Leku-izenak

(...)
Egun galdurik dagoen toponimo hau mugatzailez horniturik aurkitu dugu pare bat aldiz XVII. mendean, eta mugatzailerik gabe gainontzeko agerraldi guztietan. Txandaketa gertatzen ere da, baina intentsitate handiagoz, apofoniadun eta gabeko aldakien artean, hau da, lehen osagaitzat arta- eta arte- duten lekukoen artean. XIX. menderako Artabakoiz nagusitu zela argi ikusten da. Osagaiak gardenak dira. arte zuhaitz-izena, eta bakoitza 'bakarra' izenondoa, eta toponimoaren arrazoia ere konprenierraza dela uste dugu (cf. Arte bacoiza Barasoainen, 1564ean [J. Jurío, THET, 98. or.]). Notatzekoa da izenondoa beti bokal sabaikari eta hortz-hobietako bizkarkariz agertzen dela. Artabakoitz Urteaga eta Caracierzo de Zaubio-ren artean zegoen. Badakigu Barranco de Artabakoitz Zaubio-ra jaitsi eta, Rincón de Zazu-ren ondotik igarotzen zela. Badakigu, halaber, Sarria de Artabakoitz Urteaga-ren azpiko aldean zegoela, eta dermioan barrena Pitillastik Berage-rako (gaurko Los Berros-erako) errepidea zihoala (sarria-ren adiera eta ugaritasunaz ikus Berage eta Larrageta sarrerak). Guzti honek Artabakoitz-ek gaurko Medios-en behekaldea eta Carasol de Urteaga (Carasol de Artabakoitz lehen) hartzen zuela idarokitzen du. Barranco de Artabakoitz egungo Barranco de Medios (hau da, Medios-tik heldu diren bi errekastoek sortu eta Barranco de Zaubio-ra doan erreka) izango zen, eta Pitillastik Berage-rako errepidea Otrollos, Zaubio, Urteaga eta Medios-en barrena La Sierra-ko bidera (eta antzina seguraski Santa María la Blanca-ra) ateratzen dena [Bide honi jarraikiz, Zapaiz, Erlosiana eta Portillo de Chinchón-en zehar, Uxuek Galipentzuko lurretan Aragoa ondoan zuen errotara joaten ziren pitillastarrak alea ehotzera. Pitillas Uxueko auzoa izaki eta, errotan parte zerbait, edo behintzat bihia xehetzeko eskubide, izan zezakeen.]. Medios gainera ez da 1892 arte dokumentazioan azaltzen. Urte honetan, alabaina, Artabakoitz-ekin batera ageri da (ikus Medios sarrera).
(...)

(...)
Izen honen etimologiaz ikus -aga-ri eskaini atalean dioguna. Urteaga La Sierra-n dago, iparraldean Pipiratu dauka, mendebaldean Zaubio, eta hegoaldean Medios. Ekialdean, altxonbideaz gain, Urteaga-ren beraren barrukotzat jo ohi den Abuñaga, Basandia eta Sulue (Andresoro) ditu. Antzina, dena dela, Artabakoitz eta Txindilotxaga-rekin [Azken hau zehazki non zegoen, alabaina, ez dakigu. Badakigu Urteaga aldean zegoela, baina ez ondo-ondoan zegoen ala apartexeago.] ere mugatzen zuen (edo ondoan zituen behintzat). Alto edo Cabezo de Urteaga Balsa de Abuñaga-ren hurbileko gaina izan zitekeen, errepidea igarota dagoena. 1534eko despoblatu-zerrendan [NAO-Comptos, 550. zkia.] izen bereko bi herri zeudela dakusagu. Urteaga lalta eta Urteaga la baxa. Izenondoak erdaraz daude, baina euskal beiti / goiti edo horrelako pare baten itzulpena izan daitezkeela uste dugu (Ikus Otrollos sarreran dioguna. Cf. Abaurregaina / Abaurrepea, Ollobarren / Ollogoien, Ziagoiti / Ziabeiti...). Zernahi gisaz, badakigu Urteaga la alta altxonbidetik hurbil zegoela, San Nicolás-ko iturrira doan bidea hasten den tokiaren parean, muino batean, hego-mendebaldera begira. Zaharkinak oraindik ikusgai daude, bizitza laburra izan zuen harrobi berri batetik hurbil. Urteaga la baxa goikotik gertu zegoela uste dugu, beherago, "Corral de Ausalón"-i hurran. Izan ere, Abuñaga-tik heldu den bidearen ondoan herri baten zaharkinak ikusi omen daitezke [Ez dugu geure begiz ikusteko abadagunerik izan. Informazio hau gure osaba den Esteban Berraderi zor diogu.]. Fuente de Urteaga behin bakarrik agertzen da dokumentazioan, eta egungo Fuente de Gerardo edo Fuente de Alberto izan daiteke. Egun Urtiaga [ùrtjága] esaten zaio dermio honi, arrunta den -ea- > -ia- aldaketa jasan duelarik [Cf. Urteaga Saratsaten 1780an (PRA-Atarrabia, 87. k.), Urtiaga 1684ean (PRA-Asiain, 101. k.), Urtiaga [urtjága] gaurregun.]. Fazeria izan ote zen ez dakigu, baina daitekeena da Pitillasekikoa izana (ikus Facería sarrera). Gaurko Carasol de Urteaga lehengo Carasol de Artabakoitz bera da, eta segurua da bizirik iraun duenak zati bat (egutera) kendu diola desagertu denari.
(...)