Euskaltzaindiaren Hiztegia

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

postpos. (-an barna #mdash#mendian barna#mdash# hedatuagoa da -tik barna #mdash#menditik barna#mdash# baino)

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: postpos.: elkarrekin zebiltzan Galilean gaindi.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: kalean zehar doaz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

aldatu: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aldatu sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

1 du ad. -ra eraman, ekarri. 2 da ad. bizitzera joan, egoitza aldatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: -TIK HASI ETA, -TIK HASITA (En sentido espacial y temporal). Desde ... (hasta), empezando por ... (hasta). Cf. SP Phil 24: hasten zarela arrazoinaz baliatu zarenetik oren hunetaraino, INav 117: segidan dire Ternuako zundak hasten zarela Sen Tierretarik eta Cap de Grateraiñokoak. Tr. Atestiguado sobre todo en textos meridionales. Al Norte se documenta al menos en Axular, INav, Haraneder, M. Elissamburu y Xalbador. v. -TIK HASIRIK, -TIK HASTE (s.v. haste). Borzgarren kapituloa, zer egin bear duen Meza enzuten duenak Ebanjeliotik asi eta prefazioraño. Ber Trat 52v. Ezen Lurretik hasi eta zeruraiño, [...] pena horietan egon zaretenean. Ax 604 (V 388). Hobe da beraz erratea eztela porturik Chateusik hasi eta Boateuserainoko artean. INav 113. Bear deb egin leenena gazki konfesatu zanetik asi, eta aizkeneraño. OA 131. Deit zatzitzu langilleak eta emozute jornala, hasi azkenekoetarik eta lehenbizikotaraiño. He Mt 20, 8 (v. tbn. la misma construcción en Echn, Leon, Ol , Ker, IBk e IBe). Bere amaren sabeletik asi ta orain arte guzian gizon santua. Mb IArg I 70. Egitea kruze bat eskubiko bi biatzes, asi bekoskiti eta petxoetareño. CatUt 34. Jainkoak bere Elizari, edo Adanengandik asi ta oraindañoko fededun guzien batze edo batzarreari agertu diona. Ub 122. Zenbat komunio gaizto egin dira Judasegandik asi ta onarañokoan? Mg CC 244. Burutik asi ta oñetaraño zauri bat egiña dago guzia. AA I 520. Ondarribiako Iger-en muturretik asi eta Ondarroarañoko mugapean. Izt C 33. Zeñak ematen deban Epaillatik asi eta Agor-illa bitarteko sei illabeteetan ur garbi ona iori. Ib. 78. (s. XX) Epailletik asi ta Azaroraño. Ag G 6. Ule zapa baltz sarratu bategaz estalduta kokotetik asi ta begijen ur-urreraño. Kk Ab I 31. Asi burutik ta orporaño liraña. EusJok 33. Bakoitzari berea ez zaio ukatu bear-eta, lendabizikotik asi ta 11-garrenerañoko ateraldiak beste batek idatzi ta eratuak dirala esango det. Muj PAm 12. Erromeriya txarrik / eztago munduan, / Oiartzundik asita / Epel-errekara. Tx B 157. Crautik asita Arlesko mugaraño. Or Mi 55. Azkenetatik asi ta lenengotaraño. Ir YKBiz 354. Ta Yesus txikitatik asi eta Galilean bizi izan baitzan, argatik gizonez Heroderen mendekoa zan. Ib. 487. Goien-paleolitoskotik asi eta gaurdaño Euskalerrian euskaldunak bizi izan dirana uste dezakegu beraz. JMB ELG 25. Zerutik asi ta inpernura bitartean, beti degu emakumeren bat maixeatzen edo errezatzen. NEtx LBB 169 v. tbn. Cb EBO 4s (asi ta). A BeinB 56 (asi ta). Itz Azald 142 (asi eta). CatUlz 45 (asi eta). A Ardi 23 (asita). Inza Azalp 17 (asi ta). JAIraz Bizia 84 (asi ta). Bilbao IpuiB 237 (asi ta). Gand Elorri 56 (asi ta). Ibiñ Virgil 92 (asi eta). Berron Kijote 18 (asi eta). (has eta). Gure eskola hartan baditugu zazpi-zortzi urthetarik has-eta hamazazpi urthetarainoko haurrak. Prop 1893, 152. (Sin eta). Munduan hasi zeruko argizagietarik sorhotako lorerik mendrenerañokoan, guziak hiretzat misterioak dituk. Mih 39. Asi kopetatik bulerretaraño, ezkerreko soñetik eskuñekoraño. CatUlz 11. Asi Tala puntatik / Eskolaperaño / ezta aurkitzen besterik / tabernia baño. JanEd II 145. (Sin límite expreso). Segidan dire Calixtik hasi eta Lebantean diren arrutak. INav 6. Errezatu Aita gurea ganik asi ta buruz dakizuzan oraziño batzuk. Añ EL1 56. Erramu egunetik asita amabost egunen barrunbean komulgatu ditezela. AA III 523. Ta Cain zorigestokuaganik asita, denpora guztietan izan dira pekatarijak. fB Ic I 18. Ziaudezun baitare kan urruneala anitz emazte, zoinek segitu baitzien Jesusi Galilearik asita kuidatzeko aren asistenziaz. Samper Mt 27, 55 (Hual Galileatik). Goan deneko gau erditik asi ta deusere yan ta edan gabe egotea. Legaz 44. Jatorri-zugatza bestetara egingo balitz, norberagandik asi ta atzerantza. Kk Ab I 90.

def: [s.u. behe] behetik gora adb. Behetik hasi eta goraino; osoki. Horma honek, behetik gora, gizon baten neurria izango du. Arakatu zuten etxea behetik gora, kontuz, eta ez zuten ezer idoro. // [s.u. buru] burutik behera adb. Goitik beherantz; burutik hasi eta oinetaraino. Burutik behera jantzi behar den soinekoa. Burutik behera bustia agertu zen. // adib: [s.u. arte] arte guztian postpos. Arte, artean. Bere amaren sabeletik hasi eta orain arte guztian. Lana bukatu arte guztian kontuz aritzea. // bitarte 3 adb. Bitartean; tartean. Debatik hasi eta etxera bitarte. Gizonak gaztak egin bitarte, andreak babak egosi. Gela horretatik atea bitarte, ukuilua. Seiak bitarte ez dadila behintzat etor: seiak arte. // erranaldi iz. Esaldia. Enetzat, erretorika, solasaldiaren eraikuntza da: hitzetik hasi eta erranaldiaren sintaxi konplexuraino.

-tik hasi eta : Aizu (“Orain dela bost urte, Gasteizko Alde Zaharreko frontoia berritzeko elkartu ziren auzoko biztanle eta elkarteak; auzolanean egindako esperientzia izan da zaharberritzetik hasi eta eguneroko jarduneraino”), ElCorreo (“Oinetatik hasi eta gora janzten diren gizonezkoak izan behar duzue...»”, “Euskalkietatik hasi eta bakoitzaren etxe barruko jergatxoetaraino, idazlea pagotxaren jabe da”), Bizkaiko Batzar Nagusiak (“txikienetik hasi eta handienera, gehienez 10 minutuz”), Deustuko Unibertsitatea (“Interesatuari likidazio-egintza jakinarazi ezin dakiokeenean, Administrazioari ezin egotzi ahal zaizkion arrazoiak direla-eta, orduan agerraldien bidez jakinaraziko zaio. Ildo horretatik, bi ahalegin egin ondoren ezin bada egintza jakinarazi edo lehenengo ahaleginaren hartzailea ezezaguna bada egoitza horretan, iragarkia hilaren 5. eta 20. egunetan aldizkari ofizialean argitaratu behar da, interesatua Administrazioaren bulegoetan ager dadin, iragarkiaren argitalpenetik zenbatzen hasi eta hurrengo hamabost egunetan”), Elkar (“Nahiz eta inoiz ezetik hasi eta sekula ez berrirora heldu”), Deia (“Lamien ahots inguratzaileekin egindako kantu lasaienetik hasi eta Mari eta Gauekoren borroka irudikatzen duen abesti indartsu eta latzenera biltzen ditu diskoak, Zuberoa Aznarez-en ahots erregistro andanaz (eta ohi ez bezala euskaraz abestuz) gozatzeko aukera emanez”), Elhuyar (“Eta, harrezkero, esparru anitzetan aplikatu dira bere aurkikuntzak, fisikatik hasi eta finantzetaraino”), Consumer (“Benetan pertsonala litzatekeen ordenagailua, erabiltzaileak bidaietan gainean leramakeena, beharrizan elektroniko guztiak beteko lizkiokeena: eskutitza idaztetik hasi eta pelikula ikusteraino“)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

-tik hasi eta : Berria (“Gure asmoa target edo adin-multzo nahiko zabala hartzea izan da: bi edo hiru urtetik hasi eta 17ra bitarte”, “Patrika guztien neurriko salneurriak» daude azokan, Ordoñez Falcon Fundaziokoen arabera, 400 eurotik hasi eta 25.000.000 eurotara bitarteko obrak eros daitezke DFoton.”), Elizen arteko Biblia (“zedrozko oholez estali zituen tenplu barneko hormak, behetik hasi eta goiko habeetaraino, barne osoa zurez jantziz. Tenpluaren behea ziprez-oholez estali zuen”), Xanti Iruretagoiena (“Fra Giocondo, Cesare Cesariano edo Barbaro-Palladiorengandik hasi eta proposamen grafiko berrieneraino”), Josu Zabaleta (“Gaur egun badakigu etengabeko kodetze bat gertatzen dela erretinatik hasi eta kortexeraino, eta bereziki erretinako azken mailetako zelula batzuk beheragoko mailako zelula askori daudela lotuta, eta horietako bakoitzak ehunka edota milaka hartzaile irudikatzen dituela, horrenbestez, guztira”), Filosofiako gida (“Ezagutza horretan, Jainkoaren ideia gorenetik hasi eta behera, ideia guztiak nahitaez bata bestearekin dedukzio-sistema batean josita daude, bakoitzak doi-doi bere toki jakina duela: ideia bakoitzaren egia edo faltsutasuna - munduaren ispilu egokia izan ala ez -, dedukzioan dagokion toki zehatzean egoteak edo ez egiten du: ideia faltsuak ez du lekurik [...]”), Pello Zabala (“Hainbeste zabor eta zikin, erreketatik hasi eta ibaietatik segi, lurra eta itsasoa bera zenbat zikindu ditugun! Biztanle kopuru handiak pilatu diren eremu zikin-sortzaileotan, batik bat”), Asisko Frantzizko (“Horregatik, konbertsiotik hasi eta bere bizitza osoan Kristoren gurutzearen misterio aintzagarriez hornitua, azkenik, Serafin gorenaren eta Gurutziltzatu apalaren aurrean, jainkozko eta suzko ahalmenaz, agertu zitzaion irudiaren moldera erabat aldatua izan zen”), Patziku Perurena (“ETAtik hasi eta PPrainokoa baita, aspaldiko paradoxa zaharra”), Jose Morales (“Kutxa mahai gainean ipini, eta atsedenalditxoa hartu zuen, izerdi patsetan baitzegoen, goitik behera blai eginik, alkandoratik hasi eta galtzerdietaraino, errekara erori balitz bezala. "Leher eginik utzi naik atso zahar madarikatu horrek", esan zuen atsedenalditxoa hartutakoan; eta kutxa ireki zuen”), Joan Mari Irigoien (“Bai, badakit oso liburu diferentak direla, konparaezinak eta juntaezinak alde batetik, jeneroetarik hasi eta prosaren azken gorabeheretaraino”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egitura lexikalizatua da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, -tik haste bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hasi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: -TIK HASIRIK. Desde, empezando por... (hasta). v. -TIK HASI ETA. Tr. Usado por autores septentrionales desde Leiçarraga, al Sur lo hallamos en Iztueta, Uriarte y Orixe. Bata berzearen ondoan ilkhiten ziraden zaharrenetarik hasirik azkenetarano. Lç Io 8, 9 (He zaharrenetarik hasirik). Dei itzak langileak, eta paga iezék alokairua, hasirik azkenetarik lehenetarano. Lç Mt 20, 8 (TB hasirik azkenetarik lehenetaraino, Dv azkenekoetatik hasirik lehenbizikoetaraino, Ip azkenetarik hasirik lehenetara, Ur asirik azkenekoetatik lenengoetaraño). Hasirik azken ethorritarik manu hau konplitua izan zen. Lg II 196. Sofritzen du bere gorphutzeko pharte guzietan, [...] burutik hasirik, itzez zilhatuak dituen zangoetarainokoan. Jaur 152. Zeintzubek izendatuko ditudan bakotxa beren saillari darraizkiola Eliztarretatik asirik. Izt C 460. Hasirik Jesüs-Kristen Bikaritik [...] basa bazterretako azken artzañetaradrano, aphezguan direnak oro kargaturik dira Errelijioniaren [...] hedatziaz. CatS V. Gisa ere da, aphezetarik hasirik, herriko buruzagi, etxeko jaun, beren burua zerbeit daukaten zahar eta gazte guziak, dohazin orduan errebotera. Zby RIEV 1908, 84. Guduak iraun zuen zazpi orenen ingurua, goizeko hamar orenetarik hasirik, arratsaldeko bortz orenak artino. Elsb Fram 78. Eta horra non, orai beretik hasirik, jende guziek deituko nauten dohatsua. "Ex hoc beatam me dicent" (Lc 1, 52). Jnn SBi 38. Haurtasunetik hasirik hartze ona bide zuen. Ib. 148. Soinekoetarik ezagun bertzalde, ezen oro kolorezkoak dituzte, espartinetarik hasirik. JE Bur 26. Eta [burraso] biek badute / maite ostatia, / Zoin den deitoragarri / haurren estatia, / Ogitikan hasirik / Heien miseria. Etcham 181. Ontatik berriz, ondorioka artzeko ahalera, mailla ontan baitago irizpidea, zentzuetatik asirik. Or Aitork 176. Denak ados ziren erraiteko mereximendu handiak bazituela, deusetarik hasirik, hein hartarat heltzeko. JEtchep 52. Tudelatik hasirik, Bastidaraino eta Hazparneko hegiraino hedatzen zituen bere hegalak Nafarroako Erresumak. [...]. Zorigaitzez, handiago eta azkarragoa izana zen, bere zituelarik Ondarrabiatik hasirik, Bilbao eta Gazteizerainoko eremuak. Ardoy SFran 36. Ez da harritzeko lohia gora igaiten bazen... portuan erdi-lo zauden untzietarik hasirik gain gaineko gazteluraino! Ib. 184. Bide horretan barrena abiatuz gero, honela ikusten ditut nik mailak, premiazkoenetarik hasirik. MIH 100. (-tik hasirik eta). Eta othoitzik khartsuenetan zaraman handik hasirik-eta, biharamun eguerdirainoko denbora. Jnn SBi 86. (-(e)an hasirik (eta)). Irakasten ari dela Iudea guzian, Galilean hasirik hunadrano. Lç Lc 23, 5. Iob saindiaren gorpitza, aztalian hasirik haren buru tinira draño, ezkabia, tiña [...], zakhar lodi batek hartu zian. Tt Onsa 52. S. Louis Franziako erregiak, maxima eder eta saindu haur pratikatzen zian bere akzione orotan bere gaztetarzunian hasirik hil artino. Tt Arima 54. Etxiak dirade barreiat, / Zolan hasirik gaiñialat. 'Les maisons sont dispersées / De bas en haut'. Casve SGrazi 77.

def: [s.u. haste] -tik haste Ipar. -tik hasirik. Ordutik haste, era horretara zituzten egin elizak. Luzaidek izan du denbora horietako herri handiek bezainbat ikusgarri, eiheretatik haste.

-tik hasirik 11: Berria 4 (“Behar dauzkigu eman guri eta gure adiskideeri: 5.000 kanoi, handienetarik hasirik; 30.000 mitrallus”), Euskaltzaindia 3 (“Euskal Herriko ekialdeko eta Nafarroako euskaldun anitzek ere bigarren silaban kokatzen dute azentua, baina eskuinetik hasirik”), Jakin (“Hogeita deitu programa berritik hasirik, ikusiko dugu zer-nolako ausartzia ukan duten Iparraldeko lau dantzarik eta bederatzi emazte antzerkilarik”), Argia 2 (“froga egiteagatik hasirik belar sail handiagoa moztu zuen batere zaratarik gabe, gasolina erre kiratsik gabe… eta, harrigarria, gehiegi nekatu gabe, aitzurrean arituta baino askoz gutxiago”), UEU (“XX. mendeko bi mundu gerra eta Espainiako gerraren ondotik hasirik 1980 ingurura arte luzatzen da Euskal Herriaren garai jakin bat, aipatutako gerra horiek sakon markatu dutena”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

-tik hasirik : Herria 22 (“Herriarena lehiaketa Pilotaren adiskide besta goxoa zuen, eguerditik hasirik bazkariarekin, kantu eta omore onean”), Jose Morales (“Bazkalosteko lo-kuluxka egin ondoren, ura eskatu zuen, eta oso denbora luzean aritu zen bi masailak xaboiz igurtzitzen, barruko aldetik mihiaz gogorturik eusten ziela; hurrena, ostatuko morroiaren besaburutik eskuoihala hartu, eta alderik alde xukatu zuen bere aurpegi guria, belarrien atzetik hasirik eta morroiaren aurpegira bertara bi hats-bafada bota ondoren”), Elizen arteko Biblia 3 (“Merariren semeak: Mahli eta Muxi. Hauek dira Lebiren leinuko senitarteak, beren arbasoengandik hasirik”), Michel Oronoz 4 (“Baigorrin, Jondoni Joani suaren inguruan Andre dena Mariaren litaniak kantatzen dituzte, baina gibelka bezala, azken agurretik hasirik eta biharamunean, sainduaren bizarrak bilatzen dituzte hautsetan"”), Jean Baptiste 2 Etxarren (“Orduan ere bazitekeen zerbait: herri guziak berritarik egin behar; jendeek berriz hasi behar biziaren egiten, aterbeetatik hasirik!”), Migel Angel Mintegi (“Gero mihi muturra poliki-poliki pasatu zuen ezpain mamitsuetatik, ertz batetik hasirik bira osoa emanez, lizunki begiratzen ziola”), Xipri Arbelbide 2 (“Ez dira uste gabetarik 19. mende hondarrekoak Baionako katedraleko dorreak eta horien ondotik horrenbeste elizetan eraiki diren dorre luzeak, Hazparneko eliza berritik hasirik Atarratzekora, Uztaritze, Donapaleu, Maule, Heleta, Uharte, Eiheralarre, Larzabale eta beste, zenbait botaiak izanak geroztik.”), Joan Mari Irigoien 2 (“bertze hamaika kontu ditut kontagai: ordea, nola osaba ez baitago bere osotasunean ulertzerik prezeptore jaun Marcel Dibarsororekin izan zituen harremanen berri jakin gabe, hala, uste dut ezen hauxe izan daitekeela don Frantziskoren ondotik izan genuen prezeptorearen presentazionea egiteko mementua, haren iturburutik eta haren erroetarik hasirik”), Pello Salaburu (“Nik ez dut zalantzarik, globalizazio mundu honetan, Ameriketako Estatu Batuetako bizimodua gainbehera nahitaez datorkigun honetan, hizkuntzatik hasirik denak berdindu nahi gaituela, ez dut zalantzarik, diot, horren aurrean euskalduna sentitzea, euskalduna izatea eta euskaraz mintzatzea dela gure nortasunari egiten diogun ordaindu ezineko opari eder bat”), Juan Garzia (“Panteoi katolikoko santuen zerrenda pasatzen hasi zen, egunekoetatik hasirik”), Piarres Aintziart (“Ximunekin zeharkatu nuen Kale nagusia, erromesen aterpetik hasirik Arga ibaia gainditzen duen zubi ederra hartu arte”), Isabel Arrigain (“Eta egiaztatze hori lehena izan zenez, horren arabera antolatu zen ikerketa zientifiko osoa hizkuntzaren eremuan, grekoetatik beraietatik hasirik”), Filosofiako gida (“Topikoen helburua edozein arazoz argudiatzea da, probabilitate handiko premisetatik hasirik”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egitura lexikalizatua da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, -tik haste bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hasi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: -(e)tik haste / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

haste sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

-tik hasirik.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Ipar. '-tik kanpora; -en ondoan, handik berehala'.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS:'-n zehar'.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: egokitzat jo.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

aldatu, -z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aldatu sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

du ad.: Liburuak lekuz aldatu ditugu. 2 da ad.: Laster aldatuko gara etxez.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - / HiztEn: AS: -z beste / LurE: AS: -ez beste / ElhHizt: AS: -z beste / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

beste 1 sarrerari dagokion azpisarrera; formatuaren aldetik, eta erregulartasunari begira, modu berean agertzekoak dira -z beste, -z bestera, -z aparte, etab. cf. -az gain, -z gaindi arautuak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: AS: -az bestera / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: - z bestera .

Formatu erabaki gabeak

cf. -z beste.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bestera sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

beren gogoaz bestera ezkonduak.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: postpos.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: euskaraz ongi ikasteaz gainera, lan ikaragarria egin zuelako.

Txostenaren laburpena

aditz-izenarekin erabilien lematizazio-saio bat egin da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aditz-izena + -(e)zkero 2: PE ("Bi emakume lau astorekin kalera dira abitu, nere etxekuak izatezkero biarko zuen gelditu, ibilli pranko egiñagatik eztue asko serbitu, gizonik ezta ondo biziko andriak galtzak baditu"); Erkiag Arran ("Eguerdi aldea zala esatezkero, zuzenago ausaz"); aditz-izena + -ezkeoz 1: EusJok ("ola ibiltz'ezkeoz zertako juan eliza konpesatzera?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aditz-izena + -(e)z gerotan EB 3: I. Zaldua: "Borroka antolagabe zatar hura ikustez gerotan, hobea izango zitzaieken etxean geratzea"; B. Hidalgo: "Gaur goizean egin behar nizun nik egitez gerotan aurka, Lord Henry"; Zipristin/7: "Haziak erosteko ahaleginak hainbeste izan ziren, non Udalak berak ere etxe bikainak, pisu handiak eskaini bait zizkien haziak saltzez gerotan"; aditz-izena + -(e)zkero 4 (G 3, EB 1): Y. Oñatibia: "Onelako neskatil batekin ezkontzezkero, gutxienez beren gizarte-mallako etorkizuna eskeintzeko aalmenetan egon bear diagu"; Basarri: "Asperraldi bat artu bearrak / izango gera orratik,/ Onetik egin duen ainbeste / egitezkero txarrenik"; Tx. Garmendia: "Ondo bizitze ezkero, gu baiño beeragokoari begiratzea zala onena erakutsi ziguten guraso zaarrak"; X. Lete: "beste norbaitek ere esan zuen Pla "kúlak" izatezkero oso marka berezi batekoa litzakeela: Europa osoan zehar sarritan ibilitako gizona (iraultzaren ondorengo urtetan Errusian ere bai)"; aditz-izena + -(e)zkeroz G 4: Ataño 3: "Erasotzezkeroz, aulenari egingo dio", "iñork jakitezkeroz, arek jakin bear zuela nork zebilkin dirua eta lapurra bera zalakoan", "Jakitezkeroz, alabak jakingo du. Guk ez dakigu ezer"; J.R. Errauskin: "Gañera, lan asko egin bear lotsagarri ez gelditzezkeroz".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

-(e)z gero : DFrec ("tiragoma izatez gero beste biderik ez zuten ikusten"); -(e)z gerotan : DFrec ("salatu nahi izatez gerotan izen hunekin egingo nuke") // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. -(e)z gero.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gero sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Ipar. '-z kanpora': zeren ez da nihor onik Jainkoaz lekora.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera egitea proposatu da. Komeni da adibideren bat gehitzea (Jendez lepo egon, diruz lepo egon adibide dira EHn).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lepo eta egon sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

adierazle egokia da, erabilia eta onartzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

a 1 sarreraren azpisarrera gisa sartzekoa.

Jakite-arloak

Hizkl.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: A ZER (V-gip, G-azp; Lar, Añ, H). "(¡Ha! qué buena) alaja, [...] a zer pota, a zer mentua" Lar. "(Bravo) páxaro, ha ze txorikumea!" Añ. "Ha! zer ihizia, ah! quel gibier! le bon gibier que voilà" H. "Aze gauzie! ¡vaya cosa!" (G-azp). "Aze sorgiña eindda dagon ire alabia" Elexp Berg. v. HARA ZER. (En algunos ejs. meridionales podría tratarse de ara zer(r)). A! zer laidoa! zer ondikoa! zer dolorea ta zer marraska! Harb 141. Ha zer bidea eta moldea [...] nahi duzunaren erdiesteko! Ax 174 (V 117). Ha zer usaia zeban! Lar Gram 389. Ah zer itsutasuna. Cb Eg II 136. Ah! zer ihurtzuri kolpea! Brtc 127. A zer probesionia / orai heben düdan. Xarlem 664. Ah zer dotriña au. Gco I 410. A ze gogorra dan urlija Konfesore. Astar II 132. Ha zer ondasuna! Izt C 132. A zer kuidaduakin gobernatuko zaitutan! Bil 159. Batek sudurra galanta zuen, / a ze oliyo jarrua! Xe 318. Pluma eta tintero, / bastoi ta makilla, / pobriak altxatzeko / a ze kuadrilla! Ud 26. Ah! zer fortuna! Oraikotik aberats gira zu eta ni, Maria. HU Zez 55. A ze ikustekua! A BGuzur 155. A ze zurbill da galdua dagon! Ag AL 114. Ah! zer lilia! / Maule hiria! Xikito 11. Baiona, Saander, Kijon! A ze...! Orreik erriok edozeñ umek be ikusi ditu... Ag Kr 81. A ze bi gauden gu! --A ze bi... bat izan bear gendukeanak! Ag G 279. Ah! zer irriak egin ditugun! JE Bur 147. A zer kankarreko miña eraman biar zuten batzubek! Alz Txib 84. A ze soldadu edo gudariak [...], etsaiaren aldetik jartzen diranak. Inza Azalp 10. A ze barre zantzoak egingo leuskizuezan. Kk Ab II 116. A ze ittaunea! Otx 110. A zer istillua! Or Eus 148. A, ze loa bota bear dedan! NEtx Antz 49. Aze zastadia emon zestan. SM Zirik 17. A zer laguntza! Artian txotxa baño aurra obe. Anab Poli 42. A zer burue! Erlojua atzendu zait beitien. Izeta DirG 28. Ha, zer kanta! Nola bihotza jotzen duen! Larz Iru 86. A zer erakaspena hemengoendako! Xa Odol 232. A ze itxuaurrekoa ori! (AN-araq). Inza NaEsZarr 13. A zer perretxikue zu! (AN-larr). Ib. 341. Eta, galtzen nuanean, a zer bullak eta marmarrak ateratzen zizkidan! Albeniz 127. A zer poza berriz ikusiko baldin banu! MEIG IX 105. v. tbn. Sor Bar 89. Alz STFer 120. EusJok 74. Muj PAm 8. Tx B 225. Lek EunD 25. Basarri 152. NEtx LBB 313. Uzt Sas 71. Berron Kijote 25. A ze: SMitx Aranz 224. Anab Poli 48.

a zer 2367 (a ze 1705; a zer 662): AEK 14 (“Duela zortzi bat urteko argazkiei begiratuta, trikitiarekin Aristerrazuko erromerian, a zer aldea orduko eta oraingo irudiak ikusita!”, “Nork bere ozeanoa idatzi zuen gero, a ze ironia“), Argia 85 (“A zer zoramena!”, “Batzuek esango dute: a ze txorakeria!”), Berria 204 (“A ze uda daukagun aurretik, lagunok”), Deia 18 (“A zer burutazio!”, “A ze egun gogorra, motel!”), DiarioVasco 52 (“a ze ilusioa!”), EiTB 1730 (“A ze bi!”), ElCorreo (“A zer lau elementu!”), Elhuyar (“A ze hitz konplexua!”), Elkar 201 (“A zer txorakeriak ari diren esaten”, “Ama, a ze jarduna, zurea!”), Erlea 15 (“A ze kabroia”, “A ze parea, Gandiaga eta Oteiza”), Consumer 8 (“Bada, a zer pagotxa!”), Euskaltzaindia 4 (“A ze parea, karakola eta barea”), Goiena 4 (“A ze etorkizuna!”), HABE (“A ze zarata!”), Jakin 28 (“A zer gaupasa!”, “A ze buru jana egin zion nire lagun handi Labaienek”), Laneki (“A ze zorte txarra!”), UEU 2 (“A ze nazka!”), Uztarria 5 (“Baina a ze kasualitatea”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

a ze 178: Berria (“A ze piper puska”), Lopez de Arana (“A ze tontakeria, ezta?”), Joxean Sagaztizabal (“A ze gaua”), Xabier Etxabe (“A ze emakumea!”), Joxe Austin Arrietas (“Zeren, a ze barre-algarak egin izan ditugun anaiak eta biok, hainbat jende bihotzoneko bezain egiaren ezjakitun gu bion arteko antz izugarriaz ohartzen zirenean!”), Xabier Mendiguren Elizegi (“-A ze jenioa! - Aiorak”), Jon Maia (“Atzo ikusi al zenuten Jurado telebistan? A ze parea...”), Jon Arretxe (“A ze hanka sartzia!”), Patxi Zubizarreta (“A ze galderak egiten dituzun!”)…; a zer 310: Berria (“A zer lanak eman behar dituen mutiko honek”), Herria (“A zer besarkadak! batek eta bertzek ez zakiten bertzearen berririk”), Fernando Rey 31 (“"A zer nekosoa zu ere", esaten zion amak”), Jon Muñoz (“A zer distira zuten, ordea!”), Pello Zabala (“A zer projimo koadrilla! Projimoa maitatzen erakutsi digu ebanjeliotik Nazareteko maisuak”), Antton Olano (“A zer saltsa!”), Migel Angel Mintegi (“A zer bi pinporta!”), Elizen arteko Biblia (“A zer gizona zu!”), Aingeru Epaltza (“A zer laguntza bildu dudan!”), Juan Kruz Igerabide (“A zer negarrak egingo dituen Laertes aita zaharrak, a zer negarrak Penelope emazteak eta Telemako semeak”), Luis Elberdin (“A zer panorama!”), Xabier Olarra (“A zer nazka ematen zidan!”), Juan Luis Zabala (“Hara, a zer izena!”), Oskar Arana (“Eta a zer apetak - esango zuen Harryk, halako distira maltzur bat erantsiz -, a zer apeta lixunak izango diren!”), Patxi Iturritegi (“A zer nahaste-borrastea datekin! Ni baino despistatuagorik!”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa a2 sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

EArauak 38: Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoa / Mendebaldeko Sahara / Sahara; saharar; Aaiun; aaiundar.

Atzizkien araberako erabakiak

-tar.

Euskaltzaindiaren Arauak

ababor iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

abade 1 'monasterioko burua'. 2 Bizk. 'apaiza'

AS (azpisarrera) gisa gehitzeko eskatuz: abade egin , abade nagusi ? irizpide-marka berria da "31.10" hau, eta dagokion azalpena, honakoa: "Euskaltzaindiak arautu berri dituen formak ez dira ezertan ukituko pasaldi berri honetan (edo bere horretan berretsiko dira); horien azalpena osatzeko edo aldatzeko eskabidea, berriz, egin dezakeela uste du Lantaldeak".

Forma baten adiera(k)

1 monasterioko burua; 2 (Bizk.) apaiza

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

abade sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

apaiz egin [eta hau da hobesten dena, hots: definitzailea berez da hobetsia, definituaren aldean]

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etxe.

Aldaera baztertuaren ordaina

Hau orokor-hedatuagoa dela uste du L. Baraiazarrak, hori ematen du elkarketa arrunt-gardenak, eta tradizioak ez du bestelakorik agintzen (Azkueren bi ager. dira OEHko abatetxe bakarrak).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara batuan hobestekoa

nahiz eta apaiz den oinarri hobetsia eta forma hobetsien gain eraikiko diren oro har eratorri-elkartuak, lexia eginei (osagaien konbinazio librez eratzen ez direnei) oinarrien trataera bera dagokie.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

apaiz nagusia, apaizburua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

apaizgaia.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gintza.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

apaizgintza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tasun/-tza.

Forma baten adiera(k)

1 monasteriko buruaren kargua eta egitekoa. 2 Bizk. apaizgoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

abadetu, abade(tu), abadetzen. da/du ad.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adierak emanez: 1 'monasterioko buru egin'. 2 Bizk. 'apaiz egin'.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

abadetu, abade(tu?), abadetzen