Euskaltzaindiaren Hiztegia

Euskaltzaindiaren Arauak

onomatopeia / AS: zart egin, zirt edo zart.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zart egin; zirt edo zart (ik. beherago zirt ).

Kategoria

onomatopeia.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zart sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

Heg.

Erabileremu dialektala

Heg.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrendakoaren pareko forma(k)

Sin. zartatu.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-dura/-tze.

Kategoria

iz.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

oholetako zartadurak bikeaz itxi.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'lehergailua'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

lehergailua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZARTAGINEKO a) (Alimento) frito, que se prepara frito. "Fruta de sartén, sartagiko frutea" Lcc. Zure eskeintzaria balitz zartagikoa, olioarekin orratu ta legamigabeko iriñ lorezkoa. Ur Lev 2, 5 (Dv zarhaginan aphaindu, Ol zartaiñetakoa, Ker sartagiñean atondutakoa, Bibl zartañan erre emaitza, BiblE zartaginan errea). Arraintza ausamendu sanoa da, izpiritu pausagarria eta denbora berean baliosa, zarthineko gauza denean. Herr 12-3-1964 (ap. DRA). Egunoroko eltzekoa, beikia oparoago aarikia baiño, zezinkia ia gauero, zartagiko lodia larunbat oro. Berron Kijote 31. b) (Uso sust.). Zartariko ta opil erre-berriak eman zition (Gen 27, 17). "Pulmentum". Or MB 218 (Urt janhari, Ur, Dv, Bibl jaki, Ol, Ker antxume, BiblE okela). Ipiñi eutson maia, eta sartenekoa-ta, gatzatua-ta gerturik eukazanean, asi zan jaten. Bilbao IpuiB 204.

zartagineko 1, Berria (“The Limboos espainiarrak zartagineko bikaina prestatu du erritmo zahar, beltz eta dantzagarriak maite ditugunontzat”); zartagiko 1, Elkar (“Bere ondasuna, lautatik iru ontantxe zijoakion: eguneroko eltzekoa, beikia oparoago aarikia baiño, zezinkia ia gauero, zartagiko lodia larunbat oro, lentejak ostiraletan, eta usakumeren bat igandetako goxagarri”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zartagineko 1, Patxi Ezkiaga (“Bere ondasuna, Iautik hiru honetantxe zihoakion: eguneroko eltzekoa, behikia oparoago aharikia baino, zezinkia ia gauero, zartagineko lodia larunbat oro, dilistak ostiraletan, eta usakumeren bat igandetako goxagarri”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Gaurko testuetan ia erabili gabea, baina ahozkoan oraindik ere oso erabilia. Jasotzekoa lapikoko eta eltzeko formekin egin den bezala.

Kategoria

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

'zigortzeko tresna'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-gailu/-ailu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zartakatu 1, TAg Uzt ("Gaztaigiten ari zan mutilla eupateko-otsa entzun zuanean eta, eskuartean nasketan zerabilkin kaikuko mamia utzita, eskuak alkar zartakatuz, atalasean gelditu ziranengana itzuli zan") // Ik. ap. DRA, gainera: Eskual 1913 ("Zertako diroien Aphirilari biribila, ez digu ihuri erran beharrik. Mundi orok badaki hilabete hortan, ardura, odeiak hozten direla eta, euria emaiteko lekhutan, barazizkor edo xitxerrez lurra zartakatzen diela").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zartakatu 3: Onaind Virgil ("pizkor ta maiz, alderrai dabil eskua belarri ta loki inguru, masaillak zartakatuz ukaldi ta danbada gordinpean"), NaturZ/OHO 2 ("Azaroan jateko oliba zartakatu egiten da eta urtarrilean bildu egiten da, olioa lortzeko erabiltzen delarik", "Pilatzen / Goldatzen / Txertatzen / Zartakatzen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zartakatu : HiztEn (makila edo haga batez zuhaitzetako fruituak bota) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zartakatu : ElhHizt, HiruMila (varear los árboles frutales para derribar la fruta a palos), Lur EG/CE (baquetear) eta EF/FE (1 fouetter; 2 crépiter, pétiller), Casve EF (zartakatü: 1 gauler les arbres; 2 multiplier les coups; 3 calotter, gifler), HaizeG BF (gauler les arbres fruitiers), Lh DBF (1 gauler les arbres fruitiers; 2 multiplier les coups; 3 gifler, calotter, souffleter), DRA (1 golpetear, bombardear; 2 desgranar las alubias apaleándolas; 3 varear los árboles frutales, para derribar la fruta a palos), PMuj DVC (1 desgranar las alubias a palos; 2 dimir, varear los frutales; 3 decrepitar, chisporrotear, echar chispas; 4 dar manotadas, abofetear repetidas veces; 5 arcar, arquear, varear la lana; 6 zurrar, azotar; 7 desconchar, descascarar) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zartaka, zartakatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Euskaltzaindiaren Arauak

zartarazi, zartaraz, zartarazten. du ad.: lehergailu bat zartarazi.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zartarazi, zartaraz, zartarazten.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-dura.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

leherketa.