Tr. Documentado en la tradición meridonal (donde es algo más frecuente) desde mediados del s. XIX y en la septentrional desde principios del XVII. Hay txerto en EEs (junto al más extendido txertu ), JBDei, Orixe, Lizardi, Zaitegi e Ibiñagabeitia, txertu en Iztueta, Urruzuno, Aran-Bago, S. Mitxelena, Munita, Etxaide y Erkiaga, y serto en un sermón baztanés del s. XVIII. Al Norte hay xerto (con aspiración --xertho-- en Etcheberri de Ziburu, Duvoisin y Prop ) en la mayoría de los autores, y xartu en sendos ejs. de GH y GaztAlm. En DFrec hay 1 ej. de txertu y 2 de xerto.
sense-1
1.
(G, B; VP 15v, Lar, Añ (G, AN), Lcq 184),
xerto (L, B, BN; SP, HtVocGr 353, VocB; -th- Hb, Dv, H),
xarto (BN; Dv; -th- H),
xartu (BN),
xarte (-th- BN-ciz; VocBN),
txertu,
serto,
xorte (BN-mix)
Ref.:
A(txerto, xerto, xarthe, xarto, xorte);
IzetaBHizt2(xerto)
. Injerto."Ente"SP.
"Enxerto, txertoa
"Lar.
"Greffe d'arbre"Dv.
"Greffe, ente de toute sorte"H.
"
Sagarrondoai xerto ona man diogu
"Izeta BHizt2. .
Oliba fruitutsua. Xertho eztia. Zeruko landarea. EZMan II 197.
Bekhatutik sortzen eta heldu diren xertoak, landareak, fruituak eta ondoreak baitira. Ax 22 (V 12).
Orazione handi haren aldakak, xertoak eta apareillua. SPPhil 116 (He 118 xertoak).
Sertuzale batek ezarzen duenean sertoa edo fruitu ona dakarran arbolaren punta .
BaztSerm1
331.
Zañeti / ekusten dan gauza beti beti / fruta pin gozoa txertu oneti. IztPo 81.
Hauta zazu xerthoa arbola gaztean eta ez zaharkituan. DvLab 381.
Txertotarako artu bear ditugun mentuak urteko pujak izan bear dute. EEs 1917, 52.
Txertu batzuek landararen beko aldean egiten dira, goiko aldean beste batzuek. Ib. 33.
Txertua, zomorroak barruan daudela, goizean edo illuntzean egitea da onena. Munita 94.
Izerdia iragaiten den ber xertoaren zur eta axal artetik, asko gisetara egin ditazke xertoak. GatxitegiLaborantza 109.
Madariondoa txertoen bidez antzaldatuta sagarrak ematen. IbiñVirgil 83.
Basate xerto elgarri lotuz / egiten baita arbola. Mattin 78.
Xertorik hoberena, Martxoan eiten dena. EZBB II 133.
azpiadiera-1.1
(Como primer miembro de comp.). Xertho-gaia behar da fruitua markatzen duena. DvLab 381.
Atsegin du txerto-udare ta mats gorri / urre-gorria biltzea. JBDei 1919, 252.
azpiadiera-1.2
(Fig.). "Artu ezazu soñeko zuri au, esaten dio, ta garbi garbirik eramazu Jesukristoren epai-tokira, betiko bizitzarako". Alaxe zuritu ta lotu oi dute txertoa ere. JBDei 1919, 365.
Oraiñ txertu txarra zabaltzen dute / gure jaun eta maixuak, / miruen tankera artzen ai gera / Euskalerriko uxuak.MendaroTx 160.
Leengo errotiko muskillez bear baitu erri bakoitzak bere ertia berritu, naiz iñongo txertorik ere edergarritzat artu. LdiIL 126.
Euskal-sinismenzalea prantziskotasunaren txertuak emandako kimua dala. SMitxAranz 88n.
Ona, irakurle, euskal-idazle berri au gure izkuntza maiteari txertu berri bat nondik emango. EtxdeAlosT 7.
Bai al dakik azpian zer azalduko dan? Txertu berriaren uzta: erdal erria. AtañoTxanKan 215.
azpiadiera-1.2.1
(Como segundo miembro de comp.). Gerkel-elerti zelai ikusgarrietatik landara-txerto au birlandatu dizut, gure antzerki-mintegi berrira. ZaitSof 5.
Maite-txertu samurrez dago onengana Beronike. ErkiagBatB 182.
sense-2
2.
(AN-ulz ap. IzUlz),
xerto (-th- H). Brote."Siron, œil que l'on greffe sur une plante"H.
"
Txerto berriek, los nuevos brotes"Iz Ulz. .
Zeren nola amora karitatearen xerto bat baita. "Surgeon de la charité"
.SPPhil 375 (He 379 mutil).
sense-3
3.
(G, B),
xerto (L, B, BN; VocB; -th- Hb, Dv, H),
txertu (G-goi-bet-nav),
xarto (BN; Dv; -th-H),
xartu (BN)
Ref.:
A(txerto, xarto, xerto);
IzetaBHizt2(xerto)
. Vacuna."Vaccine"Dv.
"
Xertoa izaten den bezain laster, bear ditugu xertatu erriko aur guziak (B), en cuanto haya vacuna, [...]"A.
Perran Dotoriak sartzen duela koleraren kontrako txertua? UrruzUrz 51.
Franzian izan bagine, xerthatuko ginituen gure giristinoak, bainan guk xerthoa, Saigonetik eskuratu orduko, eriaroa zen. Prop 1894, 95.
Xerthoa ukhan bezen sarri, misionestak hasi ziren xerthatzen. Ib. 95.
Txertuak galazotzen duala naparrei edo baztanga sortzea. Aran-BagoManMed 192.
Abiatua omen zuten aziendetan eritasun bat, izurritearen idurikoa, bainan bazen ere xartu bat, berriki ezagutua. GH 1921, 742.
Xerto berezi batek beira dezake haurra. JEMed 47.
Calmette-n xertoa emana da oraiko egunean, galbidean diren haur ñimiño guziei. Ib. 113. Jauna, ene semea zuk eman xartuak salbatu du. GaztAlm 1934, 78.
Txertu au artzera beartuak arkituko dira. EAEg 5-11-1936, 223.
Nikanor-engandik izango dabela laster arin, erikutsua sortuteko txertua, onen eztul eta gorroen bidez.ErkiagBatB 192.
Txertoa edo indizioa aurrari ematera. Ostolaiz 130.
Soldadoen noiztenkako xertoak. LarreArtzainE 177.
sense-4
4."
Xertho, [...] brochette de champignons, de poissons ou d'oiseaux que les gens de la campagne enfilent pour la vente"Dv.
sense-5
5."
Xerthoa, xarthoa, [...] plant greffé"H.
azpisarrera-1
TXERTO GORRI(Lcq 150 A; xertogorri B ap. Izeta BHizt2). "Castaña colorada, agradable, de envoltura delgada" A. "Badire iru gaztain mota: xertogorrie, ostobeltza ta Sanmigelak" Izeta BHizt2.
azpisarrera-2
TXERTO IZAN.
Injertar. Mintza-bearrik / ez duzun ezkero, / itz ori biotzean / omen zaigu txerto. OrBM 108.