Leku-izenak

(...)
Dokumentazioan toponimo honen makina bat aldaera ezberdin agertzen dira, baina XVI. mendeko lekukoak bat datozela esan daiteke, denek antzeko grafia erakusten dutelako. XVII. mendean desitxuratuxea ageri da. Bigarren osagarria zein den garbi dago, -eta atzizkia aztertzean esan denez gure alderdian -kieta -keta eta -eta-ren aldakia delako, eta arazo-sortzailea hortaz, lehen osagaia den utsas izena da. El Escopizar sarreran esan dugunez, utsasa gaurko euskarazko isatsa, itsatsa edo itsasa (cf. Baztango isetsa, itsetsa, itsesa 'erratza', eta Arakil-Urritzolako isatsa 'karrikak garbitzeko erratza') landare-izena (hemendik 'garbitzeko tresna' adiera) dela uste dugu, hau da, Lacoizqueta-ren arabera 'hiniesta de escobar', 'retama' (isaxa) edo 'retama de olor' (isatsa) derizten belarretako bat, biekin egin izan baitira erratzak [DNEP, 68-69. orr. Orba ibarreko Amatriain herrian Ychasgoytti dugu 1759an (PRA-San Martin, 45. k.), Bezkitzen Ychasgoitia azaltzen da 1760an (Id., 45. k.); Beuntzan Ychesgoyen dugu 1854ean (Beuntzako hipotekak), Isesgoin [ìsesgóin] orain; Gulibar-Aginagan eta Zian Itxesi daukagu orain (Ychassia azken herrian 1671n. PRA-Asiain, 77. k.); Irañetan Itxesiko ataka dugu orain, Arruazun Itsasgain edo Itxasgain, eta Arbizun Ichasbarrena agertzen da 1699an (EAE, 274. or.)]. Utsaskieta eta harana-z osaturikako Utsaskietarana-ren ondorengo desitxuratua den egungo Uzkitarana [ùzkitarána]-k El Escopizar-ekin mugatzen du, eta El Escopizar, esan den gisan, erratzak egiteko "escopizo" ugari dagoen tokia da, hots, isats ugari dagoena [Un vocabulario aezcoano, salacenco y roncalés preparado por el Principe Bonaparte" delakoan (K. Mitxelena, SHLV, 298-319. orr.) 'retama' adiera duen genêt-en sinonimotzat Zaraitzuko sats besterik ez zaigu ematen, eta honek aferesia jasan duenez, ez dakigu hasierako bokal hori zein zen, itxuren arabera i- bazen ere.]. Uzkitarana-n bertan ere isats ugari dago, labakitu ez den eremuan. Itsas / utsas txandaketa i- / u- duten hitzen multzoan sartu behar genuke (hiri / huri, ile / ule, birao / bu(r)ro, Ubillos / Ibillos [Ikus Galipentzuko Inbilos sarreran esan duguna.], idoi / udoi, iholde / uholde, ugolde [Alfonso Irigoyenek biltzen ditu azken bi txandakatzeak. Ikus autore honen "-Di < -Dui < -Doi berrekailu kolektivoaz eta Lapurdi, Ilurdoz, Loidi, Lo(h)iola toponymoen eta idoia / udoia / iduia hitzaren etymologiez", in DRPLV-III, 47-63. orr.]). Mitxelenak dioenez txistukari aurreko lekunean aldakuntza horren adibide bat baino gehiago dago [FHV, 75. or.]: "hay finalmente varios casos de permutación ante sibilante y ante l o n más sibilante, precisamente donde la nasal o liquida puede ser secundaria".
(...)

(...)
[-Eta gure eskualdean. Zare] Utsas 'isats' landare-izena eta -eta-ren aldaera den -kieta ditugu hemen.
(...)

(...)
Egungo El Escopizar [èskopizár]-en jatorria isatsak egiteko eta sua izekitzeko erabili izan den escobizo landare izenean bilatu behar dugu, inguruetan landare hau ugaria delako (cf. San Martin Unxeko Escobares [PRA-San Martin, 56. k., 1785.] eta Uxueko Eskobarea). Hau are garbiago ikusten da Zaren escopizo aldera erabiltzen dela [Iribarren, VN.] (cf. Kasedako La Escopilosa [PRA-Kaseda, 1. k., 1681.]), eta aztergai dugun dermioaren ondoan Utsaskietarana (Uzkitarana orain) dugula (ikus sarrera hau) kontuan hartzen bada. El Escopizar Camino de Sangüesa-tik Oibar eta Kasedako mugetaraino hedatzen da, eta Utsaskietarana, Corral nuevo eta Ordokia-rekin mugatzen du, auzo herri horiekin ezeze.
(...)