Leku-izenak

(...)
Caldinuaga
(...)

(...)
Çaldinoaga
(...)

(...)
Zaldunaga, Alto de la sierra de
(...)

(...)
Mendi honek Eslabako udalerriaren iparralde guztia hartzen du, Ageza eta Morionesko mugatik, Julio eta Lergakoraino. Dokumentazioan batzutan El Monte hutsa aurkitzen dugu eremu ezberdinak adierazteko. 1602an, kasu, Elkea eta Zalduako haran handia aldeko mendia ematen du aditzera. 1723an Arangaitz aldeko herri mendia dugu, aurreko bera, alegia. Egun La Balsa del Monte-k Amikarren-eko idoia ematen du ezagutzera. Beste batzutan el monte generikoa da, eta espezifiko bati lagun egiten dio, Monte de Azterain (ikus Azterain sarrera) edo Monte de Zaldinaga deizioetan, esaterako. Beste mendi bat Xaugizabal da (ikus Camino del Monte sarrera).
(...)

(...)
[-Eta atzizkia] Koldo Mitxelena ere lan batean baino gehiagotan arduratu da berrekailu honetaz [AV, 87. or.; FHV, 238 eta 528-529. orr.; FLV, 3, 1971, 241-267. orr., gero PT-en (141-167. orr.) birrargitaratua]. Egiten dituen baieztapenik garrantzizkoenak hauek dira: […] 4.-Aga atzizkia daramaten toki-izenekin gertatzen denaren antzera -eta daramatenek ez dute azken bokalaren erortzea jasaten, eta hortaz euskal elkarketa eta eratorketan indarrean dauden arauek ez dute balio bi bukaera hauentzat. Esan genezake, beraz, deklinabide edo flexio atzizkien gisara jokatzen dutela, ez eratorketa atzizkiek egiten duten moduan. 5.-Eta eta -aga banaketa osagarrian daude, hau da, ezin daitezke, salbuespenak salbuespen, hitz berean batera azaldu. 6.-Bai -eta eta bai -aga izena eta izenondoz osatutako izen sintagma bati laguntzen azaltzen badira, ordena beti hau da: izena - izenondoa - atzizkia: arte + eder + eta. Beste atzizkien kasuan ez da honela gertatzen. Esaterako, Pagadigorria aurkituko dugu baina ez *Pagagorridi(a); alderantziz, Lurgorrieta ager daiteke, baina ez *lurr-eta-gorri(a) nahiz gero badiren Legarreta çelaya, Legarreta berria eta horrelakoak, baina hau besterik da. Txikigarriak azaltzen direnean ere, -eta edo -aga-ren aurrean jartzen dira, ez atzean: Artanoeta, Basanoaga [Hau da, izan ere, Eslaba eta Uxueko Zaldinoaga toki-izenean gertatzen dena].
(...)

(...)
Zaldinaga, esan denez, Uxueko Zaldunaga-ren mugakidea da, eta dokumentazioari esker badakigu XVI. mendearen bukaera aldean jatorrizko Zaldinoaga-tik atera zirela bi izen hauek. Bi auzo herritan ageri den toki-izen ber baten bilakaera ezberdinak oso ezagunak dira toponimian, sarri berezi nahia baitago tartean: cf. Oibarko Menditxuri / Leatxeko Mendixuri. Elementu osagarriak, esan dugunez, zaldi-ren txikigarria dirudien zaldino 'zaldiko' eta -aga leku-atzizkia dira, eta esanahia beraz 'zaldi txikiak dauden tokia' edo antzerako zerbait da, gaurregun ez Eslaban eta ez Uxuen horrelako askorik ez dagoen arren, are gutxiago mintzagai dugun eremuan, Eslaba aldeko dermioaren zati handi bat duela hogeitabost bat urte lerrez estali baitzuten. Zaldinaga Eslaba, Uxue eta Epaizen arteko mendia da, eta hemendik dokumentazioko eta egungo Monte de Zaldinaga arrunta. Azken izen honek Uxueko mugako dermioaren goreneko alderdia adierazten du. Gaurko Zaldinaga [zàldinága]-k aipatu herri horiekin ezezik, Eslaba barruko Epaizaran, Artamaldeta, Santa Criz, Dorreta eta Beragu-rekin mugatzen du (azken hau Zaldinaga-ren barrukotzat jo ohi da). Zaldinaga-n, gainera, Larduia izeneko azpi-dermioa genuen (ikus sarrera hau) antzina.
(...)

(...)
[-Aga atzizkia gure eskualdean. Eslaba] Zaldi abere-izenaz, -noa atzizki txikigarriaz eta -aga-z osaturik zegoen Zaldinoaga-tik atera zen egungo Eslabako Zaldinaga (ikus Uxueko Zaldunaga sarreran dioguna). Mintzagai dugun atzizkia, -eta bezala, ez da maiz agertzen abere-izen bati zuzenean loturik, baina honelakoak ere badira (cf. Olatzagutiko Azkoneta).
(...)

(...)
[-Aga atzizkia] FHV maisu lanean Mitxelenak -aga atzizkia eta pluraleko -ak morfema erlazionaturik egon daitezkeelako Leon (eta Gavel)-en teoria onargarritzat jotzen duela dirudi, baina egia esan, ez du erabaki finko bat hartzen: "Esta relación (-aga eta -ak-en artekoa) podría entenderse en el sentido de que -a-ga, conservado en los nombres de lugar, es precisamente la forma más antigua de -ak, generalizado en la declinación. Es, en efecto, extraño que este suf. sea el único usado en toponimia que de otro modo no tendría una correspondencia en el léxico común. Esto encuentra cierto apoyo en el hecho de que ante -aga, como ante los sufijos de declinación, la vocal final del tema no sufre cambio ni caída (Harriaga, no Harr-, Arteaga, no Arta-, etc.), pues lo mismo ocurre con un suf. que es común a la toponimia y a algunos casos del plural: -eta en (H)arrieta y (h)arrietan, etc. Con todo, el valor de plural de -aga aparece muy oscurecido en algunos nombres de lugar" [238. or.]. Autore berak beste ikerlan batean ["Toponimia, léxico y gramática", FLV, 3, 1971, 241-267. orr., PT-en birrargitaratua, 141-167. orrialdeetan] -eta atzizki ezagunarekin erkatzen du mintzagai dugun -aga, eta honako ondorio hauek ateratzen ditu: -aga / -eta banaketa osagarrian daude; alegia, ezin daitezke [Uxuen Larrageta dugu, itxuraz lahar, -aga eta -eta-z osaturik. Azken hau, dena den, Fonteta bezalako toponimo batean, edo placeta, segureta eta antzekoetan ageri den erromantzeko -eta atzizki txikigarria ere izan daiteke (Ikus Uxueko toponimia aztertzean dioguna)] hitz berean biak ager. bai -aga eta bai -eta izenaren bukaeran aurkitzen ditugu beti, baita txikigarri bat azaltzen denean ere: Arrileunaga, Basanoaga [Zaldunaga Uxuen, Zaldinaga Eslaban, biak Zaldinoaga-tik (ikus bi sarrera hauek)]. -aga, -eta bezala, ez da toki-izenetatik kanpo erabiltzen. -aga-k, -eta-k ez bezala, ez du kide segururik euskal deklinabidean. Hemen FHV-n onargarritzat hartzen zuela zirudiena dudazkotzat jotzen du: "Hay, además, una diferencia manifiesta en la condición de uno y otro sufijo: mientras -eta, aunque no -keta, tiene clara representación en la declinación vasca, precisamente en los casos locales de plural, -aga carece en ella de correlato seguro. Es cierto que es comparable a -ak < *-ag, manifiesto en el plural recto y subyacente a varios casos oblicuos no locales, y yo mismo me inclino a aceptar la comparación, pero esto no pasa de ser una hipótesis" (145. or.) ["Notas lingüísticas a «Colección Diplomática de Irache» (PT, 87-118. orr.) izeneko artikuluan ere -aga atzizkiaren eta artikulu pluralaren arteko harremanak zalantzan jartzen ditu, oraingoan indar handiagoz, irudiz: "El suf. (-eta), aunque sea probablemente un antiguo colectivo de origen latino-románico, se ha introducido, como se ha dicho, en los casos locales de plural en la declinación vasca. En topónimos, nunca parece llevar artículo: no hay nombres en -etea en la parte occidental del país, como los hay en -olea, de -ola + -a. Lo mismo ocurre con -aga, suf. en que un análisis -a-ga (artículo + índice de plural) es por lo menos dudoso lo mismo que a la inversa, -ag-a (colectivo + artículo)... Una adición ms. al Diccionario de Azkue indica que en Esteríbar aga «paraje» vive como voz suelta" (113. or.)].
(...)

(...)
Ujué (719 m). 'Lugar del Caballico'. Del vasco zaldi 'caballo', el sufijo diminutivo -no y el sufijo locativo -aga (232).
(...)