Leku-izenak

(...)
[-As/-az, -es/-ez, -iz, -os/-oz, -us bukaerak. Zare] Itxuraz Zaren agertzen diren Rengayz(a) (1634 [PRA-Oibar, 23. k.]), Erren gaica (1650 [Id., 26. k.]), Errengaiza (1683 [PRA-Kaseda, 2. k.]), Regaiza (1708 [PRA-Oibar, 31. k.]), Recaniza (1723 [Id., 38. k.]), Guerrengaiza (1762 [Id., 61. k.]), Guerrangariz (1733 [Id., 50. k.]), Garrangariza (1769 [PRA-Kaseda, 22. k.]), Guerrengariz (1733 [PRA-Oibar, 50. k.]), Guerran gariz (1815 [Id., 95. k.]) eta gaurregungo Garrangariz [gàrrangáriz] izen beraren aldakiak dira [Arrunta da euskalki ezberdinetan kontsonantedun eta kontsonanterik gabeko aldaeren arteko txandaketa duten hitzak azaltzea: "Por ello, a pesar de que el vasco - al menos reciente - no es una lengua prefijante, la inicial de cada forma nominal llegó casi a ser considerada como algo modificable, si era consonántica, y como un hueco susceptible de ser llenado por distintos pseudo-prefijos, si era vocálica. El resultado es que la inicial es la posición de máxima inseguridad para la reconstrucción comparativa"(FHV, 252-253. orr.)]. Ikusten denez hasieran herskari belarerik ez duten aldaerak XVII. Mende osoan zehar eta XVIII.aren hasieran agertzen dira, eta herskaria dutenak 1733-tik aurrera. Hortaz, banaketa kronologiko osagarrian daudela esan daiteke, eta bata ageri den garaian bestea ez dela azaltzen. Errengaitz *Erregugaitza (cf. Galipentzuko Errekagaitza eta Leatxeko Erregumaiorea toponimoak, edo Zareko bereko Barranco de Jautu-ren ondoko oraingo Regandia, irudiz *Erreguandia edo *Errekandia batetik aterea. Ikus Zareko toponimia aztertzean dioguna) baten desitxuraketaren ondoriotzat har daiteke. Aintzat hartu beharra dago toponimo honen XVI. Mendeko lekukorik ez dugula, eta guk ediren orduko itxuraldatuxea egon zitekeela. Aintzat hartu behar da, berebat, dermio hau Río de Ordokia deitu errekaren alde batean barrena hedatzen dela (ikus Zare).
(...)

(...)
Honen etimologia ez dago xoil garbi, ediren ditugun aldakiak asko baitira eta aski nabarrak. Horien arteko alderik nabarmenena, bukaerako artikuluaz gainera, hasierako g- belarearen presentzia edo falta da. G-dun aldaerak besteak baino zaharragoak direla suposa daiteke, eta hasierako kontsonante hori belare disimilazioz galdu dela (cf. cagot / agot(e,a), kokotz / okotz, gonga / unga...). Alabaina, dokumentazioa lekuko, g-rik gabeko aldakiak dira goizen azaltzen direnak, eta beraz, zaharrenak. Jakina denez, euskarazko zenbait hitzek batzuetan herskari protetiko bat hartzen dute (altzairu / galtzairu; ainhara, enara / kiñuri...) eta badirudi horixe dela hemen gertatu dena. Aurreneko silaban bokal irekia duen lehen lekukotasuna 1769koa da. Baina irudiz artean finkatu gabe zegoen, 1815ean berriz ere -e- dun aldakia ageri delako. Etimologiari dagokionez, bigarren elementua -gaitz, -gaitza dela uste dugu, zenbaitetan aurkitzen ditugun -r-dun aldaerak oso berandu agertzen direlako. Lehen osagaia Morionesko Loiaerregua (= Loiaerreka)-n, Leatxeko Erregumaiorea-n eta Zareko bereko Regandia-n (< *Erreguandia-tik atera bada. Ikus sarrera hau) dugun erregua 'erreka handia' bera izan daiteke, Errengaitz Salobreta aldean dagoelako, Río de Ordokia-ren ondoan. Toponimo honen lehen agerraldia berandu samarrekoa da (1634ekoa. Ikus gorago) eta ordurako aipatu ustezko lehen osagai hori itxuratxartua egon zitekeen (cf. Leatxeko Erregumaiorea 'El Río Mayor'-en desitxuraketa goiztiarrak). Egun Garrangariz [gàrrangáriz] deritzanak Salobreta, El Cascajo, El Cerrado eta El Azute-rekin mugatzen du, aipatu Río de Ordokia-rekin ezezik. Erreka aski bihurria da bertan, baina gorago ez da zuzenagoa, eta baliteke gaitz osagaia beste zerbaiti leporatu behar izatea, ez bere "bihurritasuna"-ri. Paso de Errengaitz errekan berean dago, Río de Ordokia-k eta Errengaitz-etik heldu den bideak elkar gurutzatzen duten puntuan.
(...)