Euskaltzaindiaren Hiztegia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ORDENA(K) EMAN. Dar la(s) orden(es). Ordena ematen duzu glorioso tronuan. EZ Man II 94. Errege batek ematen ditu ordena edo legeak; bere mendekoak ez dute obeditu nai. Mg CC 241. Eman zaukutenian Lapurdin ordena. FrantzesB II 9. [Ibiliko zan] ain laster lege barrijak egiten, ta ain laster ordenak emoten. fB Ic II 297. Gobernadore batek eman du / erremateko ordena. Xe 338. [Konfesoriak] absolbituta bere ordenak / emango ditu egoki. Ud 147. Aditu behar ditek ongi, zer ordena ematen dugun axundatak eta nik. Elzb PAd 78s. Uztaren ogei ta zortzian emen jartzera nuan ordena au eman zuen: [...]. Goñi 80 (v. tbn. 88). --Zer nai dezute artsaldian, egualdi ona?--Bai, jauna, eta epela. --Ondo da; ordenak ematera nua. Iraola 119.Dar orden (de), ordenar (que). Oraino bortz ehun mila / pikatu behar zirela / eman ziren ordenak. Monho 64. [Lehoiñak] ordena eman zuen / [...] deith-ziozaten / gaztelura ximinoa. Gy 291. Bire luzean oñez joateko / eman zioten ordena. Tx B I 43. Ta prefetak ordena ematen zuen baserrietan irina biltzeko. Mattin 35. Ordena guri emon euskuen / andik ebakuatzeko. FEtxeb 44.Aita Santubak errejistatu / du bere konzientziya, / ordenak eman diyon moduban, / bota digu sententziya. Ud 136.

adib: ordena 6 iz. Erl. Apaizgoaren mailetako bakoitza. Apaiz ordena edo apaizgoa. Ordena nagusiak eta txikiak. Esan dezatela zer bizimodutakoa den ordena eskatzen duena. Apezpikuak baizik ez du ematen ahal ordena. Apezpikugoa ere ordena bat da.

ordena eman 21: DiarioVasco (“Hermanotako orduko direktorea zan Inaziok, ordena eman zuen La Salleko ikasle guzientzat”), Elkar 4 (“Alde hartarantz arraunean joateko agindu ziela gizonei eta, urkiletako bati kablea lotu ondoren, nire kutxa (horrela deitzen baitzuen) ontzirantz garraiatzeko ordena eman ziela”), Deia 5 (“Horregatik eta horretarako bildu eta hertsi ziren Derioko Seminarioan, horregatik bidali zieten bere aldarriak azalduz Franco tiranoari gutun luze bat eta honek denak Zamorako kartzelara sartzeko ordena eman ere bai”), Berria 4 (“Azkenean, prefetak lekuak husteko ordena eman zion Fondasoli”), EiTB 4 (“Baina konsegitzen badu, hiltzera tiratzeko ordena eman dut…”), Laneki (“Erantzun-abiadura: Ordena ematen den unearen eta gailuaren erantzunaren artean dagoen abiadura”), UEU 2 (“azken batean, pertsonak gizartearen arauak behar baititu bere kontzientziari ordena emateko”); ordenak eman 1, Argia (“Espainiako Estatuan sozialdemokratek –beti eskuinaren lan zikina egitea egokitzen baitzaie– hartu dituzten erabakiak ikusi eta gero, ongizate estatuaren ezabapena sinatu dutenean, gogoratu dugu, hemen Europan ere, fatxada demokratiko homologatuen azpian, ordenak ematen –diktatzen– dituena, garbiki, burgesia dela”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ordena eman 8: Berria (“Borroka handia nozitu zuen bere nerbio-sistematik zetozen intuizio konpultsiboak eta bere buruari ordena emateko ezintasunak sortzen zion inpotentziagatik”), Itxaro Borda 3 (“Gerard eta Martin, Provence aldeko bi adiskideak ehoak izan ziren; kapitainak bat-batean ez higitzeko eta tiroei ez ihardesteko ordena eman zuen.”), Joseba Zulaika (“Hark gelditzeko ordena eman, eta ikusi zutenean guardia konturatua zela beren dokumentazioan ageri zena eta automobilaren matrikula ez zirela berak, Etxebarrietak tirokatu eta hil egin zuen José Pardines”), Txema Ramirez de la Piscina (“Ordena eman erraza; egitea gaitza, ordea.”), Ibon Uribarri (“Hori, ordea, adimenak agerpenei eta beren izateari denbora-ordena emateari esker gertatzen da, agerpen horietako bakoitzari, ondorioa den heinean, aurreko agerpenei begira a priori determinatutako denbora-kokapen bat atxikitzen dion heinean, eta horrela ez balitz, agerpenak ez lirateke ados jarriko denbora berarekin, zeinak agerpenen zati bakoitzari a priori determinatzen dion bere kokapena”), Fernando Morillo (“Ordena eman zioten”); ordenak eman 1, Juan Garzia (“Gogoan ditut gizon konkortu batzuk beren fardelak azken patioan deskargatzen; Twirl-ek, larderiatsu, ordenak ematen zizkien.”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa da eta, beraz, azpisarrera gisa jasotzekoa ordenak eman forman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ordena sarreran.

Esapideei dagokien sistematika

hartu: -ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ordena sarrerari (cf. 3. adiera) dagokion azpisarrera.

Jakite-arloak

Erl.

Forma baten adiera(k)

ordenatu, ordenako sakramentua hartu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

forma berria da, eta beharrezkoa, dirudienez.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ORDENAN. En orden. "Billera au ordenian egin bear degu (V-gip)" Gte Erd 42. v. ORDENAZ. Garbi izazuz ene erropa dustiak ta iminzuz ordean. Mic 14r. Theresak zuen orain gizonaren soinekoen ardura, hark zizkion lo-gela eta biblioteka ordenan atxikitzen. Mde HaurB 67. Berriro lanean, gauzak ondo txukundu edo ordenean jarri arte. Albeniz 58. Adibideak nola eta nondik hartu behar diren, abezen nola jarriko ditugun ordenan eta horrelako beste mila. MEIG VII 76. (Con determinantes). "Billera au bere ordenan egin bear degu (G-azp)" Gte Erd 42. --Zeinbat petiziño daukaz Paternosterrak? --Zazpi, guztiak ifinirik ordena andian. Cap (ed. 1893), 35s. [Ipiñi bear ditu bere pensamentuak] klaro, labur, ordena eta modu onean. ErleG 3.

adib.: ordena 1 iz. Arau baten araberako antolamendua; antolamendu horren ondoriozko egoera. Munduan ageri den ordena. Munduko ordenak Jainkoa du bere iturburua. Arimako giro bereziak agertzen dituen lan batean, gauzak ez daude halako logika edo ordena zorrotz batekin kateatuak. Ordena argia azaltzen du liburuan barrena. Liburutegia ordenan atxiki. || Gizarte ordena. 2 iz. Hurrenkera. Hitz ordena euskaraz. Alfabeto ordenan jarri. Erdal hitzak euskal ordenan antolatuak. Ordenaz bata bestearen hurren gelditzen direlarik. // hierarkizatu 1 du ad. Hierarkia jakin baten arabera antolatu. Guztia aldi berean idaztea ezinezkoa denez, ideiak banatu, hierarkizatu eta ordenan jarri behar dira. // ondozkatu da/du ad. Bataren ondotik bestea jarri edo etorri. Badirudi Axularren paperak emanak izan zirela inprimatzaileari, ondozkatu gabe, ordenan ezarri gabe. Uharrak ondozkatuz beti jarraikitzen, halarik ere inarra ez da iraungitzen.

ordenan 144: Aizu, Elkar, Deia, Elhuyar, Consumer, Berria, EiTB, Karmel, Argia, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ordenan : Berria (“Txandaka, ondo kalkulatutako ordenan egingo da guztia”), Herria (“Iparraldearen kasuan, 1600 presuna galdekatuak izan dira bederazka, oren bat pasa iraun duten solasen biltzeko eta ordenan emaiteko lan erraldoia burutu du EKEk, eta hona non emaitzak agertzen dituzten zabalera”), Xabier Arregi (“espirituaren edo gauzen ordenan garatu ahal izan den seinaleztapen soila”), Imanol Unzuzrrunzaga “Oro izan baita dagokion ordenan sortua”), Xabier Amuriza (“Izan ere, gauzen lehenkiak ez ziren berariaz eta adimen argiz paratu bakoitza bere ordenan ez elkarrekin bakoitza nola mugitu erabaki, baina, betiraun guztitik hartutako kolpeen eraginez, hainbeste izan eta hainbeste aldakuntza jasanik, era guztietako mugidak eta elkartzeak esperimentatuz, azkenik gauzadi hau sortzeko eta irauteko moduko egituretara iritsi dira, eta, behin gauzadia mugida egokietara jaurtia izan denean”), Iñaki Mendiguren (“Haien tour de force-a otomandar esklabo-etxea zen: hau da, giza atari-txakurrak hartu eta trebatzea padishah-ren giza ganadua ordenan edukitzeko”), Piarres Xarriton (“Jainkoak ekoiztu dituen gauzak, egin dituen moduan eta ordenan baizik ez zituen ekoizten ahal”), Ibon Uribarri (“aitzitik, agerpenek beroiek determinatu behar dute beren denbora-kokapena elkarren artean eta bera denboraren ordenan beharrezkoa bihurtu behar dute”), Jon Muñoz (“Grosrouvrek ohartarazi dit, gutunean, ez zuela izan liburuak kutxaz kutxa ordenan jartzeko astirik”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Inesiboan lexikalizatutako adberbioa da, eta egokia izan liteke azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ordena sarreran.

Sektore jakin bateko informazioa

cf. BErrotul.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zale.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Erl.

Forma baten adiera(k)

ordenako sakramentua hartzea edo ematea.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'hilburukoa, testamentua'.

Forma baten adiera(k)

hilburukoa, testamentua.