INSTRUMENTALA (-z) eta SOZIATIBOA (-ekin)

- Igitaiarekin/Igitaiaz akabatu zuen sugea, Baloia eskuarekin/eskuaz ukitu zuen, Mailuarekin/Mailuaz jo zuen eta gisako moldeak egokiak dira. Instrumentalaren kasuan, bestalde, mugagabea ere eska dezake testuinguruak: ‘mailuz jo’, ‘eskuz jo’.

Egon da era horretako soziatiboak (-ekin) zuzentzeko joera, baina ez dago horretarako arrazoirik. Ezin ukatu bizkaieraz, nahasketa fonetikoaren bitartez, jatorrizko soziatiboa (singularrean -a(ga)z = -arekin dena) instrumentaltzat (singularrean -az) hartzeak izan duela horretan eraginik, eta askotan -z kasua are gehiago ugaritzea ekarri duela. Honako honetan, adibidez, soziatiboak dira egokiak:

?Zeure gelakideak oroigarri eskaini dizun poemaz itxiko duzu zeure Antologia.

Zeure gelakideak oroigarri eskaini deutsun poemagaz itxiko dozu zeure Antologia (Bizk.). / Zeure gelakideak oroigarri eskaini dizun poemarekin itxiko duzu zeure Antologia.

?Adi lainoaz! (> Adi lainoarekin (Bizk. lainoagaz!)).

?Kontuz trenaz (> Kontuz trenarekin (Bizk. trenagaz!)).

Esan dezagun, baita ere, Iparraldeko zenbait tokitan (zubereraz bereziki) -ekila erabiltzen dela -ekin atzizkiaren ordez: aitarekila, amarekila...

- Aditz bakoitza tradizioan osagai jakinekin ageri da, eta, zalantza denean, egoki da Euskaltzaindiaren Hiztegiko adiera eta adibideetara jotzea. Esate baterako:

• Ibili aditzarekin ez da oso ohikoa instrumentala (-z) erabiltzea izen konkretu edo objektu-izenekin: Etxera joan dira, ordenagailuarekin (?ordenagailuaz) ibiltzera. Ez ibili aiztoekin (?aiztoez) txantxetan! Nolanahi ere, oso ohikoa da izen abstraktuekin NOLA galderari erantzuteko: Gosez eta egarriz ibiliko da. Tentuz ibili da.

• Joan aditzarekin, abiaduraren kasuan, Euskaltzaindiak gaitzetsia du ‘halako abiaduraz’, eta aukeran ematen ditu ‘halako abiadurarekin’ eta ‘halako abiaduran’. Adibidez: 3 km/s-ko abiaduran/abiadurarekin (*abiaduraz) joan.

• Lotu aditzarekin, hobe da katez lotu dira erabiltzea kateekin lotu dira baino, biak zuzenak izan arren.

• Aditz batzuek -ekin kasua eskatzen dute: Zurekin amets egin dut bart. Ardo honekin aski/nahiko dugu. Aulkiak mahaiekin batera saldu ditu.

• Aditz askorekin, aldeak daude euskalkitik euskalkira: zutaz/zurekin oroitu, zutaz/zurekin maitemindu... Molde horretakoak dira, besteak beste: ahaztu (→ ahaztu), gogoratu, kezkatu, nazkatu, aspertu, fidatu...

SOZIATIBOKO ESAPIDE DESEGOKIAK

Badira erdararen interferentziak-edo eragindako erabilera batzuk gehienetan berriak; hauek, besteak beste:

• Amaitu aditzarekin (es: ‘acabar con...’; fr: ‘pour en terminer avec...’): *Gai honekin bukatzeko... (> Gai hau bukatzeko...; Gai honekikoak egiteko...). *Arrazakeriarekin amaitu behar da (> Arrazakeria baztertu egin behar da).

• Aurkitu aditzarekin (es: ‘encontrarse con...’; fr: ‘être/se trouver en présence de...’): *Askotan, talde heterogeneoekin aurkitzen gara geletan (> Askotan, talde heterogeneoak (aurkitzen) ditugu geletan).

• Asmatu, jarraitu, hautsi... Adibideak:

- *Ez dakit nola asmatzen duzun gonbidatuaren gustuarekin (> Ez dakit nola asmatzen duzun gonbidatuaren gustua. Ez dakit nola igartzen/antzematen diozun gonbidatuaren gustuari).

- *Lanarekin jarraitu du serio-serio (> Lanean jarraitu du serio-serio (ZERTAN). Lanari jarraitu dio serio-serio (ZERI).

- *Topikoekin hautsi beharra dago (> Topikoak hautsi beharra dago).

• Hil aditzaren kasuan, -ekin hil okertzat ezin jo bada ere —hizketan ez da arrotz, eta idatzian ere aurki daitezke adibideak—, aukeran egokiago da -z hil (esan daiteke -k jota hil ere): ?Eritasun kardiobaskularrekin jende gehiago hiltzen da minbiziarekin baino (> Jende gehiago hiltzen da eritasun kardiobaskularren ondorioz minbiziaren ondorioz baino / eritasun kardiobaskularrez, minbiziz baino / eritasun kardiobaskularrengatik, minbiziagatik baino).