Etim. Podría tratarse de un derivado de naba; cf. acaso bidenabar .
sense-1
1.
(gral.; O-SP 231, SP, Lar, Izt 25v, VocBN , Dv, H, VocB , Zam Voc),
napar (V, G),
naar (BN-ciz-baig),
nafar (V-gip)
Ref.:
Bon-Ond 154; A (naar, nabar, napar); Lh; Iz UrrAnz, ArOñ, Ulz (bei), Etxba Eib (nafarra); Elexp Berg; Izeta BHizt2; ZestErret
. Abigarrado, multicolor; pardo. "Xori nabarra, oiseau bigarré" SP. "Abigarrado, vestido de diversos colores", "bragado, manchado de colores" Lar. "Abalorio, cuentas de vidrio de diferentes colores, beira nabarrezko aleak" Ib. "Alistado, hecho de lista, zerrenda, lista, nabarrez egiña" Ib. (probablemente por lista nabarrez egiña). "Arropa nabar bat, une robe de couleurs variées; bi behi nabar, deux vaches de couleurs variées" VocBN. "Katamotzaren larru nabarra, la peau tachetée du tigre. Iaunzkura nabarra, vêtement bigarré. Syn. pikardatua" H. "Athorra nabarra, chemise de couleur" Lh. "Bei nabárrak, las que tienen blanco y negro" Iz Ulz 420. "Lo que no es blanco y negro" Iz ArOñ. "Color. Ardau nafarra, izko nafarra, narru nafarra" Etxba Eib. "Pardo. Bei nabarra saldu dugu" Izeta BHizt2. v. ñabar. Tr. Documentado en autores meridionales desde finales del s. XVIII; al Norte se encuentra en Pouvreau, Duvoisin, Elissamburu, J. Etchepare y Zubiri (106). Nabar es la única forma atestiguada.
Nork ere nahi baitu Iakobek bezala bildots ederrik, nabarrik eta pikartik izan [...]. SPPhil 392.
Bere amari ebatsizióte ollobát nabárra. LEJMSB 504.
Katu nabar bat zelan zuritu?MgCO 112.
Edatearekin [...] iduritzen zate zuria nabar. AA III 379.
[Kardantxilloa] ain tzan ederra luma nabarrez / ta ori-gorri guztikoz. ZavFab,
RIEV 1907, 94.
[Ardi] zuri uts edo beltz utsak baño, nabarrak askoz ere geiago zirala. Lard 39.
Janzi nabar polit bat. Ib. 48.
[Konexuaren larru] horasta edo nabarra. DvDial 100 (Ip ñabarra, It arrea, Ur arria).
Ardi guztiak egiten zituzten ume nabarrak. "Varios"
.UrGen 31, 8 (Dv, Ol, Ker nabarrak; Urt pikotatuak, BiblE pintoak).
[Zilizioa] geiago maita zuala jantzi pitxi ta nabarrak baño. BvAsL 90.
Non dirudien [Donostiak] kaio nabar bat / itsas gañean igari.Otag(
inFrantzesB II 131
).
Lephoan artha handirekin inguratua zuen xerrenda nabar eta [hertsia]. ElzbPAd 1.
[Gabinareak] egotxo nabarrean / derama kartea. Balad 205.
Neure oilanda nabarra / txikarra baina zabala. Ib. 148 (v. tbn. ollo nabarra en TAg Uzt 112).
Begi nabarrak. AgG 53 (v. tbn. 335).
Bere baserritar jantzi zar ipingitsu nabarraz. KkAb I 24.
Buru-zapi nabar, txirikorda luze [...]. "Las tocas chillonas"
.Mok 16.
( s. XX)Komentuko pareten gorrats ilhun-ilhunak, goipularriaren nabar-arinak [...]. JEBer 55 (v. tbn. 70).
Bai zorrotz begitu berak asto nabar areei!KkAb II 149 (ref. a una cebra).
Bei nabar [...] luzia. Enb 66 (v. tbn. BEnb NereA 162 bei nabar).
Zer balijo dau zuri, baltz, gorri / edo nabar ixatiak?Ib. 41.
Zezen nabar arengana badoa. 'Sur le taureau aux blanches taches'
.OrMi 49.
Gerriko nabarraz. 'Avec ceinture bariolée'
.Ib. 46.
Noizbait orlegi, gaur nabar basoa. 'Hoy amarillea'
.LdiBB 128.
Zuaitz-tartetandiko urre nabarra. 'Oro abigarrado'
.Ib. 124.
Narru nabarra. "Piel parda"
.LauxAB 29.
Ar nabar aundi bat. "Un gusano pardo"
.OrEus 226.
Itxaso-mugan suturik ango / oz-alde nabar guziya, / geldi-geldiro jeisten ari da, / eguzki-litsa gorriya. EAOlBe 65.
Zuaitzak laztan, usai garbidun / eskeintza lili nabarrak. Ib. 16.
Haurraren begi nabar zoargiak. MdeHaurB 8.
Zelai ta soloen kolore berde-nabarra. ErkiagArran 125.
Uren zurrunbillo / nabar bat. GandElorri 165.
Praka nabar batzuk. ErkiagBatB 42.
Botika nabar bat erosi egiala, sakia igurtzi bigunean jagoteko. (Interpr?). Ib. 98.
Biak larru nabarrez estaliak. "Pictis incinctae pellibus"
.IbiñVirgil 114.
Bere burua batere kolorerik gabea, zearo nabarra, grisa zala konturatu zan. NEtxLBB 129.
Oihal zuri bat itxura aldatzen urrun nabarrean. "En la lejanía difuminada"
.LasaPoem 67.
Eta zelai nabar-illunean urrezko katu. "En campo leonado"
.BerronKijote 199.
Burdin-harria deitzen dugu halako herdoila batekin den harri gorri, nolazbaiteko zain bernizatu dirdiradun batzuekin kolore nabar bat duena. LarreArtzainE 38.
Kolore nabar alaiez pintatua. MEIG I 175.
v. tbn. A Ezale 1897, 17a. Otx 11. Gand Elorri 40.
(Empleado como nombre propio). Berriz begira dio Beltzak Nabarrari. "Negro a Nabarko"
.OrEus 31 (ref. a un carnero).
Nabar! Nabar! dei egin zion zakurrari. NEtxLBB 97.
azpiadiera-1.3
(Uso fig.).Abigarrado, variopinto, variado. Bizi, nabar, ximen eta izpildun agertuko digu [mundua]. ZaitPlat 48.
Edotariko gizatalde ugari ta nabarrak elkarturik. Ib. 124.
Bere gogoa beredin tasunez ederturik zuen gizon nabar, sarkor eta zindo ark. Ib. 52.
Ofizio nabar xamarrak izan ditut, [...] bulego lanak gehienik. MIH 368.
Hizkuntzaren izaera nabar-aldakorra. Ib. 194.
Olabideren hizkera, hain nabarra izanik azalez, gipuzkera soila da. Ib. 348.
Herri-jaietako suen antzera, atertu gabe ari da askatzen txinpart goriak, kurpil arinak, laudorio kiribilduak, negar-malko mardul-nabarrak. MEIG II 93.
azpiadiera-1.4
(Uso sust?)."
Nabar: dama-karakol. Los navarros erdaldunes le llaman navarrico, según he oído"OndBac.
sense-2
2.
(S-saug; Dv, H)
Ref.:
A;
Lh
. "Faux, qui a de la duplicité"Dv.
"5. au fig., [...] trompeur, dissimulé, qui se présente sous différents aspects. Zer perfidia nabarra! Zer hipokrisia beltza!, [...]"H.
"Hypocrite. Gizon nabarra, un homme à plusieurs visages"Lh.
Alde batetik tentatu duenean etsaiak, / alabaiñan irabazi ez deus enganariak, / berze alde batetara itzultzen tu harriak, / hala nola xoriari nabar ihiztariak. EZMan I 51.
Bizitzako egoera ta jardunaldietan oi dan amarrukeria ta jakituri nabarra ikasteko. ErkiagBatB 72.
sense-3
3.Desvergonzado, impúdico."Sale, déshonnête. Guthizia, desirkunde nabar, lohi, satsuak, envies, désirs sales, impures, immondes"H(que lo toma seguramente de KadBet).
"(Vc), lascivo, torpe (Se aplica a las palabras)"A.
Phentsamendu, guthizia eta desirkunde nabar, lohi, tsatsu guziak. KadBet 50.
Onen antzeko txori nabarrak / noizbaiten dira ikusten. BEnbNereA 220 (ref. a una chica minifaldera).
azpiadiera-3.1
Insolente, atrevido.v. nabarmen. [Tramana ta Brix] biak ziran nabar samarrak, biak euren buruaren anditasunagaitik ebiltzanak. AgKr 176.
[Lekaimetxo] alperrak eta nabarrak. Badira, badira oietan ederrak. ABarGoi 18.
sense-4
4.Escaso, poco frecuente. Jakintsuen artian nabar bada ere, azaldu oi da inbidia, jakintasuna umiltasunian zimentatzen ez danian. BvAsL 201.
sense-5
5.Destacado, importante.v. nabarmen. Zer ta nola aldatu dan errezago ikusi dezazun, aldaketa nabarrenak emen bertan jarriko dizkitzugu."Las más principales"
.(1918)ForuAG 247.
7."
Denbora nabarra, goibel (AN-5vill)"GteErd 107 (junto a lañotsua, goibarra, illune, etc., de otras zonas).
azpisarrera-1
BELTZ-NABAR.
Zelaia betez dator Leitzar arranditsu: / âri ille-motza dakar, beltz-nabarra musu. "Blanquinegro de morro"
.OrEus 28.
azpisarrera-2
GORRI-NABAR.
"Rubián, gorrinabarra" Lar. [Idi] gorri-nabarrakin. EusJok II 119.
azpisarrera-3
NABAR-BELTZ.
Mantoi nabar beltz banaz. "De estampado blanco y negro"
.OrEus 410.
azpisarrera-4
NABAR EGIN.
"Ataracear, nabartu, nabar egin" Lar.
azpisarrera-5
NABAR-GORRI (AN-ulz).
"[Bei] nabar gorriek, las que tienen blanco y rojo" Iz Ulz (s.v. bei). Eguzkiak elurra jo du nabar-gorri. "Adquiere un color blanquirojo"
.OrEus 134.
azpisarrera-6
NABARREAN.
Cf. nabartu (4). Ioango da gizona / astelen-gaubean, / etxera tabernati / edan nabarrean. AzcPB 234s (
in Ur PoBasc 183 edan samarrian
).
azpisarrera-7
NABARREKO LAGUN.
Compañero. Cf. lagunabar, nabarrezko. Orduan, Abadinoko sakristaua [...] bere nabarreko lagun batzukaz, zan Meza guztia kanta edo erezten ebana. AEzale 1897, 36b.
azpisarrera-8
NABARRIK(Estar, etc.) turbio, marrón (ref. al color del agua). Nabarrik joian egun-sentian, / ira-basoko iturria. 'Turbia'
.GandElorri 97.
azpisarrera-9
ZURI-NABAR,
TXURI-NABAR.
Blanco y pardo. [Idi] zuri-nabarrak. EusJok II 119.
Zer usaindu ete du [...] zakur zuri-nabarrak?TAgUzt 13 (v. tbn. 15).
[Gona] txuri nabarra azpiko, / gorri ederra gañeko. (Canc. pop. inBBarand 68
).