Leku-izenak

(...)
Toponimo hau -aga atzizkirik ez duela bakarrik XI. mendean agertzen da. Gainerako guztietan berrekailu horretaz horniturik aurkitzen dugu. Jatorrizko forma, ikusten denez Muxiturria da, gero hasierako bokala ireki [Ez beti halere: Muchuturriaga dugu 1710 eta 1720an. Dena den, XVI. mendeko lehen lekukoek -o- dute, eta beraz XVIII.eko hauek itxuratxartzen hasitako aldaeratzat jo beharko ditugu. Harrigarria da, nolanahi ere, kontsonante sabaikari baten aitzinean bokala irekitzea. Bestela u > o pausoa (edo hobeki esan, u oso irekia ebakitzea) arrunta da gaurregun Nafarroako zenbait hizkeratan (Basaburua, Leitza...): duzu > dozo, dut > dot; motekoa 'mutikoa' Berueten] eta sabaiaurreko igurzkaria afrikatu delarik [ [sh] eta [ch]-ren arteko txandakatzea oso ezaguna da hitz hasieran (euskalkiak bereizten dituzten ezaugarrietako bat da. Ikus FHV, 190. or.), eta hitz barruan ere sarri gertatzen da. Bilakaera hau batzutan gaztelaniak eragina izan da, baina beste anitzetan barne gertakarizat hartu behar dela garbi dago: cf. Sagarmin / Xagarmin / Txagarmin Nuinen, Xixibiko / Txitxibiko 'xibinko', 'xubingo' Burgin, Sinares (izen ofiziala) / Txares (izen herrikoia < *Xares < *Siares, bokal arteko sudurkariaren erortzeaz), herri berean (cf. Galipentzuko Valdejares); Ijurieta ofiziala Gulian / Txurieta Ziako Hipólito Goñiren euskaraz (< *Xurieta < *Ixurieta); Kitxulabe [kìchulábe] Etxarrenen, aurreko Kixulabe batetik...]. Muxiturria, bere aldetik, *Musiturria zaharrago baten aldaera izan liteke, musitu 'lizundu', 'urdindu' [Musitu (Mussitu 1025ean. PT, 159. or.) Arabako herri baten izena da, eta Musiturri herrialde bereko Armentia herriko dermioa (TA, 355. or.).] eta iturria-z osatua dagoela onartzen bada behinik behin [Ikus AV, 153. or. Cf., halaz ere, Etxalekuko (PRA-Ihaben, 1. k., 1609) eta Guliako (PRA-Asiain, 1793, 174. k.) Usiturria hidronimoa]. Iturria izatea, agian, ez doa etimologia honen kontra. XI. menderako, bestalde, haplologia gertatua zela onartu behar genuke, proposaturikako etorki hori ontzat hartuz gero.
(...)