Leku-izenak

(...)
Gorago ikusi dugun Camino de Ayesa edo Agezabidea-ren errankidea da, Iparragagoiena eta Soroko-n gaindi doan bidexka alegia.
(...)

(...)
Agueça bidea Galipentzun eta Morionesen aurkitu dugu bakarrik, biak XVII. mendearen erdialdean [1641ean Galipentzukoa, 1650ean Morioneskoa.]. Tarteko -gue- hori harrigarria da, aintzat hartzen bada gaurregungo gaztelaniaz bezala XVII. mendean (XVI.ean ere bai) gu digramaz [g] belare herskari ahostuna eman ohi zela aditzera [Ikus Grafia kontuak atala.]. Ç grafemaz hortz-hobietako bizkarkari ahoskabea ordezkatzen zen XVI. Eta XVI. Mendeetan, soinu hau igurzkaria nahiz afrikatua izan zitekeela. Hemen, eta hainbeste leku-izenetan ageri den s / z txandaketa kontuan harturik, [s]-ren ordezkoa dela uste dugu, izen ofiziala den Aiesa-k izen euskalduna bide zen Ageza-rekiko aipatutako s / z paralelotasun edo erlazio hori gordetzen duelako [Ikus Agezako Ayesa sarreran izen honetaz dioguna. Cf. Sada / Zare, Isaba / Izaba…]. Agezabidea edo Camino de Ayesa Berriko eta Martxela-ren artetik doa, antzina Barranco de Oreingibela edo Barranco de Makirriain zeritzan eta orain Barranco de la Fuente de Carlos deritzan errekaren ondotik Soroko-ra, eta hemendik Ezporogi eta Agezako mugetara.
(...)

(...)
Gorrio-ren hurbiletik zihoan, Oreingibela-ko errekaren ondotik. Orain Berriko-n zehar doa, Campos largos ondotik, Soroko-ra, Agezatik Artetara doan bidearekin elkartzera. Euskarazko Agezabidea-ren ordain erdalduna da.
(...)

(...)
[Dermio baten zatiketa. Bidea] Honek arrunki oinarriak ezagutzera ematen duen tokirako kamioa edo xenda adierazten du, baina Zaren dermio baten barruko bide ezagun baten zatia ere eman dezake aditzera, erdaraz behinik behin. Adibidez, Camino de Kiñueta Camino bajo de Caseda delakoaren Kiñueta-ren barruko zatia dugu, eta Camino de Dolareta berriz bide beraren Dolareta-ren barneko puska [Guztiarekin ere ez da gaitz izanen zati guztiei Camino bajo de Caseda izena ematen dien hiztunak aurkitzen, Zareko bereko erreguen izenekin agitzen den moldean. Azken kasu honetan hiztun batzuk deizio bakarra erabiltzen duten bitartean, beste batzuk dermioan dermioko izena ibili ohi dute urbidea adierazteko]. Bidea gure eskualdean ia beti oinarriari zuzenean lotua ediren dugu: Abaizbidea (Eslaba), Agezabidea (Moriones), Galipentzubidea (Zare), Pelaubidea (Leatxe)...baina bi aldiz leku-denborazko genitiboaren laguntasunean ere agertzen da: Errotazarreko bidea (Eslaban, Errotazarbidea-rekin batera), eta Usuñetako bidea (Leatxe). Nafarroan barrena, dokumentazioan, arruntena oinarria eta bidea zuzenean itsatsia aurkitzea dela egingo genuke, leku-denborazko genitiboaren eta adlatiboaren morfema duten toponimoak ere sarri agertzen diren arren (cf., azken hauen artean, Galar-Ezkirozko Mutiloabidea eta Mutiloara bidea [Jimeno Jurío, TCPCG, 229. or.]). Adlatiboaren morfema duten toponimoak gutxituz doazela irudi du, bai eta, hauekin batera, zuzenean loturik daudenak, gure egunotako joera -ko erabiltzea delarik. Bidea-ren hasierako herskariari dagokionez, kasu batean ez beste guztietan aldaera ahostuna agertzen da, baita txistukari ahoskabe ondoan ere (cf. Irangoteko Usunbelzbidea [PRA-Oibar, 28. k.]). Salbuespena Zareko 1602ko Armillaspidea [Id., 10. k.] da, baina toponimo honetan ere arruntena herskari ahostuna dugu (ikus Zare).
(...)