Tr. Documentado al Sur desde Micoleta, que lo usa con el sdo. de 'niño'. Al Norte sólo lo hallamos en Etcheberri de Ziburu, Harizmendi y Goyhetche; en los tres aparece con el sdo. de 'ser humano', que es tbn. frecuente entre los meridionales, aunque desde principios del s. XIX tbn. es usual el de 'varón'. En DFrec hay 5 ejs.
sense-1
1.
(A, H),
giza-ume,
gixakume. Hombre, ser humano."(L; Hm 42), persona"A.
Giza-kume guztietan, fiñean, etsaiena / Antekrist enganosa da izanen Iesusena. EZMan I 64.
Ehizi eta bai abre, / nihon diren guztiak: / Guztiz bai gizakumeok, / egin solas eztiak. Hm 94.
Ba-ditu aurtasunak gizakumearen txarkeria ongi adirazten duten lanak, ibillerak eta zorrak. MbOtGai I 25.
Beste amen atseginzak emengo gizakume aurrak eman ditzaken atseginzak dira ta Jesusen amarenak Jangoiko-gizon Jesusek emanak. MbIArg I 169.
Beste gizakumerik / aurkitzen ezda / aurtxo onen konpañia / eztitsu onetan. (antes se ha referido a José y María). GavS 14.
Niri ta gizakume dirianai eginiko mesede neurri bageak. AñEL1 6.
Giza-ume miserableak, / Hau zuer doakizue: / Pleiñtarik funtsgabeenak / Bethi badarizkitzue.Gy 252.
Mundua gizakumez betetzeko. Lard 10.
--Zer aditu bear da mundua esanagaz? --Gizakume gaizto, donga eta nasaiyak. ItzAzald 185.
Zuaitzak beti irauten degu gizakumeak baño geiago. AgG 212.
Au aberien osasunerako ez eze gixakumien osasunerako be oso txarra da.ForuAB 107.
Mendi aldekuak eta, beraz, larra-gixakumiak. Otx 104.
Gizakumeak baño goragotik ikusten ditu Jaungoikoak gauzak. TAgUzt 297.
Gizakumeok txit aulak gera eta geronekin daukagu pekaturako griña. EtxdeJJ 229.
Onela azitzen eta ugaltzen dira gizakumeak. OrAitork 408.
Musika ori, ordea, eztute gizakume guzi-guziek aditzen. ZaitPlat 59.
Gizakume gajoa bakarti eta umezurtz uzten digitelarik. VillJaink 91.
Gizakumeari eta gizarteari dagozten jakintzak. MEIG VIII 62.
v. tbn. Ldi IL 134. Mde Pr 128. Etxba Ibilt 489.
sense-2
2.
(V, G, AN; Añ, H)
Ref.:
A; Iz ArOñ; Elexp Berg.
. "Varón"Añ.
Neskatilla batek leku emon deutsee gizakumeren baten eskuka zantar edo akzino txaarrai. MgCO 177 (en contexto similar JJMg BasEsc 133).
Gizakume edo emakume. Gco II 60 (v. tbn., junto a emakume, en Itz Azald 38, A Ardi 125, Vill Jaink 131, NEtx LBB 20).
Gizakume gazteak etzioten itz legun bat iñoiz esan, zarkoteak ere benetako eskabiderik etzioten egin; baño etzuan Luisak bizitza guztian ezkontzeko leia utzi. AgG 298.
Gizasemeak eskua gogorrago dauka, Egille altsuak baiño. Eta izaki txatxarren setakeria ta zital-ikutua beti da doillorrago, gizakumeetan. ErkiagBatB 202.
Etxeko lanik gizakumiak / batere ez du ikusten. Auspoa 39, 66.
Gizakume abotsa ['voz de varón']. NEtxLBB 174.