Euskaltzaindiaren Hiztegia

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'utikan': ut hortik!; ut, ut, ut.

Zerrendako onartua baino forma gomendagarriagoa(k)

utikan (zerbait baztertzeko hitza).

Erabileremu dialektala

Bizk.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ut hortik!; ut, ut, ut.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

utero 5: UZEI ("Barne-ernalkuntza burutzen dute eta arrautzak denboraldi batean uteroan gelditzen dira, ostalariaren arnas bideetako jariakinekin kanporatzen direlarik"), S. Ott 4 (adib.: "Uteroko odola, hilekoaren odola eta zainetan dabilen odola hiru odol-mota dira", "Uteroko odol gorria").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

utero : HiztEn, Euskalterm 4 (2 umetoki sinonimoarekin); uteru : DFrec 2 (Saioka 5) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

utero : ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal útero / utérus formen ordainak: emasabel : HiruMila (eta sabel), Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, PMuj DCV (ema-sabel); umetoki : HiztHand, ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG FB - PMuj DCV (ume-toki); umontzi : HiruMila, Casve FE (hümuntzi), HaizeG FB (umuntzi), PMuj DCV (ume-ontzi); utero : HiztHand, ElhHizt; haur-untzi : Casve FE (haurruntzi), HaizeG FB, PMuj DCV (aur-ontzi) // Eta Casve FE: haurrohe, hümoi // HaizeG FB: ama-sabel // PMuj DCV: 1 aurroe, aur-toki, ama-sabel; 2 umoi, urdail.

Erdaretako formak

fr (DLLF): utérus; en (Collins): wombs, uterus; it (S. Carbonell): utero; de (Langenscheidts): Gebärmutter, Uterus.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-o/-u: latinetikoa den arren, -o amaitua proposatzen da, hori jaso baita testuetan, eta hori ageri baita hiztegi-entziklopedietan.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

umetokia.

Euskaltzaindiaren Arauak

Utika / utikar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu

LB: 61, ETC: 341.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: utilitarista iz./izond. utilitarista; Adorez: utilitarista: iz eta izond. utilitarista; Labayru: 0, NolaErran: 0 / Euskalterm: moral utilitarista, sozialismo utilitarista (Fil., Pol.).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa.

Erdaretako formak

OfQuLF: société ou gouvernement idéal || Utopia || pays imaginaire d'un ouvrage de Thomas More.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Izenondo erreferentzialak

-iko izond. erref.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

-tza- osaerakoak 22 dira (G 6, IE 15, EB 1); -tzi-a- osaerakoak: 16 (B 1, G 14, IE 0, EB 1): a) utz arazi 3 (Ax 2, SP Imit); utz-arazi IE 6 (He Gudu 3, Lg I, Gy, HU Zez); utz-erazi G 3 (Mb IArg); utzarazi 9: G 2 (Or Aitork), IE 6 (Gç, Ch, Hb Egia, HU Zez, JE Bur), EB 1 (Osk Kurl); utzerazi G 1 (Or Aitork); b) uzta- osaerakorik ez dugu aurkitu; c) itxi erazo B 1 (Astar II); utzi azi G 1 (Etxde JJ); utzi erazi G 1 (AA); utzi-arazi G 1 (Alz Ram); utzi-erazi 3: G 2 (Ub, Berron Kijote), EB 1 (MEIG); utzi-erazo G 1 (Aran SIgn); utziarazi G 1 (Ir YKBiz); utzierazi G 3 (AA 2, Berron Kijote); utziazi G 1 (Berron Kijote); utzirazi G 2 (Ub); utzierazo G 1 (Cb Eg).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

-tza- osaerakoak 6 dira (G 2, IE 1, EB 3); -tzi-a- osaerakoak 4 (B 1, G 2, EB 1): a) utz erazi EB 1 (X. Amuriza); utz-arazi IE 1 (Otoizlari 1971); utzarazi G 2 (Txill, Or); utzerazi EB 2 (L. Fernandez, A, gorrotxategi); c) utzi arazi EB 1 (M. Irazgoiti); utzi erazi G 1 (J.M. Arzallus); utzi azi G 1 (R. Murua); itxi-azo B 1 (S. Onandia).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

utzarazi : Euskalterm 5; utzarazpen : Euskalterm 4; utzierazi : DFrec 1.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. DRA: utzarazi (JE Bur eta Prop 1894); utzerazi (Mb-ren 2 aip.); utzierazi (2 aip.: J.C. Etxeberria, G. Arrue); utzirazi (Mb-ren aip. 1).

Euskaltzaindiaren Arauak

utzarazi, utzaraz, utzarazten. dio ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

utzarazi, utzaraz, utzarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-tz(i)+a- aditzoin laburretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan utzialdi sarreran itxi-aldi eta utz aldi bana: Añ EL ("Eta ekin gau eta egun bein arturiko lanari, bapere itxi-aldirik egin bagarik arik eta gauz orren ekandu ona zeugan gogortu artean"), Mb IArg ("Zeruko sariari dagokan bizitz on bat guri ar-erazteko Apostol S. Pabloren egungo Epistolan esaten digu Jesus maitagarriak: Jaiki-garai ta bekatuko loaren utz aldia etorri da"); eta utzimen 1, Lard ("Lenengo kristauen biziera eta lurreko gauzaen utzimena"); ez dugu utzikeria formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

itxikeri 2: Onaind ("Itxikeri au bertsolariengan be ikusten zan, damurik; ez eben bear bestean berezko jarioa ugaldu ta eztitzen"), K. Gallastegi ("Esate baterako, Begoña'n, euskeraz bakarrik ekiana, euskera aztuta, askoren erruz eta itxikeriz"); utzikeria 12: Punto y Hora 1976 ("Hiri buruko jauntxoen utzikeriak sortu bazion giro txarra baserritarren artean, hiritarren euskaltzaletasunak itzul lezaioke herrietan galdutako atxikimendua"), Elhuyar ("Utzikeria pertsonala"), A. Sarriegi ("azken hamarkada hauetan jasandako erakundeengandiko utzikeriak, munduko beste alderdietan lortutako aurrerapenetatik geroz eta gehiago urruntzea ekarri du"), Zerbitzuan 1986 ("Orain, dirudienez, Administrazioak bere utzikeria alde batera utzi nahi du eta horren ondorioz krisialditxo bat sortu da, bakoitzak dagokion lekua berraurkitu nahi bait du"), M. Etxezarreta ("Autobusaren geltokiko emakumeek ematen diotela beldurrik gehien mihi zorrotza dutelako, baina gainontzekoek aitona zaharren utzikeriaz hartuko dutela praketan putzua eta ez direla berarekin sartuko"), Habe 1990 ("Publizitatearen erasoa, eta guraso askoren utzikeria dira errudunak, baita informaziorik eza ere"), G. Bilbao ("utzikeriarengatik indarrak, denbora eta ulerpidea xahutu direnean, izaeraren makaltasuna salatzen da"), J. Agirre ("Gaur egun ermita aurrizko egoeran aurkitzen da, utzikeria eta emandako tratu txarra direla medio"), X. Mendiguren B. ("Pertsona alferrek zabarkeriaz egiten dituzte eginbehar guztiak. Utzikeria"), MAtx ("Noizpehinkako jaialdi batek ezin ditu euskararen kontrako zabarkeria eta utzikeria barkatu"), Egin 1993 2 ("Madrilen utzikeria", "Madrilen utzikeriaren aurrean ez duelako inolako prebentzio neurririk aurrikusten"); utzialdi 3, EHAA 1982 ("borondatezko lan-utzialdi" — ter); ez dugu utzimen formarik aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

utzialdi : AB50 (lan-utzialdi 3 'excedencia'), Euskalterm 2 (lan-utzialdi 1 'excedencia'); utzikeria : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

utzialdi : PMuj DVC; utzikeria : ElhHizt (dejadez, negligencia), HiruMila (dejadez, abulia, holgazanería, abandono), Lur EG/CE (abandono, dejadez), Lur EF/FE (abandon, négligence, laisser-aller), PMuj DVC (1 dejadez, abandono, negligencia; 2 mimo, condescendencia excesiva; 3 descuido, olvido; 4 preterición, omisión, pretermisión); utzimen : EuskHizt (1855 G.er. uztea) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

utzaldi litzateke forma erregularra, aditzoinaren gain egiten direnez elkartuok (cf. utzarazi arautua); baina aditzoin laburrekin salbuespenak ere egiten dira (cf. utziezin orobat arautua).

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-tz(i)+a-.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Txostenaren laburpena

Ez dugu OEH-EEBS corpusetan aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

utzietsi : LurE (eta 3000 Hiztegia, Elhuyar Hiztegia); utzieste : LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Bestetakoak: utzetsi (2 aip. ap. DRA: Prop 1897, 1898); utzieste (aip. 1 ap. DRA: Prop 1900); utzietsi (3 aip. ap. DRA: Prop. 1897, 1899, 1908).

Euskaltzaindiaren Arauak

utzietsi, utziets, utziesten. Ipar. du ad. 'bertan behera utzi'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

utzietsi, utziets, utziesten.

Txostenaren laburpena

Ez dugu ixtezin , itx(i)ezin formarik aurkitu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu (utzi + ezineko osaerakoak dira G 4: Arr GB, Aran SIgn, A Ardi, And AUzta).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

-tze- osaerako (aditzoinaren gain eraturiko) 1 (G), -zte- osaerako 1 (EB), -tzie- osaerako 3 (G 1, EB 2): a) utz-eziñ G 1 (Karmel 1970); b) uztezin EB 1 (J.I. Hartsuaga); c) utziezin 3, EB (J. Lekuona; J. Zulaika, Salbamena eta Kristau bizitza).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

utzi ezin : AB38 1; utziezin : HiztEn-LurE, Euskalterm 3 (eta 3000 Hiztegia, Elhuyar Hiztegia); utziezintasun : Euskalterm 1.

Sektore jakin bateko informazioa

Bestetakoak: utzi ezineko (aip. 1 ap. DRA: J.B. Etxarren Huarte).

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ezin.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-tz(i)+e- aditzoin laburretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -