Tr. La forma mende es casi general; mente se documenta en autores suletinos y roncaleses, y bende en T. Etxebarria.
sense-1
1.
(AN-larr; SP, Dv, H, A),
mente (S, R)
Ref.:
A;
AspANaf
. Vida (de una persona), tiempo de vida."
Bere mende guzian, durant toute sa vie"SP.
"
Ene mente guzuan, en toda mi vida"A.
"
Nere mendea hola hola eremanen dut, je passerai ma vie dans cet état"Lh.
"
Gizonaren mendea laburra da
"AspANaf.
Tr. Documentado en Dechepare, Leiçarraga, Tartas, en algunos autores labortanos clásicos, y en Maister, Mendigacha y en Prop; tbn. aparece, en usos algo diferenciados, en Duhalde y Hiribarren.
Elas, amoros gaixoa, hire enganatuia, / erhogoatan badaramak eure mende guzia!E 97 (v. tbn. 93).
Ni bezala anhitz duzu halakorik munduian / mende oro dohatenik bethi banaglorian. Ib. 101.
Hanbat ongi nik eginik zuier zuein mendian, / esker hon bat ukhen eztut zuieganik bizian. Ib. 65.
Merezi baitu gure mende guzia hartara gogoatuki aphlika dezagun. LçAdv ** 8v.
Hura zuen mende guzian zerbitza eta ohora ahal dezazuentzat. LçIns B, 6v.
Errebela nadinean ezar nazazu bide zuzenean, goberna nazazu neure mende apur honetan. Mat 298.
[Ifernuratzean] bere mendean tentatu duten Spirituak / lotzen zaizko nola lehoñ sukharrez zoratuak. EZMan I 93.
[Bekhatuez urriki duena] errezibituko dela zeruko erresuman / mendea eramateko dohatsuen billduman. Ib. 54.
Iaun puxanta, egidazu fabore berezia / konfrarian irauteko neure mende guztia. EZMan II 65.
--Seme bat izanen duzu [...] / --Eta nola (egin zion) / ahal duket semea, / ethorri denaz geroztik / ene azken mendea?EZNoel 162.
Bizi behar dudan neure / mende gañerakoan, / hobeki nadintzat zure / enplega zerbitzoan. EZEliç 72.
Bere mende guztian gaixto izaten den bat eritu denean [...]. Ax 207 (V 139).
Gizon bati zeure mende guztian etsaigoa eduki diozunean. Ib. 450 (V 294).
Behar genduke [...] salbamenduko bidea hartu eta hartan, gelditzen zaikun geure mende aphurra enplegatu. Ib. 562 (V 359).
Lo egin dute eta amets lurrian, bere denbora oro loan [...] igaran dute [...]. Zure mendian heldu zira, gauaz loan zure ohian amets egiten. TtOnsa 106.
Batzuk bere mende guzian [...]. SPImit I 13, 6 (Mst bizi diren thenpora orotan, Ip bere bizi orotan).
Penarik ez pairatzea, hori eztagoka mende hunetako bizitzeari. SPImit III 25, 2 (Mst mundu huntan, Ip, Pi hebenko / oraingo bizitze, Ol oraingo biztaldi).
Inspirazioneak iraun baleza ere bizi garen mende guzian [...]. SPPhil 150 (He 152 bizi gareñoko guzian).
Ah zerbütxa ahal bazintzat ene menteko egün oroz. Mst III 10, 4 (Ch ene biziko egunetan; v. tbn. Mst III 18, 2).
Ene mente guziuan eta anitxez leintarik kemen izaguntan da zunrezko trafikiua, geroago eta aboroago. Mdg 137.
Ñore mentian adexkiderik andien ekunduana. Ib. 127.
Hindustan guzian ez da galduko, orai bizi direnen mendez, haren orhoitzapena. Prop 1906, 124.
azpiadiera-1.1
Ezen denbora mende hunetako penak eztira [...]. "Passiones huius tenporis."SPImit II 12, 10.
azpiadiera-1.2
Arren eta haurrak / orotan gehienik arthatu beharrak / etziten itsu geldi, eskeko bidean, / ez yakinez norat yo biziko mendean. HbEsk 134.
azpiadiera-1.3
Jesus, geroko mendeko aita, urrikal zakizkigu. Dh 78.
azpiadiera-1.4
Han da bizi aspaldi aphez bat hautua / [...] bizkarreko mendeak guti du izitzen, / aphexkak zaizko hari oraiko gazteak. HbEsk 144.
sense-2
2.(G-azp, AN-5vill, L, B, BN; Urt III 200, Ht VocGr, Lar Sup, Lecl, Arch VocGr,VocBN, Dv, H, VocB), mente (S; Gèze, Dv (S)), bende. Ref.: A (mende, mente); Lh y Lrq (mente); Gte Erd 219. Siglo; época, tiempo. "Ez gara bi mendetako, nous ne sont pas pour vivre deux siècles" SP (cf. infra el ej. de Ax 11). "(Siglos) dorados, urrezko mendeak" Lar. "Haren mendeko gizonak, les hommes de son siècle, ses contemporains" Dv. "Lehenago mendeek ikhusi eztutena eta ethorkizunekoek ikhusiko eztutena, [...]. Ondikozko mendeetan bizi ziren, [...]. Mende gogorrak dohaz, [...]" H. "Hau da mende huntako ohointzarik handiena (BN-lab)" Gte Erd. v. ehunki, gizaldi. Tr. Documentado al Norte en autores de todas las épocas y dialectos desde Etcheberri de Ziburu; ambas acepciones 'siglo' y 'época, tiempo' se encuentran ya desde los primeros textos. Al Sur se documenta en Larramendi, Ubillos (v. infra MENDE(R)EN MENDE(ET)AN) y autores del s. XX, en casi todos ellos con el significado de 'siglo'. Los únicos ejs. meridionales no ambiguos de 'época, tiempo' corresponden a Larramendi y Orixe. En DFrec hay 347 ejs. (30 septentrionales) de mende 'siglo'.
[Iesusek] ere ordañez ditu betheren ontasunez / mende urrezkoa lehen itzulirik egunez. EZMan I 76.
Behiala, Elizaren odolezko mendean [...]. Ib. 72.
Geroztik egotu ziren / ondoko mendeetan / nihork ere iakin gabe [...]. EZNoel 169.
Mendea da ehun urthe. EZEliç XXV.
Haren iustu omenak du / mendeetan iraunen. Ib. 258.
Egundaiñoz geroz, lege guztietan eta mende guztietan usatu da eta usatzen da kofesatzea. Ax 523 (V 337).
[Egizu kontu] fin gabeko mende hartzaz. Ib. 605 (V 389).
Zeren nola ezpaikara bi mendetako [...]. 'Como no somos de dos épocas distintas'
.Ib. 11 (V 5).
Anhitz milla urthe, anhitz mende du hemen gaudezilla. Ib. 606 (V 389).
Hastetik ezarri zeitzun / Iauna zuri tronua: / oraino menderik etzen / eta bai zu iaundua. Hm 83s.
Franzes Borgia gure mendeko gizon handi hark [...]. SPPhil 132.
Isaak eta Errebeka [...] lehenagoko mendetako ezkonduen parerik garbiena. Ib. 400 (He 404 denbora zaharreko).
[Jaunaren] laudorioa hedatzen baita mende gustietara. Gç 48.
Mendeak baiño luzeago / direnaz geroz orenak. Ib. 176.
Eta nola asko kritika mende huntan baita [...]. Mong 585.
Eskuarak bere lehenbiziko mendean eta gero ondoan ere [...]. ES 101.
Nik ezagutu ditut mende guziak baiño lehenago. "Ante saecula"
.Ch III 58, 3.
Ezen xumeak altxatuko dire millen artean, biziko dire millaka men[de?] eta bekhatoreak [...] hillen dire sekulakotz. "Minimus erit in mille"
.Ib. 58,9 (SP xipiena helduko da milletara).
Orduan gabaren aldia; orduan illunak agintzeko mendea. LarSAgust 7.
Ene heriotzearen orhoitzapena iragan dadin, mende guzien akhabantzaraino. Lg II 254.
Erre behar izatea ifernuko zolan munduan oren iragaten den bezanbat mendeez. Ib. 191.
Mende guzietan Jainkoak [...] punitu du lohikeria. Brtc 221.
Emagun gizonak oraiko mendetan duken bizitzerik luzena lauretan hogoi urthe, ehun urthe. Dh 199.
Bertzeak ez dira biztuko menden azkenean baizen. Jaur 367 (v. tbn. 202).
Mende bederatzian. HbEsk 83.
Irakurri ditutzu Yesusen mirakuluen kontra mendetan erran direnak?HbEgia 52.
Eta ahalke gorria eramateko mendetan bere egintza goibelengatik. Ib. 7.
Hitz hoitan, mende guziek ezagutu dute Erromako aphezpikuen nausitasuna. Ib. 108.
Mintzo dire lehen mendeak pozoatzaile eta enganatzailez. Ib. 144.
Azken mendean, afari baten artetik, mintzo zen Yainkoaz yaun multzu bat. Ib. 3.
Lehen, orain eta bethi, mende guziak hasi baino lehenagodanik maithatu izan zaitut. DvLEd 43 (Cb Eg II 16 nere eternidade guztitik).
Hau da gorphutza, bere mendean barurean eta Jainkoaren araberako lanetan higatu duzuna. Ib. 259 (Cb Eg II 146 denbora batean).
Mende bat egon da liburu hau gutaz ezagutua izan gabe. Ib. VI.
Ezin-erranezko oinhaze zorrotzak gorputz guzian! Oi hau mendea! Eta bethi iraunen duena!Ib. 220.
Gisu-labe zilhoek iduri dute Moisen mendean eginak. DvLab 188.
Hori dakikegu gutaz aitzineko mende eta gizonen eginmoldetik. ArbIgand 122.
Lehengo mende eta jende dohatsuak gogoan jarririk. HUZez 82.
( s. XX)Gure nahikundea litake, mendeak eskoletxe mota hoier buruz hartzera doan sailak utz baleza bakotxa bere buruaren jabe. JEBur 53.
Hilak zituztela lehengo mendetan harri heien azpian ehortzen. JEBer 23.
[Hiriak] lehengo itxura begiratua du. [...] Iduri bailuke oraiko mendeaz ez duela den gutieneko axolarik. StPierre 39.
Aspaldiko urthetan nehor guti zoan zerurat, jendea tzarturik mendea galgarri egina zelakotz. BarbSup 133.
Iragan mendearen erditsutan. Ib. 146.
Amaseigarren mende edo eunkian. InzaAzalp 94 (v. tbn. Eguzk GizAuz 77 mende edo eunki).
Mende huntako josteta tzarrek / arima dute zikintzen. Etcham 240.
Hor zen sortu 1491an, duela lau mende baino gehixago. JEBer 56.
Ari dugun mende gaizto usteldu ontan. 'Aux temps où nous sommes, temps mauvais'
.OrMi 79.
Mendeak bazoazin. 'Le temps courut'
.Ib. 138.
Urteak eta mende luzeak zear. LdiIL 53.
Berri gaiten mende berriekin. Iratz 34.
Bertzekilako mendeak baino / egun bat hobe zutarik hurbil. Ib. 104.
Eskual-herria bere legekin bizi zen mende ederrak. LfMurtuts 50.
Bortzgarren mendearen ondarrerat. ZerbIxtS 101.
Mende luzetan zeruko pakez gantzutua degu errixka atsegiña. NEtxAntz 151.
Irlanda berriz bere gain jarri da, mendetako engelandarren uztarria egotzirik. MdePr 238.
Zu baitzera mende guzien Egille ta antolatzaille. "Omnium saeculorum"
.OrAitork 316.
Segundu zitzaizkidan miñutuak; eta mendeak ere, nik uste, berdintsu. TxillLet 39.
XV-gn eta XVI-gn mende artekoak. GaztMusIx 160.
Urrezko mendeen aita. "Siglos de oro"
.Ib. 109.
Sei-zazpi mende Kristo jaio aurretik. VillJaink 32.
Mendeen asieratik azkenerarte, munduaren bazter batetik besteraiño. Ib. 178.
Bortua beti berdin mendengatik: etxola, harrokak, arbolak. JEtchep 55.
Alta, sei urthe ez dira ba mende bat!LarzIru 112.
Pago-besoak, [...] / oroiketari eman diote; / joan mendeak gaztearoa / il zuten. Biar... zer ote?NEtxLBB 254.
Aspaldiko mendetan. "Si longtemps"
.ArdoySFran 50.
Hamaseigarren mende hastean. Ib. 37.
XVIII-garren bendiaren barruan. EtxbaIbilt 453.
Amodioan deus etzuela aldatu mende berriak. XaOdol 322.
Igaro dan mendean. EtxabuKontu 155.
Zerbitzu hobeak eman ahalko zituena, gaurko mendeari zoakotenak. LarreArtzainE 199.
Mende bat mundu ontan / gaur dezu egiña.Insausti 338.
XVIII. mendearen lehen urteetan. MEIG VI 52.
Bekatu larria litzateke noski mendeari eta garaiari dagokion giro jakin hori ez itzultzea. MEIG III 106.
v. tbn. Harb 420. CatLav 24 (V 19). He Gudu 41. Monho 52. MarIl 1. Gy 252. Zby RIEV 1908, 606. Jnn SBi 51. Laph 130. Elzb PAd 72. Elsb Fram 63. CatJauf 21. Prop 1906, 81. Ox 160. Zub 81. FIr 163. EAEg 12-12-1936, 524. Izeta DirG 13. Zait Plat 28. Erkiag BatB 61. Ibiñ Virgil 42. Alzola Atalak 114. Berron Kijote 125. Onaind STeresa 116. Mente: Ip Hil 92. Casve SGrazi 128.
azpiadiera-2.1
(Sólo o acompañado de mila, miloi... para expresar un período de tiempo muy largo)."Long espace de temps indeterminé.
Mende batez eztuzu eginen lan hori, [...]. Mendeak iraunen duen etxea egin duzu
"H.
v. infra MENDEAK ETA MENDEAK. Milla menderen ondoan ere ezta parada faltako zerbaiten berretzeko. ES 194.
Bizi bedi milla mendez. Betiko pakea Fernandori. LarFueros 8.
Lurrean hare izpi bezanbat milla million mendez [erre]. Lg II 191.
Miliun menderen ondoan orobat izanen naiz. Brtc 156.
Mendez eta milium mendez damnatuak pairatu dituzketela ifernuko thormenta lazgarriak. Dh 166 (167 mila menderik barnean).
Mendeak behar ziren, orduko denboran / herrixka egiteko, zituzten haizkoran; / non zen orai bezala hargin, karpinterik?HbEsk 10.
Jainkoak etzerotala ez ehun menderen oinhazeak ez hurbilik ere galdatu. DvLEd 217.
azpiadiera-2.2
"Espace de temps que l'on trouve long. Non egon zira? Mende huntan etzaitugu ikhusi, [...]"H.
Hain xuxen herriko etxean mende hartan ikusia etzuen adixkide bat kausitzen du. ZerbArtho 380.
azpiadiera-2.3
"Il se prend pour éternité"H, que cita a Gç.v. infra MENDE HANDIAN. Beraz sekula eta bethi / izendatzen duk mendea / edo ezperen deitzen dituk / biak eternitatea. Gç 175.
azpiadiera-2.4
(Como primer miembro de comp.). Dirdaiez ikus egiña / mende-neurle dugun kurpil ariña. LdiBB 138.
XVII gn. mende-asieraño. GaztMusIx 160.
XVI gn. mende-erdialdeko olertikera. Ib. 160.
XVII gn. mende-ondarrean. VillJaink 43.
Bosgerren mente hastian. CasveSGrazi 24.
Mende-azkenetako idazleak. MIH 363.
Zaharra izateko [...] aski baitzen [...] azken mende-bihurgunekoa izatea. MEIG VII 168.
azpiadiera-2.5
Generación; conjunto de personas de una época.Cf. gizamende. Egiaz erraiten drauzuet eztela iraganen mende haur gauza hauk guziok egin daitezkeno. "
Cet âge"
.LçMt 24, 34 (He jenderazione, Dv gizate, BiblE gizaldi honetakoak hil baino lehen
).
Jenerazionea, signifikazione komunaz berzalde hartzen da adinagatik eta mendeagatik. LçDecl ã 3r.
Kaltetik defenda zazu / gure galkor mendea, / eta zeure primezaren / benedika jendea. Hm 76.
Boz bitezi jendeak, / huna salbo mendeak. Ib. 103s.
Zure iustiziez ere / boz ditezin jendeak / zeren xuxentzen ditutzun / lehen-gero mendeak. Ib. 90.
Hau aspaldi zinioen / agindu jendeari: / promes hau aitzindu zeikan, / pobluen mendeari. Ib. 173s.
Goza edo hil beraz! Labur eta on! [...] Atseginek ustelduz gizontasuna, akhabo litezke laster mendeak. HbEgia 122.
Erakusteko mente güzier eztiala deus arrafüsatzen ahal bere amari. IpHil 149.
sense-3
3."Siècle, monde (dans la langue ecclésiastique). Mendean bizi direnak, ceux qui vivent dans ce siècle (sens très rare)"Lh.
Probidenzia benedikatzen dute eta bere zorthea ez lezakete ganbia mendeko dohatsuen zorthearekin. Mih 108.
Profeta batek dioen bezala nahiago du Yaunaren etxean beheratua egon ezen ez mendeko umien ohore eta distiaduraz bere burua inguratua ikusi. Ib. 93.
sense-4
4."Duración. Orain egiten diren etxeek ez dute menderik
"AspANaf.
Cf. supra (1).
azpisarrera-1
BETIKO MENDEETAN,
BETIEREKO MENDEETAN,
SEKULAKO MENDEETAN.
Eternamente, por los siglos de los siglos. Moment bateko nau penak neureganik irautzten, / nola bada sekulako mendetan dut iraunen?EZMan I 100.
Adora zaitzatela beti / sekulako mendeetan. Gç 207.
Haren maitatzeko zeruan bethiereko mendetan. MarIl 105.
Nere Jauna erregina bedi bethiko mendetan. DvLEd 17.
Nahiago dugu [...] atsegin ezdeus batzuz gozatu orai berean ezen-ez bethiereko mendetan. JnnSBi 142.
azpisarrerakoSense-1.1
Tormentak sofri detzala sekulako mendean. EZMan I 97.
azpisarrera-2
EGUN ETA MENDE.
Siempre; (con negación) nunca. Eta hau da egun eta mende bethiereko / Gehienik arimari gogatarazitzeko. EZMan I 111.
Egun eta mende lanabasik ukitu ez bailun. OrMi 113.
azpisarrera-3
ERDI-MENDE.
Edad Media. Erdi-Mendeko egille-izenbako ereduzko ipuiñetan, [...] Chaucer-en Cantorberyko ipuñetan. AlzolaAtalak 148.
[Laktantiu eta Augustin deunari] iarraituz erdi-mendean ere Kistoren igarletzat aitortzen zuten. IbiñVirgil 42.
azpisarrerakoSense-3.1
(Pl.). Erdi mendeotan kornubiera aski bizi bazen ere. MdePr 252.
Erdi-mendeetako kornubitar testuak. Ib. 258.
MENDEAK ETA MENDEAK.
Mucho tiempo, una eternidad. Mendeak eta mendeak ditik, Pello, Espainiako errege handi batek [...] egin-arazi zuela [...]. ElzbPAd 58.
Mendeak eta mendeak behar zituen bere hartarik den gutiena zeiharkatzeko. JEBur 176.
azpisarrera-6
MENDEAK JOAN MENDEAK JIN,
MENDEAK JOAN ETA MENDEAK JIN,
MENDEAK JOAN MENDEAK ETORRI,
MENDEAK JOAN ETA MENDEAK ETORRI.
Un siglo tras otro. Mendeak joan, mendeak jin, Jondoni Murtutsen alderako debozionea ez omen zen batere ttipitu. LfMurtuts 3.
Mendeak joan eta mendeak etorri ez zuela [...] ondadea galera gaitzik gabe gorde. MEIG VIII 54.
azpisarrera-7
MENDEAK MENDE.
Eternamente; de siglo en siglo. Mendeak mende, betierekotz, gizonen artean. ErkiagArran 152.
Iru izan dirala mundua mundu eta mendeak mende eutsi dioten olerkariak: Homer [...]. IbiñVirgil 22.
azpisarrera-8
MENDE HANDIAN (H).
Eternamente. Jesus Adoragarria, / duzula mende handian / egun bezala gloria. Gç 145 (v. tbn. 146).
Zaren Jaun mende handian. Ib. 25.
azpisarrera-9
MENDEAN MENDE.
"Mentian mente (Sc), por los siglos de los siglos" A.
azpisarrera-10
MENDE BETIEREKOETAN.
Eternamente. Gizona da izate bat lurrean haste duena eta mende bethierekoetan iraun beharra. HbEgia IX.
azpisarrera-11
MENDEEN GAUEAN,
MENDEETAKO GAUEAN.
En la noche de los tiempos. Mendetako gauean asmatuak ziren hari darraizkon egintza edo alegiak. HbEgia 71.
Nola ordean, menden gau eta sinheste goibelean gizon bakhar batek [...] atzemanen zuen erakuspen bat guziz gorakoa?Ib. 9.
azpisarrera-12
MENDEEN MENDE GUZTIETAN.
Eternamente, en toda la eternidad; por los siglos de los siglos. Zeiña bizi eta Jaun baita zurekin batean, mendeen mende gustietan. Gç 218.
Gero zeruan mendeen mende guzietan zorionekoak izan ditezen. Ub 222.
Zeina zurekin bizi baita eta zurekin erreginatzen baitu mendeen mende guzietan. MarIl 10.
azpisarrera-13
MENDEEN MENDEKO.
Eterno. Cf. MENDEREN MENDE. Mendeen mendeko Errege. (Apoc 15, 3)"Rex saeculorum"
.OrQA 209 (He, Dv mende(e)tako errege, Ur (V, G) gizaldi(j)en errege).
azpisarrera-14
MENDEEN MENDERAINO,
MENDEEN MENDETARAINO.
Hasta el fin de los siglos. Egunero dugu kristauôk berritzen mendên menderaiño. "Hasta el fin de los siglos"
.OrPoem 537.
Asieratik mendeen mendetaraiño. OrAitork 190.
azpisarrera-15
MENDEEN MENDETAN,
MENDEEN MENDEETAN(Añ). "(Por los) siglos de los siglos [...] mendeen mendeetan" Añ. "Eternamente (G)" Ib. v. MENDEREN MENDETAN. Dutela egun eta bethi eta mendeen mendetan izatu duten gloria hastean. Gç 43 (57 mendeen mendeetan).
Asieran zan bezala, orain, ta beti, ta mendeen mendetan. Ub 140.
Zurekin Erregina araz nezan Zeruan, zori onezko mendeen mendetan.MarIl 127.
Adora dezagun mendeen mendetan. ZbyRIEV 1908, 209.
Bizi... eta biziko menderen mendetan. ZerbIpuinak 521.
Zuen arru ixillek, zuen orratzak mendeen mendetan gogoan idukiko dute arkaitzean ezarrita. OrMi 138.
azpisarrerakoSense-15.1
(
Mendeen mendean
). Ez da / agortzen menden mendean. "Jamás"
.OrBM 76.
azpisarrera-16
MENDEEN MENDEZ.
Durante siglos. Bi izenak, bat erdarazkoa, bertzea mendeen mendez herritarrek ahoan zerbilaten eskuarazkoa. JEBer 38.
azpisarrera-17
MENDEEN HONDARRERAINO,
MENDEEN HONDARRETARAINO.
Eternamente; hasta el fin de los siglos. Betidanik eta mendeen ondarreraño goranaiaren oñaze bizia berekin ibilliko duna. LdiIL 24 (v. tbn. 54).
Iraun begie mendeen ondarretaraiño!ErkiagArran 40.
azpisarrera-18
MENDE ERDI.
azpisarrerakoSense-18.1
a)Medio siglo.
Haren apheztasunak / mende erdia du. ZbyRIEV 1908, 607.
Azken menderdiko berpizkundea. MdePr 235 (117 menderdi, 43 mende erdiz
).
Bertan iragan mende erdian ikasi izan dabe [...]. ErkiagArran 133.
Platon iaio baino menderdi lenago. ZaitPlat 39.
Mende erdi bat beteko dut nik / mundu huntan berehala. XaEinB 122.
Gaur berriz telebista / eta radioa, / mende erdi batean / au da kanbioa!Insausti 287.
Goizegi da [...] igaro berria dugun mende erdia aztertzeko. MIH 61.
azpisarrerakoSense-18.2
b)Mitad de siglo.
XVI gn. mende-erdiko gaztel-olertikera. GaztMusIx 161.
azpisarrera-19
MENDE ETA MENDETAN.
Durante mucho tiempo. Haren izena mende eta mendetan kontserbatu [zen]. ElsbFram 145.
azpisarrera-20
MENDE ETERNALETAN.
Eternamente, en toda la eternidad. Sartzen dire zeruko erresuman / [...] gozatzeko mende eternaletan / egiazko zorionaz. "Le siècle éternel"
.Monho 120.
azpisarrera-21
MENDE FIN GABEAN.
Eternamente. [Piztuko da] eta mende fin gabean / dohatsuki biziko. EZNoel 121 (158 sekulako mendea).
azpisarrera-22
MENDE GUZIAK.
La eternidad; todos los tiempos. Badakit zuk zerorek xoilki tutzula mende guziak baño urthe luzeagoak. Gç 49.
Madarazino ezin ganbiatuzkoa, sasoin, urthe, mende guziak eta sekulakotasuna bera serratzen ituena. SPPhil 53 (He 55 denbora guziak).
Urthe banaka batzu beheramenduan ta mende guziak zeruko goratasunean. Dh 179 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
azpisarrera-23
MENDE GUZIAN.
Eternamente. Benedika zaitzatela aingeruek [...] eta lorifika mende guzian. Harb 222.
azpisarrera-24
MENDE GUZTIEN MENDEAN,
MENDE GUZIEN MENDEZ.
Por los siglos de los siglos. Jainko bakharrak duela ohore eta gloria mende gustien mendean. Gç 223.
Mende guzien mendez ire gaituk. Amen. OrEus 287.
Bizi zaitezte pake-pakean / mende guzien mendean. Ib. 362.
azpisarrera-25
MENDE GUZIETAKO.
azpisarrerakoSense-25.1
a)(Adnom.).Eterno.
Hekien gozoa, hekien zoriona mende guzietakoa ta eternala izanen da. Dh 179.
azpisarrerakoSense-25.2
b)(Uso adv.).Por los siglos de los siglos.
Hitzeman dian bezala gure aitasoer, Abrahami eta haren ondokoer mente güzietako. IpHil 79.
azpisarrera-26
MENDE GUZIETAKO MENDETAN.
Eternamente, en toda la eternidad; por los siglos de los siglos. Salba gaitzan mende guzietako mendetan bizi denak. EZEliç 214.
Zuri xoilki zor zaizkitzu [...] ohoreak [...] eta loria mende guzietako mendetan. Ch III 40, 6 (Ol beti betidaño, Pi amaibako egunetan).
v. tbn. Brtc 20.
azpisarrera-27
MENDE GUZIETAN,
MENDE GUZTIEZ.
Eternamente; por los siglos de los siglos, por todos los siglos. Mende gustiez erreko au / ifernu goriko brasak. Gç 174.
Ene Iauna [...] zaren benedikatua orai eta mende guzietan. Ch III 50, 1 (SP orai eta bethierekotz).
Orai ta hemendik aitzina mende guzietan. Dh 80.
Goretsia izan dedila zure ontasuna mende guzietan eta handik harat ere bai zeru gainetan!DvLEd 120 (Cb Eg II 64 eternidade guzian).
Ene biziak dirauno eta mende guzietan. CatJauf 20.
azpisarrera-28
MENDEKO.
azpisarrerakoSense-28.1
a)(L ap. A; Dv). "Mendeko gauzak, les choses du temps, temporelles" Dv. "(Cosa) temporal" A. "Secular" A Apend.
azpisarrerakoSense-28.2
b)Del siglo (acontecimiento).
Lau kana erdi ta geio / bentajan badauzka, / ta ontantxe bukatu du / "mendeko burruka". Insausti 215.
azpisarrera-29
MENDE MENDEKOETAN.
Por los siglos de los siglos. Orai eta beti / mente mentekoetan. OPo 64.
azpisarrera-30
MENDE-MUGAKARI.
Con motivo del centenario. Beilariak miliunka ethorriko dira Lurdera Ama Birjinaren agerkarien mende mugakari. GAlm 1958, 11.
azpisarrera-31
MENDE OROTAN.
Por todos los siglos. Oraidanik, ment'orotan. OPo 52.
azpisarrera-32
MENDEREN MENDE.
Por los siglos de los siglos; eternamente. "De siglo en siglo" A. Jainkoaz menderen mende gozatuko garen errepausu perfetera. HeGudu 103.
Menderen mende goretsia eta ospatua izan zaitezela. DvLEd 132.
Menderen mende eta bethi. Amen. Ib. 72.
Eskual-herriari estekatuak oro bihotzez, menderen mende. HUAurp 196.
Eta etsaigo harrek iraunen dik menderen mende. JnnSBi 1.
Menderen mende, eliz artako eliz gizonek [...] Orreagako Ama Birjinaren omena [...] edatu zuten. FIr 163.
Beso aietan menderen mende / zorionez gerta zaite. "Por los siglos de los siglos"
.OrEus 414.
Eusko-baratzan lore eze zimel-eziña ditekela menderen-mende. Markiegi(
inLdiIL 8
).
Gau-egunaz ta menderen mende kantari. Iratz 104.
Menderen mende iraun dezala / gure batasun miragarriak. Etcham 120.
Menderen mende ermitauak izan dire Euskal-Herrian. ZerbAzk 45.
Haren egia menderen mende nausi doa. ArdoySFran 347.
Menderen mende iraun du euskarak. MEIG VII 41.
v. tbn. Lg II 184. Dh 206. Hb Egia 111. Lap 65 (V 33). JE Bur 196.
azpisarrera-33
MENDEREN MENDEENTZAT.
Por los siglos de los siglos. Bihotzez eta menderen mendeentzat benedikatzen ditut Nere Eskualdun adixkideak. BarbSup 165s.
azpisarrera-34
MENDEREN MENDE GUZIETAKOTZAT.
Por los siglos de los siglos, eternamente. Ezin gogoan har diteken bezalako zorion batean [izanen dire], eta hori menderen mende guzietakotzat. Dh 200.
azpisarrera-35
MENDEREN MENDE GUZTIETAN.
Por los siglos de los siglos. Erreginatzen bai du Aita eta Izpiritu sainduarekin menderen mende guzietan. Brtc 271.
[Fruitu] menderen-mende guzietan, bere zorion handitan, gozatuko dituztenak. Dh 182.
Jainkoa gozatzen egonen naizena menderen mende guzietan. DvLEd 60.
Jesu Kristo gure Jaun eta zure Semeaz, zoina bat baita zurekin eta Izpiritu Sainduarekin menderen mende guzietan. CatJauf 10.
azpisarrera-36
MENDEREN MENDERAINO.
Hasa el fin de los tiempos. [Ikurrina] laztanago baitukegu menderen menderaino. ZaitBGold 5.
azpisarrera-37
MENDEREN MENDETAN.
"Menderen mendetan, dans la nuit des temps" VocBN. "Menderen mendetan, dans les siècles des siècles" Dv. "Aux siècles des siècles" H. "Menderen mendetan, en la noche de los tiempos" A. v. MENDEEN MENDETAN. Irrintzinak baduela menderen mendetan iraun duen soinu bat. JEBur 150.
Zuri xoilki laudorio [...] negurririk gabeko menderen mendetan. LeonImit III 40, 5 (Ip bethiereko menten mentetan; Mst müga gabezko thenpora orotan).
Arkaitza dik zuti menderen mendetan.OrPoem 527.
Platon deitua izanen da menderen mendetan [...] gizon azkar hori. Lf(
inZaitPlat XIII
).
Gure artzain zenduak, menderen mendetan / zure ardi leialak zirenak lur huntan. XaOdol 238.
Euskara [...] ez da erabilia izan menderen mendetan hainbat eta hainbat eremutan. MEIG VII 187.
Ez du inork menderen mendetan deus aldatzeko baimenik izango. MIH 396.
v. tbn. Hb Esk 64. Jnn SBi 5. CatJauf 14. Iratz 181. Zerb IxtS 92.
azpisarrera-38
MENDEREN MENDEZ (Dv).
Eternamente. Eta atsegina iraupen gabea eta gaztigua menderen mendez. DvLEd 227.
azpisarrera-39
MENDERIK MENDE.
Durante siglos. Orregatik [...] da olerkari aundi Bergili ere, menderik mende eutsi diona. IbiñVirgil 25.
Euskaldun guztiok menderik mende darabilzkigun fruitu, kolore, eta triste. MIH 77.
azpisarrera-40
MENDETAKO.
Eternamente, por los siglos de los siglos. Kontsolamendurik gabe, erremediorik gabe, hats arterik gabe eta mendetako, eta behin bethiko. DvLEd 225 (Cb Eg II 125 eternidade guzirako).
azpisarrera-41
MENDETAKO MENDE GUZTIETAN.
Por los siglos de los siglos, por todos los siglos. Zeiñek erregiñatzen baitute zurekiñ mendetako <mendatco> mende guzietan. Ch III 5, 1 (SP sekula sekuloronekotz).
Benedikatu dut zure bihotz dibinoa mendetako mende guzietan. Hala biz. JesBih 439.
v. tbn. Dh 80.
azpisarrera-42
MENDETAKO MENDETAN.
Por los siglos de los siglos, por todos los siglos. Eta adoratzen dutela mendetako mendetan bizi dena. Ch III 58, 8.
Zeren eta Jainko Jaunak argituko baiditu eta erregiñatuko dute mendetako mendeta. HeApoc 22, 5 (ib. 1, 18 mendetako mendeetan
).
Izan nadintzat zurekin, bethi mendetako mendetan. MarIl 81.
v. tbn. Dh 84. JesBih 437. CatLuz 40.
azpisarrera-43
MENDETARIK MENDETARAINO.
Por los siglos de los siglos, eternamente. Eta faboreak ezpaitira sekulan gutituko [...] eta mendetarik mendetaraino iraunen baitute. Harb 75.
azpisarrera-44
MENDETIK MENDERA,
MENDETIK MENDERAT.
Por los siglos de los siglos. Zeñean bizi zeran ta erregiñatzen dezun [...] Espiritu Santuaren batasunean, Jainkoa mendetik mendera. Alabiz. CatBurg 47.
azpisarrerakoSense-44.1
Durante siglos, siglo tras siglo. [Kantauriako itsasoak] mendetik mendera Eskualerriari eremanak daizkon ahamenak!JEBer 79.
Izen berak behar litazke mendetik menderat etxe beretan kausitu!ZerbAzk 30.
Mendetik menderat inarrosten dituzten soinu xaramela eta kondaira aldakorrekin.LarreArtzainE 300.
azpisarrera-45
MENDETSU(Aprox. de mende). [Oxalde] orai duela mendetsu bat drixolari jaunen jaun bazabilan. Ox 201.
azpisarrera-46
MENDEZ.
Por los siglos de los siglos. "Siècle. Peu connu sauf dans sa forme mentez, de très longtemps (litm. durant un siècle)" Lrq. Kongregazionea Jainkoak lagunt dezala mendez. Prop 1906, 126.
Gerthakari hoik [...] ezarri zituen [...] liburu ederrenetarik batean. Irakurriko dire mendez. Ib. 117.
azpisarrera-47
MENDE ZAHAR(Pl.). Época antigua, tiempos pasados. [Tereo] mende zaharretako errege bat. Gy 231n.
Mende zaharretan ez ziren zaldiak / sortzez munduratzen gizonen sehiak. Ib. 144.
Ez dire ikusi mende zaharretan [...] ez mahometano eta grekak ere. HbEgia 109 (v. tbn. Esk 138).
Gure aitaso kantabreak / mende zaharrenetan / gu orai gisa hedatuak. ElzbPo 198.
Juan Soldado beraz mende zaharretako Eskualdun bat zen, Jesu-Krixtoren denborakoa. ZerbIpuinak 154.
azpisarrerakoSense-47.1
"
Mende zaharra, l'antiquité"Dv.
Mende zaharrean etziren xoilki yuduak igurikitzen zutenak zeruko norbait. HbEgia 49 (Azkue, citando el ej. de Hb, da la acepción: "Testamento (antiguo o nuevo)").
azpisarrera-48
MENDEZ MENDE(SP, Lar, Añ (G), H, A). De siglo en siglo; por los siglos de los siglos. Lekhu dolorezko hunetan [...] mendez mende sekulakotzat geldi nadilla. Ax 595 (V 383).
Espiritu Saiñduarekin bizi zarena mendez mende, amen. ArgDevB 224.
Plumak iskiribatzen tuen gauzak mendez mende diraute. ES 151.
Hark du abiarazi berritan pilota, / mendez mende Eskaldun gurako yosteta. HbEsk 126.
Eta haren hontarzüna hedatzen da mentez mente haren beldür direnetara. IpHil 79.
[Harriak] haize, euriek [...] mendez-mende ñabar-likistuak. JEBer 18.
Gizadiak mendez mende uste izan du lurra [...] geldirik zegoela. VillJaink 28.
Metaturik daude elkarren gainka mendez mende eta gizaldiz gizaldi lehenaren hondakin zaharkituak. MEIG VIII 62.
v. tbn. Harb 321. Hm 165. Legaz 65. Arb Igand 62. OrrSerm 289. Iratz 11. Or QA 59. Berron Kijote 148.
azpisarrera-49
MENDEZ MENDEKO.
De muchos siglos. Irakurgai batek ez luke azkenik izango aria emanda-eman eta mendez-mendeko, ordez-ordekoekin jarraitu bear ba-genuke. AnabUsauri 142.
Entzun Axular eta erretor saindu guzien ostea, / eta gain hautan moldatu hauen mendez mendeko jendea. Iratz 176.
Mendez-mendeko aurrerapide etengabeko ori. VillJaink 183 (v. tbn. 156).
Mendez-mendeko ohidurak eta zuhurtziak. LarreArtzainE 50.