Leku-izenak

(...)
[-As/-az, -es/-ez, -iz, -os/-oz, -us bukaerak. Zare] Menéndez Pidal eta Antonio Tovarrek aipatzen duten ["Sufijos en «z», especialmente los patronímicos", 432. or.] Armilloz-ekin pareka daiteke, baina ez dugu uste, aipatu autore horiek diotenaren kontra, honen oinarria antroponimo bat denik. Gure irudiz Armillos Galipentzuko Inbilos (Unbilos, Emilos, Enbilos...) eta beste toki batzutako Urbillos, Ubillos, Ubilloa, Ebilots, Ibilos... eta besterekin lot daiteke, besteok bezala hau ere bi ubideren elkargunean dagoelako (ikus Zareko toponimia aztertzean dioguna). Oztopo nagusia (zinez handia), oraingo Armillos aldakia 1592rako [PRA-Oibar, 6. k.] agertzea da, baina ez litzateke harritzeko lehenagoko *Urmillos (< *Urbillos) batetik atera izana, ustezko *u > a- pausoa zeri zor dakiokeen ez jakinagatik.
(...)

(...)
Río de Armillos [àrmíllos] (edo Armillo [àrmíllo], zenbaiten ahotan) Leatxetik heldu den Río de Balora eta Ezporogitik heldu den Río de la Tejería (Baserrekandia auzo herri honetan, esan bezala)-ren batzetik sortzen den ubidea da. Hau dela eta, bestela ilun legokeen Armillos izena Galipentzuko Inbilos (ikus sarrera hau), eta beste toki batzuetako Urbillos, Ebilots, Ubillos... eta abarrekin erlaziona daitekeela uste dugu, Armillos bere horretan 1592rako dokumentatzen bada ere (ikus -as / -az, -es / -ez, -iz, -os / -oz eta -uz / -us bukaerei eskaini atalean dioguna). Puente de Armillos alderdi honetan (baina Río de Balora-n) N-5140 errepidean dagoen zubia da [El Puente nuevo zubian Puente de Armillo dioen errepide-seinalea paratu zuen Nafarroako Diputazioak, baina benetako Puente de Armillos esan duguna da.]. Badakigu 1799an konponketa zerbait egin zela bertan, zubia bera eraiki ez bazen bederen. Armillos aipatu ubide horren inguruko lurrak ere badira. Bidatza, Campo de la Villa, Baratzeta, Errotaldea, Molino viejo, Kiñueta, Zazuburu, Balora eta Plau ditu mugakide.
(...)

(...)
[-as/-az, -es/-ez, -iz, -os/-oz, -us/-uz bukaerak. Galipentzu. Inbilos] Leku-izen honen u-dun aldaera bakarra lehen lekukotasunekoa dugu, baina gure eritziz garbi dago beste herri batzutako Ibilos, Ibillos, Ubilla, Ubilloa eta Ubillos-ekin lotu behar dela. Osagaiak beraz, ur eta bil 'bildu' dira, lehen elementuak beste izen arrunt eta toponimo batzutan bezala (cf. Ibero herri izena / U(r)beroa(ga) toponimo zabaldua) u- > i- bilakaera pairatu zuelarik, beharbada ib(a)i-ren eraginez (ikus Galipentzu toponimia aztertzean Inbilos-ez dioguna). Ubillus-en (ikus gorago) bukaera euskarazko huts izan daiteke Mitxelenaren arabera, eta hortik atera zitekeen -os aldaera, baina gure eritziz hau ez dago bat ere garbi (cf., dena den, Munos, Munus... Uxuen) [Iturenen Pagobil, Pagobilla edo Bagobil toponimoaren aldaeren artean Pagavillos dugu 1733an (Iturengo udal artxibategia), Pagallus 1777an (PRA-Doneztebe, 126. k.), eta Pagabillos 1790ean (id., 157. k.), eta baliteke aztertzen ari garen bukaera (atzizkia?) bera izatea. Seguru egoteko, ordea, pareko adibide mordoxka izan behar genuke. Malerrekako datuok Andrés Iñigo iturendarrari zor dizkiogu]. Izan ere, Orreagako 1284eko saroheen artean Hegança Ubilotssa aurkitzen dugu [Mitxelena, TAV, 37. or.], eta ez dugu duda egiten Ubilotsa hau aztertzen ari garen toponimo bera (jatorriz eta adieraz, ez tokiz) dela. Sarohe honen izenak duen afrikatua, gainera, bat dator Galipentzuko toki-izenean eta honen kideak diren beste herri batzutakoetan ageri den bukaerako afrikatuarekin (ikus Galipentzuko toponimia aztertzean dioguna), artikulua -o(t)s-ez amaiturikakoetan sekulan aurkitu ez badugu ere (bai Ubilloa-n eta honen modukoetan). Gure ustez, nahiz kontua garbi ez dagoen, Zareko Armillos ere aztergai dugun honekin lot liteke (ikus aitzinago).
(...)