuke gainera lortuko duela luzaro gabe ahaleginetan lortu nahi duena. MEIG I 260. (Con zazpi 'muchos'). Eta alak eta lerrak egin ostean, zazpi alegiñetan indarrak guztiak emon ondoren, [...]. Erkiag Arran 79. Maisuaren esanaldi ta jakinbear illun eta nekagarriak ausnartu ta eio eziñik, zazpi alegiñetan jardun. Erkiag BatB 17. (Precedido de adnom.). Zure etsai zitalak / ez dute pakerik, / alperrikako / alegiñetan, / zu ondatu nairik. NEtx LBB 409. Senar bat, bere kalterako alegiñetan. Etxba Ibilt 456. Ortarako alegiñetan zan. Ib. 476. (Precedido de sintagma con suf. -t(z)eko o de part.). Tratando de, intentando. Nere gabon-aparia, bidetan igesi, nere burua ezkutatzeko alegiñetan joan zitzaidan. NEtx Antz 88. Lokarri ikus ezinaz inguratu ninduten / egazti ankerrek inguruka ta inguruka / besteengandik berezi ahaleginetan. Lasa Poem 98. (Precedido de sust.). Bere asmaizunaren irudi-alegiñetan, azkenik deitura au eman zion: Rozinante. Berron Kijote 36

ahaleginetan 451: Ortzadar, ElCorreo 4, Deia 14, Elhuyar 9, Elkar, Consumer 38, Berria 231, EiTB 67, Euskaltzaindia 2, Jakin 18, Karmel 6, Argia 41, Laneki, Erlea 2, DiarioVasco 16.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahaleginetan 316: Berria, Lopez de Arana, Oskar Arana, Agustin Otsoa, Iñaki Mendiguren, Bernardo Atxaga, Koro Navarro, Aitor Arana, Joxe Austin Arrieta, Aritz Gorrotxategi, Xabier Olarra…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa ahalegin sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

-ez 28; -az 26: a(h)aleginez 3 (Erkiag Arran 2, MEIG 1); aleginez 8: B 5 (CatLlo, JJMg BasEsc 2, Mg PAb, Itz Azald), G 3 (Mg CC); alegiñez 17: B 10 (Mg CO, JJMg BasEsc 5, Azc PB, Enb, Bilbao IpuiB, Erkiag Arran), G 7 (Mb IArg, Mg CC 2, Gco, Aran SIgn, Gazt MusIx, Or Aitork); al egiñaz G 2 (Cb Eg); alegiñaz 13: B 5 (Añ LoraS, CatBus 2, Itz Azald, Ur MarIl), G 5 (Cb Eg 3, Mg CC, Berron Kijote), IE 3 (Gy 2, Legaz); aleginaz 11: B 8 (Mg CO, fB Ic 6, CatLlo), G 3 (Bv AsL). OEH argitaratuan: alegiñaz BorrB; alegiñez SermAzc, VMg.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahaleginez 1 (P. Uribarren); alegiñez 2 (Arriand, M. Amundarain); alegiñaz 1 (J.A. Ugarte).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ahaleginez : DFrec 2. Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

beste hiztegietan jaso dutena: ahaleginez : EuskHizt (AS), ElhHizt (AS), PMuj DVC (alegiñez v. alegiñaz); ahaleginaz : EuskHizt (AS), PMuj DVC (alegiñaz). Ez dugu aurkitu hiztegiotan: HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

ahaleginez 48: Bizkaiko Batzar nagusiak, Deia 2, Elhuyar, Elkar, Consumer 10, Berria 16, EiTB 2, Jakin 2, Karmel 2, Argia 9, Laneki, Erlea.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahaleginez 29: Berria 6, Asisko Frantzizko, Esteban Antxustegi, Bernardo Atxaga, Oskar Arana, Iñaki Mendiguren, Joseba Sarrionandia, Koro Navarro…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EuskHizt: AS: ahaleginaz, ahaleginez / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahalegin sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

batez ere Bizk.

Forma baten adiera(k)

ahaleginean, ahaleginak eginez.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa ahalegin sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

ahaleginak eginez.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

Forma baten adiera(k)

ahalegin-en txikigarria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHALETAN. En disposición de, en situación de. "Ez naiz zure pagatzeko ahaletan, je ne suis pas en état (litter. en pouvoir) de vous payer" Dv. Ez dezazula gogoa gal. Oraño [sari] heien ardiesteko ahaletan zare. Mih 244. Behar dire oneski ta nihor behartu gabe bere bizia kharraiatzeko ahaletan ezartzerat bere buruak. Dh 72. Horiek asko gasta-bide ta egiteko gaxtotarik urruntzen dituzte, ta bere egitekoei ohore egiteko ta bere umeak ongi ezartzeko ahaletan ematen dituzte. Ib. 197. Beldürrez ororen ikhastetik gibeltiak izan litian, bürütik bürü ikhasteko ahaletan izan ziratekianak. CatS VII. "Ahaletan da (d'une manière absolue), il est bien muni d'argent, de biens" Dv. Zergatik beraz ahaletan laitezken presunek [...] ez lezakete bere gain har. Prop 1899, 143. Lagunt gaitzatela beraz beren othoitzez, diruz ere bai ahaletan badire. Prop 1902, 235

ahaletan 4: Consumer, Berria, EiTB, Argia.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahaletan 7: Herria 6, Anjel Lertxundi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahal sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahalge* e. ahalke

Mailegu baztertzekoa da

Iparraldeko hitza da batez ere, eta L-BNn (ez Zub.) ahalge nagusitu zaio ahalke zaharrari, eta forma berri-nagusitu hori da EBrako hobestekoa

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren Arauak

ahalik 1 adlag.ekin: ahalik maizen, sarrien, etab. baino hobeto ahalik maizena, ahalik sarriena, etab. 2 izond.ekin: ahalik garbiena, osoena, ederrena, etab.

Esapide ohiko(en)ak

ahalik... -en(a): lege zaharra -a eta guzti egitea zen ("ahalik maizena, sarriena", etab.; "ahalik garbiena, osoena, ederrena", etab.). Gaur, eta hegoaldean, -a gabeko eraikuntzak ugariagoak dirateke, batez ere izond.ekin. Baina ezin esan daiteke jokaera berria nagusitu denik. Mugako kasua da batzordearen irizpideei dagokienean.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

AHALIK ETA. Lo más (...) posible. Tr. En la tradición meridional no se documenta hasta el s. XX. * Ahalik eta fitetzena kofesatzeko intenzinoarekin. Mat 308. Egizu ahalik eta dilijenzia lasterrena. Volt 212. Eta orduan ere [purga hartzen duzu] ahalik eta gutiena eta berantena. Ax. 255 (V 171). Kontentatzen bainiz erraitera [...] ahalik eta laburskiena. Tt Arima 3. Ioanen zare ahalik eta istriborrenerat. INav 11. Entseiatu naiz ahalik eta garbikiena eta klarkiena iskiribatzera. ES 189. Zeren bat bederak holako eginbidetan ezarri nahi tuen izenak izaten baitira ahalik eta hautuenak. Ib. 159. Nahi nuke gure hitzek luketen ahalik eta ariarik handiena gure sentimenduekiñ. He Phil 209. Bestak ahalik eta seindukiena iragaten ditugula. Dh 55. Ahalik eta leialkienik haren zerbitzatzeko. Ib. 94. Konsiderazione ahalik eta zinenak. Ib. 101. Ahalik eta goizenik / belhar berdez kargaturik / merkatura partitzeko. Gy 59. Ikhasi behar dire erdarak, eta ikhasi ahalik eta hobekienik. Arb Igand 20. Ez nola nahikoa; ahalik eta handiena. HU Zez 189. ( s. XX.) Lanak asi ditzate alik eta lenena. Goñi 85. Kanpotik ihardetsi zion, ahalik eta hobekiena. Barb Leg 126. Ahalik eta gutienik sabela igitzeko, atsa ere llabur egiten du. FIr 170. Alako batean taldea ager bedi alik ta ugariena. Lab EEguna 115. Alik eta lasterren ibilli bear degu. Alz Ram 34. Joan zen elizara ahalik-eta lasterrena. Lf Murtuts 35. Uri onen ikuspegitik alik eta urrunen egon zedin. Zait Sof 78. Ahalik eta legunena jakiñerazteko. Etxde JJ 216 (v. tbn. 151). Ahalikan bizi dira / ahalikan eta zehen / demokrat onen gisala. Mde Po 33. Aalik-eta ixillena uretara jetxi. Anab Poli 32. Alik eta errenterurik geien eukitera eiten eudien. Akes Ipiñ 31. Aren asmoak alik eta zeatzenik irauli. Zait Plat 28. Alaba, alik eta ezkutuen egon dedilla. NEtx LBB 28. Zure alderat inguratzen naiz / ahalik eta maizena. Xa Odol 83. Pilotatik bildu diruen plazatzeko... ahalik eta intresik hoberenean. Larre ArtzainE 313. Bakotxak esan deiala zenbat biar dituen alik eta ariñen. Gerrika 183. Zentzuz jokatzea zor dugu, ahalik eta zentzuzkienik. MIH 119. (Sin suf. de superlativo) Eskerrak bihurtzeagatik, ai haren eguna, . Zabatoa, ahalik eta arthoski begira zazue. Arb Igand 64. Ahalik eta ongi arthatzen dute haurra Jaun-Andre aberats horiek. Ib. 88. Erospeneko egikunde handiaz ahalik eta maiz orhoitzea. Ib. 99. Aalik-eta ziñetan eskatzen diot [...] esan dezaigula. "Con las veras que puedo" . Berron Kijote 148.

eta 11 (Esapideetan). Ahalik eta etekin handiena ateratzeko. Gero eta gehiago. Hori entzunik, ikasleak orduan eta gehiago harritu ziren. Han ari da jo eta ke lanean. Lan eta lan beti. Hitz eta pitz ari zen. [ahalik] ahalik eta 1 (-en(a) daraman adberbio baten ezkerrean). Ahalik ...-ena. Ihardetsi zion ahalik eta hobekiena. Ahalik eta isilena jaitsi zen. Ahalik eta lasterren ibili behar dugu. || Ahalik eta goizenik merkatura joan. 2 (-ena daraman adjektibo baten ezkerrean). Ahalik ...-ena. Parte hartze ahalik eta zabalena bermatzeko. Ahalik eta etekin handiena ateratzeko.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabat ezabatzekoa da adibidea, lehendik jasoa baitago azpisarrera gisa ahalik sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da eta sarreran ere.

Jatorrizko forma

ahalke, ahalge

Mailegu baztertzekoa da

ik. oharra, s.u. ahalge

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Ipar. marka eta ahalke izan AS gehitzeko eskatuz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahalke sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da ad.