Tr. Documentado al Norte en Axular, INav, Harispe e Iratzeder, y al Sur en algunos autores desde finales del s. XIX. La forma gral. es mendebal ; hay además bendebal en INav,bendabal en Uriarte y Txirrita, mendeal en J. Etchepare e Iratzeder, y mendabal en Etxaide y Lasa. En DFrec hay 42 ejs. de mendebal .
sense-1
1.
(V, G, AN, L; Urt, LarSup, Dv, H),
mendabal (B; VocB),
bendabal (V-gip; Lar, Añ, Hb),
bendebal (V-gip),
mendeal (Lh),
mendemal (R),
mendial (L-côte)
Ref.:
A (mendebal, mendabal, mendemal); Lh (mendial); Iz UrrAnz , ArOñ (bendebala); Etxba Eib (mendabal, bendabala); Satr CEEN 1969, 71; Elexp Berg; Gte Erd 212. Viento del oeste; viento del noroeste; vendaval."Altanus, mendebála, itsasoko haizéa
"Urt I 536.
"
Itsasoko aizea, mendebala sortzen da, sale aire de mar, vendaval (V, G, AN, BN)"A EY IV 207."El viento noroeste"IzUrrAnz.
"Cuando hay humedad en las piedras, bendebala baator
"IzArOñ.
"
Mendabala dabill eta orma guztiak bustixak dagoz
"EtxbaEib.
"Viento del Oeste. Mendebalak joten dabenian, eurixa laster. [...] Gaur ezingou pelotan jokatu; mendebalak jo dau ta lurra labana dago
"ElexpBerg.
"
Gizon hori peste pestea duk (AN-5vill) [...], mendebaleko trumoia baino zakarrago da (G-azp)"GteErd 212.
Cf. mendabal en VocNav y Echaide Orio 125. v. infra MENDEBAL-HAIZE. Zuhaitza norat ere erortzen baita, nahiz iguzki haizerat edo mendebalerat. "Aquilonem"
.Ax 603s (V 388).
Nahi baduzu muillatu Getarian eta baldin baduzu haizea bendebala, ez hurbil sobera [...]. INav 11.
Iakiteko duzu nahi baduzu sarthu Baionan barna bendebalarekin emanen diozu aphur bat amor cap de Paum kalleri. Ib. 16.
Nahi baduzu muillatu Balsanimen barrena muillazazu 7 brasetan. Lekhuba ona da bendeballarekin. Ib. 55 (52 bendebalez).
Mendebalak jotzian / gero erretira. Arrantz 100.
Eguzkiak darabilz / planetak bornuan / ta euria mendebalak / urreti inguruan. AzcPB 153 (in Ur PoBasc 268 bendabalak).
Mendebal gogorraren putzak. ABeinB 59.
Mendeal eta hegoak soinuz errekaz erreka. Iratz 50.
Sustarriko leporaño eldu ziran mendabalaren orru tartean. EtxdeJJ 259.
Zorigaiztoko mendabala sorturik [...] antziñako indarrarekin berritu zitzaion griña gaizto au. Ib. 162.
Bat-batean etorri zan erasoa ta mendebalak nere zorion-ostro guziak lau aldetara barreiatu zituen. NEtxAntz 82 (v. tbn. LBB 250).
Euri antza dago. Nordestetik dator aizea. Aize oneri mendebala deituten deutsagu. BerriatBermeo 387.
Egoaize aundi bat atera zuan. Arek kendu elurrak danak. Mendi altu oietan elurra urtutzeko ez dago olako mendebalik; egoaizea onena. BasoM 93.
Iparra bebil eta mendeala bego. EZBB II 23.
Biharko ditake ilargi kanbioa eta mendebal hilika [kilika?] hura Eiheralarre aldetik.LarreArtzainE 314 (ib. 50 mendeal).
Haizeka ari diren ipar beltzak eta mendebal gorriak [...]. MEIG VI 98.
Mendebaletan burrunda-doinuz nabaritzen dugu. "Bajo los vendavales"
.MEIG IX 139.
(en colab. con NEtx) v. tbn. Harispe EE 1884a, 314. Mendabal: Lasa Poem 93.
azpiadiera-1.1
"Tiempo húmedo con niebla"AspLeiz.
azpiadiera-1.2
"
Denbora mendebal da (ustela) (AN-5vill) [...], denbora mendebal dago (paretak eta izerditan daudelarik) (B)"GteErd 86.
sense-2
2.(V, G, ap. A; H), mendeal,mendial (vEys).Occidente, oeste.v. infra MENDEBAL-ALDE. Laur leiho, bia ipharretik eta bertze bia mendebaletik. (1763). SenperEus 153.
Bat egin iguzkia eta mendebala. HbEsk 24.
Distiatzen du eguzkitik mendebalerat. HbEgia 115.
Ipharreko eta mendebaleko artera begiz yarria. DvDial 82 (It, Ur sartalde, Ip ekhitzalgia).
Mendealerat buruz goazi. JEBer 39 (v. tbn. 40 y 74).
Mendebal huntan liburu eta kantuek [...] higuingarritzat zauzkaten. Lf( inCasveSGrazi 10
). Amerika mendebal osoan diren estadu guziak miatuak zituen, Kaliforniatik Wyomingerat. LarreArtzainE 267.
Mendebaleko zibilizazio honetan. MEIG VIII 29.
v. tbn. Elzb Po 213. Ardoy SFran 220.
sense-3
3."(AN-araq), deshielo"SatrVocP.
azpisarrera-1
MENDEBAL-HAIZE.
Viento (ferte) del oeste o noroeste. Han jotzen ditu kontristak, / Bendebal haize konpristak. (1798). BertsZB 97.
(en la vers. de DRA: Han jotzen ditu kontrestak / mendebal haize tenpestak)Gero tenpestade bat / mendebal-aizian. Arrantz 90.
Bi aldetarat ixurkia berdin dute estalgiek. Ursuiak maldatzen ditu ipar ala mendeal haizetik. JEBur 25.
azpisarrera-2
MENDEBAL-ALDE (Dv).
Occidente, oeste. v. mendebalde. Bidasoa da sortzen mendebal aldean / Espania duela berexten jaustean. HbEsk 86 (tbn. en Zerb Azk 48).
Mendebal aldeko Nafar-beheretar mintzairan. LanderRIEV 1914-1917, 157.
Itxasua zitzaigun / asarretzen asi / bendabal aldetik zan / aizia nagusi. Tx( inImazAuspoa 24, 52
). Bagoazi zalu munhoari behera, mendeal-alderat. JEBer 24 (v. tbn. 50).
Mendebal-aldetikan / lenbiziko aizia. Auspoa 97, 100.
Bereizkuntza hau hobeki gorde zuten mendebal aldeko euskaldunek. MEIG IV 96.
Mendebal-aldeko hizkuntza zeltikoetarako joera. MEIG VIII 85.
Mendebal aldetik agertzen zaigun giputza. MEIG IX 150.
v. tbn. Dv Lab 332.
azpisarrera-3
MENDEBAL-LAINO.
"Mendebal-laiño, niebla que va de montaña en montaña" A (s.v. laiño).