Euskaltzaindiaren Arauak

akustiko Fis.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Ipar.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

akusazioa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu corpusean eta OEH argitaratuan aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira agudu 2 (J. Jauregi: "oinaze agudua"; "Fase aguduan, atseden osoa behar da, gaixoak berehala oheratua izan behar duelarik") eta akutu 3 (UZEI: "Hausnarkarien eta txerrien eritasun sukardun akutua"; "Sukar erreumatiko akutua. Sin.: Giltzadura-erreumatismo akutua").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

agudo : AB50 1; agudu : AB38 2, AB50 1; akutu : HiztEn ("Med. 1. Hasiera azkarra, iraupen laburra eta sintoma nabarmenak dituen gaixotasuna. 2. Minari buruz, zorrotza"); Euskalterm 32 (cf. leuzemia akutu, poliomielitis akutu, linfoblastiko akutu, lisi tumoral akutu, beherako akutu, distonia akutu, otitis akutu, pielonefritis akutu, toxikapen akutu, toxikotasun akutu, gibel-atrofia hori akutu, eritasun akutu, polioentzefalitis hemorragiko akutu, hepatitis akutu, pankretitis akutu, errinitis akutu, laringitis akutu, nekrosi papilar akutu, gaixotasun akutu, errape-min akutu, prozesu akutu, gaixo akutu, edema akutu, estres akutu, ultzera-erasoaldi akutu, abdomen akutu, sukar erreumatiko akutu, giltzadura-erreumatismo akutu); agudo itzulitako besteak: AB38: larri 1, zorrotz 21, zorrotz (soinua) 1, goiko (soinua); AB50: bizi 1, hots bizi 1, zorrotz 2; Euskalterm: zorrotz 7, angelu zorrotz 4, sarkor 1, altu 1, soinu altu 1, altu(en) erregistro 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Hiztegiotan ez dugu aurkitu: EskolaHE, EuskHizt, Lur EF/FE eta EG/CE, HaizeG EF, Lh DBF, PMuj DVC, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

agudo formaren ordainak hiztegietan: HiruMila: "1. (punta aguda en instrumentos) zorrotz; 2. (filo fino en instrumentos) mehar, mehe; ángulo agudo: angelu zorrotza; sonido agudo: soinu zorrotza; corte agudo del bisturí: bisturiaren aho mehea; lezna encorvada y aguda: ezten mako meharra; 3. (perspicaz) zoli; 4. akutu; enfermedad de la ubre aguda: errape-min akutua". // ElhHizt: "1. Zorrotz; ángulo agudo: angelu zorrotza; 2. bizkor, azkar, argi, burutsu; Es una chica muy aguda para los estudios: ikasteko oso neska bizkorra da 3. Zoli (sentimenei buruz); El perro tiene el olfato muy agudo: zakurrak usaimen zolia du; 4. Zorrotz, zehatz. Me hizo una observación muy aguda: oso ohar zorrotza egin zidan; 5. Zorrotz, bizi (minari buruz); Dolor agudo: min zorrotza; 6. (Ling.) Oxitono; Palabra aguda: hitz oxitonoa; 7. (Med.) Akutu; Leucemia aguda: leuzemia akutua; 8. (Mús.) Altu; No ejecuta bien las notas agudas: nota altuak ez ditu ongi jotzen". // Lur EG/CE: 1. zoli; 2. zorrotz. // PMuj DCV: "1. delgado, sutil: zorrotz; 2. ingenioso: burutsu, zorrotz, asmari, burudun, somari, susper; 3. perspicaz: zoli, zintzo, zur; 4. enfermedad aguda: eri lasterra; dolor agudo: min bizi; frío agudo: ozmin; 5. (voz) aguda, penetrante: me, ozen, mintxo, zoli; 6. (Gram.) oxitono: azken-mintzor; 7. (Geom.) ángulo agudo: angelu zorrotz". // Azkue Aurkibidea: agudo, susper, txorrotx, zorrotz.

Erdaretako formak

es agudo formaren ordainak beste erdaretan: fr (DLLF): "mince, fin, fine, subtil, e (sutil) / aigu, ë (puntiagudo) / coupant, e; tranchant, e (cortante) / Fig. spirituel, elle; plein d'esprit (gracioso) / mordant, e (satírico); aigu, ë; vif, vive (dolor) / aigu, ë (enfermedad, crisis) / pénétrant, e (olor o sabor) / aigu, ë; perçant, e; pointu, e (voz) /perçant, e (vista) / Geom. & Mús. aigu, ë / Gram. accentué sur la dernière syllabe, oxyton (mot) / - dicho agudo mot d'esprit / ser agudo de ingenio avoir l'esprit vif"; it (L. Ambruzzi): "acuto, sottile, appuntato, tagliente, affilato / penetrante, acuto, arguto, fine, perspicace / mordente, piccante, pungente, mordace / faceto, spiritoso, sottile, vivace / persona o detto argutto / ángulo - angolo acuto / dolor - dolore a., vivo / enfermedad - malattia acuta / sonido - suono acuto / vista - vista a., penetrante / palabra - parola tronca; acento - accento acuto; verso - verso tronco / aria acuta"; ca (DCC): ø; en (Collins): "1. instrumento etc.: sharp, pointed; ángulo: acute; 2. enfermedad, dolor: acute; 3. Mús. nota: high, high-pitched; shrill; sonido piercing; Ling. acento: acute; 4. mente, sentido: sharp, keen, acute, penetrating; observación: smart, clever; crítica: penetrating, trenchant; ingenio: ready, lively; pregunta: acute, searching; sabor, etc.: sharp, pungent"; de (Slaby-Grossmann): "spitz / scharf / stechend / scharfsinnig, geistreich, witzing / heftig, stechend (Schmerz) / scharf (Geruch) / scharf, fein (Gehör) / rasch, schnell / laut, gellend (Stimme) / durchdringend (Schrei) / (Med) akut (Krankheit) / auf der letzten Silbe betont (Wort) / (Mus) hoch / schrill / -de ingenio scharfsinnig, geistreich / spitzfindig / -selectivo (El) trennscharf, abstimmscharf / (acento) (gr) Akut m / ángulo - spitzer Winkel / dicho- Witzwort".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Jakite-arloak

Tekn. (Med.)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

accesit EB 10 (La Voz de Euskadi 1984 2, EHAA 1989 8).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

accesit : HiztEn-Harluxet ("ik. akzesit"); akzesit : HiztEn-Harluxet; EEgunk ("†accesit e. akzesit").

Hiztegietako informazioa

accésit / accessit formen ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: akzesit; HiruMila: aipamen, akzesit; Casve FE: sariondoko; PMuj DCV: sari-ondoko, sari-urrengo; BeraLzM: batzaldi-saritxo. Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, Lur EF/FE, HaizeG FB, T-L LFB, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

es accésit-en ordainak beste hizkuntzetan: fr (DLLF): accessit; it (L. Ambruzzi): "accessit, certificato di idoneità, menzione onorevole"; ca (GEC): accèssit; en (Collins): "sm invar consolation prize, second prize"; de (Slaby-Grossmann): "Neben-, Trostpreis".

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "akzesit (†  accesit)".

Maileguaren beste forma, gaizki edo erdizka egokituaren ordez

Ik. accesit.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: akzident(e).

akzidente 1 iz. Fil., Teol. Berezko izaterik ez duen eta gauzei atxikirik ageri den ezaugarria. Substantziak irauten du eta akzidenteak baino ez dira aldatzen. Funtsezkoa edo esentziala izan gabe, akzidente bati dagokiona. 2 iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, akzidente-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori 'bat-bateko ezbeharra' adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. istripu].

akzidente 16: Argia 3 (“Akzidentea justu iaz gertatu zen”), Berria 2 (“Akzidenterik ez, funtsezkoa baino ez; harea, itsasoa eta zerua”), DiarioVasco 2 (“Pertsona akzidentean hil egiten da; ohean ere hil egiten da”), EiTB (“Akzidentea oso garrantzitsua da objektua ulertzeko”), Elkar 5 (“Izan ere, kontu hauetan irudia beti da akzidentea, eta izatea muina... eta muina ezerezetik hurbilago dago iruditik baino, ezer ez garela aitortzen dugun bakoitzean hutsune bat zabaltzen baita gure baitan, Jainkoak bere egonleku bihur dezakeena, bestela nekez”), Jakin 2 (“Akzidente historiko horrek zailagoa egiten du gainontzeko animaliekin ditugun loturak aitortzea”), UEU (“Aristotelesen arabera, substantziaren eta akzidentearen artean, hurrenez hurren”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

akzidente 205: Berria 3 (“Bakoitzari bidean bere akzidenteak eta zirkunstantziak egokituko zaizkio, baina finean, ez dago beste ezer»”), Xabier Kintana 157 (“Horietako bat, adibidez, esanez pertsona garaia dela, kolore zurikoa eta ile urdinak dituela, eta horrela haren akzidenteen bitartez aurkeztuko zenioke”), Ibon Uribarri 14 (“Substantzia baten determinazioek, substantzia hori existitzen den era bereziak besterik ez direnek, akzidenteak izena dute”), Imanol Unzurrunzaga 9 (“Akzidenteak beti egiaztatzen du zerbaiten aldakuntzaren bat”), Xabier Arregi 5 (“diskurtsoaren itxura edo akzidente izatetik urrun, hedatutako bere egia askatzeko gainditu behar dena izatetik urrun”), Filosofiako gida 4, Menane Oxandabaratz 3, Iñaki Mendiguren 2, Joseba Sarrionandia, Pablo Sastre, Joan Mari Lekuona, Piarres Xarriton, Joxe Azurmendi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Debekua isiltzea proposatu da. Onartutako adiera bere horretan utzi eta ‘istripu’ adierakoa isiltzea proposatu da.

Jakite-arloak

Tekn. (Fil., Teol.)

Euskaltzaindiaren Arauak

akzio Ekon.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu akziodun eta akzionista formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira bina akziodun (Elhuyar: "akziodunen kontua, karteran dauden baloreak"; "enpresak lortzen duen mozkina, akziodunei dibidenduak, besteren kapitalaren interesak eta zergak ordaintzeko erabili beharko du") eta akzionista (Zabal 1976: "Hauek akzionistei itzuli behar zaizkie, haienak baitira"; A. Valdes: "Pentsa ezazu zer nolako aurpegia jarriko duten akzionistek honen berri dutenean!").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akziodun : DFrec 1, AB38 2, AB50 1, HiztEn-LurE, Euskalterm 14; akzioduneria : HiztEn, Euskalterm 1; akzionista : DFrec 7, AB38 1, AB50 6, HiztEn-LurE.

Zerrenda osagarriak

PFGZ: akziodun: accionista.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-dun/-ista.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akzionista (7: Zabal 1976 ("hauek akzionisteei itzuli behar zaizkie"), A. Valdes ("Pentsa ezazu zer nolako aurpegia jarriko duten akzionistek honen berri dutenean!"), Egin 1993 ("... erosketa hau, Udaletxea Kabledis-eko akzionista izanik, Iberkonta enpresak Kabledis utzi izanaren ondorio delarik"), UZEI 2 ("Ez du ezertarako balio, beraz, aipatu akzionista sinbolikoa pisuaren erabilerari buruzko Epaile-erabakiarekin kaltetua geratzen dela alegatzeak", "orain senarrak eta bere anaiak #mdash#akzionista betegarri bat besterik ez denak#mdash# Epailearen erabakira egon beharko dute eta hortik pasa"), Berrigara 1997 ("Bigarrenik, enpresako zuzendaritzarena, lau huts larri eta azertu bat #mdash#akzionistentzat#mdash# izan baititu"); akzionistakidetza 1, Goenkale 1995 ("Gure aitak ez zuen alaba galdu nahi eta Floridan dituen bere bi frontoietako akzionistakidetza eskaini zion Martini"); akzio-jabe (eta akziojabe) 2: EHAA 1982 ("Baltzuko akzio-jabe izatea ez da nahitaezko izango"), ArauErab 1988 ("Akziojabeen Batzar Nagusia"); akziodun 19: Elhuyar 2 ("Horregatik, ez dira kontutan hartuko kapitalaren erregularizatzaile-izaera dutenak, hala nola, akziodunen kontua, karteran dauden baloreak, etab", "enpresak lortzen duen mozkina, akziodunei dibidenduak, besteren kapitalaren interesak eta zergak ordaintzeko erabili beharko du"), A. Zelaia 3 (adib.: "Gutxiengoan dauden akziodunek informaziorako duten eskubidea ez da ziurtatzen", "Gehienetan, horrelako interes-gatazka ez da arautzen akziodunen artean sortzen bada, akzioduna aldi berean administratzailea ez bada"), MerkatZuzenb 2 ("Akzioaren gain eratutako bahiaren bidez, akziodunak akzioaren edukitza galtzen badu ere, berori izango da bazkide eskubideen titularra", "akziodunari dagozkion eskubideak"), Egunk 1992 ("Emilio Ybarra BBVko presidentea akziodunen batzarrean"), S. Ott ("Errota bakoitzak sei edo zortzi etxe akziodun zituen"), UZEI 8 (adib.: "Sozietate anonimoa: akziodun berankorrak", "Argi dagoenez, akzioak harpidetzen dituen akziodunak dagokion ekarpena egiteko konpromisua hartzen du"), Habe 1996 2 ("... 5.000 pezetarekin telebistako akziodun eginez [...] akziodun izango direnez, dagokien partaidetza eskainiz fundazioa zuzendu eta kudeatuko duen patronatuan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akziodun : DFrec 1 (akzinodun), AB38 1, AB50 1, HiztEn, LurE, Euskalterm 11; akzionista : DFrec 7, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

akziodun : EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Casve EF (akziodün), PMuj DVC (eta akzio-jabe); akzionista : ElhHizt, HiruMila (ik. akziodun), EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

akzionista iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, akzionistak euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. akziodun].

akzionista 59; akziodun 1240.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

akzionista 5; akziodun 491.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren Arauak

Ik. akziodun .

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

ez dago maileguaren premiarik.

Debekua bere horretan uztea proposatu da. akziodun forma hedatu da eta, gainera, akzionista formak ez du gutxieneko baldintza betetzen (es soilik da, fr actionnaire).

Oraingoz bakarra aski da

Ik. akziodun.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-ista.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akzisa 4, M. Navarro ("Akzisei dagokienez, Atxikimenduko Tratatuak lau urteko epea eman zion Espainiari tabako beltz eta horiaren gaineko zergak Elkartearen artezarauera egokitzeko", "BEZen eta akzisen tipoak harmonizatzeko egitasmo", "Akzisen kasuan, alkoholezko edarien, tabakoaren eta olio mineralen gaineko zergak igoko lirateke", "Zergazko mugen kentzapenean #mdash# batez ere, BEZ eta akzisei dagokiena").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akzisa : Euskalterm 2 ('accisa' Oh: "impuesto indirecto sobre consumos específicos. Accisia Erdi Aroko latinean") // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Jakite-arloak

Ekon.

Kategoria

iz.

Jatorrizko forma

al /galderetan/

Euskaltzaindiaren Arauak

al 'galde partikula'

Erabileremu dialektala

G bakarrik dela seinala (eta ez G osokoa). Hala bada, jakina, zeren duda baitago orain arte G zena ez ote den bestetara hedatu. Nolanahi ere, seinalatzekoa da iparraldeko baliokidea -a (dea?, duta?) dela eta Bkoa doinu-aldaketa soila.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ala 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ala mendietan ala zelaietan, non-nahi ongi heldu da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: alaba ‘hija’: Lac Irach, ConTAV, E, Lç Lk 8 tit., Lç Ins, RS, RIs, Saug, Mat, Harb, Ax, O Pr, Gç, Bp, TAV, ES, OA, CatLav, El, Urqz, Acto, Mb IArg, Cb Eg, Lg, Mih, LE Ong, Egiat, AstLas, Xarlem, Mg CC, Mg PAb, Mg CO, VMg, Gco, AA, Añ LoraS, fB, JJMg BasEsc, Astar II, Echag, MarIl, UskLiB, Etch, Arch Fab, Bordel, Jaur, Izt C, Ur MarIl, Gy, Lard, Dv LEd, Hb Esk, Bil, Arr GB, ChantP, Sor Gabon, Bv AsL, Urruz Urz, Elzb Po, Elzb PAd, Jnn SBi, Lap, Ip Hil, Alz STFer, AB AmaE, HU Aurp, Azc PB, Itz Azald, Ag AL, Ag Kr, Ag G, Echta Jos, JE, Inza Azalp, Ir YKBiz, Or, Enb, Kk, Laux BBa, Eguzk GizAuz, TAg Uzt, Zait Sof, JAIraz Bizia, Etxde AlosT, NEtx LBB, Mattin, Xa Odol, Etxba Eib, Iz R.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: alaba besoetako , alaba ponteko .

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bi azpisarrerarekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALABA BAKAR (V-gip ap. Elexp Berg). Hija única. "Alaba bakarra ta gaztaiña bakarra galdu eitten i die" Elexp Berg. Ezkonduko dezue alaba bakar hori tratalari aberats batekin? Lar Cor 152. Dama bat bere erara, Jainkoaren bildur gabe azi, ta bizi zan, seguru ere alaba bakarra, ta ala gaizki oitua. Cb Eg II 190. Biderat lehenik athera zitzaion presuna, gerthatu zen haren alaba bakharra. Lg I 220. Zenbati, erreiñu, ta maiorazko andijak tokau arren, ta seme, edo alaba bakarrak izan arren, deitu deutsee Jangoikuak? JJMg BasEsc 213. Bazuen alaba bakhar bat. TB Lc 8, 42 (Oteiza, Dv, Brunet, Ol, Leon, Ker, IBe, IBk alaba bak(h)ar; Lç alaba bakhoitz). Alaba bakarra ezkontzaka geldituta. Lard 137. Errege eta erreginaren alaba bakharra. Elzb PAd 60. Morroi sartu ziñan, semetzat azi zaituzte, ta etxeko alaba bakarrarekiñ ames egiten ausartu zera? Ag G 142. Eladi zan alaba bakarra, Josetxo baño urte bi gazteagoa. Echta Jos 58. Neskatxa egokia dirudi, argia, alaba bakarra, diruz... Lab EEguna 68. Amabi urte inguruko alaba bakar bat bazuela. Ir YKBiz 95. An joan zan Txantonen alaba bakarra etxerantz. Erkiag Arran 27. Rosa, alaba bakarra, orduantxe ari zan bere gaztetasunera zabaltzen. NEtx LBB 42. v. tbn. Arr GB 129. Enb 149. Ldi BB 74. Etxde JJ 94

alaba bakar 32: Deia 2, HABE, Berria 8, EiTB 13, Karmel, Argia 4, Laneki, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

alaba bakar : Herria 2, Berria 3, Anjel Lertxundi, Elizen arteko Biblia, Jose Antonio Mujika, Felipe Juaristi, Arantxa Iturbe, Xabier Etxabe, Oskar Arana, Iñaki Iñurrieta, Gotzon Garate, Mirentxu Larrañaga…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta adibide gisa jasotzekoa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa alaba sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: alaba besoetako ‘ahijada’: Mde HaurB.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, alaba sarrerako azpisarrera gisa, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alaba sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

alaba gehien Hija mayor. [Maria] Jinko Aitaren alhaba gehiena eta maitena da. Ip Hil 1. Zuen galdegin irri maltzur batekin Inxauspeko alaba gehienak. Lf Muruts 44

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

alaba gehien 2, Itxaro Borda (“Ez zaigu ardura horrelakorik gertatzen eta pozten nintzen ene alaba gehienarekin supermerkatuetan barna ibiltzeaz”, “Ahuñamendiak leihotik urruntzen ikusten nituen artean, Marieren nobela laburraren meandroetan galtzen nintzen: aitaz ari zen, inguru, ihes eta itzulika, bereaz menturaz, baina orobat alaba gehienak larderia eta erasia pean zetxizkaren aita pirineotar bortitz bezain gogorrez”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

alaba gehien 9: Herria 2 (“Bena gero beste andere batekin ezkontü beharko dü Antsok, politikaz: hura Munia da, Gaztelako (Castillako) jaunaren alaba gehiena”, “Hor ginuen ere Filipen alaba gehiena, Leire: "Aitak ez du sekula erakutsi sofritzen zuenik, familiari ez jasan-arazi nahiz bizi zituen gogorkeriak, familiakoentzat beti izan da indar emaile”), Itxaro Borda 6 (adib.: “Nako eta haren alaba gehienek mihimenen puntarik lodienak erre zituzten”, “Bai, Maianaren alaba gehiena”), Patziku Perurena (“Ama, Jeanne Ibarrart, Migelen alaba gehiena”).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

NolaErran: aîné/e le plus âgé gehien – zaharren; l'aîné (des garçons) seme zaharrena – seme gehiena – seme nagusia (MD); la plus âgée alaba/ahizpa/arreba zaharrena – alaba/ahizpa/arreba gehiena // Beste hiztegiek ez dute jaso.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

Ez arauak jaso du, eta ez lantaldeak proposatu, orain arte (erabili, dirudienez, ez da erabiltzen, ezta ahozkoan ere); seme nagusi parekoa, berriz, dagoeneko proposatua du lantaldeak, eta egokia dirudi alaba nagusi ere jasotzea, parekoak parean emateko eta bereizkuntzarik ez egiteko.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: alaba-ponteko ‘ahijada’: Lar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, alaba sarrerako azpisarrera gisa, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alaba sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALABA ZAHARREN. Hija mayor. Ezkondu zuen bertze batekin Merob, bere alaba zaharrena. Lg I 281. Bere alaba zarrenak esaten dio gazteagoari. AA III 382. Alaba zarrena utzi, eta gazteenarekin ezkontzeari ondo etzeritzalako. Lard 37. Migel-Mariren alaba zarrena. Moc Damu 16. Sabasen alaba zarrenai erakusten eutsan maittetasuna. Echta Jos 318. Maria alaba zaharrena sartzen da sukaldean. Barb Sup 43. Frantzia baita Elizaren alaba zaharrena eta beraz laguntzaile hoberena. Zerb IxtS 109. Kosepantoniren alaba zaarrena. Erkiag Arran 42. Bizi alargun gelditua den emakume batek alaba zaharrenagan dauka uste osoa. MEIG I 163. v. tbn. a. zarren: Iraola 70. Ag G 37. NEtx LBB 65. Uzt Sas 336.

def.: alaba nagusi Alaba zaharrena. Ik. alaba gehien; prima. Alostorreko alaba nagusia.

alaba zaharren 42: Aizu, Deia 2, Consumer, Berria 16, EiTB 10, Karmel, Erlea 2, Argia 7, Laneki, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: alaba zaharrena 34: Berria 2, Herria, Elizen arteko Biblia 4, Xabier Etxabe 3, Ibon Uribarri 2, Karlos Zabala 2, Bernardo Atxaga 2, Pablo Sastre 2, Xabier Montoia, Iban Zaldua, Felipe Juaristi 2, Josu Zabaleta 3, Fernando Rey, Anton Garikano, Arantxa Iturbe, Txiliku, Gotzon Garate, Irene Aldasoro, Josetxo Azkona, Koro Navarro, Patxi Zubizarreta.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta deskribatzaile garbia; jasotzekoa adibide gisa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa alaba sarreran eta zahar sarreran seme zaharren bezala, azpiadiera gisa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: alababitxi ‘ahijada’: Prop 1905, Barb Sup, A EY.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bitxi.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Batez ere Zub.

alabadere duzu: gehiegi duzu, gehiegizkoa da benetan (s.u. alabadere)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jaso alabadere izan forman, Batez ere Zub. markarekin, hedatuxeagoa dago eta. Beraz, alabadere formaren bigarren adiera ezabatzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa alabadere sarreran.

Erabileremu dialektala

Batez ere Zub.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Erabileremu dialektala

Batez ere Zub.

Forma baten adiera(k)

gehiegizkoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

alabaina 1 'hala ere'. 2 'izan ere'

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: alabaizun ‘hijastra’: O Pr, Saug, ChantP.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-izun.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: alaba-orde(ko) 'hijastra': H, A.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a+o-.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-orde.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

alabastro forma bi aldiz ageri da corpusean, B-G (Erkiag Arran; Berron Kijote). Ik. OEH argitaratuan artxuri 1 (JMB ELG); ar-zuri 1 (Etxde Itxas), arzuri 4 (Ir YKBiz, Or MB, Gand Elorri 2), artzuri 1 (Ker Mt 26,7: artzuri-ontzi; TB, Dv albatrazko untzi, HeH alabastrazko untzi, Ur alabastrozko ontzi; IBe: hartzuri); (h)arri zuri 4 (Arr GB, Arr May, Or Mi; JE Ber); arrizuri 1 (Manzi GPatroi).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alabastro forma 3 aldiz ageri da: G 2 (A. Arrinda; J.M. Latxaga: "alabastro arri"), EB 1 (J. Aldabe); arrizuri G 1 (J.M. Bergara); hartzuri EB 1 (M.E. Laboa).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alabastro : HiztEn-LurE, Euskalterm 6; hartzuri 'marmola': HiztEn-LurE. Ik. BiblE: hartzuri 4 (1 Kro 29,2; Est gr 1,6; Mt 26,7; Mk 14,3), harzuri 1 (Lk 7,37).

Hiztegietako informazioa

alabastro / albâtre-ren ordainak beste hiztegietan: HiruMila: alabastro, hartzuri; ElhHizt: alabastro; PMuj: arzuri, kelagar; Casve FE: alabastro, harrixuri; T-L LBF: marbola-churi; Azkue Aurkibidea: arzuri.

Euskaltzaindiaren Arauak

alabastro 'harzuria'

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Mineralak

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

alaba, alabatzen.

Erabileremu dialektala

Heg.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

laudatu, goraipatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: alabatxo ‘Dim. de alaba’: Lç Mk 5,23, Cb Eg, Astar, Arr GB, Sor Bar, AB AmaE, Ag AL, Ag Kr, Ag G, Echta Jos, Balad, Altuna, Jaukol Biozk, Kk Ab, Ol Mk 5,23, Or Eus, Enb, Tx B, TAg Uzt, Zait Sof, Etxde AlosT, JAIraz, Uzt Sas, IBk Mk 5,23.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-txo.

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

Ez legoke hiztegi batuan jaso beharrik (x-txo osaerako librea da), baina jasotzea proposatuko da, honen pareko semetxo jasoa dagoenez.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe; eta oraingoz ez dago zer gehiturik (x-tzako osaerakoez ik. oharra nebatzako sarreran).

Atzizkien araberako erabakiak

-tzat+-ko.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: alaen 1 (Or Aitork); alaen(a) 5 (A, Or Eus, Lf Murtuts, Zait Sof, M. Oñatibia Baserria); alahen(a) 1 (Dv); alen 4 (Alz Burr, Zait Sof, Berron Kijote); alen(a) 21 (Alz Bern, Lab EEguna, Ldi, Lek EunD, Goen Y 1934, TAg Uzt, EA OlBe, Zait Sof, Etxde AlosT, Erkiag Arran, NEtx, Gazt MusIx, Lab SuEm, Berron Kijote); eta aurrean izond.rik gabeko alen(a) 2 (Zait Sof, Añ EL).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahalen(a) EB ager. 1 (J.M. Sarasola); halaen EB 1 (L. Dorronsoro); alaen(a) 2, G-EB (Zait; Txill); alahen(a) EB 4 (J.M. Arrieta, I. Tapia); alen 4, G-EB (Zait; G. Muro); alen(a) 20: B 1 (S. Onaindia); G 11 (P. Iztueta, J.A. Loidi, T. Agirre, A.M. Labayen, Alz, N. Agirre, A. Arrinda); EB 7 (J.L. Egireun, X. Olarra, J. Urkijo, G. Etxeberria, A. Lertxundi, Oinarri, Tom Sawyerren abenturak); EgAs 1 (El Día).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alaena : HiztEn-LurE; alahena : HiztEn ("ik. alaena"); alena : DFrec 2, HiztEn ("ik. alaena").

Hiztegietako informazioa

Beste hiztegietakoak: alaen : EuskHizt; alaena : EskolaHE, HiruMila.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: alaen; azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aldeko arrazoi handirik ez dago

tradizioan hedatuena alen da, baina alaen proposatuko da, hau baita "erabilera zaindu"etan indartu dena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

alagalako

Erabileremu dialektala

Bizk.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

oso ondo.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alagala sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

alaiaraz, alaiarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-ki-ro.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan alain (Azp Pr, TAg Uzt, Uzt Sas); alaingo (Arr May, TAg Uzt); araingo (TAg Uzt); alañeko (Uzt LEG); alain... non 3 (Arr GB, Arr May); alaingo... non 4 (Arr May).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alain G 2 (Basarri: "Ebroz arutztik alaiñ eldua ta mardula dan berekoitasunak sortu ditu gure artean ainbat arantza latz minkor"; "Gañontzean alaiñ modutsu ez diranak ere, karrera bat, edo beste "enpliu" goi antzekon bat bereganatu dutela"); halaineko EB 1 (J.M. Mendizabal: "Mugaz honunzko goardia zibilei txiri egitea, driblin egitea ez huken halainekoa"); ez dugu alain(eko)... non aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ohiko iturrietan ez dugu aurkitu (ezta HiruMila, ElhHizt, EskolaHE hiztegietan ere); alain : EuskHizt.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

hain.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu izenondoekin.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

alaitu, alai(tu), alaitzen da/du ad

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

alaitu, alai(tu), alaitzen

Aditz-erregimena

da-du ad.