Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII (v. infra TXURRUT). Zurrut y txurrut se documentan en proporción similar, si bien los testimonios más antiguos corresponden a txurrut y zurrut no se documenta hasta finales del s. XIX. Alternan las dos formas en autores como Urruzuno, Zabala, Enbeita, Labayen, Etxaide, N. Etxaniz y Anduaga. Hay además zurruta no ambiguo en T. Aguirre, JanEd, Txirrita, N. Etxaniz (en éste junto a txurruta ) y Anduaga. La forma xurrut sólo se encuentra en A. Donostia y Mirande. En DFrec hay sendos ejs. de zurrut y txurrut.
sense-1
1.
(V, G, AN-5vill; Añ),
zurruta (G-azp; (det.).Lar, H)
Ref.:
A;
GteErd 289 (
zurruta
);
ZestErret
. Trago, sorbo."Sorbetón"Lar, Añ.
"Trago, sorbido"A.
"
Bi zurrutan artuko dezu esne ori (G-azp), bi zurrutan edango duzu (G-azp)"GteErd 289.
Cf. VocNav: "Zurrut, trago. Toma el ricino de un zurrut y acabarás (Regata)".
azpiadiera-1.1
Trago, copa (vaso...) de bebida alcohólica. Txakolin zurrut bana eran. Apaol 41.
Eutsi zurrut bat Txomin / neure auzo men da ona. / Zeugaitik Peru doa. / On begi gizona.AzcPB 90 (v. tbn. 92).
Alimentua komeni zaigu / piska bat ardo zarretik, / baño Paulinok eztu eraten / markaz fuerako zurrutik. TxB I 167.
Tabernan sartu eta zurrut bi eran ditugu orduan. TxB II 149.
Ittunik yagokan mutxurdin / poztu egik zurrut batekin. LauxAB 54.
Ardandegijan sartu ziran geienak azkenengo zurruta edateko. KkAb I 38.
Nornaik ordaintzen zion nai adiña zurruta. TAgUzt 208.
Ezkerraldeko pagadi ortan ba-da iturritxo bat; [...]. Ibillaldi latza ta luzea danean, ez dek, agian, laguntzalle bikaña baso-iturritiko zurruta otza. Ib. 79.
Goiz parteko zurrutak. Basarri 147 (tít.).
azpiadiera-1.1.1
(Como sobrenombre). Anton Zurrut zan gizon bat, askok maite zuena, batez ere ardo saltzalleak. UrruzUrz 47.
azpiadiera-1.2
Trago, infortunio. Aren argitasunean Mirenen isla maitatua berezi dut. Leengo egunekoa bera iruditu zait mutilla. Zein zurrut mingotsa. TxillLet 44.
azpiadiera-1.2.1
Etxekoei esatea izan zan urrengo ozpin-zurruta. NEtxLBB 27.
sense-2
2.
(V-gip, G-azp-bet)
Ref.:
Etxba Eib; Zt; Elexp Berg; ZestErret
. (Ref. a bebidas alcohólicas).(La) bebida; (el) beber.
"
Zurruta, se dice del beber, de la hora de beber, observada como un rito. Egunero Eperranian dogu geure zurruta, todos los días tenemos donde Eperra nuestro trago"Etxba Eib.
"(G-azp-bet), vicio de beber. Ori zurrutak galdu du;zorioneko zurruta! sacrée boisson"Zt.
"El beber, la afición al beber. Ari be majo gustatze jako zurruta
"Elexp Berg.
Tr. Documentado en textos guipuzcoanos desde finales del s. XIX y en vizcaínos del s. XX. Tbn. lo emplea Larzabal.
Zurruta biotzean, / ardua goguan. JanEd I 57.
Illuntz eta jai gustatzen zaizka / zurruta eta kantuba. JanEd II 86.
[Presondegia] sartu-azten ditula / zurrutez beteak, / ezagutu ditzaten / edanen kalteak. Ib. 114.
Ori iñoiz bezela zurrutak poztuta, / tragua ustuta. AzpPr 48.
Itzaia berriz engañatzen da / zurruta izan ezkero. TxB 230.
Etxian nola ote dauzkazun / aurrak eta emaztia? / zure errotako laka pizarrak / zurrutako aña eztia. Ib. 106.
Zu ta ni biyok arrazoietan / ez gera berdin berdiñak, / biziyatua zaude zurrutak / gañera joku zikiñak. ImazAuspoa 24, 158.
Sortu dituzun [txanpon] danak / zurrutari emanik.MendaroTx 313.
Kontuz ibilli bear dezu zurrutarekin. LabEEguna 99.
Gibel-errai ta erre-egosiak, / zurruta atzendu bagerik, / usu ta arin garbi dituzte / larratza koipatuxerik. "Sin olvidar el trago"
.OrEus 160.
Egun artako zurruta, oituraz beste, Antzuelaren kontura izan zan. TAgUzt 208.
Eskalea maldar gora atsanka dijoala ikusi orduko, dei dagioe baserritarrak soroetatik eta belardietatik zurruta-eskeinka. Ib. 239.
Etsi-etsian zebillen eskean. Bere zurrutarako naiko dirua bildu ezkero [...]. Ib. 255.
Edontzi bana ardao eskeni zien [...]. --Astelena izateko, alaiegi zaudete. [...] --Zurrutak eragin al dizu, Joxepe? --Zurrutak ez; zure panpoxak. NEtxAntz 18.
Txarragoak dira baxo-erdi ta zurrutaren ondoren izaten diran tiroak. Munita 49.
Tai gabe ekiten zion zurrutari antziñako lagunarte atsegingarrik gogoratuz. EtxdeJJ 187.
Barrenen irakiten orrenbeste gradu / Ez du euskaldun gutxi zurrut orrek galdu. Basarri 148.
Nola gusta diteke / ortaño zurruta? / Beregana jartzeko / ain amorratuta. Ib. 148.
Lengo zarrak aspaldi / eman zuten parte / zurrutak baduala / makiña bat kalte. Ib. 147.
Horren makurra: zurruta dik soberaxko maite. LarzIru 92.
--Sartu gaitezen bar ortara. --Neskak pareka dituanak, eztik zurruta bearrik. NEtxLBB 147.
Zurruterako bestetako ez dezue zuek begirik-eta. Ib. 146.
Galtzak ere salduko lituzke, zurrut truke. (AN-araq). InzaEsZarr 147.
Orko zurruta, jokoa, bertsoa, burruka ta sesioak. AtañoTxanKan 104.
Kontrariorik aundiena zurruta. BBarand 176.
Bazan zaratie eta zurrute ugari! Gerrika 45.
azpiadiera-2.1
(Pl.). [Fraileak] uzteko diyo garai txarreko / zurrutak eta baileak. TxB I 92.
Jokuak eta zurrutak utzi / ziñuen alde batera. TxB II 175.
azpisarrera-1
TXURRUT.
azpisarrerakoSense-1.1
a)
(G; VP, Lar; txurruta G-azp),
XURRUT (AN, L, BN-baig; H)
Ref.: A (xurrut, txurrut); Satr VocP (xurrut); Gte Erd 289; Izeta BHizt2 (xurrut); ZestErret (txurruta). .
Sorbo, trago (ref. a bebidas alcohólicas). "Sorbo" VP 22r. "Sorbito, txurruta" Lar. "Churrupear es voz del Bascuence txurrupeatu, de txurruta, txurrupat" Ib. "Ardo txurrut bat edan zun (G-azp)" Gte Erd 289. "Trago. Emen xurrut ta an xurrut, gero moxkortu" Izeta BHizt2. Txarroan ardoa artu baño len, txurrut bat artzen zuen, ez geiago, zeren ardo zale etzan. CbEg III 364.
Batari urrupa <ursupa> bat edo txurrut bat pasarazten dio. LEUrt 195 (
ms. 70r urrupabát pasarastendió; Harriet, que cita este ej., transcribe churrut
).
Aita, txurrut ta txurrut emanaz, moskortzen due. AA III 382.
Ardo txurrut. Echag 184 (tít.).
Batutzen dira jai egun batean Erriko etxera [...] eta emen, beren txurruta edaten daudela [...]. "
Entre trago y trago"
.IztC 237.
--Andria zai dakazu onezkero. --Andria? Bai, bai. Guazen beste txuuurrupat artuta. MocDamu 31.
Itz egingo degu txurrupat eranaz. AlzSTFer 116.
Ollo saldea, [...], txurrut bizigarria, eskatzen duana. AgG 374.
Gizona bazera, gaur gabean txurrut bat emango al dezu nunbait, poltsa orretatik pagatzeko. UrruzUrz 39.
Gaberdi aldean xurruta artu ta dantza egiñaz geroz, artaxuriketa bukatu da. ADonostiaItzald II 22.
Ardo goxo txurrut bat artuko dezute. LabEEguna 87.
Ori baño ezpadok, atara egizak kartak, ganeratu eutson Txomin Txikik, txurrut goxo bat botaten ebala. BilbaoIpuiB 32.
Emaiok pattar pixka bat, txurrut bat. EtxdeJJ 261.
Zaragi gantzutuen gaiñean iauzika ibilliz txurrut-artean. "
Inter pocula"
.IbiñVirgil 90.
Onek txurruta bat merezi dik. NEtxLBB 148.
Sagardo txurrut bat edo bi edan.AtañoTxanKan 208.
Jaki gitxi oituak, askoz obiak gozokiak, txurrut ugariak...Gerrika 64.
Gaiñera etzan faltatzen / sagardo-txurrutik. Insausti 288.
v. tbn.
Txurrut: Sor Bar 110 (txurrupat). Zab Gabon 40. Mok 19. Anab Poli 95.
azpiadiera-1.1
(No ref. a bebidas alcohólicas). Larunbat batetik besteraño bokadu bat probatu eta txurrut bat ur ere edan gabe. AranSIgn 27.
azpisarrerakoSense-1.2
b)(La) bebida, (el) beber (ref. a bebidas alcohólicas).
Txurruterako lagun gabe gutxitan izan oida. AgG 375.
Egarri danentzat aor / zurija naiz baltza, / txurrutaren alaiaz / abestu naiz dantza. Enb 209.
Txurruterako ez duk kalterik. AnabUsauri 78.
Txurrutearen ostean, egongo ezoazen ba norbaiti bizkarra berotuteko eran?BilbaoIpuiB 56.
Ta ez uste gero Praisku bera txurrutik barik geratu zanik. Ib. 222.
Naiz ez moskortu, betiko txurrutak pipiak jota uzten du gizona. MAtxGazt 78.
Goizean zuria ta / atsaldian baltza, / eten bako txurrutai / an ekiten dautsa. BEnbNereA 28.
Euskaldun mutillak txurrutean bakarrik diñate beren gogoa. NEtxLBB 145.
Askok galtzen dau bere bizia istripuz eta txurrutaren erruz. Gerrika 221.
azpisarrera-2
TXURRUTARI EMAN.
Beber, darle a la bebida (ref. a bebidas alcohólicas). v. EDANARI EMAN. Zaliak dira txurrutari emoten, ta iñoiz, azken ordurako "atal" (mozkorra esateko) makalak arrapatzen dituez. SMZirik 20.
azpisarrera-3
TXURRUTEAN.
Bebiendo (ref. a bebidas alcohólicas). Egun guztia txurrutian pasau ondoren [...] ba-zoiazen etxerutz. SMZirik 74.
azpisarrera-4
TXURRUT EGIN.
azpisarrerakoSense-4.1
a)
(Añ). Sorber.
azpisarrerakoSense-4.2
b) + XURRUT EGIN. Beber (ref. generalmente a bebidas alcohólicas). Ordurik geienian / egiten du txurrut. JanEd I 68.
Ukalondua goratzia gustatzen zaiola maiz-xamar, txurrut egiteko. MocDamu 24.
Txoletik txurrut dagi. GoenY 1934, 183.
Pattar-botila bat hartu eta botilatik bertatik xurrut egin zuenean. MdeHaurB 36.
Geitxo egin al dun / ezkutuan txurrut?NEtxLBB 351.
Gaur ere egin al dezu / goizetikan txurrut. (In UztEBT 105
).
Tabernan txurrut polito eginda dagoenian. Gerrika 145.
azpiadiera-2.1
(Con dat.). Antxen negon ba, txiki erdi baten kondarrai txurrut egin edo ez egin. AlzBurr 32.
azpiadiera-2.2
(Con bat
).Dar, echar un trago."
Txurrut bat egin dut (G-azp)"GteErd 289.
azpisarrera-5
TXURRUTERA.
A beber. v. ZURRUTERA. Tabernatara txurrutera, pelukerira apainketara, eta illunkaran tabernara. AndAUzta 83.
azpisarrera-6
TXURRUT-TXURRUT(Onomat. del acto de tragar, de sorber). Txurrut txurrut asi da / urlia edaten. IztPo 65.
ZURRUT BATEZ,
ZURRUT BATEAN(baten Añ). De un trago, de un sorbo. "En un sorbo, zurrut baten" Añ (s.v. sorbetón). Godalet bat pattarrez bete eta zurrut batez hustu zuen. MdePr 84.
[Arrautza] zurruta batean edan zuan. AndAUzta 49.
azpisarrera-9
ZURRUTEAN(V-gip, G-azp, AN-5vill). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 19; ZestErret. Bebiendo (ref. a bebidas alcohólicas). "Zurrutian ibilli, andar recorriendo las tabernas. Domeka egun guztian zurrutian dabiz, el domingo, durante todo el día, andan recorriendo las tabernas" Etxba Eib. "Illuntzero zurrutian ikusten dot" Elexp Berg. "Zurrutean ari dira goiz guztian (AN-5vill)" Gte Erd 19. v. EDANEAN. Lanerako alperrak / pizkor zurrutian. JanEd II 76.
Gure Tripaundi dago / beti zurrutian, / kupelan baztarrian / mozkortu artian. Ib. 92.
Bereala asi ziran zurrutian; baita ere, ardoa tripara erortzian [...]. UrruzUrz 49.
[Ardangelan bituta] beltzetik edo zuritik zurrutean. AgG 165.
Gizona zurrutian/ trabenan zorretan. UrruzZer 107.
Taberna-zulotikan / ez gerade erten; / egun guzin zurrutan / baso aundi beten. JanEd II 117.
Kalian berriz ajolik gabe / zurrutian eta dantzan.MendaroTx 57.
[Sagardotegian] batzuk, zurrutan, besteak, zerbait jaten. TAgUzt 215.
Nere andrea arrapatu nun / botillatik zurrutian. Auspoa 39, 65.
Menditik jautsiko hizalarik, izigarri duk orduan tentamendua, phestan eta zurrutean, behere hautan bizitzeko. LarzIru 62.
Zurrutean eta istillua ateratzen ari diran bitartean. LabSuEm 202.
Gure aita gaur ere zurrutean eta jokoan ondo narrutu omen dute. NEtxLBB 66.
Egun guzia taberna-zuloan zurrutean pasa.AtañoTxanKan 211.
Jokuan, zurrutean eta apaldu, goizaldera arte. BBarand 172.
azpisarrera-10
ZURRUT EGIN.
azpisarrerakoSense-10.1
a)(V, G, AN; Aq 196 (G), Añ, Dv (V)). Ref.: A; Iz ArOñ (súrrut eiñ); Etxba Eib; Elexp Berg.
Sorber; absorber. "Avaler" Dv. "Sorber" A. "Zurrut eizu, maittiorrek, esnia, apapara juateko, toma la leche, mi cariño, para que vayamos de paseo" Etxba Eib. "Esnea edo saldea, zipatxo bat edo beste eginda gero, zurrut egiten dogu (V)" DRA. "Ume, zurrut eizu esne ori oztu baiño len" Elexp Berg. Patxin tratabiderik maitiarena zan, estu estu arkitzen ziraden nekazari gizajoari odola zurrut egitea. Apaol 93.
I, Arrautzia! ixilik ez paago zurrut eingo aut!SMZirik 56.
Zergaitik ez ninduan lurrak zurrut egiñ nere oiñen azpira nere gorde biarreko sekretua kontau nebanian?EtxbaIbilt 488.
azpisarrerakoSense-10.2
b)Beber (gralmte. ref. a bebidas alcohólicas).
"Zurrut in, alkoholdun edarirenbat irentsi" ZestErret. Elizainak, emen aipatzen dutenez, mariordomuak , zurrut, entzun ta parre: etzuen besterik egin. AArdi 34.
Alkatea ta Iturgoien ere eztituk atzerenak izan zurrut egiten. Ib. 36.
au gizon ari ziran alaitasun pozgarrian zaunk eta zurrut egiten. Aien jateko ekiñaldia!MujPAm 39.
Zurrut egiñaz alperkeriyan pasatutzen du eguna. TxB II 173.
Gizona zurrut lasai eginda / kantari dago alkiyan. Ib. 172.
Tabernan dagozanean, bapo zurrut egin eta esaten dabe: [...].AndAUzta 77.
Lagun zar eta adiskideakaz zurrut egin eta senditartean bazkaldu. Agur 4-8-1973 (ap. DRA
).
azpiadiera-2.1
(Sin egin expreso). Kopak sarri jaso, / zurrut kurioso, / jarri animoso. AzpPr 28.
azpiadiera-2.2
(Con determinantes). Orduko zurrut asko egiñak / berotutxiak buruak. TxB 258.
Biba Manuel, patroi leiala, / San Pedrotarren burua, / aurten zurruta lasai egizu, / badadukazu morua. TxB I 191.
Zurrut geiago egitiatik arraia saltzen asiyak. TxB II 157.
Gazuratik zurrut luze bat egin du. EG 1955, 92.
Naiz asmo on batekin / irten gu etxetik / Esan bearra daukat [...] zurrut asko egiten degula goizetik. Basarri 147.
Koka-kola edo zerbeza ontzi bat albuan, noz-beinka zurrut bat egiñez. Gerrika 207.
azpiadiera-2.2.1
(Con bat
).Dar, echar un trago.
Zurrut bat egin ondoren esan zuan: Aspaldian ez da sartu gure errian orrelako ardorik. ZabGabon 35.
azpisarrerakoSense-10.3
c)"
Zurrut eiñ. Se dice de hundirse una cosa, como un piso, por ejemplo. Sapaixak zurrut eiñ dau, aztun larregi jarri detselako gañian, se ha hundido el piso porque le han puesto demasiada carga encima"EtxbaEib.
azpisarrera-11
ZURRUTERA.
"Guazen zurrutera, ordua da eta, vámonos a beber, que llegó la hora" Etxba Eib. Nagia zurrutera / dua geienian, / artarako txanponik / aurkitzen daunian. Enb 182.
Txitak olloloka inguratzen duten bezelaxe urbildu zitzaizkon danak etxekoandreari zurrutara. TAgUzt 83.
Itzotsak entzuten ziran ardandegian. Inguruko baserrietatik zurrutara joandako baserritarrak ziran. Ib. 269.
azpisarrera-12
ZURRUT ETA MAUMAU.
"(G-goi), comer a dos carrillos" A EY III 231. Zurrut eta maumau, txakurrak yango alau . (G-goi)"Trago y masticar, ojalá te coma el perro"
.AEY III 231.
Jan t'eran da jokatu / zurrut eta mamau, / sakelak badirau. Auspoa 54, 53.
azpisarrera-13
ZURRUT ETA MURRUT(G, AN-5vill ap. A), ZURRUT ETA PURRUT. "Beber un líquido, tomar sopa o caldo torpemente" A. v. ZURRU ETA PURRU (s.v. 1 zurru). Ala ta guziz ere, jendeak, zurrut eta purrut, batak eztul, besteak doministiku, beñepein irentsi zuten kapelamaiñakoa baiño obea zan kafe ori. UrruzEEs 1914, 47.
azpisarrera-14
ZURRUT ETA ZURRUT.
"Edan eta edan. Atsalde guztia zurrut eta zurrut pasau dou" Elexp Berg.
azpisarrera-15
ZURRUT-ZALE(A Apend). Bebedor habitual. Umea bere eu lango zurrut-zalea izatea nai dok? ABGuzur 46.