Euskaltzaindiaren Hiztegia

Jatorrizko forma

klima hotz.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 iz. 2 izond. / AS: hotz-hotzean.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: hotzaren hotzez, hotz izan .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

hotz-hotzean.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

eta.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

motz sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

lehen bezain hotz eta motz gelditu naiz.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "hotz (izan) = (tener) frío".

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

ezagun-erabilia da Bizkaian, hotz naiz, hotz gara perpausetan.

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da ad.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

hotz naiz; hotz gara.

LBeh (2016-10-26): hotz(-)kate 47: Consumer 41, Berria, EiTB 2, Argia 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: hotz(-)kate 2, Berria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: hotz-kate (es cadena de frío; fr chaîne frigorifique, chaîne du froid; en refrigeration chain , cold chain).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: ez dugu aurkitu hotz(-)kate formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa hotz zein kate sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

HOTZAK EGON (V-gip, G-azp, AN-larr). Ref.: Asp Leiz2 (aierrak egon); Elexp Berg. Tener frío. * Ume gaxua otzak dago! Ill Testim 26. Gizona dalakoz negarrez dago otzak. Inza Azalp 59. Otzak dagonarentzat etxean su aundia pizten duna. Or Mi 125. Bustia baizagon eta gañera otzak. FIr 150. Aulkiyan iserita / otzak nenguala. MendaroTx 45. Bero sentitzeagatik ere, otzak nago batera. Txill Let 141. Antxen egon giñan [...] euditan, otzak, logaleak eta batere lorik egin gabe. Salav 92. Hotzak badago edo badago goseak. Xa Odol 299. Manta kendu zidaten [asto] ari jartzeko ta ni emen otzak nago oso. BAyerbe 125. -- (Con el vb. elidido) * Gu erosteagatik Jesustxo otzak... Jesustxo bulusik. Inza Azalp 62. Otzak esnatu zan alako batean. NEtx LBB 16. Maiz baraurik; hotzak, eta jantziz urri. IBe 2 Cor 11, 27 (Lç hotzean).

LB: hotzak egon 77; EPG: hotzak egon 51, ETC: hotzak egon 293, hotzak gelditu 1.

hotzak adb. (egon, gelditu eta kideko aditzekin). Hotzez. Ik. hotzik. Ume gaixoa hotzak dago. Hantxe egon ginen, euritan, hotzak, logaleak eta lorik egin gabe. || Hotzak ikaraz dago. Hotzak hiltzen nago. [s.u. hotz]

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

hotzak egon eta hotzak gelditu azpisarrera egitea proposatu da. Beraz, aditzik gabeko adibide bat jasotzea komeni da hotzak azpisarreran. Horrekin batera, azpiadiera adiera egin: 2 (hotzak akabatzen, hiltzen eta kideko aditzekin) oharra gehituta. (2021-11-23).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HOTZAK EGON (V-gip, G-azp, AN-larr). Ref.: Asp Leiz2 (aierrak egon); Elexp Berg. Tener frío. Ume gaxua otzak dago! Ill Testim 26. Gizona dalakoz negarrez dago otzak. Inza Azalp 59. Otzak dagonarentzat etxean su aundia pizten duna. Or Mi 125. Bustia baizagon eta gañera otzak. FIr 150. Aulkiyan iserita / otzak nenguala. MendaroTx 45. Bero sentitzeagatik ere, otzak nago batera. Txill Let 141. Antxen egon giñan [...] euditan, otzak, logaleak eta batere lorik egin gabe. Salav 92. Hotzak badago edo badago goseak. Xa Odol 299. Manta kendu zidaten [asto] ari jartzeko ta ni emen otzak nago oso. BAyerbe 125 (Con el vb. elidido). Gu erosteagatik Jesustxo otzak... Jesustxo bulusik. Inza Azalp 62. Otzak esnatu zan alako batean. NEtx LBB 16. Maiz baraurik; hotzak, eta jantziz urri. IBe 2 Cor 11, 27 (Lç hotzean).

adib: hotzak adb. Hotzez. Ik. hotzik. Ume gaixoa hotzak dago.

hotzak egon 43: ElCorreo (“neskak hotzak daude”), Consumer (“Haurra hotzak badago,…”), Berria 12 (“Hura ere hotzak egongo da”), EiTB 26 (“Hotzak daude oraindik”), Argia 2 (“Duela urtebetetik hona udaletxean goxo-goxo egoteak ez du esan nahi lehen hotzak zeudenik, jakina, baina zergatik gasolioa alboratu eta biomasari heldu?”), Erlea (“mendiaren magalean hotzak zeuden txantxangorriak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hotzak egon 51: Berria, Rafa Egiguren, Koro Navarro, Eskarne Mujika, Xabier Olarra, Asisko Frantzizko, Jokin Muñoz…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

goseak egon aztertu genuenean goseak AS gisa jasotzea erabaki zen, eta haren barruan ohiko aditzekin konbinatutako adibideak ematea. Komeni da hotzak azpisarrerarekin ere beste horrenbeste egitea. Hortaz, hotzak egon adibide gisa jasotzea aski izan liteke.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera egitea proposatu da. Ume gaixoa hotzak dago. Hantxe egon ginen, euritan, hotzak, logaleak eta lorik egin gabe. adibideak hemen jaso.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa uztekoa hotzak azpisarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hotz eta egon sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera egitea proposatu da. Komeni da adibideren bat gehitzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hotz eta gelditu sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HOTZAK HARTU Pasar frío; enfriarse. "Pasau zaittie barrura or otzak artzen egon barik" Elexp Berg. Bainan horra nun, ez dakit nola, hotzak harturik, bulharretarik galtzen den. Ez diteke lanean ar gehiago. Emaiten dugu erien herrunkan. Prop 1889, 37.Gau guztia otzak artuta pasa bearko bailuke. Etxde JJ 32. Etxetik irteten naiz jantzi ariñekin. Otzak artzen nau eta orra nere osasuna galdua. Vill Jaink 104

hotzak hartu 5: Berria 4 (“elikagaiak giroko tenperaturan edo hotzak hartuz gero, botagalea murriztu egiten da”), Argia (“Hotzak hartuta, kikilduta eta uzkurtuta, lurpean bizi zen jendea; berariaz egindako kobazuloetan motelduta”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hotzak hartu 12: Herria (“Negua hor dugu, sobera gaixtoa izan gabe gure tokietan, hotzak hartuko du gaina”), Berria (“Hotzak hartu zuen atzo Ipurua, eta ziurrenik, baita bi taldeetako atezainak ere”), Josu Zabaleta 2 (“Eta elurretan egongo zen etzanda, hotzak harturik, zurrundurik, gogoa larriturik, oihuka, galdurik, laguntza eske agian, bere eztarriko indar guztiaz gaueko isiltasunean deika eta deika”), Txillardegi 2 (“Berotasuna joan orduan, eta oinazea azkartzen zela nabaritu nuen, eta hotzak hartzen zituela zangoa eta oina”), Txillardegi (“Hotzak hartu nau”), Marzel Etxehandi (“Hotzak hartzen ari ninduen”), Luis Elberdin (“Bainua hartzea, burua garbitzea, edari hotzak hartzea edo harreman sexualak izatea txarra zela zioten tabuak atzean geratu dira”), Ramon Saizarbitoria (“bat-batean, izerdia lehortu eta hotzak hartu baininduen”), Piarres Aintziart (“Baina laster hotzak hartu nau eta, aspaldiko partez, zeruan hodei beltz eta tinkoak ikusten ditut”), Julen Gabiria (“Eta orduan ekaitz ikaragarri bat sortu zen eta urak orroa egiten zuen, eta Peterrek sekula ez zuen halakorik lehenago entzun, eta ekaitzak honantz eta horrantz astindu zuen, eta ezin zituen eskuak itxi, hain zeuzkan hotzak hartuta”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide egokia; beraz, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hotz sarreran.

Txostenaren laburpena

OEHan ager, banarekin jasoak: hotz erazi (Balad) eta hotzarazi (Laph); EEBSn ez da agertu; LurE: hotzarazi.

Euskaltzaindiaren Arauak

hotzarazi, hotzaraz, hotzarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

hotzarazi, hotzaraz, hotzarazten.

Lexemen erregulartasuna

-tz(tu)+a-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

beroaren beroz B-G 3: Or 2 ("Argizari apurra urtuten zan beroaren beroz", "Mirei bakar gelditu zen eta burtzoraturik zabaldi artako beroaren beroz"); TAg Uzt ("Ixil dago, bitarte ontan, basoaldea beroaren beroz lurrun-jario"); otzaren otzak G 1: NEtx LBB ("Oi, aurtxuon oin txikiok, otzaren otzak ain more!"); otzaren otzaz B 1: Kk Ab I ("musturrak gorri-gorri otzaren otzaz"); otzaren otzez G 1: NEtx LBB ("Urrengo egunean, ibaia otzaren otzez izoztua zegoen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

beroaren beroa B 1: Larrak ("Ala, irudimen utsak sorturiko sastakaia ete az, guzur utsa, garaunen beroaren beroak asmaua?"); hotzaren hotzez EB 1: M. Altuna ("Hotzaren hotzez, dardarka joan zen neskato errukarria eta etxola batetan hiru gizon aurkitu zituen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

beroaren beroz : DFrec 1 (Egin: "Jendea beroaren beroz zegoen"); hotzaren hotzez : DFrec 1 (Patxi Zabaleta) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

beroaren beroz : Mok 57464 (Otx); otzaren otzaz : Mok 48552 (Kk); 57740 (Otx Euzkadi); otzaren otzak : Mok 5010 (Euzkadi: "o.o. dar-dar gabiz").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

beroaren beroz ito : PMuj DVC ('abochornar, causar bochorno'; s.v. bero, adibideen artean); beroaren beroaz : EuskHizt (s.v. bero adibideen artean), DRA ('de puro calor'; s.v. bero adibideen artean); beroen beroaz : PMuj DVC ('de tanto calor, de puro calor'; s.v. bero adibideen artean) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hotz sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

katarro (+ katarru, katarrotu, katarratu) da formarik erabiliena 13 ager.kin: B 6 (Añ, Azc PB, Ur, Etxba); G 6 (It, Zab, Iraola, A Ardi, Vill, Uzt); IE 1 (Izeta); mafrundi 5, L (Elzb, Gy, Barb); eta marfundi 1 (Mong); marranta , 2 ager.: B 1 (Enb) eta IE 1 (Zub); kostoma (+ kostuma) G 3 (It, Vill); otzeri-belar (+ otzerri berar) G 2 (Izt, Zait); bularrestu G 2 (A Ardi).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

katarro da erabiliena, 14 ager.: EB 10 (M. Aurrekoetxea, E. J. Hezkuntza Saila, M. Aldasoro, K. Bizkarra, U. Larramendi, Gabai: gure herriaren historia 8), B 2 (S. Onaindia, A. Arruza), G 1 (M. Manzisidor), EgAs. 1 (El Dia); burutik beherako (+ burutik-beherako) 2 ager.: G 1 (M. Manzisidor), EB 1 (X. Mendiguren Bereziartu); marfundi EB 1 (J. Etchepare).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: katarro 5; marrantatu 1; AB38: katarro 4; sudur-katarro 1; marranta 'costipado' 1; AB50: katarro 4; HiztEn: hotzeri; katarro; mafrudi; mafrudi(tu); LurE: mafrundi; mafrunditu; mafrunditze; katarro; marrantatu; marrantatze; bular estu: marranta; hotzeri: iz. hotzak eragiten duen arnasbideetako eritasuna (...) ik. marranta; marranta: iz. (...) eztarriko edo arnasbideetako hotzeria. ik. mafrundi; Euskalterm: katarro 1; marfundi 1.

Sektore jakin bateko informazioa

Aranburu-Bago Agirrek, 6. argibidean (240-250 or.), katarro bakarrik darabil (12 ager., eta "eztarriko katarroa" eta "petxuko katarroa edo eztul katarroa" bereiziz); Etxepare (12. or.): "Zenbeit ardura marranta dira, marfundi, Getariako aldean dioten bezala"

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-eri(a) gaixotasun-izenetan.

Atzizkien araberako erabakiak

-ik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

hotzikara(tu), hotzikaratzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

'epela baino zerbait hotzagoa'.

Euskaltzaindiaren Arauak

hotzildu, hotzil(du), hotziltzen. da/du ad.